Lokator poddasza

Nędzarz teraz dopiero uczuł, że go noga boli straszliwie, że go głowa pali i język mu z pragnienia wysycha. Chciał jeść, chciał pić, chciał spocząć gdzie, ale miejsca nie było.

Na skręcie pustej i niebrukowanej ulicy, za stosem belek dostrzegł rudego dziada, w starym wojskowym płaszczu i z płócienną torbą na ramieniu. Dziad, siedząc, układał coś na kolanach i mruczał:

– Krajanka chleba… za duszę Piotra i Agaty. Suchy chleb… Trzy ogórki, żeby Pan Bóg dał deszcz… Może i da? Szóstkę za dusze zmarłe. Wieczny odpoczynek…

Jakub zrobił parę kroków naprzód.

– Litościwa osobo, zmiłuj się nad biednym sierotą… – zaczyna dziad, raczej skutkiem przyzwyczajenia, niż nadziei, aby prośba jego przydać się na co mogła.

Jakub stanął.

– Iii… dziadku – rzekł – jeszcze by mnie się co od was należało…

– Wam?… Ode mnie?… – zawołał dziad zdumiony.

– A ino?… Wyście dziś jedli, a ja nic.

– No, patrzaj, nie jedliście?… A to jedzcie!… Kto wam broni? – mruknął dziad, szybko chowając zapasy.

– A kiej²⁴ nie mam co jeść…

– To sobie zaróbcie. On myśli, że teraz dziady to takie wielkie panowie, jak dawniej…

– Pewnie, że chciałbym zarobić, ale nie mam gdzie.

– O ho… nie mam gdzie! To się powieście.

– I powroza nie mam.

– To go ukradnijcie! – zakończył dziad z gniewem. – ja tam ani wasz brat, ani swat, żebyście mi głowę zawracali.

Wszystkie cierpienia fizyczne i moralne odżyły w biednym Jakubie; zdawało mu się, że go ze wszech stron otaczają jakieś sieci niewidzialne, jakieś narzędzia męki, przed którymi chciał uciec. Chciał uciec przed swoją nogą krwawiącą się i opuchłą, przed swoją głową, w którą tysiące młotów kuły, przed spojrzeniami głodnych dzieci, które jak ostre gwoździe wbijały mu się w serce, przed wyrzutami żony, które jak roztopiony ołów upadały na niego, słowem – przed wszystkim… przed wszystkim…

Z tej strasznej zadumy ocucił go brzęk szkła i krzyki.

– Giewałt²⁵… lufcik zbił… Łapaj… Trzymaj…

To on zbił lufcik, to jego łapać kazano!… Jakub rozejrzał się: był już niedaleko swojej ulicy, wpadł więc na nią, zmieszał się z tłumem przechodniów i znikł w bramie.

Na podwórzu zaczepił go bednarz Marcin:

– Nie macie się czego kwapić²⁶ do domu; Mańka gdzieś zginęła na ulicy, i wasza wyszła za nią z chłopcem, a resztę dzieci zamknęła w izbie.

Jakub, nie odpowiedziawszy nic, wbiegł na schody, a ze schodów do komórki pod strych, gdzie były sznury, na których wieszano bieliznę i garstka grochowin²⁷, na których zwykle sypiał. Tu zziajany, rozgorączkowany, wsparł się o jedną z belek i w najwyższym niepokoju począł wyglądać przez dymnik²⁸, oczekując na coś…

Czekał niedługo, w kilka minut bowiem ukazał się na podwórzu jakiś Żyd w towarzystwie kobiety.

– Marcinie! – zawołała do bednarza kobieta – A gdzie to Jakub siedzi?

– A na co go wam?…

– Jak to na co?… – wtrącił Żyd. – Na to, żeby za szybę zapłacił, co ją zbił…

– I toście wy, Katarzyno, pokazali drogę do Jakuba? – spytał bednarz kobiety.

– Przecie to nie darmo – objaśnił Żyd. – Wuna ode mnie wódki dostanie…

– Widać, żebyście wy, Katarzyno, rodzonego ojca za kieliszek wódki sprzedali – mruknął pogardliwie bednarz.

– Nu, co tu dużo gadać – przerwał Żyd – pokazujcie, Katarzyno, bo ja nie mam czasu.

Zawstydzona kobieta milczała, spoglądając ukradkiem na dymnik, gdzie w półcieniu dostrzegła wynędzniałą twarz Jakuba.

– Nu, gdzie to jest, Katarzyno?… – nalegał Żyd.

W tej chwili ręce Jakuba podniosły się nad głową.

– Dajcie mi tam spokój – odparła kobieta.

Głowa w dymniku poruszyła się gwałtownie, twarz przebiegły konwulsyjne dreszcze.

– Wynoś się, Żydu – huknął Marcin. – Co się będziesz w cudzym domu rozbijał…

Twarz wyglądającego ze strychu Jakuba zrobiła się bladosina.

– Za co wynoś… Co to wynoś?… Giewałt! – wrzeszczał rozgniewany Żydek, i na podwórzu rozpoczął się hałas, który dopiero przybycie Lajzera Skowronka uciszyło.

Stary gospodarz uspokoił poszkodowanego i kazał mu iść do domu.

– Niech panu Bóg wynagrodzi – rzekł biedny bednarz, uchylając czapki. – Już na tych biednych ludzi tak się wszystko wali, że aż strach… Teraz oto dziecko im zginęło.

– I dziecko się znajdzie – odparł gospodarz – i jeszcze dobrze będzie. Ja dziś gadałem o nich z zakonnicą, a zakonnica powiedziała, że starego zabierają do śpitale i dzieci do ochrone²⁹ i Jakubowe dadzą robotę… Będzie gut³⁰…

– Jakubie! – zawołał bednarz, podnosząc głowę. – A zejdźta ino na dół! Nagle urwał i niespokojnie dodał: – Co jemu jest?…

– Co jemu jest? – powtórzył wybladły gospodarz, patrząc w dymnik.

W tej chwili w bramie domu ukazała się praczka, niosąc na ręku znalezioną, śpiącą ze zmęczenia dziewczynę; obok niej biegł najstarszy chłopiec z potężnym kęsem chleba, nad którego zmniejszeniem nader usilnie pracował.

Zobaczywszy sędziwego Żyda, Jakubowa zaczęła mu dziękować; ten jednak machnął niecierpliwie ręką i poszedł na górę, a za nim bednarz i praczka z dziećmi, w towarzystwie kilkorga podwórzowych gapiów.

Przede drzwiami komórki gospodarz zatrzymał się i rzekł:

– Wejdźcie wy naprzód, panie Marcinie.

Lecz i Marcin nie wszedł, spojrzał tylko w głąb komórki przez szczelinę między deskami i cofnął się przerażony.

Nie wiedząc, o co chodzi, Jakubowa pierwsza stanęła we drzwiach, a za nią gapie.

– O Matko moja Boska! – zawołała nagle kobieta – a cóżeś ty zrobił najlepszego, Jakubie!…

– Dajcie znać do policji – dodał ktoś – Jakub się powiesił.

– Oderznijcie go, może jeszcze ciepły…

– Nie dotykajcie się, bo za to kryminał!

Powstał zgiełk i bieganina; najsprzeczniejsze zdania krążyły między gromadą, która w kilka minut zapełniła korytarzyk i schody.