Трыкутнiк караля

Глава 3. Трыкутнік караля

Дарога ад Мінска да Гродна – дакладна не самая доўгая на свеце. Але калі яе праехаць на старэнькім «карчы», яна можа стаць доўгай і маляўнічай. Уладзімір і яго зялёны аўтамабільчык былі ўжо ў Шчучынскім раёне, дзе дарогу абступаюць з двух бакоў старыя, калматыя, іглічныя дрэвы.

Больш за месяц таму Уладзіміру ў інтэрнэце напісала дзяўчына і, распавёўшы, што яго парэкамендаваў, як добрага гісторыка, прафесар Мiхаiлас Лiтвакас, прапанавала супрацоўніцтва. Жыць меркавалася ў Гродне, наведаць якое Уладзімір заўсёды быў не супраць, тым больш, што паказаныя яму анлайн здымкі знойдзеных артэфактаў былі для яго сапраўды ашаламляльнымі.

Аказалася, што яны ўжо знаёмы завочна з гэтай дзяўчынай, бо знаходзяцца ў адной групе ў сацыяльнай сетцы. Акрамя таго, у даследаванні павінен быў удзельнічаць і іншы па чутках знаёмы Уладзіміру гісторык з Гродна.

«Гэта будзе выдатна…» – думаў Уладзімір, уціхамірвая малапакорны аўтамабільчык на павароце.

Выйшаўшы на прамую ён трохі расслабіўся і нават падумваў уключыць магнітолу, такую ж старую, як і сама машына. Гэта быў рарытэт, які працуе на касетах. Iх Уладзімір спецыяльна вышукваў, дзе толькі мог. Ён быў настроены пазітыўна і, пасвістваючы, падкінуў пальцамі вымпел хакейнага клуба з Маладзечна, якi боўтаўся на люстэрку задняга вiду…

Драм!!! Цяжкі ўдар у бок аўтамабіля скалануў легкавік. Ззаду нешта пакацілася, а Уладзіміра матнула ў бок. Рэзка націснуўшы на тармазы, ён даволі хутка спыніў машыну і выбег з яе. На дарозе цямнела нешта. Нешта якое нагадвала вялікага звера.

«Мядзведзь» – чамусьці пранеслася ў галаве Уладзіміра.

Наблізіўшыся, ён адразу ж адчуў сябе дурням з-за гэтай здагадкі. Ляжачы на дарозе звер быў, вядома, значна меншы за мядзведзя, але ўсё ж, на вока, важыў не менш за сто кiлаграм. Вялікіх памераў кабан ляжаў на дарозе і не падаваў ніякіх прыкмет жыцця. Вочы жывёлiны былі зачыненыя. Уладзімір застыў на месцы, пільна гледзячы на звера і не ведаючы, што рабіць. Нечакана яго ўвагу адцягнуў далёкі гук выбуху за лесам. Вiдаць, гэты гук зыходзіў з прыхаванай там вёсачкі. Апусціўшы галаву і зноў пільна паглядзеўшы на ляснога госця, Уладзімір працягнуў да яго руку… У тую ж секунду кабан расплюшчыў вочы, зароў, і рэзка матнуў ікластай галавой, пры гэтым ледзь не ўдарыўшы чалавека ў калена. Адскочыўшы ад нечаканасці далёка ў бок, Уладзімір пачуў ліхаманкавы стук уласнага сэрца. Вяпрук між тым узняўся і пабрыў у лес.

Падышоўшы да машыны Уладзімір, да свайго здзіўлення, не знайшоў драпiны цi ўвагнутасцi на крыле аўто. Гэта палепшыла яго настрой. Вярнуцца ў салон, завесці матор, уключыць музыку: усё гэта стала справай адной хвіліны. І вось ужо зялёны аўтамабільчык зноў на шляху.

«У старажытнасці варажбіты выкарыстоўвалі жывёл для прадказанняў, цікава, што б на іх варажбiтскi погляд азначаў бы ўдар дзiком у стары корч» – думаў Уладзімір.

Ад гэтых думак ён развесяліўся яшчэ больш і ў выдатным настроі заехаў на вуліцы Гродна.

Шэрая смуга туману пакрывала старадаўні горад. Зіма, пазбаўленая пакладаў снегу і моцнага холаду, панавала ў ім. Адны людзі былі апранутыя ў зімовыя курткі, іншыя – ледзь не ў летнія ўборы. Тратуары здаваліся намаляванымі цёмнымі фарбамі па грубым палатне, а яшчэ далей, праз туман, праступалі абрысы храмаў, якія здаваліся нейкімі прывіднымі замкамі ў змрочных далінах.

Хлопец і дзяўчына стаялі ў скверы Фары Вітаўта. У тры гадзіны дня, яны ўбачылі, як з боку вуліцы Замкавай у сквер увайшоў цёмнавалосы чалавек з невялікай барадой, апрануты ў армейскага пакрою паліто. Ён прыпаркаваўся непадалёк і цяпер ішоў паспешлівым крокам да помніка, ля якога павольна хадзіла маладая пара. Падышоўшы да іх, чалавек сарамліва ўсміхнуўся і, працягнуўшы кожнаму руку, два разы сказаў:

– Уладзімір. Рады пазнаёміцца.

– Віка, – адказала дзяўчына, – вельмі прыемна.

– Мечыслаў, – сказаў яе таварыш.

Знаёмства ў рэальным свеце людзей ведаючых адно аднаго толькі праз iнэт – можа быць вельмі цікавым, як і пачатак iнэтавай перапіскі людзей, якія ведалі адно аднаго толькі ў жыцці.

Праз трыццаць хвілін усе трое сядзелі з ноўтбукам у адным з гарадскіх кафэ. Адарваўшыся ад кавы, Уладзімір сказаў:

– Пакуль я ехаў да вас мяне ледзь не пратараніў дзік. Гэта быў самы ўражальны кантакт з прыродай у маім жыцці.

Віка і Мечык адначасова змянілі выраз твараў.

– А ў мяне… – выпалілi яны адначасова.

Мечык усміхнуўся і памаўчаў, даючы зразумець Віцы, што яна можа працягваць.

– А ў мяне, – працягнула Віка, – таксама быў, так бы мовіць, кантакт пакуль я сюды ішла. Матылёк, і, па-мойму, гэта рэдкi матылёк – вачнiца. Велізарны проста! І ён ж начны, але прыляцеў днём і кружыўся ля майго твару вельмі доўга. І падумайце, матылёк зімой! Падаў лёгкі сняжок, калі ён зляцеў да мяне.

Апошнія словы дзяўчына сказала трохі саромячыся сваіх вялікіх ведаў аб матылях.

– У мяне была кніжка, ну… аб матылях, – патлумачыла яна, збянтэжыўшыся яшчэ больш.

Мечыслаў усміхнуўся і бразнуў лыжкай аб кубак з капучына. Яму таксама было што расказаць, і ён адсунуў сваю каву трошкi далей.

– Я ішоў сюды… – пачаў Мечык, – i ў гэты момант яго ўвагу прыцягнуў чалавек, які сядзеў за барнай стойкай, непадалёк ад іх століка. У яго была настолькі невыразная знешнасць, што Мечыслаў, хоць i мастак, не змог бы намаляваць партрэт незнаёмца нават з натуры. Гэты чалавек пільна назіраў за іх кампаніяй, але тут жа ўткнуўся ў свой келіх з віном, калі гісторык затрымаў на ім позірк.

– Ну дык вось, я ішоў сюды, – працягнуў малады чалавек, выкінуўшы невыразнага наведвальніка бара з галавы, – міма бернардынскага касцёла. І тут да мяне зляцеў сокал, што жыве там, за статуяй святой Алены.

Віка заківала галавой у знак таго, што таксама ведае аб пражываннi сокала ў самым цэнтры горада.

– Там парачка сакалоў, у іх нават ёсць імёны, – дадаў гісторык.

– Але самае дзіўнае, што ён проста пераследваў мяне гэты сокал. Вось гэтая драпежная птушка проста такі ледзь не кідалася мне пад ногі. Ён быў такі… ну… незвычайны. Мінакі на гэта глядзелі як на цуд нейкі. І не ведаю, хіба яны не ляцяць на зімоўку?

«Як бачна, не мяне аднаго пераследвала жывёла. Можа быць я і нездарма ўспомніў пра старажытных прадказальнікаў…» – пранеслася ў галаве Уладзіміра, і ён сербануў яшчэ кавы.

Троіца маўчала, абдумваючы тое, што з імі здарылася. Мiнчук вырашыў перайсцi да мэты свайго візіту, ды сказаў:

– І што ж у вас за археалогія цікавая, раскажыце, калі ласка.

Віка парнула да госця ноўтбук, на экране якога былі здымкі знаходак Мечыслава.

– Фоткi артэфактаў я ўжо і так бачыў, – сказаў малады чалавек. – Спадзяюся, я змагу ўбачыць гэтыя чароўнасцi і на ўласныя вочы?

– Канешне, – прамовіў Мечыслаў, жуючы круасан.

– Я так разумею, – сказаў Уладзімір, – што галоўная наша задача расшыфраваць гэты рукапіс з бутэлькі, то бок пасланне скрозь стагоддзі ад Панятоўскага.

Маладыя гарадзенцы кіўнулі.

– Пакажыце яго, – дадаў мінчанін.

Віка шчоўкнула па клавіятуры ноўтбука і перад гісторыкам паўстал фотаздымак пергамента з надпісам. Уладзімір ведаў яго на памяць. З таго часу, як гiсторык атрымаў паведамленнем на сваю старонку ў сацыяльнай сетцы гэты тэкст, ён столькі разоў яго чытаў, што мог бы распавесці нават прачнуўшыся ад удару грома, але фота пергамента бачыў упершыню. І гэта карцiнка зрабіла на яго вялікае ўражанне. Прабягаючы тэкст вачамі, ён чытаў у думках:

«Рыцар Salsinatus імёны свае ў трыкутнік склаў. Пастаў абраных па імёнах на месцы іх у дзень прыходу рыцара ў свет зорная карта яго сонцам на сонца пакажа ў імёнаў трыкутнік. Адказ у імёнах абраных складзеных разам атрымаеш ты. На Шуканым знойдзеш яго ў дзень прызначаны».

– Пергамент проста магічны, – сказаў Уладзімір услых.

– Імёны свае ў трыкутнік склаў… – прамармытаў Мечыслаў.

– Як можна скласці імёны ў трыкутнік? – спытаў Уладзімір.

– І дзе можа быць гэты трыкутнік? – дадала Віка.

– Гаворка пра трыкутнік, відавочна, нездарма, – сказаў Уладзімір, – гэта адзін з сымбаляў розэнкрэйцараў…

– А мы ведаем ужо, што на капсуле сімвал розэнкрэйцараў і што кароль Панятоўскі быў масонам, – сказала Віка.

– І акрамя таго цікавіўся і розэнкрэйцарамi, – дапоўніў Уладзімір.

– Можа быць, гаворка пра нейкую… мапу, – выказала здагадку Віка. – Дзе можа быць намаляваны трохкутнік? Гэта павінна быць нешта накшталт карты, карты на якой ёсць імёны.

– Тут гаворка пра імёны Панятоўскага, раз гэта ён рыцар Salsinatus, – прамовіў Уладзімір.

Ён пачухаў патыліцу, зрабіў глыток кавы і працягнуў:

– Але што гэта за імёны?

– Станіслаў і Аўгуст? – зноў выказала здагадку Віка.

– Цi гэта нейкія іншыя імёны. Якія яшчэ былі імёны ў Панятоўскага? – спытаў Уладзімір.

– Salsinatus, – ягонае таемнае імя, – сказала Віка.

– У яго манаграме «S A R» апошняя літара R, – дадаў Уладзімір.

– Гэта Rex. На лацінскай значыць кароль, – сказаў Мечыслаў.

– Так-так, менавіта, – пацвердзіў Уладзімір. – Iмёнаў у караля, выходзіць, даволі шмат і гэта толькі тыя, што вядомыя нам, але дзе тая карта, ці нешта накшталт яе, на якой можна скласці ягоныя імёны разам? Ну і, мабыць, гаворка аб трох яго імёнах.

– Так, бо ў трыкутніка тры бакі і тры кута, можа быць пэтрэбныя роўна тры іменi, – сказаў Мечыслаў.

– Але як выбраць тры з усіх тых ягоных імёнаў, якія нам вядомыя? – спытала Віка.

Мечыслаў пагрузіўся ў роздумы. Кожны раз, калі ён чытаў тэкст з пергамента, яго не пакідала думка, што ён бачыў дзесьці, у нейкіх гродзенскіх гісторыкаў, нешта пра трыкутнік неяк звязаны з каралём Панятоўскім. Ён з усёй сілы зажмурыўся і рэзка раскрыўшы вочы, паглядзеў на Віку. На шыі ў яе вісела срэбнае ўпрыгожванне трохкутнай формы, з трыма чырвонымі каменьчыкамі па краях. Рашэнне прыйшло да яго ў адну секунду, кавалачкі мазаікі, якія ён ніяк не мог падабраць з цёмных закуткоў памяці, склаліся ў адно цэлае.

– Так, я зразумеў! – не вельмі гучна ўсклікнуў малады чалавек, прымусіўшы афіцыянтку, якая праходзіла міма, кінуць падазроны позірк на яго твар.

Забраўшы ў здзіўленага Уладзіміра ноўтбук, Мечыслаў пачаў клыпаць клавішамі, і праз дзве хвіліны разгарнуў яго да таварышаў, якія сядзелі са здзіўленымi, але поўнымі надзеі тварамi. Перад імі зьявіўся спадарожнікавы здымак Гродна, з намаляваным на ім амаль правільным трыкутнікам. Па кутах гэтага трыкутніка былі размешчаны літары С А П.

– Вось гэты трыкутнік рыцара Salsinatus, – заявіў Мечык. – Калі злучыць на карце Гродна тры каралеўскія рэзідэнцыі, якія адпавядаюць імёнам караля, атрымаецца вось такі трыкутнік. Як бачыце, ён яшчэ і з амаль роўнымі бакамі, значыць, усе тры рэзідэнцыі на амаль роўнай адлегласці адна ад адной – гэта не выпадковасць.

Мечыслаў паказаў на літару С у аднаго з кутоў трыкутніка.

– Гэта сядзіба Станіславова, адпаведная імені Станіслаў. Далей… – гісторык перасунуў палец, – A – сядзіба Аўгустова, адпаведна Аўгуст, далей… – Мечык пераклаў палец на апошні кут трыкутніка, – сядзіба Панямунь, першая літара П, як у прозвішчы Панятоўскі. Станіславова, Аўгустова, Панямунь – Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. Эўрыка! – трыумфаваў гісторык.

– Вось гэта і ёсць імёны складзеныя рыцарам у трыкутнік, – дадаў Мечыслаў, трохі супакоіўшыся.

– Ты маеш рацыю, я ўпэўненая! – радасна сказала Віка.

– Так, гэта ўжо нешта, пачатак пакладзены, – усміхаючыся, прагаварыў Уладзімір.

У гэты момант Мечык зірнуў на невыразнага чалавека з куфлем віна. Той працягваў сядзець і піць, але ўжо, здавалася, не звяртаў на кампанію ніякай увагі.

– А давайце з'ездзім у гэтыя сядзібы і паглядзім, – прапанаваў Мечыслаў.

Маладыя людзі расплаціліся і адправіліся ў сядзібу Станіславова. Невялікі палац з манаграмай караля, старыя дрэвы, рэшткі брамы і два флігелі. Перад галоўным фасадам вытанчанай рэзідэнцыі размясціўся нейкі помнік. У вестыбюлі палаца сябры агледзелі дзве шыкоўныя старадаўнія печы ў стылі неаготыкі,

Далей яны наведалі Панямунь. У гэтай сядзібе гісторыкі бачылі знявечаную прыбудовамі неагатычную капліцу, невялікi будынак, які паходзіць на дом Міцкевіча ў Наваградку, і сам палац караля, ад якога засталося няшмат. Сябры таксама мелi задавальненне спусціцца ў велізарны яр, які раскінуўся побач з былой рэзідэнцыяй.

Напрыканцы падарожжа яны адправіліся за Нёман, у сядзібу Аўгустова. Каралеўскі палац у ёй не захаваўся, але на месцы была капліца пабудаваная арыстакратамі, якiя валодалі сядзібай пасля караля. Гэтая невялікая капліца з купалам, уяўляла сабой рэдкі тып пабудовы – схаваная ратонда. Яна была прамавугольнай звонку, а яе заля – круглай.

Затым маладыя людзі зазбіралася дадому. Уладзімір павінен быў жыць у Мечыслава, а Віка адправілася ў дом, дзе жыла падчас рэдкіх прыездаў з вучобы, калі яна пакідала Вільню, ды вярталася да роднай Гародні.

Халодны вечар надыходзіў у горадзе, і запаленыя агеньчыкі быццам бы праціналі кожнага, хто праходзіў міма іх. Густое, сырое паветра поўзала пад адзеннем, напаўняючы сабой лёгкія людзей, якія спяшалiся дадому з працы. Туман згусцеў і гуляў са святлом, малюючы тысячы светлавых снапоў, што ахіналi вуліцы як павуцінне гіганцкага павука, які стаіўся недзе над дахамi гмахаў, поўных людскіх постацяў, мільгаючых у яркіх, святлявых вокнах.

Пару разоў, сярод туману, дзяўчыне здавалася, што за ёю ідзе нейкі чалавек і чамусцi ўспамінаўся прафесар Лiтвакас. Нарэшце, павольныя крокі Вiкi пачуў яе родны дом – вялікi чырвоная гмах, у элітным раёне.

Віка была з добрай і нябеднай сям'і, не пазбаўленай цягі да прыгожага. Бацька яе быў мастаком і, мабыць, таму сама Віка выдатна малявала. З дзяцінства дзяўчынка цягнулася да ўсяго прыгожага і была напорыстая ў вучобе.

Зайшоўшы дадому і распрануўшыся, дзяўчына адправілася ў душ. Праз паўгадзіны, ахінуўшы сваю вытанчаную фігурку ў белы пухнаты халат, яна зайшла ў спальню, дзе стаяў яе вялікi зручны ложак. Побач ляжала кніга Эдгара По, раскрытая на вершы «Сон у сне». Дзяўчына бачыла, што ўсё вакол як быццам расплывалася…

Звычайна, да яе не прыходзілі сны, але на гэта раз, як толькі Вiка заплюшчыла вочы, яе свядомасць правалілася ў мутны вір…

Глава 4. Сон Вікі

Вялікая авальная заля была слаба асветлена свечкамі, патрэскваўчымi ў пазалочаных падсвечніках. У прыгожым, разьбяным крэсле, паклаўшы ногі ў ботах на аксамітную падушку з кутаскамi, сядзеў чалавек, які здаваўся пагружаным у глыбокі роздум. Серабрыстыя пасмы на яго галаве рабілі яго падобным на сівога старога, якi ўспамінае дзянькі бесклапотнай маладосці. Шаўковыя адзеннi і ордэн у выглядзе зоркі паблісквалі ў паўзмроку. Ён церабіў пальцамі карункаваю хустку. У чалавека былі вялікія вочы і арліны нос. На некаторай адлегласці ад яго, у поўнай павагi позе, стаяў стары чалавек з вялікімі вусамі, падпяразаны велізарным, вышытым золатам, кушаком. Можна было здагадацца, што гэта падданы таго, хто сядзеў у крэсле.

– Ваша Вялікасць, – мякка сказаў вусаты слуга па-польску, – той, каго вы маеце ласку чакаць – тут.

Кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, не перастаючы церабіць пальцамі хустку і не паднімаючы позірку ціха адказаў:

– Хай увойдзе.

Праз некалькі імгненняў у зале ўжо стаяў худы чалавек, у дзіўным, не па модзе таго часу, строі, з вусамі і барадой, доўгім носам, вялікімі вачыма. Ён злёгку пакланіўся каралю.

– Вось вы і прыйшлі, – сказаў Панятоўскі, падняўшы погляд на госця. – Пакіньце нас адных.

Вусаты ў залатым поясе і яшчэ адзін слуга, які стаяў ля мармуровай статуі, пакланіліся і выйшлі, зачыніўшы за сабою дзверы.

Нейкі час у зале была амаль поўная цішыня. Было чуваць крокі прыслугі і гасцей караля за дзвярыма. Адна са свечак стала вэндзіць і мігацець. Кароль глядзеў на яе танцуючы агеньчык і працягваў церабіць карункаваю хустачку. Нарэшце, адклаўшы яе ў бок, ён паклікаў госця да сябе жэстам рукі і ціха вымавіў:

– Падыдзіце бліжэй, Панурыш. У гэтым палацы і наогул ва ўсіх маіх палацах, столькі вушэй, што кожны мой удых і выдых апісваецца і адпраўляецца імператрыцы наўпрост у Пецярбург. І хоць мы з вамі будзем абмяркоўваць мае асабістыя справы, а не… – тут кароль узвысіў голас, – барані нас Усявышні, не бунт жа… – ён зноў стаў гаварыць ціха, – мне б хацелася, каб нашу справу ведалі толькі мы. Мы паглядзім, цi ажыццявіцца маё жаданне.

Кароль рухам вачэй паказаў на крываногі пуф, мяккае сядзенне якога было абцягнута чырвоным аксамітам, і калі яго госць падышоў, зняў з пуфа чорны кій з сярэбранай булавешкай і сказаў:

– Вы ўпэўнены, што гэта сёння зацьменне месяца?

– Цалкам.

– Сядзьце, Якаў.

За тыя некалькі секунд, якія госць выдаткаваў, каб выканаць загад караля. Панятоўскі паспеў раз'ятрыцца і некалькі разоў з сілай ірвануць невялі сярэбраны жэзлік, прывязаны да кія.

– Яны трымаюць мяне тут у палоне, ганаровым, але ўсё ж палоне, – сумна сказаў кароль.

– Я ведаю, што вы хутка адправіцеся ў Пецярбург, – павольна прамовіў Якаў.

– У сталіцы варвараў, так далёка ад радзімы… – ледзь чутна прашаптаў кароль. – Я б так хацеў цяпер патрапіць у Лазенкі.

– Вы вернецеся ў Воўчын, Ваша Вялікасць, – дзіўна паглядзеўшы на суразмоўцу і ледзь улоўна ўсміхнуўшыся, прамовіў Панурыш.

– Мой родны Воўчын?

Як гэта часта бывае з людзьмі змучанымі нервовай напругай, Панятоўскі раптам рэзка засмяяўся і спытаў госця быццам бы недарэчы:

– А ці праўда, Якаў, што ў вашым родзе ўсе старэйшыя сыны носяць тое ж імя што і вы? Гэта значыць, Якаваў Панурышаў было шмат і будзе яшчэ больш, калі, вядома, ваш род не згасне.

Госць з павагай схіліў галаву і адказаў:

– Так, Ваша Вялікасць, вы маеце рацыю.

– Значыць вы як Радзівілы. У іх было прызначана імя Мікалай для старэйшых сыноў, не ведаю, праўда, ці выконваецца зараз гэты звычай. Але вы, ясная справа, не Радзівілы. Эх, мне зараз успомніўся вясёлы Караль Станіслаў Пане Каханку. Дзівак жа, вось дзівак, – і кароль гучна засмяяўся.

Нейкі час Панятоўскі яшчэ пасмейваўся сабе пад нос, але затым, не гледзячы на свайго госця, выняў аднекуль тры залатыя фігуркі на тоўстым ланцужку і, падняўшы вочы на Панурыша, працягнуў каралі яму. Якаў узяў рэч, якую працягваў кароль, паднёс яе да твару i пільна паглядзеў на тое, што было ў ягоных руках. Перад ім віселі залаты матылёк – абсыпаны дробнымі дыяментамі, залаты кабан – пакрыты смарагдамі і залатая драпежная птушка – падобная да сокала, упрыгожаная рубінамі. Залаты ланцужок быў масіўны, з велізарнай зашпількай, выкананай у выглядзе крыжа з ружай, пялёсткі якой былі сярэбранымі. Відавочна было, што гэта ўпрыгожванне вартае незлічоных грошай.

– Усё правільна? – спытаў Панятоўскі.

– Так, усё менавіта так як павінна быць, – адказаў Панурыш.

Прабіў гадзіннік. Кожны ўдар глуха адлятаў ад столі да падлогі і, у змрочнай зале, гэтыя гукі здаваліся па-сапраўднаму злавеснымі. Кароль здрыгануўся пры апошнім удары і, матнуўшы галавой, сказаў:

– Значыць, я буду жыць у Пецярбургу.

– У Мармуровым палацы, Ваша Вялікасць.

Скрыжаваўшы рукі на грудзях і паківаўшы галавой, Панятоўскі ўсміхнуўся.

– Добра быць усёведаючым, Якаў? Аб вашым дары мараць многія. Але я змагу загладзіць свой грэх? Як і вы?

– Не так ужо і добра, Ваша Вялікасць, але я не скарджуся. Грэх не ваш, а мой.

Кароль устаў, і Панурыш адразу ж падняўся ўслед за ім.

Панятоўскі падышоў да акна. У далі цямнеў Нёман. На супрацьлеглым беразе гарэлі агеньчыкі ў драўляных хатках, над стрэхамі якіх віўся ледзь бачны дымок. Панурыш стаяў за спіной караля. У цьмяным святле нешматлікіх свечак выгляд у госця быў таямнічы ды змрочны.

– Ну што ж… – сказаў кароль.

Панятоўскі вярнуўся да свайго крэсла, побач з якім стаяла невялікая скрыначка, уся пакрытая вытанчанымі завіткамі. Адкрыўшы яе, кароль дастаў сярэбраную капсулу са сваёй манаграмай і запытальна паглядзеў на Панурыша.

– Гэта тое, што трэба, Ваша Вялікасць, – сказаў той.

Каралеўскі госць зірнуў на свой пярсцёнак, на якім быў выкладзены ўпрыгожаны дробнымі смарагдамі трыкутнік. Кароль прасачыў яго погляд.

– Калі б я не ведаў, што вы таксама своеасаблівы кароль, я мог бы здзівіцца наяўнасці ў вас такога скарба, – сказаў Панятоўскі.

– Гэта сямейная рэліквія, Ваша Вялікасць, – адказаў Панурыш.

Засунуўшы руку за пазуху, Якаў дастаў адтуль нейкі скрутак цёмнай тканіны. Разгарнуўшы яго, ён выцягнуў невялікі, згорнуты аркуш пергаменту.

– Вось пяргамент, на якім Вашай Вялікасці варта пісаць, – нізкім голасам прамовіў Панурыш.

– Мабыць, нам спатрэбіцца больш святла, – адказаў кароль.

Панурыш падышоў да аднаго з падсвечнікаў і, выдраўшы свечку, зрабіў некалькі крокаў у бок невялікага століка, на якім стаяў залачоны кандэлябр. Ён запаліў кожную з трох свечак кандэлябра ад свечкі, якую трымаў у руках, а затым вярнуў яе на месца. Падсунуўшы крэсла да стала i з павагай схіліўшыся, ён даў зразумець каралю, што той можа заняць сваё месца і прыступіць да ліста.

– Гэтыя чарніла добра падыдуць для пергамента, – сказаў Якаў, дастаючы з-за пазухі невялікую бутэлечку з моцна прычыненай вечкай. – Зрабiце ласку ды скарыстайцеся маім пяром, Ваша Вялікасць, – дадаў ён, дастаючы маленькае, чорнае пёрышка.

Пяро гэта чамусьці зрабіла асаблівае ўражанне на Панятоўскага.

– Гэта як быццам вароніна? – спытаў кароль усміхаючыся.

– Так, Ваша Вялікасць.

Панятоўскі сеў за стол, на якім яго госць расклаў прыналежнасці для пісання, дадаўшы звычайны аркуш паперы з тэкстам.

– Проста перапішыце тэкст на пергамент, Ваша Вялікасць, сказаў Панурыш.

– Не так даўно я як раз практыкаваўся ў каліграфіі, – адказаў яму кароль.

Пакуль былы правіцель аднай з найбуйнейшых дзяржаў Еўропы перапісваў тэкст з лістка на пергамент, Якаў Панурыш у поўным маўчанні застыў побач з каралём. Ён быў настолькі нярухомы, што здаваўся не жывым чалавекам, а мармуровай статуяй. Панурыш уважліва сачыў за пяром у руцэ Станіслава Аўгуста. Не кожнаму даводзілася бачыць караля асабіста перапісваючага тэкст з паперы на пергамент. Чорнае пяро паскрыпвала і пакідала літары, якія складвалiся ў словы…

Нарэшце кароль скончыў і, пакінуўшы пяро ў чарніліцы, падняў галаву на свайго госця.

– У Вашай Вялікасці выдатна атрымалася, – сказаў Панурыш, злёгку пакланіўшыся. – Ці гатова месца для дару?

– Так, – адказаў Панятоўскі, – яно там, – ён махнуў рукой у бок адной з дзвярэй залы.

Устаўшы з-за стала, ён накіраваўся да яе. Кароль адчыніў дзверы, з-за якіх быў бачны выхад у будынак капліцы, злучанай з авальнай заляй калідорам.

– Нам трэба дзейнічаць хутка, – сказаў кароль.

Панурыш і Панятоўскі прайшлі ў далёкі канец памяшкання, там відочны быў маленькі столік. Ссунуўшы яго ўласнымі рукамі, кароль прыўзняў дошку, на якой стол стаяў, і вачам яго адкрылася глыбокая яма. На дне ямы ляжаў драўляны куфар, без якіх-небудзь упрыгожванняў.

– Усё так, як павінна быць. Тут і варта пакінуць дар. Трэба будзе распарадзіцца, каб слугі схавалі ўсе сляды, старанна заладзілі падлогу. У вас жа яшчэ ёсць некалькі давераных слуг, Ваша Вялікасць?

– Так, яшчэ ёсць.

Суразмоўцы вярнуліся ў авальную залу. За дзвярыма пачулася руская гаворка і бразганне шпор.

– Канвой… – прамовіў Станіслаў Аўгуст, ды сумна паглядзеў у вакно.

Кароль памарудзіў у нерашучасці яшчэ імгненне, а затым павярнуўся да Панурыша, які стаяў за два крокі.

– Тыя, хто павінны ведаць – будуць, у тым ліку нейкія габрэі? – спытаў кароль.

– Так.

– І апошняе, што вы павінны сказаць мне. Я прасіў імператрыцу за свой народ, я не магу забыць свой абавязак перад ім. Я ведаю, што вам адкрыта будучыня краіны, і мая будучыня таксама. Дык вось, адкажыце мне, я хачу ведаць: што будзе з маёй радзімай? – кароль гаварыў усё хутчэй, – і яшчэ адно: я памру ў Пецярбургу?

Панурыш паглядзеў на караля ва ўпор. Яго погляд быў непранікальны. Ён склаў далоні разам. Здавалася, зараз ён пачне ўгаворваць караля не прасіць яго адказаць на гэтыя пытанні. Бледны, твар Панятоўскага, быў зусім не падобны зараз на твар некалі магутнага манарха. Перад Якавам быў просьбіт. Развядучы рукi ў бакі, Панурыш сказаў толькі два словы:

– Яна адродзіцца, – а затым дадаў. – Так, у Пецярбургу.

Кароль збялеў яшчэ больш і некалькі імгненняў толькі варушыў сухімі вуснамі. Ён закрыў вушы рукамі, як чалавек аглушаны выбухам, але хутка авалодаўшы сабою, пільна паглядзеў на госця.

– Але ж вы сказалі, што я вярнуся ў Воўчын!

– Так вернецеся, але ўжо пасля гэтага… – Панурыш памаўчаў і скончыў, – жыцця.