Глава 7
Сасновы лес, даволі густы… Драўляныя хаткі ўлайгонаў, акуратныя, пафарбаваныя жоўтай фарбай. Уборы гэтых істот таксама жоўтыя. Ніякіх масак няма. Маскі, як мне растлумачылі крэйдавікі, частка іх старажытнай, шматсотгадовай традыцыі. Ва ўлайгонаў такой няма. Змагаюцца ўлайгоны добра. У іх шчыты, паліцы, дзіды і лукі. На мне гарнітур крэйдавiка. Нават маска. Нават блазенскiя балотнікі. Узброены дзідай з наканечнікам у форме сярпа. Боль, смерць, крыкі навокал. Крэйдавiкі атакуюць і забіваюць улайгонаў. Ніякага жалю. Падданыя канцлера выразаюць нават дзяцей. Пахне пажарышчам. Плямы крыві… Трэск чэрапа. Крэйдавiкі злавілі ўлайгона… Яны адразаюць яму пальцы, дзеля задавальнення. Гэта не мая справа, не мая справа…
– Пайшлі прэч, хопіць вычварэнстваў! – мой уласны крык.
Крэйдавiкі адпускаюць параненага ўлайгона, які ўскоквае на ногі і ўцякае.
– Ну і дастанецца табе ад канцлера, прышлы віцязь, – шыпіць адзін з маіх навязаных сяброў. – Спадзяюся, ён дазволіць нам адрэзаць пальцы тваёй дзяўчынцы замест гэтага ўцёкшага ўлайгона.
«Гэта наўрад ці». – думаю я, але нічога не кажу ўслых і сыходжу ў бок.
На мяне хутка нясецца ўлайгон. Мушу абараняцца. Я парырую некалькі ўдараў нападаючага. Праціўнік павольны, прадказальны і слабы. Гэта як бой з дзевяцігадовым хлопчыкам. Я лёгка аглушаю яго ўдарам дрэўка. Улайгон упаў. Іду прэч. Нейкая вялізная хвоя, пад ёй плямы крыві. Прыхінаюся спіной да яе старой кары, ногі абсмоктвае напоены крывёй мох.
Што гэта? Так, двое ўлайгонаў схапілі і абяззброілі крэйдавiка. Цягнуць за нейкую прысадзістую паветку. Цяпер захопнік атрымае тое, што заслужыў. Мне няма сэнсу лезці. Стойце, ды гэта ж Марта. Уюцца яе бландыністыя косы. Улайгоны сцягнулі з яе маску. Сапраўды, маладая дзяўчына, спалоханая, светлавокая. Кроў запэцкала яе даволі прыемную мыску. Яна не горшая з крэйдавікоў. Воля ўблюдка канцлера пагнала дзеўку на забой. А зараз, мабыць, салдатку чакае жудасная заплата. Аднак улайгоны не збіраюцца яе забіваць… Што ж яны робяць? Так, гэта тое, што часта робяць з такімі як Марта на вайне. З яе сцягваюць адзенне. Ідыёцкія пальчаткі, боты… Яны выкінутыя за арэхавы куст. Вось ужо разразаюць куртку. Дзяўчына крычыць і плача. Улайгоны абараняюць сваю зямлю, але сапраўдная вайна – не казка аб рыцарах у белым. Злачынствы тут здзяйсняюць абодва бакі. Яны могуць паланіць акупантку ці нават забіць, але хочуць спачатку зрабіць іншае… Калі скончаць, верагодна, заб'юць. Захопніца – так. Ахвяра – так. Дапамагчы ці стаяць у баку? Часу думаць няма. Яшчэ пара імгненняў і я раскідваю ўлагонаў. Яны яшчэ слабейшыя за Логіка. Мабыць, ён вялікі воін і асілак сярод крэйдавікоў. Я падымаю Марту. Яна плача. Хачу пацягнуць яе за сабой.
«Дзякуй!» – шэпча мне дзяўчына. Насустрач да нас бяжыць Логік. На ім кроў. Яшчэ пара крокаў… Раптам страла ўлайгона ўтыкаецца ў вока крэйдавіка. Логік мёртвы. Амаль шкада. Я злёгку прывязаўся да яго хамаватага гарлапання.
Марта абдымае мяне. Мы выходзім з бою.
Мы на невялікай паляне, каля краю кар'ера, пад старым, магутным дубам.
– Сёння загінуў магутны Андрыян, – журботна кажа канцлер.
Відаць, так насамрэч звалі Логіка. Двое крэйдавікоў прыводзяць Алю. Яна стаіць побач. Бледная, глядзіць на мяне з дакорам. Нічога, мілая, засталося, думаю, нядоўга.
– Вечная слава! – дружны лямант крэйдавікоў разносіцца над вяршынямі елак, напалохвае вяртлявых птушак.
– Наш госць Тэт сёння выявіў немалую доблесць, як даносяць мне, – крычыць тыран. – Ён выратаваў дачку нашага племенi Марту і быў храбры ў бiтве. Выйдзі наперад, о іншаземны волат!
Падпарадкоўваюся загаду. Дзесяць крокаў да цэнтра круга, створанага злучанымі шэрагамі салдат-забойцаў. Я кажу:
– Дзякую, высакародны канцлер!
– Ці гатовы ты прынесці прысягу на вернасць народу Крэйдавых гор? Калі ты прысягнеш нам, то мы перавядзем цябе і тваю спадарожніцу з турмы ў наземны дом – жыллё для дарагіх і лепшых гасцей. Таксама ты атрымаеш званне лейтэнанта народнай арміі. Калі гатовы верна служыць нам, схілі калена і паўтары за мной.
Апускаюся на адно калена, раблю сур'ёзны, узвышаны твар, хоць у глыбіні душы адчуваю моцнае жаданне яхідна засмяяцца і плюнуць у рыла канцлера.
– Паўтарай за мной! Клянуся быць верным вялікаму канцлеру і народу Крэйдавых гор. Клянуся абараняць свайго ўладара, аберагаць яго племя! Хай задзяўбе мяне Рахптах, калі я парушу сваё слова.
Паўтараю за тыранам кожнае слова, потым паднімаюся.
Дом-гасцініца сапраўды на зямлі. Ён прасторней за турму. Вакол хвоі, бярозы, букі, грабы, але ўваход таксама пільнуюць крэйдавiкi. Я даў клятву, але давяраць мне, здаецца, не збіраюцца. Што ж, правільна робяць.
Вячэра тут яўна багацейшая, чым у турме, дзе нас кармілі чэрствымі сухарамі. Цяпер нам даюць смажаную бульбу, крыху нейкага мяса, медавуху і сыр з белым хлебам.
– Як ты думаеш, калі канцлер прайграе вайну ўлайгонам, яго звергнуць? – цікавіцца Аля.
– Думаю не. З чаго б? Ды і што значыць прайграе? Ён зможа падтрымліваць баявы дух, заклікаць да працягу вайны, нават калі ўлайгоны адваююць свае землі. Ён зможа страляць з катапульт па іх землях і казаць, што вайна працягваецца, а народ мусіць падтрымліваць яго падчас вайны за існаванне краіны. Так-так, відаць, ён менавіта так малюе людзям гэтую бойню. Яны яму вераць. Многія з іх.
– А чаго ён хоча насамрэч?
– Увайсці ў гісторыю ў якасці вялікага заваёўніка, які пакарыў суседні народ, павялічыў сілу свайго народа. Ён, далібог, верыць, што гэта трэба зрабіць, а наканавана такое менавіта яму.
– Чаму ж ён так трымаецца за ўладу?
– А што яму яшчэ рабіць? Ты бачыла яго стыль праўлення? Напэўна, ён нажыў мільён ворагаў. Пакуль скіпетр уладара ў гідкіх руках тырана, яму пакланяюцца, але варта адпусціць абсалютную ўладу і тут жа з'явіцца цэлая брыгада мсціўцаў, якія жадаюць ператварыць былога кіраўніка ў дыетычны салацік. Вельмі верагодна, што ён сам ужо пракляў той дзень, калі паддаўся спакусе стаць манархам, але шляху назад няма. Даводзіцца ісці наперад, каб не загінуць. Кліч абсалютнай улады вельмі моцны. Далёка не кожны смяротны можа пярэчыць яму. Ён гучыць у самай глыбіні, трывожыць змрочны бок чалавечай натуры. Людзі злыя. Яны кормяць звяркоў, каб атрымаць задавальненне ад кантакту з тымі, хто нашмат слабейшы за іх. Яны могуць кінуць непатрэбную манету жабраку, але хто з іх гатовы рэальна ўшчамляць сябе дзеля іншых людзей, адмовіцца ад магчымасці кіраваць гэтымі іншымі, калі такая магчымасць раптам з'яўляецца? Часам яны хлусяць нават сабе, што іх мэты чыстыя і высакародныя, вераць, што змогуць даць блізкім самае лепшае. Але праклятая ўлада – абсалютная ўлада, робіць сваю справу. І вось ужо чарговы бяздушны царок паліруе сваiм азадкам трон і раздае загады аб расправе з іншадумцамі. Гэта было, гэта будзе. Такая вось прырода.
Ноч! Дрэмлю і чую, што Аля таксама не спіць моцна. Яна варочаецца з боку на бок. Што там? Нешта скрыгоча пад вокнамі.
– Тэт, – кліча мяне нечы шэпт.
Падыходжу да дзвярэй і адказваю:
– Хто тут?
– Гэта Марта, – паведамляе шэпт.
Аля ўстала і падыходзіць да мяне.
– Навошта ты з'явілася? – маё ціхае пытанне ледзь улоўнае, нібы дыханне.
– Ты дапамог мне, а я памагу вам. Вартавыя апоены півам з сонным зеллем. Цяпер я адчыню дзверы і вы пабяжыце. Я скажу куды. Гатовыя? Трэба спяшацца.
– Што там? – устрывожана пытаецца Аля.
– Здаецца, мы бяжым, мая мілая, – кажу я дзяўчыне і злёгку пляскаю яе пальцам па лбе. – Зараз паглядзім, што з гэтага атрымаецца. Вельмі цікава. Хутка накінь верхнюю вопратку, вазьмі рэшткі ежы, абувайся.
Аля ўцякае збірацца. Рыпанне дзвярэй, таямнічае, рэзкаватае, вусцішнае… На парозе сапраўды Марта. Яна сцягнула маску, каб я адразу пазнаў яе. Усё гатова, мы бяжым у лес.
– Наперад, – прыглушана падганяе Марта.
Галінкі і шышкi храбусцяць у нас пад нагамі, хоць мы з усіх сіл імкнемся не шумець. Сэрца калоціцца, а лёгкія напаўняе дзівоснае паветра начнога лесу. Радасць неспадзяванай свабоды. Таемныя ўцёкі. Неймаверная прыгода. Марта ўсё яшчэ наперадзе.
Раптам мы вывальваемся на нейкую маленечкую палянку. Фшух! Вакол успыхваюць дзясяткі паходняў. Марта паварочваецца і глядзіць на нас са здзеклівай грымасай.
– Здаецца, ты паверыў, што мая верная грамадзянка, сястра нашага вялікага роду, здрадзіць свайму валадару?
Голас канцлера выплывае з-за маёй спіны. Напэўна ён досыць моцна надакучыў мне. Варта з гэтым заканчваць.
– Канцлер, – ветліва кажу я і злёгку кланяюся.
Марта ўсё гэтак жа глядзіць на мяне здзекліва. Ніякага раскаяння, за здраду таго, хто выратаваў яе арганізм ад гвалтоўнага ўварвання і верагоднай смерці.
– Я даў табе шанец! Ты мог стаць адным з нас, але не прайшоў выпрабаванне. Цяпер табе давядзецца адказаць за гэта, сынок. Ты каштоўны для нас ваяр, таму мы не заб'ем цябе, але давядзецца глядзець, што мы зробім з тваёй дзяўчынай. Не турбуйся! Яе мы таксама не заб'ем… Проста злёгку пакараем. А потым усё будзе так, як раней. Будзем трымаць тваю Альфу ў турме, а ты будзеш ваяваць для нас, i вельмі добра ваяваць, калі не захочаш, каб мы зноў зрабілі з ёй тое, што зараз здарыцца.
У гэты драматычны момант я разрагатаўся. Бачачы маю весялосць злёгку ўсміхнулася і Аля, якая слухала пагрозы ў свой адрас даволі спакойна, хоць цені страху ўсё ж прабягалі па яе твары.
Я падняў руку і павольна, выразна прагаварыў:
– Я ўбачыў дастаткова, спадар канцлер. Ты – бязмозгі тыран! Твая эпапея з вайной і прыгнётам уласнага народа скончыцца тваёй смерцю. Так, можа быць не ў выніку рэвалюцыі, бо твае рабы такiя адданыя, што гатовыя адказаць здрадай нават на выратаванне жыцця, – тут я кіўнуў у бок Марты. – Але ўсё ж ты памрэш, бо паміраюць нават манархі. У гэтым ёсць сваё, асаблівае хараство. Уяўляю, як сумна развітвацца з абсалютнай уладай, калі пераможаны ўсе, акрамя смерці.
– Вазьміце яго дзеўку і пачынайце, – загадаў канцлер сталёвым голасам.
Яго твар ператварыўся ў шалёны маскарон.
У тую ж секунду я два разы пстрыкнуў пальцамі і сказаў: «Пастэга».
Глава 8
Мы стаялі пад мастом у нашым горадзе… Дымны партал знік. Я павярнуўся да сваёй дарагой спадарожніцы і вельмі ласкава спытаў:
– Ну як там? Трэба памяняць штаны ці ўсё суха?
Аля пляснула мне далонькай па плячы.
– Калі б ты з самага пачатку не прызнаўся мне, што можаш скончыць гэты трып у любы момант, я б проста не ведала, як гэта перанесці, – узбуджана пралепятала яна. – Навошта ты так доўга чакаў? А што б было, калі б усё ж такі пароль не спрацаваў?
– Ну тады спіс тваіх палюбоўнікаў стаў бы крыху большы. Плюс чалавек трыццаць! Пфф! Пусцяк для сучаснай дамы. Мне было цікава вывучыць цывілізацыю крэйдавых чалавечкаў, таму я не вярнуў нас адразу.
Аля другі раз пляснула мне па плячы і пяшчотна прамовіла:
– Які ж ты ідыёт! Навошта я ўвогуле знайшла цябе.
– Ты ж ведала, што я ўсё кантралюю і не дам цябе пакрыўдзіць. Ці варта было баяцца? – я вяшчаў бадзёрым голасам марахода, які вярнуўся дадому, пасля адкрыцця новага кантыненту.
– Пойдзем лепш спаць. Пасля такіх прыгод трэба падрамаць, – прапанавала Аля.
– Толькі спачатку ў кавярыньку, добра?
– Як скажаш, Жэ…
– Упс! – перапыніў я дзяўчыну. – У гэтай рэальнасці мяне клічуць Тэт, не забывай, калі ласка.
– Прабач, я проста стамілася… Тэт. – Аля дорыць мне сарамлівую ўсмешачку.
Брук на вузкай, сярэднявечнай вуліцы. Шлях вядзе ў бок замкавых узгор'яў, вакол якіх, як спадарожнік, кружыцца астатні горад. Трохі ў гару, потым ужо па роўнай паверхні… Свежы вецер гладзіць твар. Сутаргавы ўдых. Мясцовы Барэй забівае дыханне… Новы глыбокі ўдых. Водар чыйгосьці парфума. Сцежка ў гарадскіх джунглях, а пад ёй, унізе, смяшлівыя пералівы мігатлівага воднага патоку, побач з дробненькімі, драўлянымі хаткамі-шкатулачкамі. Насельнікі катэджаў паляць лісце, або апалае лістоце загараецца само, ад агнёў яркай восені. Дурная патэтыка. Нябёсы, як бязмежная глазура на гарадскім торце, ці ж пірагу, з чалавечай начынкай. Людзі – мурашкі. Яны напаўняюць мяшчанскія мурашнікі. Яны дыхаюць трахец загазаваным паветрам не самага маленькага горада, які сапраўды большы, чым сталіца Швейцарыі. Яны вераць, спадзяюцца, мараць, здраджваюць, хварэюць.
Машыны абліваюць нас шумам, пакуль мы ідзем да замкаў. Насупраць іх невялікая кавярня, у старадаўнім флігелі. Ён прымасціўся каля рэзідэнцыі арыстакратаў, якія жылі тут у васямнаццатым стагоддзі. Мы ўваходзім. Нас ахінае, нібы свячны воск, тыповы водар нятаннага агульхарча. Нас акружаюць афіцыянты. Нас бачаць іншыя наведнікі. Нас уладкоўваюць за столік ля акна з вiдам на абодва каралеўскія замкі. Вось менавіта там манархі кватаравалі… І час ад часу паміралі. Нас забяспечваюць пералікам страў. Што ты звычайна шукаеш у меню, дарагі чытач? Мы робім замову і атрымліваем свае кубкі з гарбатай і порцыі марожанага. Яно растае на вуснах, у роце, у празрыстых крэманках. Сінія сцены, ружовыя ліхтарыкі, круглыя столікі. Паўзмрок. Паўціш. Кветкавая ваза пустая, як мары труса.
– Я схаджу ў туалет, – паведамляе мне Аля.
– Я не супраць, – у мяне паблажлівы тон педагога, які выпускае другакласніка адгукнуцца на кліч натуры.
Аля паказвае мне пошлы жэст і сыходзіць. Праз дзесяць хвілін яна вяртаецца з вельмі здзіўленым тварам.
– І што магло цябе так здзівіць у прыбіральні? – весела цікаўлюся я.
– Я… я… разумееш, – дзяўчына сапраўды не можа знайсці слоў.
– Так, працягвай, гэта архіважная думка.
– Я якраз села…
– Ай, пачакай, – перабіваю я. – Ты хочаш сказаць, што ў грамадскім клазеце ты прама садзішся, а не проста нахіляешся?
Аля закатвае вочы і падпірае галаву, нібы радэнаўскі мысляр.
– Я табе як-небудзь пакажу, калі табе хочацца на такое паглядзець. А пакуль не перабівай, будзь джэнтльменам.
– Слухаюся, – я накрываю галаву адной далонню і аддаю чэсць іншай.
– Дык вось. Я прысела, а да мяне саскочыла дзіўная, размаўляючая істота. Яна вылезла з нейкіх шчылін паміж плітамі на столі. Гэта вельмі падобна на выдру. Яна ў маёй сумцы… Здаецца, хоча з табой паразмаўляць.
– А вось гэта ўжо выдатны паварот, хвалю! – я адсунуў ад сябе белую перачніцу. – Давай заплацім, пойдзем адсюль і зробім дэбаты з выдрай, дзе-небудзь у падваротні.
Рахунак, ветлівая падзяка, трохі цяжкаватыя дзверы са звышгладкай ручкай, праход-тунэль у старадаўняй, багата дэкараванай, пабудове. Парачку хаваюць ад мінакоў цудоўныя, каваныя вароты. Для надзейнасці мы праходзім далей. Вось ён зацішны куток. Аля здымае з плечыка сваю вялізную сумку і адкрывае яе. Бачу як цёмнае, футравае верацяно імгненна выскоквае вонкі. Выдра! Насамрэч звычайная выдра. Толькі на шыі вісіць танюсенькі ланцужок з ледзь прыкметным, чырвоным каменем, а вакол задняй лапы – паясок, да якога прымайстраваны чорны камень.
– Мяне клічуць Савелій, – звярок расшаркваецца. – Я адправіўся да вас дзеля гутаркі. Выбачайце, што патурбаваў у такі інтымны момант. Проста ў мяне тэрміновая справа.
Аля збянтэжана ківае, маўляў, нічога страшнага, усе хоць раз размаўлялі з доўгім млекакормячым з сямейства куніцападобных седзячы на ўнітазе. Якая, скажам так, дробязь.
– І што за неадкладнасць, дарагі Савелій? – пытаюся я.
– Вашы фокусы з Пастэга, спадар Тэт, не ўпісваюцца ні ў якія рамкі. Вось, уласна, прычына для візіту.
– А што такога жудаснага адбылося? – маё пытанне, нельга выключыць, зададзена крыху грубаватым тонам, але я не прывык даваць справаздачу выдрам.
– Наш ордэн так-сяк змірыўся з вашымі візітам�