Глава 4
Я граю на гітары… Паказваю Але працу перагруза, каб яна ведала, як генеруюць гэты рок-н-рол. Што-нішто яна ўжо ведае. Аднак варта даць iнфу навочней. Пацешна, але я толкам не ўмею граць. Таму мае катаванні прылады толькі рассмяшылі б якога-небудзь васьміпалага віртуоза, які можа дастаць паказальным пальцам да столі нават не ўстаючы на дыбачкі. Але граць цяжкія рыфы, звычайна, справа няхітрая.
Я імправізую рыф. Тара-так-так, тара-так-так-так, тара-так-так-так. Аля ківае галавой як бы кажучы: «Нядрэнна, маэстра!».
– Гэта значыць, калі я ўключаю дысторшн усё гэта гучыць вось так, як роў. А калі выключаю, то гук чысты і прыемны.
– Выдатна, – кажа дзяўчына. – Вельмі, ну вельмі цікава.
– Я як быццам чую ноткі іроніі ў вашым голасе, панна дабрадзейка?
– Панна дабрадзейка? – Аля робіць строгі твар, якi, зрэшты, слаба хавае яе жаданне заліцца смехам. – Я магу ёю быць.
– Гарнітурчык з латэкса, чорная падводка, валасы, сабраныя ў пучок, – раю я.
– Не зусім! – паведамляе Аля і ўдакладняе: – Чырвоная мантыя з сабалём, карона, туфлі абсыпаныя жэмчугам і лалавае калье.
– Так выглядае панна краіны, а не панна асобна ўзятага мужыка, – даношу я сваё меркаванне.
– Панна краіны ўжо сапраўды пануе над усімі мужыкамі падуладнай тэрыторыі, – кажа Аля, і шырока ўсміхаецца. – Імператрыца бярэ на ноч любога таварыша, які ёй спадабаўся, ад карнета, да паэта. Чаму такі выбітны мысляр не разумее гэтых элементарных рэчаў?
Мы зноўку смяемся разам.
– Ну і раз ужо мы пачалі аб палітыцы, варта працягнуць гэтую тэму, – весела кажу я. – Толькі вось зараз я прынясу зялёны чаёк і печыва.
Гарбата ўжо на стале. Пара клубіцца над цёмным акіянам пасярод фаянсавых берагоў. Серабрыстая, узорыстая лыжачка, прыемна бразгае ў светлым кубку. Печыва, з шакаладнай глазурай, на невялікiм сподачку, упрыгожаным сіняватым арнаментам. Аля бярэ яго сваімі прыгожымі пальчыкамі і акуратна кусае, падносячы вольную далоньку да падбародка і ловячы крошкі. Як жа гэта міла.
– Кхм, пагаворым аб дэмакратыі, – уступаю я, хоць мне шкада ўкліньвацца ў ідылічную карціну, створаную дзяўчынай і шакаладным печывам.
– О так, – адклікаецца госця.
– Не гавары з набітым ротам! – строга загадваю я.
– Прабачце, сэр, – адказвае яна і глядзіць на мяне смяшлiвымi вачыма.
– Якое тваё стаўленне да яе, да гэтай самай дэмакратыі? – запытваю я.
– Строга негатыўнае, – Аля сур'ёзна глядзіць на маё раскладное крэсла.
– Гэта чаму ты так думаеш?
– Каб у нас была палеміка! Ты ж сам казаў, што часам карысна заняць нават тую пазіцыю, на якой насамрэч не знаходзішся звычайна, і гэта проста дзеля трэніроўкі ў палеміцы.
Я развёў рукі ўсім сваім выглядам кажучы: «Нядрэнна! Вельмі нават! Мая школа!», а затым вымавіў:
– Тады з вас аргументы, паненка, а не толькі факты.
– Дэмакратыя зло, бо гэта дыктатура большасці, – трохі падумаўшы паінфармавала дзяўчына. – Дзесьці я такое чытала.
– Нядрэнна, – ацаніў я. – Аднак па сутнасці гэта сафізм. Існуюць розныя дэфініцыі для паняцця дыктатуры. Калі гэта ўсяго толькі прамое кіраванне групы таварышаў, гэта значыць, у нашым выпадку, групы, што завецца большасцю, то дэмакратыю можна назваць дыктатурай. Аднак кіруючая група ў дыктатуры, калі ўлада наогул належыць групе асоб, а не аднаму дыктатару, павінна дэманстраваць нейкія відавочныя прыкметы манапалізацыі ўлады, а нярэдка дэманструе і рысы валюнтарызму, тады як большасць, у межах добра пабудаванай дэмакратычнай мадэлі, чуе меншасць і на палітычны суб'ект могуць уплываць іншыя палітычныя суб'екты. Фармальныя прыкметы дыктатуры, пры ўказаным вышэй падыходзе, калі нехта выдае камусьці дырэктывы, можна выявіць наогул у любой уладзе. У гэтым яе сутнасць, бо ўлада заўсёды прадугледжвае, што хтосьці кіруе кімсьці. Гэта значыць, назваць дыктатурай, у гэтым сэнсе, можна ўсе формы праўлення, дзе ўказы абавязковыя да выканання. То бок гаворка тут менавіта пра сафізм, калі штосьці сцвярджаецца толькі на аснове фармальных прыкмет, а сутнасць пры гэтым скажоная. Па-эмпірычнаму, мы прыходзім да таго, што рэальная дыктатура мяркуе ўладу чалавека, ці групы, якія не дапушчаюць да кіравання іншых, нейкіх чужынцаў. Сутнасць тэрміна менавіта ў гэтым, і ў гэтым сэнсе сапраўдная дэмакратыя прадугледжвае калектыўны ўдзел менавіта як проціяддзе супраць кіравання адной, нязменнай групы, як суб'екта палітыкі, або аднаасобнага лідэра.
– Брава! – госця заапладзіравала. – Люблю, калі ты такое выдаеш! Жадаю яшчэ! Толькі крыху прасцей, калі можна. Добра?
– Без праблем, – пагадзіўся я. – Вось табе аналогія.
– Выдатнае слова, – уставіла мая юная філасафіня.
– Дык вось, аналогія, – я ўзвышана зірнуў у далеч, за сваё акно, туды, дзе зручна размясціўся шэры брусок нейкага гмаха. – Калі я дам табе дырэктыву зняць штаны, то гэта будзе дэмакратыяй, калі ты маеш права выбіраць сабе таго, хто аддае такія распараджэнні, скажам, паміж мной і сваім суседам. А вось калі выбару няма, і я ўзурпаваў пасаду ўладара штаноў, то значыць, гэта дыктатура! Дарэчы, можаш пакуль нічога не здымаць…
– Ты ўпэўнены? – какетліва спытала Аля, пагульваючы гузікам на сваіх цёмна-сініх джынсах.
– Пакуль так, – сказаў я не вельмі ўпэўненым голасам.
– Ну-у-у-у і якая дэмакратыя лепшая на ваш погляд, спадар уладар штаноў? – сур'ёзна спытала дзяўчына, але тут жа не стрымалася і пачала смяяцца.
– Такая, дзе галоўнага лідэра выбірае не ўвесь народ. Гісторыя паказала, што народ можа сабе абраць усялякае. Увесь народ выбірае дэпутатаў у ніжнюю палату парламента і мэраў. Спецыяльная акадэмія, з вялікай колькасцю членаў, выбірае ва ўладу інтэлектуальна падрыхтаваных людзей. Карацей, разумнікі выбіраюць разумнікаў. Крытэрый адбору ў касту разумных: ужо дакладна не нейкія тэсты з паравозікамі і квадрацікамі, а толькі рэальныя дасягненні ў розных галінах навукі і мастацтва, якія паказваюць сапраўдны патэнцыял. Зразумела, фактар суб'ектыўнага выбару тут будзе моцны, але гэта не так страшна. З гэтых інтэлектуалаў, інтэлектуалы ж абіраюць кіраўніка акадэміі, суддзяў, пракурораў, начальнікаў абласцей, сенатараў, то бок чальцоў вышэйшай палаты парламента. Выбраныя інтэлектуалы, а таксама мэры, аб'яднаныя ў партыі, ці выступаюць самі па сабе. З іх ліку выбіраюць кандыдатаў на пасаду галоўнага лідэра, паўнамоцтвы якога зводзяцца да паўнамоцтваў галоўнага міністра. Галоўны суддзя, галоўны лідэр краіны, кіраўнік інтэлектуальнай акадэміі, старшыня парламента, ураўнаважваюць адно аднаго і валодаюць рэальнай уладай. Кіраўнік акадэміі знаходзіцца на пасадзе не больш за тры тэрміны: кожны па чатыры гады. Астатнія лідэры не больш за два такія ж тэрміны. Гэта не ідэальная сістэма, але нядрэнная.
– А якая тады ідэальная? – пацікавілася госця.
– Ідэальным можа быць толькі твой носік, але не палітычная сістэма, – адказаў я.
– Дзякуй! А скажы мне, як абараніць дэмакратыю?
– Дэмакратыю трэба абараняць заўсёды. Яна падвяргаецца небяспецы нападзення, як з боку ўнутраных сіл, так і знешніх. У любым, нават самым вольным, грамадстве, можа прарасці пустазелле ўзурпатара, які знойдзе шчыліны і прабярэцца да абсалютнай улады. Добрая абарона – сістэма збалансаваных дзяржаўных органаў, як я ўжо казаў. Але і гэта не стоадсоткавая гарантыя. Ну, а звонку на дэмакратыю можа напасці які-небудзь суседні дэспат. Некаторыя людзі чамусьці лічаць, што абаронай ад такога нападу з'яўляецца свая магутная культура і мова, хоць гісторыя выразна паказвае: абарона ад гармат – іншыя гарматы, а не словы, няхай нават самай лепшай мовы.
– Ясна, – паведаміла Аля. – Ведаеш, я думаю пра Пастэга. Мы можам зноў спатрэбіць яе заўтра? Гэта ж страшна цікава.
– Я ніколі не карыстаўся ёй так часта, – сказаў я. – І я ніколі не прыводзіў з сабой пасажырку.
– Ну, зрабi ласку, – дзяўчына прадэманстравала самыя жаласлівыя вочы, якія толькі магла. – Ты мне не адмовіш, праўда ж? Праўда?
– Эх, ну добра-добра. Заўтра пойдзем, няма праблем.
Глава 5
Многія здольныя любіць людзi пакутуюць ад гэтай здольнасці. А многія няздольныя, адпаведна, ад няздольнасці… Мой выбар – халоднасць. Пазбавіць сябе чагосьці цудоўнага, ды яшчэ і добраахвотна? Так, без сумневаў. Занадта часта гэта цудоўнае выядае душу, як варона арэх. Халоднасць цудоўная. Зрэшты, гэтае меркаванне таго, хто ніколі не быў халодным.
На гэты раз мае вочы былі зачыненыя і чорны дым не шчыкаў іх. Я падыходзіў да дома аднакласніцы. Яна была побач. Абшарпаныя арэлі – сумны сімвал дзяцінства, якое сышло назаўжды. Першы паверх, скрыгат ліфта, слізкая плітка, жалезныя дзверы пад'езда, але яшчэ без дамафона, які паставяць праз пару гадоў. Парэнчы выдаюць гулкі гук, калі моцна тузануць іх ці стукнуць чаравіком. О! У тыя гады ў мяне былі выдатныя чаравікі шэрага колеру. Шык! Я ўвесь прадрог. Упс… Якія смешныя ў мяне пальчаткі. Добра хоць не маміны рукавіцы. Чаму я ўвогуле кінуў насіць чаравікі? А вы, дарагія чытачы, які абутак замілавалі? Столь апалена запалкамі, а на сцяне парнаграфічная карцінка, дзівосна праўдзіва, па-майстэрску, намаляваная карычневым алоўкам. Пахне падвалам. Яшчэ тут павіс, нібы прывід, асаблівы, ні з чым непараўнальны пах, які ёсць толькі ў гэтым вялікім, страшным, доме-скрынцы. Дом, дамок, даміна… Ён быццам сышоў з трывожных карцін Малевіча, і пасяліўся над шумным праспектам не самага маленькага горада.
Мы гулялі зімовым, марозным вечарам, побач з адным з гарадскіх замкаў. Пасля вярнуліся назад на тралейбусе. Транспарт набіты людзьмі. У вячэрнім асвятленні тралейбуса іх твары быццам зморшчаныя гармонікі, старыя кашалькі, бакі сланоў.
Яна ў шэрым паліто. У яе блакітнаватыя вочы, залацістыя валасы, смешныя вяснушкі. Святло жоўтае, трывожнае, слабюткае. Я апускаю галаву ўніз, раблю глыбокі ўдых. Вось і ён, гэты няёмкі момант, які ўсё яшчэ сядзіць у дакучлівых успамінах. Сэрца стукае хутчэй… Чаму тут так слізка? Скрабу падэшвай чаравіка па гарчычнай скуры падлогавай пліткі. Паўзмрок, цішыня. Мы таксама гаворым прыглушана, плаўна. Яшчэ стаім на першым паверсе. Яна холадна прамаўляе: «Дзякуй, што выветрыў мяне». Вось! Вось ён! Менавіта ў гэты момант трэба яе пацалаваць. Нават праз столькі гадоў гэта чамусьці не так проста. Нават для дарослага мужчыны, якому зноў пятнаццаць год. Пальцы пахаладзелі… І ўсё ж я раблю крок да яе.
«Амела вельмі доўга супраціўляецца смерці».
Пацалунак далёка не такі прыемны, якім яго можна было ўявіць. Аднак гэта перамога. Мне крыху сорамна перад Алей, але ж усё вакол толькі фантазія. Гештальт зачынены! Белае святло залівае прастору і… Стоп! Я не вярнуўся пад мост. Што гэта за месца? Неба? Што з гэтым небам? Чырвонае неба, гэта нешта нерэальнае… Такі колер не можа быць у прыродзе… I сонцы… Два сонцы… Не! Цэлых тры! Побач нейкае падабенства крэйдавага кар'ера. Па краях яго расстаўлены нейкія індзейскія вігвамы. Кар'ер заліты вадой: вялікае возера ў горнай цясніне. У цэнтры сіняватай, воднай роўнядзі, драўляны, плывучы дом, упрыгожаны разьбянымі фігурамі. Гэта нiбы зроблена па ўзоры мініяцюрных хатак дзіцячага садка.
– Тэт, – паклікаў мяне голас Альфы, – дзе гэта мы апынуліся?
Так, мая мілая спадарожніца таксама тут. Але тут, гэта дзе? Дзе мы сапраўды знаходзімся?
– Здаецца, Пастэга дала збой, – павольна сказаў я. – Мы не вярнуліся дадому… Нейкая паралельная рэальнасць, падобная да нашай.
– Але што ж нам рабіць, Тэт? – у вачах дзяўчыны бліснуў страх.
– Для пачатку, раскажы мне, дзе ты была? – я стараюся надаць голасу ўпэўненую лёгкасць, укінуць у яго вясёлы скрыгаток.
– Хіба зараз час пра тое казаць? – кідае мне Аля.
– Зразумела, чаму не.
– Я была на катку. У падлеткавым узросце я выдатна грымнулася на вачах ў хлопчыка, які мне падабаўся. Але зараз я ўмею катацца. Таму падзенне не адбылося.
– Эх, ну і слабенькая драма, скажу табе, – я скрыжаваў рукі на грудзях. – Ты пішаш неяк без палёту і яўна можаш лепш.
– Хiба ж варта зараз казаць пра гэта? – амаль выгукнула мая цудоўная спадарожніца.
У гэты момант нас спынілі.
– Хто вы такія? – спытаў нас чыйсьці бас.
Перад намі стаяла істота, падобная на чалавека, але яе далонi былі схаваныя футравымі пальчаткамі, а на галаве красавалася скураная маска-шлем, якая відавочна нагадвала адну з пазіцый у спісе тавараў інтым-крамы. Нават вочы істоты былі заслонены чымсьці накшталт акуляраў з бліскучай жалезнай аправай вакол цёмных шкельцаў. У руках дрэўкавая зброя. Доўгая, даволі тоўстая палка, заканчвалася наканечнікам у выглядзе сярпа. Да ніжняга канца чаранка быў прывязаны невялікі медальён з выявай прамяністай зоркі, якая нагадвала пентаграму. На нагах у істоты сядзелі вельмі высокія боты-балотнікі. Неўзабаве побач з ёй з'явіліся іншыя суб'екты, неверагодна падобныя да першага носьбіта балотнікаў. Яны акружылі нас. Я не праміргаў выпадак для жарту.
– Вакол нас нейкія дзіўныя істоты, быццам мы ва ўніверсітэце культуры, – шапнуў я сваёй спадарожніцы, але ёй было не да смеху.
– Хто вы такія? – прарычэла істота яшчэ раз.
– Госці, – упэўненым тонам паведаміў я.
– Мы такіх гасцей не запрашаем, значыць, вы не яны, – лагічна заявіў дзівак у акулярах.
«Красун! Я так і буду яго зваць – Логік».
– І што ў вас робяць з такімі гасцямі як мы? – пацікавіўся я ўслых.
– Уварванцаў, – адказаў Логік, – мы садзім у турму, а потым адводзім да нашага канцлера, які жыве вунь у тым доме на возеры. Канцлер вырашае іх лёс.
«Можа быць Пастэга ўжо вырве нас з гэтага дзіўнага месца, калі пратрымацца яшчэ гадзінку» – падумаў я.
– І як выглядае ваша турма? – упершыню ўступіла ў размову Аля, якую я засланяў сабой ад Логіка і кампаніі.
– Гэта вунь той дом на вадзе, – Логік махнуў рукой у бок возера. – Калі зняволеныя бунтуюць, мы проста апускаем дом пад ваду і так анулюем важнасць пытання.
«Хм, сапраўды, эфектыўна».
Я прыгледзеўся. У аднаго з берагоў вадаёма тырчала яшчэ адна плывучая будынiна, без упрыгожванняў на даху, але даволі прасторная.
– Вы жывяце вось у тых невялікіх вігвамах ля краю кар'ера, а турма ў вас цэлая прасторная, драўляная хацiна, нейкая водная цытадэль, амаль такі ж цудоўны, плывучы катэдж, як у вашага правадыра, гэтага канцлера? – спытаў я.
– Звычайна туды набіваецца шмат народа, але зараз у нас вайна. Турма пустуе. Усе былыя зняволеныя адпраўлены ваяваць. Вам пашанцавала, будзеце сядзець з камфортам, – адказаў мне Логік.
– З кім жа ў вас вайна? – спытала Аля трохі дрыготкім галаском.
– З праклятымі ўлайгонамі, якія хацелі адправіць да нас баявых мышэй, каб яны загрызлі нас усіх падчас сну.
Неўзабаве мы ўжо плылі на доўгай, вузкай, упрыгожанай мудрагелістымі ўзорамі, лодцы, у бок так званай турмы.
Мутнаватая вада прыемна плёскалася за бортам, нараджаючы сотні маленькіх сонечных блікаў. Выйшаўшы з чоўна, мы зайшлі ў плывучую каталажку. Бярвеністыя, пакрытыя нейкім цёмным растворам, сцены, невялікія акенцы з металічнымі рашоткамі. Асаблiвага камфорту не было, але, у цэлым, усё выглядала прымальным для жыцця. Былі нават грубыя падушкі, з дзіўнай, бэжавай тканіны, і фіялетавыя коўдры, з незвычайнымі знакамі, магчыма лічбамі.
За намі зачыніліся дзверы, якія трымала магутная, бліскучая засаўка, чорнага колеру.
– М-м-м, нядрэнна, – заявіў я. – Як казаў адзін аднаногі пірат: «Аповесць дашкандыбала да цікавага».