Za darmo

Микрокристаллик целлюлоза технологияси

Tekst
Oznacz jako przeczytane
Czcionka:Mniejsze АаWiększe Aa

Лигниннинг натрийли тузи

Булғор қалампири поясидан пишириш учун масса нейтрал шароитгача ювиб, 13% ли натрий ишқор эритмасида 6 соат қай- натилади. Сўнгра 6% ли нитрат кислотасида 12 соат давомида 95—100оС да ишлов берилади. Массани ювиб, ишқорий муҳитда 3% ли водород пероксид эритмаси билан оксидланади. Олин- ган целлюлоза (4.15-расм) ювиб, қуритилади. Поя таркибидан ажратиб олинган целлюлоза миқдори 33,2%, ҳажм массаси 360 г/дм3, сувда бўкиш даражаси 186%, полимерланиш даражаси 819, кул миқдори 1,3%, оқлик даражаси 66,3%. Толалар узунли- ги текширилганда жуда майда, ҳатто узунлиги билан қалинлиги ўртасидаги фарқ ҳам сезилмайди.

Микрокристаллик целлюлоза олиш. Булғор қалампи- ридан олинган целлюлозани сульфат кислота билан водород пероксид аралашмасида қайнатиб микрокристал целлюлоза

(МКЦ) олиш шароити: температура 110—115оС, сульфат кислота эритмасининг концентрацияси 10%, водород пероксид эритма- сининг концентрацияси 10%, аралашма нисбати 1:1; қайнатиш модули 1:50. Олинган МКЦ миқдори 92%, ҳажм массаси 410 г/ дм3, сувда бўкиш даражаси 163% полимерланиш даражаси 310, кул миқдори 1,2%, оқлик даражаси 68,1%. МКЦга аччиқ қа- лампир экстракти ва калий перманганат эритмаси билан ишлов берилиб, таблеткалар олинди (4.16-расм). Аччиқ қалампир, во- дород пероксиди ва калий перманганатлар (марганцовка) оксид- ловчи моддалар туркумига киради. Бу ошқозон-ичак касалли- гига (дизентерия) дучор бўлган беморларга антисептик ўрнида фойдаланса, ёрдам бериши мумкин (тиббиёт текширувидан ўт- казгандан сўнг).




1 2 3

4.16-расм. Антисептик хоссасини бериш учун МКЦга

қуйидаги моддалар эритмаси шимдирилган таблетка- лар: 1 —NOVASWEET; 2 – қизил рангга бўялган аччиқ қа- лампир экстракти; 3 – яшил рангга бўялган аччиқ қалам- пир экстракти.


Помидор поясидан целлюлоза ва МКЦ олиш


Бунинг учун пояни оддий шароитда қуритиб, барглари, май- да шохчалари ва танаси ажратиб олинади. Сўнгра 10 тупидан ўртача миқдорини олиб, морфологик тузилиши аниқланади:

Помидор поясининг ўртача морфологик тузилиши, %:



Анатомик тузилиши ва ҳужайра ўлчамларини ўрганиш учун, помидор поясининг ҳар бир қисмидан целлюлоза олинади.

Помидор поясини пиширишга тайёрлаш усуллари юқо- рида келтирилган. Поянинг таркиби ва майдаланиш даражаси 4.11-жадвалда келтирилган.

 
4.11-жадвал
Поянинг таркиби ва майдаланиш даражаси
 


4.11-жадвалда келтирилган маълумотларга қараганда, поми- дор поясининг асосий ўқ қисми поянинг 73—74% ни, шохчалари – 15—15,5% ва барглари 11—12% ни ташкил этади. Майдаланган- да танасининг ҳажм массаси шохчалари ва баргларининг ҳажм массасидан юқори – 0,512 г/см3, шохчалари ва барглариники камроқ – 0,422 ва 0,392 г/см3.

Эстракциялаш кинетикаси. Тажриба ўтказиш учун юмша- тилган сув, майдаланган целлюлоза пояси, натрий ишқорининг 5—6% ва нитрат кислотанинг 6—7% ли эритмалари тайёрланди. Сўнгра 10 г помидор поясидан тайёрланган намунадан тортиб олиб, (1:40 модулда) сувда, 5—6% ли ишқор эритмасида, 6—7% ли нитрат кислота эритмасида 100—105оС да 7 соат давомида қайна- тиш жараёнида экстракт рангининг ўзгариши кузатилади. Экс- тракцияланиш жараёнидаги оптик ўзгаришлар оптик коэффи- циент τ, орқали ифодаланди. Ўзгариш кинетикасини аниқлаш учун дастлаб эритувчининг, сўнгра ҳар 10 дақиқадан бошлаб 70 дақиқа давомида ўлчанди. Бунинг учун 50 мл экстрактдан намуна олиб, КФК-2 маркали фотоэлектроколориметрда, қизил светофильтр ёрдамида ўлчаб борилди. Экстракцияланган модда миқдори унинг оптик кўрсаткичининг ўзгариши орқали баҳо-

ланиб борилди. Намуна таркибидаги осон эрийдиган моддалар миқдорини сувда экстракцияланган қисми орқали аниқланди. Қийин эрийдиган қисмини аниқлаш учун эса, натрий ишқори эритмасида ва нитрат кислота эритмасида олиб борилди. Олин- ган натижалар қуйидаги 4.17 – расмда келтирилган.



4.17-расм. Помидор поясининг экстракцияланиш кинетикаси: 1 – сувда; 2 – ишқор эритмасида; 3 – нитрат кислота эритмасида.


Олинган натижалар: – сувда дастлабки 10 минут давомида 10% атрофида, 60—70 минутда эса – икки баровар кўпроқ – 20% осон эрийдиган моддалар экстракцияланади. Ишқор ва кислота эритмаларида шу кетма-кетлик сақланса-да, сувдаги миқдорга қараганда ишқор эритмасида 2,5—3 баровар кўп экстракциялана- ди. Нитрат кислотасида – эса ишқорда экстракцияланган миқ- дордан 10% атрофида кўпроқ помидор пояси таркибидаги цел- люлоза бўлмаган моддалар экстракцияланади.

Помидор поясининг осон ва қийин экстракцияланиш кине- тикасини ўрганиш шуни кўрсатадики, помидор поясидан цел- люлоза қисмини ажратиб олишда нитрат кислотасининг 6—7% ли эритмасидан фойдаланилганда пишириш жараёни 10—15% тезлашади [8—13].

Целлюлоза олиш. Помидор поя намунасидан баргини, шох- часини ва танасини 6 соат мобайнида 100 мл ли думалоқ тагли колбада 5% ли натрий ишқор NaOH эритмасида қайнатилди.

Совитилиб, масса фильтр қоғоз орқали фильтрлаб, сузиб олин- гач, нейтрал ҳолгача юмшатилган сувда ювилди. Сўнгра устига 3% ли водород пероксид эритмаси билан намуналар бир суткага бўктириб қўйилди. Олинган целлюлозанинг ҳажм массаси ва целлюлоза миқдори 4.12-жадвалда келтирилган.

4.12-жадвал

Помидор поясидан олинган целлюлоза миқдори, ҳажм массаси ва сувни шимиш миқдори



Целлюлоза миқдорининг энг ками – баргидан (17,3%), энг кўпи танасидан (46,7%), шохчасиники оралиқ миқдорда (38,2%) олинган.

Толаларнинг ўртача (10 та тола) узунлиги ва фракция тар- киби МБИ-1 русумли биологик микроскопда аниқланди. Улар 4.13-жадвалда келтирилган.

4.13-жадвал

Помидор поясидан олинган целлюлозанинг микрофотографияси ва толаларнинг ўртача ўлчами




Целлюлоза толалари ҳар хил узунликда, яъни таркибида узун ва калта толалар аралаш. Шохчалари ва танасидан олинган целлюлоза толалари, баргидан олинган толаларига қараганда узунроқ (1,143—1,453 мм). Энг калта толалар баргидан олинган целлюлоза толалари (0,657—0,883 мм). Расмдан кўриниб туриб- дики, толалар бир – бири билан жипслашган алгомерат ҳосил қилган, яъни целлюлозадаги водород боғлари ҳисобига шу кўринишга келиб қолган. Целлюлозанинг сувда бўкиш даража- си 184%, полимерланиш даражаси 680, кул миқдори 1,4%, оқ-

лик даражаси 63,1%.

Микокристаллик целлюлоза олиш. Целлюлозадан 5 г ана- литик тарозида тортиб олиб, қайта ишлаб, МКЦ олинди. Бунинг учун целлюлозанинг учаласидан намуналар олиб, сульфат кис- лота ва водород пероксид эритмаларини 10% дан 1:1 нисбатда 2 соат қайнатиб, нейтрал ҳолгача ювиб, қуритиб олинди.

Микрокристаллик целлюлоза толаларининг умумий кўрини- ши 4.18-расмларда келтирилган.

1 2 3



4.18-расм. МКЦ заррачаларининг кўриниши: 1 – баргидан; 2 – шохларидан; 3 – танасидан.

Микрокристаллик целлюлоза толаларининг агломерацияла- нишига сабаб, ундаги водород боғларининг кўплигидир. Чун- ки целлюлоза қанча майда бўлса, водород боғлари ҳам шунча кўпаяди.

Олинган целлюлоза унуми ва полимерланиш даражаси 4.9-расмда келтирилган.



 
4.19-расм. МКЦ миқдори ва полимерланиш даражаси:
 




 
целлюлоза миқдори, %; полимерланиш даражаси.
1 – баргида; 2 – шохчасидан;
3 – танасидан
 

Помидор пояси танланган қисмларидан олинган целлюло- зани чуқур гидролизлаб олинган МКЦ целлюлоза миқдори 50% атрофида, полимерланиш даражасининг энг пасти барги- дан (300), танаси ва шохларидан олингани 350 атрофида, сувда бўкиш даражаси 162%, кул миқдори 1,3%, оқлик даражаси 66%.

 

Ошқовоқ поясидан целлюлоза ва МКЦ олиш




а б

4.20-расм. Ошқовоқ ўсимлиги поясининг кесими:

а – бўйлама; б – пишиб етилмаган поясининг кўндаланг.

Ошқовоқ оиласига кирувчилар судралиб ўсадиган ўсимлик- лардир. Поялари ингичка ва узун. Уларнинг ичида энг етилгани ошқовоқ бўлиб, узунлиги 10 метрдан ошади. Кўндаланг кесими айлана-қиррали кўринишда. 4.20-расмларда ошқовоқнинг ке- симлари келтирилган.

Экстракциялаш. Намуналар сувда, 3% ли нитрат кис- лота эритмасида ҳамда 7% ли натрий ишқорида қайнатилиб, экстрактида осон ва қийин эрийдиган моддалари аниқланди. 4.21-расмда экстрактнинг оптик зичлигининг 80 минут даво- мида ўзгариш кинетикаси келтирилган. Жараён бошланишида суюқликнинг оптик зичлиги 0,4 атрофида. Жараён сўнгидаги ошқовоқ поясини 60 минут экстракциялангач, унинг таркибида- ги эрийдиган моддалар суюқликка чиқиб бўлади. Шунинг учун бошқа унинг оптик зичлиги ўзгармасдан қолади (4.21-расм).



4.21-расм. Экстракциялаш кинетикаси:

1 – H2O да; 2 – 3% HNO3 эритмада;

3 —7% NaOH эритмада.

Целлюлоза олиш. Целлюлоза олиш натрон усулида 5% ли натрий ишқори эритмасида 6 соат, сўнгра 2 соат давомида 3% ли водород пероксидида қайнатиб олинди. Жараён 95—105оС ва гидромодуль 1:8 да олиб борилди [1]. Олинган целлюлоза ней-

трал ҳолгача ювилиб, қуритилди. Физик-кимёвий хоссалари 4.14-жадвалда келтирилган.

Пояни пишириш жараёнида осон ва қийин эрийдиган қисм- лари аниқланади. Осон эрийдиган қисми -35-40%, қийин эрий- диган қисми – 60—65% ни ташкил этади. Осон экстракцияланган қисми бу органик моддалар ҳисобланади [4,6,7].

Ошқовоқ целлюлозасининг физик-кимёвий хоссаси 4.14-жадвалда келтирилган

 
4.14-жадвал
Ошқовоқ целлюлозасининг физик-кимёвий хоссаси
 


 
* 65% -нисбий намлик, %
 

Ошқовоқ пояси таркибида целлюлоза миқдори 30—34%, сувда бўкиш даражаси 275%, ҳаводаги намни сўриш даражаси 14,5%, полимерланиш даражаси – 824, куллиги – 9,0% атрофи- да, оқлик даражаси – 59—60%, ҳажм массаси 208 г/дм3.

Микрокристаллик целлюлоза олиш. Целлюлозадан 5 г тортиб олиб, водород пероксидни (3%) сульфат кислотанинг (5%) эритмаларини 8:2 ҳажм нисбатдаги аралашмасидан фой- даланилди. Лаборатория шароитида 30, 60 ва 120 дақиқадан қайнатиб олинган. Гидролиз вақтининг олинган МКЦ унумига таъсири 4.15-жадвалда келтирилган.

4.15-жадвал

Ошқовоқ целлюлозадан МКЦ олишда гидролизлаш



4.15-жадвалдан кўринадики, целлюлозани танланган шаро- итда гидролиз вақти ортган сари, олинган МКЦ миқдори кама- йиб боради. Чунки целлюлоза гидролизга учраб, суюқликка ўтиб кетади.

Ошқовоқ поясидан олинган целлюлоза ва ундан олинган микрокристаллик целлюлозанинг кўриниши 4.22-расмларда, заррачаларининг кўриниши эса 4.23-расмда келтирилган.



4.22-расм. Ошқовоқ целлюлозаси ва ҳар хил вақтдан кейин олинган микрокристаллик целлюлозасининг кўриниши: 1 – целлюлоза, ранги оқ; 2 – МКЦ 30 дақиқадан, ранги оч жигарранг; 3 – МКЦ 60 дақиқадан, ранги оч жигарранг; 4 —

МКЦ 120 дақиқадан кейин, ранги тўқ жигарранг





1 2 3

4.23-расм. Ошқовоқ целлюлозаси ҳар хил давомийликда

олинган микрокристаллик целлюлоза заррачаларининг кўриниши: 1 – 30 дақиқа; 2 – 60 дақиқа; 3 – 90 дақиқа.


Ошқовоқ целлюлозасидан олинган МКЦ миқдори 87%, намуналарининг ўзига хослиги уларнинг пушти ранглигида. Бунинг сабабини аниқлаш учун ИҚ-спектридан фойдаланиб аниқланади. Заррачаларнинг шакли ва ўлчамлари бир-бирига яқин (4.23-расм). Оптик кўрсаткичлари 4.16-жадвалда келти- рилган. МКЦ олиш учун целлюлоза намунасини 30,60 ва 120 дақиқа давомида гидролизлаб олганда ҳам уларнинг оптик кўр- саткичларида фарқи сезилмасди (4.16-жадвал).


4.17-жадвал

Ошқовоқ целлюлозаси ва ундан ҳар хил вақтларда олинган МКЦнинг оптик кўрсаткичлари



Ошқовоқ целлюлозани сульфат кислота ва водород пероксид аралашмасида қайнатиш жараёнида целлюлоза пушти рангга ўта бошлади. Реакция охирида ҳам ранги ўзармади. Олинган

3 та МКЦ намуналарининг оптик кўрсаткичларида фарқ йўқ. Целлюлозани гидролизлаш вақтини МКЦ ҳажм массасига таъ- сири 4.18-жадвалда берилган.

 
4.18-жадвал
Ошқовоқ целлюлозасидан МКЦ олишда гидролиз вақтини таъсири
 


Намлигидаги ўзгаришлар кам бўлиб, 4—6% ни ташкил этади. Ҳажм массаси 0,16—0,20г/см3 атрофида, заррачалар жуда май- да бўлганлиги сабабли зичлиги юқори. Ҳаводан намни сўриш (2%) ва куллик даражалари (0,6%) 4.18-жадвалда келтирилган. Сувда бўкиш даражаси 112%, полимерланиш даражаси 310, оқ- лик даражаси 65,4%, кул миқдори 0,6%.

4.18-жадвал

МКЦ сорбцияланиш даражаси ва кул миқдори



Гидролиз вақти намуналарнинг, амалда, сорбцияланишига таъсир этмайди. Шунинг учун гидролиз вақти 30 минут.

Ошқовоқ целлюлоза ва ундан олинган МКЦнинг ИҚ— спектри. Ошқовоқ целлюлозаси ва ундан 30, 60 ва120 минут- ларда гидролизлаб олинган МКЦнинг ИҚ-спектрлари 4.24- расмда келтирилган.



см—1

4.24-расм. Ошқовоқ целлюлозасининг ИҚ-спектри: А – ошқовоқ целлюлозаси;

Б – 30 дақиқа қайнатиб олинган МКЦ; В – 60 дақиқа қайнатиб олинган МКЦ; Г – 120 дақиқа қайнатиб олинган МКЦ.


Маълумки [5], барча ИҚ-спектрни шартли равишда якка боғ (3500—2800 см—1), уч боғ (2300—2100 см—1), қўш боғ (1800—1540

см—1) ва «бармоқ излари» (1100—400 см—1) соҳаларга бўлиш мум- кин. «Бармоқ излари» [5] дейилишига сабаб спектрларнинг бу қисми ҳар бир модда учун ўзига хосдир. ИҚ-спектрларда куза- тиладиган функционал гуруҳларнинг характеристик тебраниш частоталари 4.19-жадвалда келтирилган.

4.19-жадвал

Ошқовоқ целлюлозасининг ютилиш соҳалари, функционал гуруҳи, тебраниш тури ва интенсивлиги



Ошқовоқ поясидан олинган ярим тайёр целлюлозада азот- ли (– С = N —), олтингугуртли (SO2), фосфорли (– P – O —) ва хлорли (ClO ) функционал гуруҳ мавжуд. Сабаби, ярим тайёр целлюлоза таркибидан целлюлоза бўлмаган моддаларни тўла ажратиб чиқарилмаганлигидадир. Тебранишлар тури аввалги- ларга ўхшаб, валент, ассимметрик, деформацион. Интенсив-

лиги эса жуда юқори (3790,15—3750,61 см—1), кенг ва интенсив (3500—3313 см—1), юқори (2910,12 см—1) ва интенсив (1641 см—1). Ошқовоқ целлюлозаси ва ундан ҳар хил вақтларда қайнатиб олинган микрокристаллик целлюлозаларда деформацион теб- ранишли (C6H6) – C – H гуруҳ мавжуд. Улар 657,73; 663,04; 659,15 ва 664,58 спектрнинг ютилиш соҳаларига тўғри келади (4.20—4.23-жадваллар).


4.21-жадвал

Ошқовоқ целлюлозасини 30 дақиқа давомида қайнатиб олинган МКЦ нингютилиш соҳалари, функционал гуруҳи, тебраниш тури ва интенсивлиги



4.21-жадвал

Ошқовоқ поясидан олинган целлюлозани 60 дақиқа даво- мида қайнатиб олинган МКЦ нинг функционал гуруҳлари-

нинг характеристик тебраниш частоталари



4.22-жадвал Ошқовоқ поясидан олинган целлюлозани 120 дақиқа давомида қайнатиб олинган МКЦ нинг функционал

гуруҳларининг характеристик тебраниш частоталари



Микрокристаллик целлюлозани 30—120 дақиқада гидролиз- лаб олганда, уларнинг ИҚ-спектрининг 3700—4000 см—1 ва 3250- 3700 см—1 ютилиш соҳасининг кенглиги бир-бирига яқин бўлиб, валент тебранишли ва интенсивлиги юқори (– ОН, СН2—, СН— групп). 3250—3700 см—1 ютилиш соҳаси кенг ва 3 та намуна МКЦ си бир-бирига яқин. Спектрда 2910,50 см—1 ютилиш соҳаси ва- лент тебраниш группаси —СН. Ютилиш соҳаси 1680—16420 см—1 (1642,88 см—1) қўш боғли валент тебранишга эга. Бу целлюлоза- нинг оксидланишини билдиради.

Ютилиш соҳаси 1640 см-1 сув молекуласининг симметрик деформация тебранишини характерлаб, намуна намлик даража- сини характерлайди.

Нисбий оптик зичлиги қийматларини ҳисоблаш ~ 3700 дан ~ 2900 см—1 частотали соҳаларда олиб борил- ди. Чунки бу соҳаларда тажриба целлюлоза намуналари- ни ИҚ-спектрлари келтирилган. Бунда тарвуз целлюлоза- сида (келтирилган частоталарда) нисбий оптик зичликлари 2,3—2,6; 15 минут гидролизлаб олинган МКЦ – 2,0—3,0; 30 минут гидролизлаб олинган МКЦ – 2,2—3,5 ва 45 дақиқа гидролизлаб олинган МКЦ – 2,0—4,0.

 
4.23-жадвал
ИҚ-спектр маълумотлари асосида намуналарнинг оптик зичлигини ҳисоблаш
 



 
Хулоса ўрнида
 

Танлаб олинган полиз экинлари поясидан олинган целлюло- за ва ундан синтез қилинган микрокристаллик целлюлозанинг асосий кўрсаткичлари, 4.24-жадвал.

4.24-жадвал



ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

(4-боб бўйича)


– Хамдамова Д. Ш., Умарова В. К., Примкулов М. Т. Структурная особенность (МКЦ) из бахчевых культур. Компо- зиционные материалы. №3., С. 67—70.

– Жбанков Р. Г. Инфракрасные спектры и структура углево- дов. Мн.: Наука и техника, 1972. – 456 с.

– Оболенская А. В., Ельницкая З. П., Леонович А. А. Ла- бораторные работы по химии древесины и целлюлозы. Учеб- ное пособие для вузов. – М.: «Экология», 1991, – 320с.

– Умарова В., Ҳамдамова Д., Жамолиддинов К., Примку- лов М. Полиз экинлари целлюлозани ИҚ-фурье спектроскопи усулида пахта целлюлозасига таққослаб ўрганиш. Композицион материаллар. №4, 2018, 25,26 бетлар.

– Ешимбетов А. Г. ИҚ-спектроскопия усулидан амалий қўлланма. Тошкент 2014 йил.

– Жамолиддинов К., Ҳамдамова Д., Хусенов А., Примқу- лов М. Пахта целлюлозасига аччиқ қалампир экстрактини шим- дирганда унинг ИҚ-спектридаги ўзгаришларк. Композицион материаллар. №3, 91—94 б.

– Примкулов М., Абдуллаев Ш., Хамдамова Д. Новый метод измерений характеристик целлюлозных волокон в произ- водстве бумагим. Композиционные материалы. №3.С. 219—221.

 

– Норматов А., Примкулов М. Получение МКЦ из стебля арбуза. Республиканская Конференция «Современное пробле- мы науки о полимерах», 31.10—01.11, 2019. Сборник тезисов. 90-

93 стр.

– Норматов Ғ., Примқулов М. Бойтўраев С. Наманган муҳандислик – технология институти илмий-техника журнали. Том 4 №1. 2019 й. С. 88. (махсус 5 —сон).

– Ҳамдамова Д., Примқулов М. Доривор ўсимлик поя- сидан целлюлоза олиш. Тўқимачилик материалларини пардоз- лаш ва қоғоз саноати чиқаришдаги инновацион технологиялар.

Халқаро илмий амалий конференция. Тошкент 2019. 112—114 бетлар.

– Норматов Ғ. А., Примқулов М. Т. ва бошқалар. Taking pulpe sellulose from tomate stem. Europe an scinese ueview. №1—2 2019, 183—185 с.

– НорматовА, СодатовА. А. Примқулов М. Т. Taking pure cellulose from tomato stem – (solanum lycopersicum). Europenan science rtvew, 2019, 1—2. v 1. 182—185р.

– Умарова В. К., Абдусатаров А., Ҳамдамова Д., Абду- мавлонова М. Шоли ва буғдой сомонидан микрокристаллик целлюлоза олиш ва унинг физик-кимёвий хоссаларини ўрга- ниш. Актуальные проблемы химии и технологии целлюлозы и её производных. Сборник трудов Республиканской научно-тех- нической конференции 15—17 май 2018г. С. 7—8.

V боб. ДОРИВОР МОДДАЛАРНИ ТАБЛЕТКАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Микрокристаллик целлюлоза таблетка таркибига қўшилади- ган тўлдирувчи моддалар туркумига киради. Тўлдирувчилар ор- ганик, ноорганик, паст молекулали полисахаридлар бўлиб, улар таблетканинг механик хоссасаларини яхшилайди, таблеткалаш жараёнини енгиллаштиришга ёрдам беради.


Намуна целлюлоза ва МКЦларни таблеткалаш технологияси

Микрокристаллик целлюлоза таблетка таркибига қўшилади- ган тўлдирувчи моддалар туркумига киради. Тўлдирувчилар ор- ганик, ноорганик, пастмолекулали полисахаридлар бўлиб, улар таблетканинг механик хоссасаларини яхшилайди, таблеткалаш жараёнини енгиллаштиришга ёрдам беради. Қуйида биринчи маротаба темиртикан ва тарвуз поясидан олинган МКЦни ру- тин, аскорутин таблеткалари учун қанд упаси ўрнига тўлдирув- чи сифатида ишлатилди. Прессланадиган масса ижобий фарма- ко- технологик хоссаларини намоён этиш билан бирга сифатли таблетка олиш имконияти мавжудлиги аниқланди. Тадқиқотлар натижасида МКЦ ни тўлдирувчи сифатида ишлатиш мақсадга мувофиқ деб топилди.

Андоза таблеткалар диаметри 11 мм бўлган қолип ёрдамида, 0,5 г таблетка массаси 120 МПа босимда гидропресс ёрдамида пресслаб олинди. Изланишларнинг биринчи босқичида қуйида- ги сифат кўрсаткичлари: ташқи кўриниши, таблетка юзасининг бир хиллиги, таблеткаларнинг синишга бўлган қаттиқлиги ва парчаланиши илмий адабиётларда келтирилган усуллар бўйи- ча ўрганилди. Тажрибалар давомида таъсир этувчи ва ёрдамчи моддаларнинг ўзаро мутаносиблигига ҳам катта аҳамият берил- ди. 7% ли крахмал шилимшиғи асосида тайёрланган таблетка- ларни ва МКЦ асосида олинган андоза таблеткаларнинг сифат

кўрсаткичлари тегишли МҲ асосида аниқланди. Олинган нати- жалар 5.1 ва 5.2 – жадвалларда акс эттирилди.

5.1-жадвал 7% ли крахмал шилимшиғи асосида тайёрланган таблеткаларнинг сифатига таъсирини ўрганиш

натижалари



5.2-жадвал

Турли фоизли микрокристаллик целлюлоза асосида тайёрланган таблеткаларнинг сифатига таъсирини

ўрганиш натижалари




5.1 ва 5.2 – жадваллардан шуни кўриш мумкин-ки, 7% ли крахмал шилимшиғи асосида тайёрланган таблеткаларнинг ташқи кўриниши органолептик текширилганда ўрганилаётган таблеткалар ўзига хос рангга, ялтироқ кўриниш ва қирралари- нинг бутунлиги, синишга бўлган қаттиқлиги ва парчаланиши тегишли МҲ талабларига жавоб бериши аниқланди. 1 ва 2% ли МКЦ асосида тайёрланган таблеткаларнинг ташқи кўриниши ўзига хос рангга, ялтироқ кўриниш ва қирраларининг бутун- лиги, синишга бўлган қаттиқлиги ва парчаланиши тегишли МҲ талабларига жавоб беришини кўришимиз мумкин. 2% МКЦ билан тайёрланган таблеткаларнинг ташқи кўриниши талаб да- ражасида бўлса ҳам таблеткаларнинг синишга бўлган қаттиқ- лиги юқори бўлганлиги сабабли мураккаб таркибли аскорутин таблеткасининг парчаланиши қониқарли бўлиб, қолган таблет- каларнинг парчаланиши тегишли МҲ талабларига жавоб бер- маслиги аниқланди.

Шундан хулоса қилиш мумкинки, қаттиқ дори шакллари учун қўшимча модда сифатида таклиф этилаётган МКЦси 7% ли крахмал шилимшиғи билан солиштириб ўрганилганда МК- Цни 1 ва 1,5% ли тўлдирувчи сифатида фойдаланиш мақсадга мувофиқ деб топилди. Унинг 1,5% ли миқдорини қаттиқ дори шакллари учун тўлдирувчи сифатида ишлатишга тавсия этиш мумкин.