Titulsuz lider

Fəsil 3
SIRAVİLİYƏ GÖRƏ QANQARALDAN CƏZA VƏ LİDERLİK ÜÇÜN MÖHTƏŞƏM MÜKAFAT

Yalnız sıravilər öz əməllərinin ən yüksək nöqtəsində ölürlər. Əsl liderlər dayanmadan təkmilləşir və yuxarı həddi gündən-günə qaldırırlar.

Jan Jirado

Tanışlığımızın sonrakı günü Tommi dedi ki, fəlsəfəsi haqqında bütün zəruri bilikləri mənə verməsi üçün ona cəmi bir gün lazımdır.

– Mənə cəmi bir gün ver, Bleyk, – səmimiyyətlə dedi. – Mən səni qeyri-adi insanlarla tanış edəcəyəm. Bunlar nə vaxtsa mənə TLE-nin əsasları haqqında dörd dərs keçmiş həmin dörd müəllimdir. Hər şeydə necə uğur qazanmağı onlar sənə müfəssəl danışacaq və həqiqi liderliyin nədən ibarət olduğunu anlaşılan dildə izah edəcəklər. Mən ilişmiş qramval kimi təkrarlamaq istəmirəm, amma liderlər təkcə direktorlar, generallar və dövlət başçıları deyillər. Hər bir kəsin lider olmaq imkanı var. İndi, biznes və cəmiyyətdə sürətli dəyişikliklər baş verdiyi bir dövrdə, bu, qalib olmaq üçün zəruri olan yeganə bilikdir.

– Lider olmaq üçün mənə sadəcə canlı insan olmaq kifayətdir, eləmi?

– Bəli. Sən nəfəs ala bilirsənsə, deməli liderlik də edə bilərsən, – o mənim özüm və gələcəyim haqqında son şübhələrimi də yox edən inamlı bir səslə bildirdi.

Bir neçə gün sonra, şənbə günü erkəndən, avtomobilimdə Nyu-Yorkun küçələri ilə gedirdim. Məni sükan arxasında yuxulamaqdan yalnız içdiyim bir fincan tünd qəhvə və sevincli öngörülər qoruyurdu. Mən şəhər kənarına, Tommi ilə görüşə gedirdim. O, mənim orada düz səhər saat beşdə olmağımı təkid etmiş və bildirmişdi ki, «bu, günün ən yaxşı vaxtıdır». Mən də müəllimimi pərişan etməmək üçün dişimi sıxıb tabe olmuşdum.

Maşında rok musiqisi səslənirdi. Mən qeyri-adi dərəcədə boş küçələrlə Manhettendən keçib görüş yerinə aparan avtostradaya çıxdım. Əhvalım getdikcə yaxşılaşırdı. Günün necə keçəcəyini təsəvvür də etmirdim. Lakin mən artıq qeyri-müəyyənliyi qiymətli bir hədiyyə kimi qəbul etməyi öyrənmişdim. Bizim əksəriyyətimiz naməlum şeylərlə qarşılaşanda qorxuruq. Lazımsız yerə. Adətən naməlumluq sadəcə macəranın başlanğıcı olur. İnkişafın da müjdəçisi.

Tomminin mənə verdiyi təlimatda «Rouzmid qəbiristanlığının yanında dayan. Orada mənim maşınımı görəcəksən. Məni tapmaq asan olsun deyə maşının ölçü işıqlarını yanılı qoyacağam» deyilirdi.

Təxminən beşə on dəqiqə qalmış, xəritəyə görə məni təyinat məntəqəsinə gətirəcək torpaq yola döndüm. Yol kənarındakı şam ağaclarının başı göyə çatırdı. Yerin üzərini yüngül duman örtmüşdü. Təlimatda göstərildiyi kimi, sol tərəfdə, ağacların arasında boşluq gördüm. Görüşün qəbiristanlıqda təyin edilməsinin mənasını anlamasam da güman edirdim ki, Tommi yaxınlıqdakı hansısa yeri mənə göstərmək istəyir, qəbiristanlıq isə rahat və yaddan çıxmayacaq bir işarə məntəqəsidir.

Qəbiristanlığın qapılarına yaxınlaşanda heyrətdən gözlərim kəlləmə çıxdı. Tomminin maşını yolun kənarında dayanmışdı. Ölçü işıqları, onun dediyi kimi, yanırdı. Məni şoka salan isə maşının markası idi. Qara rəngli yeni «porşe 911S»! Adlı nömrə nişanında LDRSRUS hərfləri yazılmışdı. Mən başımı buladım və gülümsədim. Tommi məni təəccübləndirməyi davam edirdi. Yeni inqilabi liderlik modelinin xeyrinə təmtəraqlı kabinetdən və nümayəndəlik xərclərindən imtina edən bu qəribə kitab satıcısı mənim xəyallarımın maşınına malik idi.

Mən maşınımı «porşe»nin arxasında saxladım və mühərriki söndürdüm. Qaranlıq yolun üstündən qorxunc sükut asılmışdı. Gözüm çox da uzaqda olmayan təpənin üstündəki tənha fiquru seçdi. Tommiyə oxşayırdı. O, tərpənmədən qəbiristanlığın ortasında dayanmışdı.

Mən maşından çıxıb, özümü xaçlarla əhatə edilmiş xiyabanla Tomminin üstündə dayanmış olduğu təpənin yanına getməyə çətinliklə məcbur etdim. Boynuma alım ki, bir qədər qorxdum da. Hər halda hələ qaranlıq idi və mən qəbiristanlıqla yenicə tanıdığım adamın yanına gedirdim. Düzdür mən digər əməkdaşlardan onun haqqında soruşmuşdum. Onun öz haqqında danışdıqları tam həqiqət imiş. Xırdalıqlarına qədər. Belə təəssürat yaranırdı ki, ona inanmaq olar.

Yetmiş yeddi yaşı olmasına baxmayaraq Tommini şirkətimizin ən yaxşı işçisi hesab edirdilər. O, Karib adalarına səfərləri və böyük pul mükafatlarını doğrudan da udmuşdu. Ona çox böyük əmək haqqı ödəyirdilər və dəfələrlə yüksək vəzifələr təklif etmişdilər. Şirkətin bütün rəhbərləri ona böyük hörmət və səmimi heyranlıqla yanaşırdılar. Lakin o səhər çağı qəbiristanlığın ortasındakı bu görüşün həyatımın heç də ən düşünülmüş hadisəsi olmadığı hissindən canımı qurtara bilmirdim. Bununla belə qəlbimin dərinliyində ruhlandırıcı bir səs deyirdi ki, mən hər şeyi düz edirəm. Belə ki, mən irəli addımlayırdım.

Adamın dayandığı təpəyə yaxınlaşanda üfüqdə günəşin ilk şüaları, işıqlanan səmada isə əriməyə hazır olan bədirlənmiş ay görünürdü. Möhtəşəm mənzərə idi.

Nəhayət mən səhərin alatoranında dayanmış fiqura lap yaxınlaşdım. Artıq onun Tommi olduğuna şübhəm qalmamışdı. O, arxası mənə dayanmışdı. Mənimlə ilk dəfə görüşərkən geyindiyi paltarda idi. Onun düz qarşısında iki yeni qazılmış qəbir var idi. Mən çaşıb qalmışdım.

İlk istəyim qaçmaq oldu. Bəlkə bu öz qurbanlarının siyahısını artırmaq üçün məni adamsız bir yerə dəvət etmiş manyakdır. Əsəblərim gərilməyə başladı. Fikirlərim qarışırdı. Mən yerimdəcə donub qaldım.

Tommi yavaş-yavaş mənə tərəf döndü. Saçları həmişəki kimi pırtlaşıq idi. Gülümsəyirdi. Mən demək olar ki, o dəqiqə rahatladım. Səma şərqdən sürətlə işıqlanırdı. Məni maraqlı bir gün gözlədiyi tam yəqin idi.

– Sabahın xeyir Bleyk, – Tommi özünün həmişəki inamlı səsiylə dedi. – Sən çox dəqiqsən. Bu məni sevindirir. Doğrudan sevindirir. Düzdür, hələ çox tezdir, amma bir şeyi bilirəm: lider o adamlar olur ki, uğursuzların etmək istəmədiklərini edir, hərçənd bunlar onun da xoşuna gəlməyə bilər. Onlar yüngül və xoş olanı qurban verib, lazım və düzgün olanı etmək üçün kifayət qədər intizamlıdırlar. Lakin belə hesab etmək lazım deyil ki, əsil liderlər həzz almağı xoşlamırlar. Belə deyil. Onlar, özlərinin uğur qazanmaq və sabit müsbət nəticələr əldə etmək qabiliyyətləri sayəsində, həyatdan bizim əksəriyyətimizin özünə təsəvvür etdiyindən qat-qat çox ləzzət alırlar. Öz istedadını tam gerçəkləşdirdiyini, öz işini əla yerinə yetirdiyini və həyatını yaxşı şeylərə sərf etdiyini anlamaq qədər xoşbəxtlik gətirən başqa şey təsəvvür etmək çətindər, – Tommi boynundan TLE yazılmış medalyonunu çıxara-çıxara dedi.

– Bunu sənə bağışlayıram, Bleyk, – müəllimim davam etdi. – Bura gəlməyə cəsarətin çatdığı üçün. Bu isə o deməkdir ki, işin yarısı artıq görülüb. Bir də ona görə ki, bizim ilk görüşümüz zamanı mənim fəlsəfəmlə maraqlanmağa ağlın kifayət etdi. TLE hərfləri «titulsuz liderlik et» deməkdir. Bu gün tanış olacağın üsulun məğzi bundan ibarətdir. Lider olmaq üçün sənə titul lazım deyil, dostum. Bu ifadəni bu gün dəfələrlə eşitməyə də hazır ol. Bu, tədris prosesimizin tərkib hissəsidir. Öyrənmə təkrarın qızıdır.

– Hansı mənada?

– O mənada ki, təkrar səmərəli öyrətmə taktikasıdır. Yeni ideya təkrar vasitəsilə tezliklə inama çevrilir. Sənə isə etdiyi bütün işlərdə lider olmaq üçün insana titul lazım olmadığına bütün qəlbinlə inanmaq lazım olduğu üçün sən bu gün bu sözləri dəfələrlə eşidəcəksən. Mütəfəkkir J.K.Çestertonun dediyi kimi, «bizim dərslərdən daha artıq xatırlatmalara ehtiyacımız var».

– Anlayıram, – müəllimimin dabansız çəkmələrindəki parıldayan dəmir pullara qıyqacı baxaraq cavab verdim.

– Çox gözəl. Beləliklə biz artıq mağazada danışmışıq ki, liderlik yalnız Harvardı qurtaranlara və ya zadəganlara müyəssər ola biləcək mürəkkəb bir incəsənət deyil. Bizim hər birimiz insan olduğumuza görə lider də ola bilərik. İndi cəmiyyətimizdə baş verən köklü dəyişikliklər şəraitində isə, liderlik etmək qabiliyyəti biznesdə uğur qazanmaq üçün ən vacib vərdişə çevrilib.

Keçən söhbətimizdə aydın qeyd etməyi unutduğum daha bir şey: liderliyi təkcə işdə tətbiq etmək kifayət deyil. Oyuna girdiyin bütün sahələrdə lider olmalısan.

Həyatda ən yüksək zirvələri fəth etmək üçün hər şeydə – sağlamlığının qayğısına qalmaqda, sevdiyin adamlarla münasibətlərdə, maliyyə məsələlərində və icmanın işlərində də lider olmalısan. Ən əsası isə, özünün lideri olmalısan. Əgər özünün lideri ola bilmirsənsə, başqalarından danışmağa da dəyməz. Əsas ideya bundadır. Psixoloq Rollo Mey deyib: «Özümüzdə güc mənbəyi tapmaq yaxınlarımız üçün edə biləcəyimiz ən yaxşı şeydır», – Tommi iqtibas gətirdi, səhərin havasını dərindən ciyərlərinə çəkdi və çiynimi qucaqlayaraq dedi: – Diri olmaq üçün gözəl gündür, Bleyk. İnanmırsansa bunun əksini təsəvvür et.

– Hədiyyən üçün çox sağ ol, Tommi – dedim və medalyonu boynuma asdım.

Nəhayət ki, o bu hərfləri açıqladı. TLE – «Titulsuz liderlik et». Əla səslənir.

– Sənə isə belə erkəndən bura gəldiyin üçün bir daha təşəkkür edirəm, – müəllimim dedi. – Erkən oyanmaq bütün titulsuz liderlərin adətidir. Bencamin Franklinin sözlərini yadına sal: «Öləndən sonra yatmaq üçün nə qədər istəsən vaxtın olacaq». – Tommi təzə qazılmış qəbirlərə ifadəli bir nəzər saldı.

– Franklin nadir zəvzəkdir – mən donquldandım.

– Amma haqlıdır. Yatmaq çətin iş deyil. Amma hər gün bir saat əvvəl oyansan, bu sənə həftədə yeddi əlavə saat verir. Ay ərzində otuz saat. Otuz günə, demək olar ki, tam bir iş həftəsi! Bu vaxtı planlar qurmağa, şəraiti təhlil etməyə və layihələr işləyib-hazırlamağa sərf etmək olar. Bu saatlarda sən dəyərləri yenidən qiymətləndirə, daxili sədləri dağıda və öz təfəkkürünü itiləyə bilərsən. Sən öyrənə və inkişaf edə, sona çatdırmadığın hər bir şeyi mükəmməl edə bilərsən.

Bleyk, bizim səyahətimizin hədəflərindən biri kamillikdir. Razı qalmaq yaxşı şeydir, lakin heç vaxt sona qədər razı qalma. Kamilliyə can at. Üstündə işlədiyin hər şeyi ehtirasla və yorulmadan cilala.

– Ruhlandırıcı fikirlərdir. Amma yenə də bir fincan qəhvəyə ehtiyac hiss edirəm, – etiraf etdim.

Tommi bütün diqqətini nitqinin üzərində cəmləmişdi. O məni eşitsə də sözlərimə heç bir reaksiya vermədi. Müəllimim öz nəzərlərini yenə də qəbirlərin dərinliyinə yönəltdi.

– Hm… öz-özümə sual verirdim ki, görəsən bunlar nəyə lazımdır, – dedim. – Etiraf edim ki, siz məni qorxutdunuz. Qəbirləri görəndə ağlınızın başınızda olduğundan şübhələndim. Lakin, Tommi, mən sizə inanıram. Bəlkə də atamla tanış olduğunuza görə. Ulu tanrı, onun yeri necə də görünür.

– Mən də onun üçün darıxıram. O son dərəcə alicənab və mehriban adam idi. Lap cavanlığından həmişə ən gözəl yolları seçirdi, onlar ən çətinləri olsa belə. Əminəm ki, atan mənimlə rastlaşdığını bilsəydi çox sevinərdi. Xüsusən də sənin öz həyatını və karyeranı kökündən dəyişmək qərarına.

– Hə, o razı qalardı, – sakitcə dedim.

– Bir neçə saata qazmışam, – Tommi dərin xəndəklərə işarə edərək dedi. – Yetmiş yaşlı qoca üçün yorucu işdir, cavan oğlan, – qımışaraq əlavə etdi. Qəbirlər məni ovsunlayır. Onlar həyatın sürətlə keçdiyini çox parlaq xatırladır… axı hamımızın sonu eynidir. Bir ovuc torpaq. Bizə bu qədər lazımlı görünən şeylərin hamısı – titul, kapital, ictimai mövqe öz mənasını itirir. Baş direktoru da süpürgəçi ilə yanaşı basdırırlar. Yeganə vacib olan şey sağlığında daxili liderinlə tanış olmağa imkan tapmısanmı, və tapmısansa yaradanın bu bəxşişini ətrafdakılara təklif etməyə cürətin çatıbmı. Bütün ikinci dərəcəli şeyləri kənara qoysaq, həyatın əsl mənası məhz bundan ibarətdir. – Tommi ara verdi və səhərin təmiz havasını yenidən ciyərlərinə çəkdi. – Ölüm haqqında düşüncələrdəki ən maraqlı şey bizi həyatdakı ən vacib şeylərə təhrik etməsidir. Buraya bax.

Qəbirlərdən birinin dibində yazılı lövhə var idi. Əvvələr mən beləsini görməmişdim. Onun üzərində çap hərfləri ilə yazılmış yazını seçmək mümkün idi.

– Aşağı marş, – tədris hissəsində təlim aparan serjantlarımızdın birini xatırladan Tommi əmr etdi, – bir qədər üstünü bulamaqdan qorxma. Quyuya düş və lövhəni çıxart.

Diksindim. Beynimə şübhələr dolmağa başladı. Lakin qorxu məni çulğamamış, quyuya tullandım, cəld lövhəni götürdüm və üstündəki torpağı üfürdüm. Günəş bir qədər də yuxarı qalxmışdı. Quyuda dayanıb, müəllimimə baxmadan lövhənin üzərindəki yazını oxumağa başladım.

Başlıqda «On insan təəssüfü» sözləri yazılmışdı.

– Bu nə deməkdir? – soruşdum.

– Sonrasını oxu.

– On insan təəssüfü, – ucadan oxudum, arxasınca isə bel bir siyahı gəlirdi:

1. Son günün gəlib çatdı, həyatın sənə verilməsinin səbəbi olan ecazkar mahnı isə heç səslənməyə başlamayıb da.

2. Son günün gəlib çatıb, sən isə böyük işlər görmək və nəhəng məqsədlərə çatmaq kimi anadangəlmə qabiliyyətini gerçəkləşdirməmisən.

3. Son günün gəlib çatıb və sən başa düşürsən ki, heç vaxt, heç kimi öz nümunənlə ruhlandırmamısan.

4. Son günün gəlib çatıb və heç vaxt risk etmədiyini və deməli böyük mükafat udmadığını dərk etməyin bu günü zəhərə döndərir.

5. Son günün gəlib çatıb və sən anlayırsan ki, ustalıq əldə etmək imkanını qaçırmısan, çünki taleyinə sıravi adam kimi qalmaq yazılmış olduğu haqqında yalana inanmısan.

6. Son günün gəlib çatıb və fəlakətləri qələbəyə, qurğuşunu qızıla çevirmək incəsənətini mənimsəmədiyindən ürəyin ağrıyır.

7. Son günün gəlib çatıb və o, əməyinin tək özünün yox, başqalarının da rifahına xidmət etməli olduğunu yaddan çıxarmağının peşmanlığı ilə doludur.

8. Son günün gəlib çatıb və sən başa düşürsən ki, bütün ömrün boyu özün istədiyinə deyil, cəmiyyətin səni şirnikləndirdiyinə can atmısan.

9. Son günün gəlib çatıb və sən öz potensialını tam ölçüdə gerçəkləşdirmədiyini, anadangəlmə dahiliyinə yaxınlaşa bilmədiyini anlayırsan.

10. Son günün gəlib çatıb və sən başa düşürsən ki, lider ola, bu dünyanı sən doğulanda olandan daha mükəmməl vəziyyətə gətirməyə yardım edə bilərdin. Lakin qorxudan bu vəzifəni boynuna götürməkdən imtina etmisən. Ona görə də uğursuzluğa uğramısan və həyatını havayı yaşamısan.

Mən bilmirdim nə deyim. Hansısa izahedilməz səbəbdən bu sözlər mənə çox təsir etdi. Bəlkə ona görə ki, yubatmadan həyatımı dəyişib titulsuz liderə çevrilməsəm başıma nə gələcəyini çox tutumlu və parlaq şəkildə təsvir edirdilər. Bəlkə də ona görə ki, özümün fani olduğumu və həyatımın nə qədər sürətlə keçdiyini xüsusilə kəskin hiss etmişdim. Və ya bu hiss ona görə yaranmışdı ki, Tommi son illərdə özümü qurban kimi apardığımı, bütün məsuliyyəti öz üzərimə götürmək yerinə, həyatımı qura bilməməkdə xarici amilləri təqsirkar bildiyimi etiraf etməyə məni vadar etdi. Mən birdən anladım ki, son nəticədə hər birimiz həyatımızı özümüz qururuq. Mən yalnız özümün qərar və hərəkətlərim nəticəsində indi olduğum kimiyəm.

Bir şeyə şübhə yox idi: bu, çox dərin mənalı bir mətn idi. «On insan təəssüfü» haqqında nə qədər çox adam bilsəydi, o qədər yaxşı olardı. Bu siyahı ilə tanış olacaqları halda, insanların öz potensiallarını daha tez-tez gerçəkləşdirəcəklərini və mənfi fəaliyyət şablonlarından imtina edəcəklərini bir təsəvvür edin. Məktəbliləri bu siyahı ilə tanış etmək nə qədər yaxşı olardı. «On insan təəssüfü» siyahısının geniş yayılacağı halda planetimizdə neçə insan həyatını xilas etməyin mümkün olacağını təsəvvür edin. Onda insanlar özlərini elə aparardılar ki, təəssüf etməyə səbəb qalmazdı.

Məhz həmin an mənim içimdə nəsə tamamilə dəyişdi. Bu, məlum agaholma anı idi. Püşk atılmışdı. Dünya başqa cür olmuşdu. Mən iş tərzimi köklü surətdə dəyişməyi özümə söz verdim. Həyat tərzimi tamamilə dəyişəcəyimə and içdim.

Oyuna qayıda bilmədiyimə görə günahı müharibənin boynuna qoymaq yetər.

Menecerimi işi normal qaydada təşkil edə bilməməkdə təqsirləndirmək yetər.

İndiki zamanda uğur qazana bilməməyimə görə keçmişi günahkar saymaq yetər.

Yorulmuş, üst-başı batmış halda qəribə müəllimimin bu gözəl gün başlamamışdan çox-çox əvvəl qazdığı dərin qəbirdə dayandığım həmin an bəhanələr və bəraətlər axtarmağı tərk etdim. Mən hərəkətlərimin nəticələrinə görə məsuliyyəti bütövlüklə öz üzərimə götürdüm və yeni həyata qədəm qoydum.

– Tommi, bunu sən yazmısan?

– Hə, Bleyk… mən – o, əllərini Mikki Mauslu dəsmalla silərək cavab verdi. Onun üzü ciddi, səsi qətiyyətli idi.

– Yer üzündə cəhənnəmi görmək bu birinci qəbirdə ölməkdir. Yer üzündə cəhənnəmi görmək həyat yolunun sonunda bu on təəssüf hissini yaşamaqdır. Ruh üçün öz ölüm saatını bu cür qarşılamaqdan daha fəlakətli bir şey yoxdur. İnsan ürəyi yalnız o vaxt həqiqətən sına bilər ki, son dəqiqədə, ona verilmiş ən qiymətli bəxşişi – ətraf aləmə öz əzəmətini göstərmək şansını boş yerə sərf etdiyini anlasın. Liderə agah olan və səninlə bölüşə biləcəyim ən əhəmiyyətli fikirlərdən biri budur: gerçəkləşdirilməmiş potensial ağrı verir. Ən kədərlisi isə odur ki, adilik və əhəmiyyətsizlik insan həyatına hiss edilmədən daxil olur. Bu bəla səssiz-səmirsiz gəlir. Birdən – hop – görürsən ki, sonun çatıb! – müəllimim əllərini qüvvətlə bir birinə vurub qışqırdı.

Sənin tanış olacağın dahi liderlik müəllimlərindən öyrəndiyim ən vacib həqiqətlərdən biri belədir:

Uğur hər gün müntəzəm olaraq yerinə yetirilən kiçik hərəkətlərdən təşkil olunur; zaman keçdikcə onlar toplanır və insanın əvvəlcədən hesablaya biləcəyindən qat-qat böyük uğura səbəb olur.

Bu kiçik hərəkətlər o qədər sadədir ki, çoxları onların səmərəliliyi barəsində heç düşünmürlər də. Ona görə də bunları etməyi vərdişə çevirmirlər.

– Deməli, əslində uğur asan başa gəlir, – yaxşı yadda saxlamaq üçün Tomminin dediklərini başqa sözlərlə təkrar etdim. – Hər bir kəs müntəzəm olaraq düzgün şeylər etsə uğur qazana bilər. Bu kiçik hərəkətlər tədriclə toplanıb sonda müsbət nəticələr verir. Güman edirəm ki, burada müəyyən mənada impulsun saxlanması qanunu işləyir. Belə ki, hər bir adam əvvəldə əlçatmaz görünən uğuru qazana bilər. Bu mənə kəndlinin əməyini xatırladır. O, torpağı gübrələyir. Toxum səpir. Cücərtiləri suvarır. Və sanki heç nə baş vermir.

– Amma kəndli təslim olmur. O vaxtından əvvəl tarlaya qaçmır və kökümeyvəliləri tapmaq üçün torpağı eşələmir, – Tommi şadyana əlavə etdi.

– Kəndli səbr edir və öz üsuluna inanır. O, inanır və anlayır ki, gündəlik əməyinin nəticəsi məhsul olacaq. Bir gün elə belə də olur – meyvələr sanki heçdən yetişir.

– Bleyk, sən ağıllı oğlansan. Gözəl bənzətmədir, dostum. Sənin atan haqlı idi. Sənin nəhəng potensialın var. Afərin! – müəllimim sevinclə əlini əlinə vurdu. – Bizim kəndlidən öyrənməli olduqlarımız var, – sözünü tamamladı və sakit bir səslə, sanki özü ilə danışırmış kimi əlavə etdi: – Bu oğlan uzağa gedəcək.

Səmada bir dənə də bulud yox idi. Quşların səsi gəlirdi. Günəş üzümü tumarlayırdı. Gün doğrudan da gözəl başlayırdı.

– Uğurlu insanların hamısı sayı az olan eyni liderlik üsullarını tətbiq edirlər, – Tommi davam etdi. – Onlar təkidlə eyni fundamental addımları atırlar. Bu, ilk baxışdan əhəmiyyətsiz görünən, qüsursuz hərəkətlər günbəgün toplanır, yekunda heyranedici karyera və gözəl şəxsi həyatın şahidi oluruq.

İndi isə uğursuz adamın hərəkətlərinə baxaq.

Uğursuz olmaq lider olmaq qədər asandır. İflas adamın az sayda, xırda gündəlik hərəkətlərə etinasızlıq etməsinin qaçılmaz nəticəsidir. Belə davranış tez ya gec elə bir nöqtəyə gətirib çıxarır ki, bundan sonra heç nəyi düzəltmək mümkün deyil.

Təklif edirəm ki, bu birinci qəbirə bir daha baxasan, sonra isə qəlbinin dərinliyinə baxıb, özün üçün necə yaşamağı müəyyən edəsən. Əminəm ki, həyatını birinci qəbirdə başa vurmaq istəmirsən. Bu əsil faciə olardı.

Bəli, mən razıyam ki, qəbiristanlıqda görüş təyin etmək qeyri-adi bir addımdır. Lakin mən hansı yolla isə səni tərpətməliydim. Səsimi sənə çatdırmalı idim. Səni gözünü örtən pərdəni götürməyə, bəhanələrdən əl çəkməyə və diqqətlə özünə baxmağa vadar etməli idim. İnsanı nə vaxtsa öləcəyi faktı ilə üz-üzə qoymaq, onu həyat haqqında fikirləşməyə vadar etməyin və daxili liderini oyatmağın etibarlı üsuludur.

– Nəyə görə?

– Ona görə ki, həyatımızın nə qədər qısa olduğunu düşünəndə bütün ikinci dərəcəli şeylərdən nəzərimizi çəkir və fikrimizi ən vacib şeylər üzərində cəmləyirik. Fani olduğumuz barəsində fikir ömrümüzün aylarının az qaldığını yada salmağa məcbur edir.

– Onlar doqquz yüz altmış dənədir, – əlavə etdim.

– Elədir, Bleyk. Elə isə həyatı xırda şeylərə sərf etməyin nə mənası var? Gələcəkdən qorxmağın nə mənası var? Lider olmaq vəzifəsindən yayınmağın nə mənası var?

– Tommi, sən artıq uğur qazanmısan. Mənə isə vəziyyət fərqli görünür.

– Çünki sabit dəyişikliklər o vaxt baş verir ki, sən təkcə məntiq səviyyəsində deyil, həm də emosiyalar səviyyəsində dəyişəsən. Mən sənin şüuruna müraciət etmək əvəzinə, daxilinə girib ürəyinə toxunmaq istəyirdim. Sən yaxşı fikri yüz dəfə eşidə bilərsən, lakin onu daxilinlə, bütün bədəninlə hiss etməyənə qədər öz varlığının bir hissəsinə çevirə bilməyəcəksən. Məhz bu halda həmin fikir sadəcə ideyadan sənin həqiqətin səviyyəsinə yüksələcək. Məhz bu səbəbdən təlim seminarlarının əksəriyyəti bizi davamlı dəyişdirə bilmir. Onlar bizim daxilimizə nüfuz edə bilmirlər.

– Bu doğrudur, – mən razılaşdım. – İndi mən şeyləri başqa cür görməyə başlayıram. Daha aydın. Mənim problemim öz işimi əhəmiyyətsiz hesab etməyimdə idi, fikirləşirdim ki, məndən heç nə asılı deyil və mağazada işləmək dalana girmək kimi bir şeydir.

– Sənin səmimiliyini qiymətləndirirəm, Bleyk. Başqa cür düşündüyün üçün də təbrik edirəm. İndi sən bilirsən ki, bu nəhəng və öncədən görülə bilməyən dünyada dalan iş yoxdur, dalan təfəkkür var. Sənə qarşı laqeyd olmadığım üçün, hər şeyi edəcəyəm ki, ustalığa aparan yola çıxasan. Sadəcə yadında saxla ki, əla yerinə yetirilmiş hər bir iş təsəvvür edə bilməyəcəyin mükafat gətirir. İndi burada, qəbiristanlıqda uğura aparan yolları görmürsənsə, bu o demək deyil ki, onlar yoxdur.

– Çox maraqlıdır. Fikirləşməli şeylər var.

– Artıq dediyim kimi, ən əsası emosiya düsturuna enerji və ehtirası daxil etməkdir. Əsl keçid məhz belə baş verir. Mən səni buraya gətirdim ki, karyeran və həyat adlı xəzinən ilə fərsiz davrandığına görə qəlbində ağrı, kədər və pərişanlıq oyadım. Mən istəyirdim ki, sən həyatının indiki vəziyyət düşməsinin bütün məsuliyyətini boynuna götürəsən. Çünki özünün seçim etmək gücünü nə qədər çox anlayırsansa, hər bir seçimin də o qədər böyük gücə malik olur.

– Tommi, mən artıq bunu anlayıram, – təzə müəllimimə dedim.

– Nə olar, onda gəl ikinci qəbir haqqında danışaq. Aşağıya xoş gəlmisən, – o, təmtəraqlı restoran sahibinin öz istəkli qonağını dəvət etməyinə bənzər bir hərəkətlə ikinci çalanı göstərdi.

Mən ikinci qəbirdə başqa bir yazılı lövhə və ya üzərində abbreviatura olan hansısa medalyon tapacağım gümanı ilə oraya endim. Lakin qəbrin dibində heç nə tapmadım.

– Al, – Tommi kürəyi mənə uzadaraq dedi. – Bir qədər qazmaq lazım olacaq. Lakin israr və əmək həmişə mükafatlandırılır. Tapacağın şey sənin çox xoşuna gələcək.

Mən qazmağa başladım.

– Cəld ol, Bleyk. Biz hələ çoxlu işlər görməli və bəzi adamlarla görüşməliyik. Bütün günü burada eşələnə bilmərik, – Tommi əllərini sinəsində çarpazlayaraq narazılığını bildirdi. Müəllimin üzündən görünürdü ki, bu vəziyyət onu məzələndirir.

Tezliklə kürək nəyəsə toxundu. Mən dizi üstə çöküb torpağı əlim ilə kənara etməyə başladım. Nəhayət səhər günəşinin şüalarında nəsə parıldamağa başladı. Mən tapdığım əşyanı əlimə götürdüm və şübhə ilə Tommiyə baxdım. İkinci qəbrin dibində daha bir yazılı lövhə var idi. Amma bu, deyəsən, təmiz qızıldan düzəldilmişdi.

– Bu mənim fikirləşdiyimdir, Tommi? – heyrətlə soruşdum.

– Təmiz qızıldır, dostum. İndi isə oxu, zəhmət olmasa. Artıq sən burada yazılanı anlamağa hazırsan.

Qızıl lövhənin üzərində kələkötür çap hərfləri ilə qazılmış daha bir yazı var idi: «İnsanın on qələbəsi»

– Bleyk, sənə yer üzündə cəhənnəmin necə göründüyünü göstərdim, – Tommi dedi. – İndi isə daha nikbin köklənək və indi sənin hərəkət etdiyin istiqaməti müzakirə edək. Bu, hər şeyin mümkün olduğu və sənin potensialının heç bir zəncirlə buxovlanmadığı bir haldır.

– Tommi bu hala necə çatmaq olar?

– Sadəcə səni səslədiyim şeyi et. Titulsuz lider ol. Etdiyin və toxunduğun hər şeydə lider olsan, həqiqətən əla bir həyat yaşaya biləcəksən. Özünün anadangəlmə dühanı tam gerçəkləşdirə biləcəksən. Həyatları əfsanəyə çevrilmiş dahilərdən biri olacaqsan. Mənim təklif etdiyim fəlsəfəni qəbul edəcəyin halda səni gözləyən mükafatlar barəsində oxu. Oxu da.

Mən siyahını oxudum:

1. Son günün çatıb və sən dahi işlər görüb, fövqəladə həyat yaşadığını, ən yaxşı istedadlarını, ən qiymətli resurslarını və ən yüksək potensialını tam şəkildə gerçəkləşdirdiyini anlamaqdan xoşbəxtlik və sevinclə dolusan.

2. Son günün çatıb və sən bilirsən ki, ən yüksək standartlara uyğun oynamısan, etdiyin hər bir işdə özünə ən yüksək tələblər irəli sürmüsən.

3. Son günün çatıb və sən ən pis qorxularınla üz-üzə gəlmək üçün cəsarətinin çatmasını, ən yüksək arzularını həyata keçirməyini səs-küylü bayramla qeyd edirsən.

4. Son günün çatıb və sən hiss edirsən ki, bütün ömrün boyu insanları ucaltmısan, alçaltmamısan.

5. Son günün çatıb, amma o, yolun həmişə hamar olmasa da, hər yıxılmadan sonra cəld ayağa durduğunu və daha yaxşıya olan inamın səni heç vaxt tərk etmədiyini anlamağınla bəzənmişdir.

6. Son günün çatıb, amma heyrətamiz nailiyyətlərinə və xidmət etmək şərəfinə nail olduğun insanların həyatını mənalı etdiyinə görə çoxları sənə minnətdardır.

7. Son günün çatıb və sənin çevrildiyin güclü, namuslu, başqalarını ruhlandırmağı bacaran, dərdini anlayan insan sənin xoşuna gəlir.

8. Son günün çatıb və sən anlayırsan ki, keçilmiş yollarla getməyib, yeni yolları işıqlandıran əsl yenilikçi olmusan.

9. Son günün çatıb və sən bu günü rok ulduzları olduğun iş yoldaşların, qəhrəmanları olduğun müştərilərin və əfsanəyə döndüyün sevimli insanlarla birlikdə keçirirsən.

10. Son günün çatıb və sən özünü əsil titulsuz lider hiss edirsən, çünki gördüyün işlərin sənin ölümündən sonra da uzun müddət yaşayacağını, həyatının isə təqlid nümunəsinə çevrildiyini bilirsən.

Biz qəbirlərin yanındakı otluqda oturmuşduq. Tomminin lövhənin üzərində yazdığı sözlər həm parlaq və gözəl, həm də əhəmiyyətli idi. Son zamanlar mənim həyatım narahatlıqda, mənasız və nizamsız hərəkətlərdə o qədər batıb qalmışdı ki, həqiqətən vacib olan hər şeyi unutmuşdum. Olduğum yerdə nə qədər böyük iş görə biləcəyimi tamamilə yaddan çıxartmışdım. Mən dəyişikliklər etmək qabiliyyətimi unutmuşdum. Dünyaya nümayiş etdirməli olduğum gizli dühamla əlaqəni itirmişdim.

Tommi mənim gələcəyimi tamamilə dəqiq təsvir etmişdi. Mən son illərdə etdiklərimi – gündəlik, dayaz laqeydlikdə yavaş-yavaş bataraq həyatın axarı boyu getməyi davam etdirə bilərdim. Bu halda həyatımı, lövhədə sadalanmış şəraitin gərəksiz qurbanı kimi, birinci qəbirdə qurtaracağam.

Lakin mən daha yüksək yol seçə bilərəm. İşimdə və həyatımda liderlik, kamillik və sevinc nümunəsi ola bilərəm. Titulsuz lider olar və qızıl lövhənin vəd etdiyi hədiyyələri qəbul edə bilərəm. Seçimin birisi məni yer üzündəki cəhənnəmə gətirəcək. İkincisi, ən cürətli xəyallarımın fəzasına. Mən hansı seçimi edəcəyimi bilirdim. Mən onu etdim, elə orada, qəribə geyimli müəllimimlə yenicə qazılmış iki qəbirin yanında oturanda.