Plautus in der Frühen Neuzeit

Tekst
Z serii: NeoLatina #34
0
Recenzje
Przeczytaj fragment
Oznacz jako przeczytane
Czcionka:Mniejsze АаWiększe Aa

2. Restauri suggeriti dai vestigia veteris scripturae

arg. 2 Ei subrupto | altero mors optigit

ei BCD Merula Merula, Giorgio : ex illis Camerariusa altero mors optigit BcG2 altero mors obtigit Merula Merula, Giorgio : altero mors soptigit B1 aliae rumor soptigii CDG1 altero mortem oppetit Camerariusa1

65 rapidus raptori pueri subduxit pedes

pedes Saracenus Camerariusa cf. Ven. Fort. carm. II 16, 37-38 : A n.l. fides BCD

186 ER. hodie id fiet. ME. in eo uterque proelio potabimus

id fiet Poggius2 : id flet BCD1 id feci Merula Merula, Giorgio aliud feci Pylades ut fieret Camerariusa2

196 ME. sustine hoc, Penicule : exuuias facere quas uoui uolo

quas uoui uolo Camerarius Camerarius d.Ä., Joachim : A n.l. quas suo uiuolo BD quas suo uiuilo C quam suauum uolo Merula Merula, Giorgio quam suauium uolo Pylades quasi Ioui uolo Camerariusa3

249 ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo

datum edis caueas BCD lineola in B atque in C : datum et discaueas Merula Merula, Giorgio datum aedis caueas Scutarius1 elatum et discaueas Pylades doctum et discaueas Camerariusa

258 nam ita est haec hominum natio : in Epidamnieis

in Epidamnieis A : natio epidamnia BCD Merula Merula, Giorgio natio hic Epidamnia Camerariusa4

493 cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram?

heres LipsiusLipsius, Justus Ant. 61 : heris BCD lineola in C eras Merula Merula, Giorgio haeres Camerariusa5

776 SEN. salua sis. saluen aduenio? saluen accersi iubes?

saluen accersi BCD : seruo accersi Merula Merula, Giorgio sed cur accersi Camerariusa

859 osse fini dedolabo | assulatim uiscera

osse fini BCD : exossabo dein Camerariusa6 exossem nisi MerulaMerula, Giorgio

1142 potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *

versus mutilus in BCD MerulaMerula, Giorgio lineola in C : mihi dedit suppl. Camerariusa7

3. Congetture dubbie

164/5 facere coniecturam † captum sit collegium. †

collegium BCD MerulaMerula, Giorgio : A n.l. collegium augurum Pylades Camerariusa1

821 SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo hercle † eludere † negas

eludere BCD : occludere Merula Merula, Giorgio impudenter Camerariusa

826 ME. quaeso, quid mi tecum est? unde aut quis tu homo es? * * * *

versus mutilus in BCD Merula Merula, Giorgio : quid nocui Pylades quid feci ego Camerariusa

984 † metum aut multum. prope est quando ceruso faciam † pretium exsoluet

metum aut BCD : mecum haud MerulaMerula, Giorgio metuam haud Pylades metuam ego haud Camerariusa

ceruso BCD lineola in C MerulaMerula, Giorgio : herus ut quod strenue Camerariusa

988 †neque utrum† ex hoc saltu damni saluom ut educam foras

ut educam foras Pareus Pareus, Johann Philipp : ute duo anfora BCD alium eluo anfora Merula Merula, Giorgio Scutarius Scutarius, Eugenius eliciam foras Camerariusa2

1019 nimis [aut] bene ora commetaui atque ex mea sententia

aut BCD secl. Bothe1 : haud Merula Merula, Giorgio Scutarius1 autem Camerariusa

Quello che si può dedurre appare abbastanza coerente. Il Pal. lat. 1615 consente al CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim di restaurare singole parole o interi versi omessi dalla tradizione editoriale precedente o perché già assenti nel Vat. lat. 3870 (6, 23, 44, 563) – codice da cui è dipesa, come si sa, la conoscenza delle ‘dodici’ commedie fino a questo momento – o perché tralasciati dall’editio princeps (75–76, 625) o dalle edizioni successive (987, 988).

È interessante notare che il simbolo più usato ai margini del testo sia quello volto ad evidenziare l’accordo con il vetus codex3. Nella maggior parte dei casi il filologo vuole così mostrare come il codice gli offra lezioni buone e innovative (65, 86, 288, 411, 412, 563, 629, 675, 715, 723, 724, 848, 849, 853, 1017, 1059) o gli permetta di ricostruirle (621, 745, 814, 987, 988); in alcune circostanze la lettura di B conferma soluzioni già trovate da editori precedenti (983, 987) e in due casi consente di ripristinare la corretta distribuzione di battute (744, 848).

Altre volte invece il codice presenta soluzioni che non vengono colte dal CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim (arg. 2, 449, 935) o, ancora, errori che invece lo sviano (62, 186, 209, 210, 334, 846).

Probabili ‘tracce’ del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim sui codici B e C
Le lineolae

Dalla lettura dell’apparato proposto si sarà notato come in corrispondenza di un intervento editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa ricorrere nei codici la presenza di una lineola tracciata sotto la lezione in questione. In effetti, sia in B sia in C si notano numerose sottolineature dall’inchiostro scuro e dal tratto spesso, che rivelano un’estrema disinvoltura nei confronti del manufatto antico.1 Sorge quindi la curiosità di indagare se il riscontro tra questi segni – che ricorrono simili nei due codici posseduti dal filologo – e il lavoro editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa farne attribuire a lui la paternità.2

Nel vagliare tale ipotesi, ricercando il motivo che possa aver portato il filologo a porre questi segni, si riportano i dati ricavabili dai MenaechmiMenaechmi.

Lineola nel solo B

101 Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit

mensas Fest. 408, 28 L. Pylades Camerariusa : mensam BCD MerulaMerula, Giorgio


B f. 98v l. 24

235 Histros, Hispanos, Massiliensis, Hilurios

Massiliensis BCD MerulaMerula, Giorgio : Massilienses Camerariusa

255 uiaticati hercle admodum aestiue sumus

aestiue Camerariusa : aestiuae BC estiuae D estiue MerulaMerula, Giorgio

363 magis quam domus tua domus quom haec tua sit

quom A cum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : quam BCD

398 ER. pallam te hodie mi dedisse uxoris. ME. etiam nunc nego.

etiam C2 : ettam C1 sed iam BD1 Camerariusa sed etiam D4 iam MerulaMerula, Giorgio

405 ER. † iam, amabo, desine † ludos facere atque i hac mecum semul

iam BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa1 : iamiam CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim

546 ME. immo cedo aps te : | ego post tibi reddam duplex

duplex CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : dupelex B

745 ego te simitu noui cum Porthaone

simitu Camerariusa : si me tu B sime non tu CD

821 SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo † haec eludere † negas

immo CD Merula Merula, Giorgio : inmo B nimio Camerariusa

886 Apollini autem brachium. nunc cogito

autem CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : autem autem B

955 ut parentur quibus paratis opus est. tu seruos iube

tu D4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : tuos B tus CD1

972 recordetur id

recordetur CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : recorde cordetur B

1065 ME. o | adulescens, salue, qui me seruauisti, quisquis es.

seruauisti B Camerariusa : seruasti CD MerulaMerula, Giorgio CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim2

1076 tu | erus es : tu seruom quaere. tu salueto : tu uale.

tu salueto tu B3 : tu salue to tu B1 salueto tu tu CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

1120 MES. qui id potest? ME. gemini ambo eramus. SOS. di me seruatum uolunt

qui id potest BCD : qui potest MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

Lineola nel solo C

101 Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit

 

Cerialis Fest. 408, 27 L. : certalis B1CD1 certe talis B3 cerealis D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa


C f. 41v l. 18

164/5 facere coniecturam † captum sit collegium. †

coniecturam B MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : coiecturam A1 coniecturum CD

168 nam ex istoc loco spurcatur nasum odore inlucido

spurca— A spurcatur B3D Non. 632 L. Camerariusa : purcatur B1 spurtacur C

nasum odore B3 Non. Merula Merula, Giorgio Camerariusa : nasum odori D4 nasum modori B1CD1

174 mi, tibi atque illi iubebo iam adparari prandium. PE. eu.

iubebo CD Pylades Camerariusa : iube— A iubeo B MerulaMerula, Giorgio2

175 ME. inde usque ad diurnam stellam crastinam potabimus

ad diurnam AD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : addiurnum B1 ad diurnum B3CD1

182 ER. anime mei, Menaechme, salue. PE. quid ego? ER. extra numerum es mihi

mei B1CD Merula : mi B3 Pylades Camerariusa

188 tua est legio : | PE. adiudicato cum | utro | hanc noctem sies

tua est legio B3 Camerariusa : tuest legio B1CD tua legio est Pylades tu es legio Merula Merula, Giorgio sies BcD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : scies B1C

204 PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere

mendicitatem AB3D Merula Merula, Giorgio Camerariusa : medicitatem B1 mendititatem C

210 glandionidam suillam, laridum pernonidam

suillam AB3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : sullam B1CD

225 cocta sunt, iube ire accubitum. ER. redi cito. CI. iam ego hic ero

iube ire AB3D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : iubire B1CD1

234 hic annus sextus est postquam ei rei operam damus

ei rei Gruterus Gruter, Jan : ire hi B1CD1 ire hinc B3 huic rei D4 rei huic MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

239 acum inuenisses, sei appareret, iam diu

appareret BD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : apareret C

254 audin, Menaechme? quom inspicio marsuppium

audin CD Merula Merula, Giorgio : adi cum rasura B1 audi B3 Camerariusa

267 MES. quid metuis? ME. ne mi damnum in Epidamno duis

in epidamno duis Beroaldus Camerariusa : in epidamno dus B1 ut vid. in epidamno dias B3 ut vid. Merula Merula, Giorgio in epidam nodus CD1 in epidamno dus D4 ut vid.

316 MES. eu | hercle | hominem multum et odiosum mihi

eu B3 heu Camerariusa : tu B1CD MerulaMerula, Giorgio

322 quos tu parasitos loquere? MES. quod te urget scelus

parasitos D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : paratitos BCD1

350 asseruatote haec sultis, nauales pedes

sultis Pylades Camerariusa : si uoltis BD Merula Merula, Giorgio siuuoltis C

361 animule mei, mi mira uidentur

animule mei B1CD animule mi Bc Pylades Camerariusa : anime mi MerulaMerula, Giorgio

363 magis quam domus tua domus quom haec tua sit

tua sit A Merula Merula, Giorgio Camerariusa : tua B1 sit tua B3 itua CD

366 ulla mora intus

ulla mora B3 Camerariusa : si ullam ora B1 sullam oras CD versum om. Merula Merula, Giorgio

387 ER. eamus intro, ut prandeamus. ME. bene uocas : tam gratiast

tam BCD : tamen Merula Merula, Giorgio Camerariusa iam CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim3

391 ER. Peniculo. ME. quis iste est Peniculus? qui extergentur baxeae?

baxeae Scutarius Scutarius, Eugenius : bexeae B1CD buxeae B3Camerariusa bexe MerulaMerula, Giorgio

432/3 eho Messenio, | accede huc. MES. quid negoti est? ME. † sussciri †

sussciri B1D2 : ł sciscitari B3 in mg. ubi susurra add. alia manus4 susciri CD1 MerulaMerula, Giorgio scire uis Camerariusa

434 MES. quid eo opust? ME. opus est. scio ut me dicas. MES. tanto nequior

me dicas B1CD Merula Merula, Giorgio : mendices B3 men dices Camerariusa

435 ME. habeo praedam : tantum incepi | operis. ei quantum potes

ei GruterusGruter, Jan : et BCD Merula Merula, Giorgio tu Camerariusa

437 tu facito ante solem occasum ut uenias aduorsum mihi

tufacito BCD tu facito MerulaMerula, Giorgio Camerariusa5

449 ubi ego dum | hieto, Menaechmus se subterduxit mihi

dum hieto AB : dum mihi CD met Merula dum haereo Pylades Camerariusa Merula, Giorgio

451 qui illum di omnes perduint, quei primus <–> commentus est

quei primus CD1 qui primus B3D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : que ciprimus B1

458 quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant

uocant B3D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : uocauit B1CD1

461 quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere

me AD4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : ne BCD1

466 potine ut quiescas? ego tibi hanc hodie probe

potine ut Bc : A n.l. potine me ut B1 potine ne ut CD1 potin ne ut D4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa

ego A : sed dico B sed co CD1 sed ego D4 si ego MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

492 fecisti funus med absenti prandio

funus ABD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : fumus C

493 cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram

heres LipsiusLipsius, Justus Ant. 61 : heris BCD lineola in C eras Merula Merula, Giorgio haeres Camerariusa

559 MA. egone hic me patiar frustra in matrimonio

(m)e patiar A Camerariusa6 : medaciar B1CD1 me paciar B3 mendacier D3 mendiciar MerulaMerula, Giorgio

563 pallam ad phrygionem7 cum corona | ebrius

phrygionem Merula Merula, Giorgio Camerariusa : frygionem A phydrionem B fridionem CDc frididnem D1

564 ferebat, hodie tibi quam surrupuit domo

surrupuit BCD : subripuit Merula Merula, Giorgio surripuit Camerariusa

566 em | hac abiit, si uis persequi uestigiis

em AB hem MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : heen CD

567 atque edepol eccum | optume reuortitur;

optume C Merula Merula, Giorgio : op— A optime B obtume D ipsum optime Camerariusa hiatus vitandi causa

569 PE. idem quod semper : male habeas; sic censeo

habeas B1CD Merula Merula, Giorgio Camerariusa : hab— A habeat B3

571 ME. ut hoc utimur maxime more moro

moro LipsiusLipsius, Justus Ant. 61-62 : morum BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

584 habent rem paratam, mens est in quo * *

mens est Merula Merula, Giorgio Camerariusa : mensae BC mense D

593 sponsio fieret. quid ille? † qui praedem dedit †

qui ABCD : om. Merula Merula, Giorgio quid Pylades Camerariusa

601 placabit palla quam dedi

placabit B Camerariusa : placebit CD MerulaMerula, Giorgio

601a quam | hodie uxori abstuli atque huic detuli | Erotio

hodie CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : om. B8

605 MA. clanculum te istaec flagitia facere censebas pote?

istaec BD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : ista ec D1 ista et C

663 eo domum. PE. quid mi futurum est, qui tibi hanc operam dedi?

eo Bentley Emend. 209 : ego BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

683 ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies

reperies Prisc. gramm. II 151, 6 sgg. Osb. S 76, 9 B. MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : releceris B1 redixeris B3 relegeris CD

718 itaque adeo iure coepta appellari est Canis

canis B3D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : canes B1CD1

748 nouistin tu illum? ME. noui cum Calcha simul :

Calcha Prisc. II 239, 12 Char. 84, 2 B. Merula Merula, Giorgio Camerariusa : calcantes B1 calcante Bc calchante CD2 chante D1

760 quas si autumem omnis, nimis longus sermost.

sermost B : sermo est CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

799 hinc stas, illim causam dicis. SEN. si ille quid deliquerit,

illim B1CD1 : illinc B3 Merula Merula, Giorgio Camerariusa illius D4

801 quando te auratam et uestitam bene habet, ancillas, penum

ancillas penum Pylades ‘ex codicibus antiquis’ Camerariusa : anpillaspen BCD ampulla spem MerulaMerula, Giorgio amplius ne postules Saracenus ampulosam Pius ‘in priscis exemplaribus’

802 recte praehibet, melius sanam est, mulier, mentem sumere

sanam D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : samnam BCD1

804 me despoliat, mea ornamenta clam ad meretrices degerit

ornamenta clam Acidalius Div. 264 : ornamenta iam B Camerariusa ornamentiam me CD1 ornamenta D4 ornamenta etiam MerulaMerula, Giorgio

 

820 ME. tun, senex, ais habitare med in illisce aedibus?

med CD : me B Merula Merula, Giorgio me in Pylades me hic Camerariusa

846 prius quam turbarum quid faciat amplius. ME. enim haereo

hereo (sc. haereo) D4 Merula Merula, Giorgio : B1 non legitur uero B3 Camerariusaereo CD1

853 ME. haud male | illanc amoui; nunc hunc impurissimum

amoui nunc B Camerariusa : amo uinum CD1 amo uirum D3Merula

858 ME. faciam quod iubes; securim capiam ancipitem, atque hunc senem

securim D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : securi BCD1

867 cursu celeri facite in flexu sit pedum pernicitas

sit B3 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : sunt B1 sint CD

928 perdormiscin usque ad lucem? facilen tu dormis cubans?

cubans Acidalius Div. 267 : curans BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

984 metum haud multum. prope est † quando ceruso faciam † pretium exsoluet

ceruso BCD MerulaMerula, Giorgio Pylades : herus ut quod strenue Camerariusa

1005a luci deripier in uia

lucideri pier B1CD1 luci deripier Merula Merula, Giorgio Camerariusa : lucide rapier B3 lucide eripi erum D4

1010 numquam te patiar perire, me perire est aequius

perire est aequius Camerariusa praeeunte Saraceno (me perire citius) : derideres te cuius B me derires tecuius CD mederi te cuius MerulaMerula, Giorgio

1079 SOS. tun meo patre es prognatus? ME. immo equidem, adulescens, meo;

meo (al.) C : om. B Merula Merula, Giorgio tuum Camerariusa9 nec D

1107 MES. est tibi nomen Menaechmo? ME. fateor. MES. est itidem tibi?

menechmo B menaechmo D : menechimo C menechinus Merula Merula, Giorgio menaechmus ScutariusScutarius, Eugenius Camerariusa

1123 quod nunc est, Menaechmo : | illum tum uocabant Sosiclem

menechmo BCD : menaechinus Merula Merula, Giorgio menaechmus ScutariusScutarius, Eugenius Camerariusa

1142 potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *

versus mutilus in BCD MerulaMerula, Giorgio : mihi dedit suppl. Camerariusa

Lineola in entrambi i codici

204 PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere

properent se As : se proderent B1CD se proderint B3 se properent MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

218 ER. euocate intus Culindrum mi quoquom actutum foras

culindrum BCD : —m A Cilyndrum Char. 261, 10 B Cylindrum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

220 CI. habeo. ER. abi atque obsonium adfer; tribus uide quod sit satis1

habeo BD4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : abeo CD1

242 ME. ergo istuc quaero certum qui faciat mihi

istuc ACD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : istunc B2

249 ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo

datum edis caueas BCD : datum et discaueas Merula Merula, Giorgio elatum et discaueas Pylades doctum et discaueas Camerariusa

260 tum sicophantae et palpatores plurumei

plurumẹị A plurimi MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : pluri BCD

269 ego autem homo iracundus, animi perciti

iracundus Merula Merula, Giorgio Camerariusa : iracun- A iracundis BCD1 iracundi sum D4

270 id utrumque, argentum quando habebo, cauero

habebo Pylades Camerariusa : habeo BCD MerulaMerula, Giorgio

458 quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant

essum BCD : escunt A esum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa

461 quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere

uoluisse ABCD Pylades Camerariusa : noluisse MerulaMerula, Giorgio

683 ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies

tu ut CD : ut tu B Camerariusa tu Prisc. gramm. 151, 6 sgg. nisi Osb. S 76, 9 et s373 B. Merula Merula, Giorgio


B f. 103v l. 29


C f. 51r l. 16

864 ut ego hunc proteram leonem uetulum, olentem, edentulum

edentulum Pius Camerariusa : edentius BC edentuis D MerulaMerula, Giorgio

10383 MES. saluom tibi ita ut mihi dedisti reddibo. | hic me mane.

tibi ita Non. 764 L. altero loco BCD Camerariusa : priore loco tibi item B lineola in B item tibi CD lineola in C tibi MerulaMerula, Giorgio

reddibo Non. Camerariusa : priore loco reddebo BC1D redhibeo C2 in marg. lineola in B atque in C altero loco redhibeo CD Merula Merula, Giorgio sed habeo B lineola in B atque in C

Spesso alle sottolineature corrispondono questioni meramente ortografiche – sentite evidentemente come anomalie da chi era educato ad altre norme4, e quindi segnalate di volta in volta o nel solo B (235, 2555) o nel solo C (182, 451, 718) o in entrambi i codici (218, 260).

Nella maggior parte dei casi – soprattutto in C – sono segnalati passi problematici, il più delle volte già risolti nelle edizioni precedenti, quasi a vagliarne la validità. Le lineolae evidenziano semplici errori desumibili dal contesto, voces nihili (sottolineate in B: 546), facili scambi di lettere (sottolineati in B: 363; in C: 101, 164/5, 168, 175, 204, 316, 322, 461, 492, 559, 601; in BC, sia quando l’errore è presente in entrambi, 269, o in uno solo dei due codici, 242); aplografie (in B: 1065 e in C: 210, 225, 239, 363); dittografie (in B: 886, 972 e in C: 802); errata divisio verborum (in C: 267, 366, 437, 605, 853, 1005a).

Si riscontrano lezioni segnate in quanto forse considerate errate proprio perché non presenti nella tradizione editoriale (in B: 1076, 1120; in C: 593; in BC: 458).

Si deve anche dire che la sottolineatura è presente in uno solo dei due codici anche quando siano entrambi in errore (in B: 745, 955; in C: 466 sed dico, sed eo, 559, 563, 683, 748, 1010) o in entrambi ricorra il medesimo errore (in B: 101 mensam, 235, 255, 363; in C: 101 certalis, 175, 234, 322, 350, 461, 493, 584, 801, 802, 858).

In altri casi alle sottolineature corrispondono viceversa termini recepiti a testo (in B6: 398; in C: 571, 663, 928). Sebbene non ci sia dato sapere se, come e quando, una volta venuto in possesso di C, lo studioso abbia confrontato i due manoscritti, nei casi in cui è sottolineata in C una lezione corretta – accolta già dalla tradizione editoriale e dall’edizione del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim del ‘30 – ma errata in B, si potrebbe o ipotizzare che il filologo appunti come degna di nota la conferma che gli viene dal codice o sospettare un confronto tra i due manoscritti (in C: 174, 569, 601a; in BC: 242).

I casi più significativi, se pur pochi, sono tuttavia quelli in cui il filologo è il primo ad affrontare e spesso a risolvere un passo problematico: le lineolae rivelano una natura di ‘promemoria’ in vista di una più attenta riflessione nel corso del lungo e continuo lavoro testuale che CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim dedica negli anni a Plauto, che va da intelligenti ‘ritocchi’ paleografici (559, 745, 1010) a interessanti interventi congetturali (249, 1142).

L’impiego della sottolineatura deve essere evidentemente legato, proprio per la sua incostanza, a fasi e a intenti diversi se a buona parte delle congetture dell’umanista che ancora oggi trovano spazio nelle edizioni contemporanee di riferimento, non corrisponde alcun ‘segno’ di attenzione nei manoscritti.