Алиф

СОВУҚ ШАМОЛ ЭСГАНДА

Ноширим ва муҳарририм билан Москвадаги меҳмонхонага келганимизда кираверишда мени ёшгина аёл кутиб турарди. У олдимга келиб тортиниб ўтирмай қўл бериб сўрашади.

– Сиз билан гаплашиб олишим керак. Шуни деб атайин Екатеринбургдан келдим.

Мен чарчаганман. Тўғридан-тўғри рейс бўлмагани учун одатдагидан эртароқ турганман ва Парижда алмашишга тўғри келганди. Самолётда мизғишга уриндим, лекин ҳар сафар кўзим илиниши билан ўша бир хил ёқимсиз ва зерикарли тушга дуч келавардим.

Ноширим дастхат-сессия эртага бўлишини, бундан ташқари уч кундан сўнг Екатеринбургга боришимизни тушунтиради. Мен хайрлашиш учун қўлимни узатаман ва қизнинг бармоқлари муздеклигидан ҳайрон бўламан.

– Нега мени ичкарида кута қолмадингиз?

Аслида ундан мен тўхтайдиган жойни қаердан билганини сўрамоқчи эдим. Бироқ бу унчалик қийин масала эмас: бунга ўхшаш ҳодисалар аввал ҳам бўлган.

– Тунов куни сизнинг блогингизни ўқидим ва айнан менга мурожаат қилаётганингизни тушундим.

Интернетдаги блогимда йўл хотираларимни қайд қилиб борардим. Бу ўзига хос синов бўлиб, унда воқеалар кетма-кетлигига амал қилмасдим. Энди бўлса, айнан қайси ёзувларимни назарда тутаётганини билолмай ҳайронман. Нима бўлганда ҳам, блогдаги ёзувларимда ҳозир илк бор кўриб турган одамимга мурожаат қилишим мумкин эмасди.

Нотаниш қиз варақ узатади, менинг хотираларимдан чоп қилиб олингани. Бу ҳикояни илк марта қаерда эшитганимни эслолмасам-да, уни ёддан биламан: Али исмли одам муҳтож бўлиб, бир савдогардан қарз сўрайди. Савдогар баҳс таклиф қилади: тунни тоғ чўққисида ўтказа олсанг, кўп пул оласан, эплолмасанг, менга текинга ишлаб берасан. Воқеанинг давоми шундай:

У кўчага чиққанда совуқ шамол эсарди. Қайғуга ботган Али дўсти Ойдиннинг ёнига йўл олди ва бу шартга кўниб аҳмоқлик қилганини айтди.

Бироз ўйлаб кўргач, Ойдин деди: “Хафа бўлма, сенга ёрдам бераман. Бугун оқшомда чўққига чиққанингда фақат тўғрига қара. Мен тун бўйи рўпарадаги чўққида гулхан ёқиб ўтираман. Оловга қараб дўстлигимиз ҳақида ўйла; бу сени иситади ва сен, албатта, уддалайсан. Бу яхшилигимни вақти келганда қайтарасан”.

Али баҳсда ютиб чиқди. Пулни олиб, Ойдиннинг ёнига келди: “Яхшилигимни қайтарасан дегандинг”.

– Ҳа, шунақа дегандим. Аммо менга пул керакмас. Менинг ҳаётимда совуқ шамол эсганда сен ҳам дўстлик гулханини ёқишга ваъда бер.

Менинг ишларимга бефарқ эмаслиги учун қизга миннатдорчилик билдираман ва жуда бандлигимни, аммо эртага китоб дўконида ўтказиладиган дастхат-сессияга келса, китобларимдан бирига дастхат қўйиб беришдан хурсанд бўлишимни айтаман.

– Мен бунинг учун келганим йўқ. Бутун Россияни кезиб чиқмоқчилигингизни биламан ва мени ўзингизга ҳамроҳ қилиб олишингизни сўрамоқчи эдим. Сизнинг биринчи китобингизни ўқиганимда мен овозни эшитдим. У айтдики, сиз мен учун муқаддас олов ёқдингиз ва куни келиб мен ҳам сизга шуни қайтаришим керак бўлади. Мен тунлари тинмай шу ҳақда ўйладим ва сизни излаб топиш учун Бразилияга учмоқчи эдим. Сизга ёрдам кераклигини биламан, шунинг учун ҳам бу ердаман.

Ҳамроҳларим кулишади. Мен хушмуомалалик билан эртагача хайрлашаман. Ношир мени кутишаётганини тушунтиради ва бу мен учун айни муддао бўлади.

– Менинг исмим Ҳилол, – дейди қиз кетишдан олдин.

Ўн дақиқадан сўнг хонада ёлғиз қоламан. Меҳмонхонага киришда олдимга келган ғалати қиз ҳақида унутиб юбордим. Унинг исми ҳам эсимда йўқ ва яна кўрсам таниб олишим ҳам маҳол. Барибир юрагим безовта: унинг кўзларида муҳаббат ва ўлимни кўрдим.

Кийимлардан халос бўлиб, душ остига тураман. Мана менинг энг ёқтирган удумларимдан бири. Бошимни ортга ташлаб, мени ҳамма нарсадан ажратиб, бошқа оламга олиб кираётган сувнинг бир маромдаги овозига қулоқ тутаман. Оркестрдаги ҳар бир асбоб овозини ажратиб оладиган дирижёр каби мен ҳам аста сўзларга айланаётган алоҳида овозларни фарқлайман. Уларнинг маъносини тушунмайман, аммо биламан: бу тил мавжуд.

Чарчоқ, ҳадик ва уйидан шунча узоққа келиб қолган одамнинг ташвиш ҳислари аста чекина бошлайди. Саёҳатим ўз хосилини беришига кун сайин ишончим ортмоқда. Ж. ҳақ эди: бир жойда қотиб қолиш – оғу. Душ терини тозалайди, овқат танани озиқлантиради, узоқ ёлғиз саёҳатлар эса руҳни қувватлайди.

Энди ҳаётимда ўзгаришлар бошланмоқда: шошилмай, асталик билан бўлса-да ҳаётим ўзгармоқда. Овқат устида дўстлар билан суҳбатдан баҳра оламан, сайр вақтида ҳозирим тўғрисида ўйларга чўмаман. Тушаётган сув эса беҳуда хаёлларни олиб кетади. Агар белгиларнинг асл маъноси билан қабул қилишни ўргансак, шунақа арзимасдек кўринган нарсалар ҳам бизни Яратганга яқинлаштиришга қодир аслида.

Ж. менга одатий ҳаёт тарзидан воз кечиб, ўз оламимни излашга киришиш вақти келганлигини айтганда довдираган ва ўзимни тушкун ҳис қилгандим. Чунки шубҳа-гумонларимга тайёр жавоб ёки қарор деймизми, хуллас, мени тинчлантирадиган, руҳий ҳаловатга эришишимга ёрдам берадиган бир нималар керак эди. Сафарга отланганлар ўз оламлари ўрнига шунчаки янги чорловлар, чексиз умидлару кутилмаган ўзгаришларни топишган, холос. Ёки ундан ҳам ёмони, ҳеч нимага эришишмаган.

Йўқ, ошириб юборяпман. Агар бир нимага интилсанг, у ҳам сенга интилади.

Нима бўлганда ҳам, ҳар нарсага тайёр бўлиш керак. Шунинг учун лозим бўлган қарорни қабул қиламан: бу саёҳатда ҳеч нарсага эриша олмасам ҳам, изланишда давом этаман. Чунки Лондондаги меҳмонхонада тушундим: илдизларим етарлича ўсган бўлса-да, англаб олиш жуда мураккаб, ундан шифо топиш эса ундан ҳам қийин бўлган бир нималар руҳимни аста ўлдирмоқда.

Кундалик ташвишлар.

Кундалик юмуш ва такрорлаш бошқа-бошқа нарсалардир. Ҳар қандай ишда мукаммалликка эришиш учун машқ қилиш, бажариш усулингиз нафас олишдек табиий чиқмагунча такрорлаш ва такрорлаш керак бўлади. Буни мен болалигимдаёқ, оиламиз билан ёзни ўтказган Бразилиянинг кичик бир шаҳарчасида билиб олганман. Қўшни уйда яшаган темирчининг иши менда ҳаммадан кўпроқ таассурот қолдирганди. Унинг оғир болға билан қизиган темир парчасига уришини ва атрофга сачраган учқунларни соатлаб кузатардим. Бир сафар темирчи мендан сўради:

– Мени доим бир ишни такрорлайверади, деб ўйлаётгандирсан, шундайми?

– Ҳа.

– Аслида эса бундай эмас. Ҳар бир зарбани бир хил куч билан берилмайди. Бир марта бор кучинг билан урсанг, кейингисида сал тегиб қўясан. Лекин буни ўрганиш учун узоқ йиллар бир хил ишни такрорлайверишга тўғри келган. Кейинчалик қилаётган ишимни ўйлашнинг ҳам ҳожати қолмади, қўлим ўрганиб кетди.

Бу сўзлар хотирамга муҳрланиб қолган.

РУҲЛАР БЎЛИНИШИ

Китобхонларимнинг ҳар бирига диққат билан қарайман ва келганлари учун миннатдорчилик билдириб қўл чўзаман. Ёлғиз саёҳат қилаётган бўлсам-да, қалбим ёлғиз эмас: қалбимни тушунган китобхонларимнинг барчаси унга ошно. Москвада ҳам, Лондонда ҳам, Тунис, Киев, Сантьяго-де-Компостелада ва ўтган бир ярим ойда ташриф буюрган бирорта шаҳарда ўзимни бегона ҳис қилмайман.

Орқада қизғин баҳс эшитилади. Мен ишимдан чалғимасликка уринаман. Аммо баҳс кескинлаша боради. Ўгирилиб, ноширимдан нима бўлаётганини сўрайман.

– Кечаги қиз. Уни ўзимиз билан олиб кетишимизни талаб қиляпти.

Кечаги қизни эслай олмай баҳслашаётганлардан тинчланишларини сўрайман.

Кимдир ёнимга келиб ўтиради, қўриқчи ҳам етиб келади ва яна баҳс бошланиб кетади. Китобларга дастхат қўйишдан тўхтаб, ёнимга ўгириламан.

Ёнимда мен кўзларида муҳаббат ва ўлимни кўрган қиз ўтирарди. Унга биринчи бор разм соламан: сочлари тим қора, кўриниши йигирма икки – йигирма тўққизлар орасида (ёшни аниқлашга жуда нўноқман), эгнида эса бироз уринган тери куртка, жинси шим, оёғига эса кеда кийган эди.

– Унинг рюкзагини текширдик, – дейди қўриқчи. – Хавфсирайдиган ҳеч нарса йўқ. Лекин у бу ерда қолиши мумкин эмас.

Қиз индамай табассум қилади. Навбатдаги китобхон дастхат олиш учун бу можаронинг тугашини сабр билан кутиб турибди.

– Мени эсладингизми? Мен Ҳилолман. Мен муқаддас олов ёққани келдим.

– Албатта, дарров танидим, – деб ёлғон гапираман. Навбатда турганлар сабрсизлана бошлашгани сезилади. Дастхат кутиб турган китобхон эса қизга русчада бир нималар дейди. Унинг гапини тушунмасам ҳам, оҳангидан кескин тарзда нимадир деганини тушунаман.

Португалларда шундай мақол бор: “Даволаб бўлмаса, чидалади”. Тортишишнинг мавриди эмас, нимадир қилиш керак. Қиздан бошқаларга халақит бермаслик учун мени четроқда кутиб туришни сўрайман. У айтганимни итоат билан бажаради.

Бир дақиқа ҳам ўтмасдан у ҳақида унутиб, бутун диққатимни тадбирга қаратаман. Эшитган раҳматларимга жавобан мен ҳам миннатдорчилик билдираман. Кейинги тўрт соат гўё бахтли бир лаҳзадек ўтиб кетади. Ҳар соатда чекиб олиш учун танаффус қиламан, аммо умуман чарчоқни сезмайман. Одатда дастхат-сессияларни қувватга тўлдирилган батарейкалардек куч-ғайратга тўлган ҳолда тугатаман.

Якунда йиғилганлардан тадбир ташкилотчиларини қарсаклар билан олқишлашни сўрайман. Навбатдаги учрашувга жўнаш вақти келди. Шу вақтгача бирор марта ҳам эсимга тушмаган қиз яна олдимга келади.

– Сизга бир нарса кўрсатишим керак.

– Бунинг умуман иложи йўқ, – дейман мен. – Мени кечки овқатга кутишяпти.

– Йўқ, иложи бор, – жавоб беради қиз қайсарлик билан. – Менинг исмим Ҳилол. Кеча меҳмонхона эшигида сизни мен кутиб тургандим. Буни шу ернинг ўзида, сиз отлангунингизча кўрсатишим мумкин.

Унга жавоб қайтаришга улгурмасимдан, қутидан скрипкасини олиб чала бошлайди.

Тарқалишни бошлаган китобхонлар кутилмаганда бошланган концертни тинглаш учун қайта бошлашади. Ҳилол кўзларини юмиб олиб, гўё бу дунёни унутгандек чаларди. Камонча скрипка торларига деярли тегмасдан бориб келаркан, ундан мен ҳеч қачон эшитмаган куй таралиб, мен ва бошқаларга унда албатта тингланиши керак бўлган бир нималар борлигидан дарак берарди. Қиз гоҳ қотиб қолар, гоҳида эса жазавага тушгандай скрипка билан рақсга тушарди; бироқ асосан унинг қўллари ҳаракат қиларди.

Ҳар бир нота бизда хотираларни уйғотади. Бутун куй эса рад этилишдан чўчимай ўзга қалбга интилаётган ошиқ қалб ҳақида ажиб ҳикоя айтарди. Ҳилол куй чалар экан, кўплаб вазиятларда ҳаётимга ҳеч қандай алоқаси йўқдек туюлган одамлар менга ёрдам қўлини чўзганларини эслайман.

Куй якунланади. Аммо ҳеч ким қарсак чалмайди. Зал сукутга чўмади.

– Раҳмат, – дейман мен.

– Мен юрагимнинг бир парчасини ўртоқлашдим, холос. Аммо бу вазифамни бажаришим учун етарли эмас. Мени ўзингиз билан ола кетасизми?

Ростини айганда, ҳаддан зиёд тиришқоқ одамларга дуч келганда тезроқ жуфтакни ростлашга ҳаракат қиламан ёки аста енгила бошлайман. Одамга унинг орзуси амалга ошмаслигини айта олмайман. Моника Каталониядаги қаҳвахонада кўрсатган иродани ҳаммада ҳам учратавермайсан. Агар кимнидир танлаган йўлидан қайтаришга уринсам ва бунга ўзимни ҳам ишонтира олсам, ҳаётим мукаммал бўлмасди.

Ўша куни мен иккинчи йўлни танладим: Бразилиянинг Россиядаги элчисига қўнғироқ қилиб, кечки овқатга яна бир одамни таклиф қилишим учун изн сўрайман.

– Мен учун мухлисларингиз ҳам худди сиз каби қадрли меҳмон, – жавоб беради элчи.

* * *

Бразилия элчихонасидаги зиёфат – ўта расмий тадбир бўлса-да, элчи меҳмонларни ўз уйларидагидек ҳис қилишлари учун ҳамма чораларни кўрганди. Ҳилолнинг кўйлагини дидсизликнинг ўзгинаси деб бемалол айтиш мумкин. Жуда ёрқин, беўхшов ва ажи-бужи бўлган кўйлак бошқа меҳмонларнинг расмий либослари орасида биринчи бўлиб кўзга ташланади. Хизматчилар чақирилмаган меҳмонга хўжайинлари ёнидан бўлак жой топа олишмади.

Таклиф қилинганлар дастурхон атофига тўпланишар экан, менинг рус тадбиркор дўстим аперитив вақтида россиялик агентим эри билан телефонда уришиб қолганини хабар қилади ва у билан муаммо туғилиши мумкинлиги тўғрисида огоҳлантиради.

– Нима учун?

– Менимча, гап унинг эри бошқарадиган клубга бормоқчи бўлганинг ва кейин фикрингдан қайтганинг устида боряпти.

Кундалигимда ростдан ҳам “Сибир бўйлаб саёҳат вақтидаги таомномани муҳокама қилиш” белгиси билан қандайдир клуб қайд қилинганди. Бироқ шундай ижобий туйғуларга бой ажойиб кунда у ерга боришни истамадим. Учрашувни қолдирганимнинг асосий сабаби унинг мутлақо бемаънилиги эди: ҳаётимда ҳали ҳеч ким билан таомномани муҳокама қилмаганман. Бунинг ўрнига меҳмонхонага қайтиб, душдан тушаётган сув остида турганча хаёлан узоқ-узоқларга кетмоқчи эдим.

Газаклар тортилди, суҳбат ҳам аста жонлана бошлади. Элчининг рафиқаси илтифот билан Ҳилолдан ўзи ҳақида гапириб беришни сўрайди.

– Мен Туркияда туғилганман. Ўн икки ёшимда эса Екатеринбургга скрипка чалишни ўрганиш учун кўчиб келганман. Сиз, албатта, бўлажак мусиқачиларни қандай танлашларини билсангиз керак.

Элчининг рафиқаси бу ҳақда умуман тасаввурга эга эмас. Стол атрофидагилар жимиб қолишди. Афтидан, бу ўзига тортадиган либосдаги қизни эшитиш ҳамма учун қизиқ, шекилли.

– Мусиқа асбоби чалишни энди ўрганаётган бола ҳафтада маълум соатлар шуғулланади. Бу босқичдаги болаларнинг ҳар биридан дурустгина оркестрант чиқиши мумкин. Вақт ўтиши билан айрим болалар бошқаларидан кўпроқ шуғуллана бошлайдилар. Оқибатда ҳафтасига қирқ соатдан шуғулланадиганлар гуруҳчаси шаклланади. Катта оркестрларнинг эмиссарлари мусиқа мактабларидан келажакда зўр мусиқачи қилса бўладиган истеъдодларни қидириб юришади. Мен билан ҳам шундай бўлган.

– Демак, сиз истеъдодингиз ортидан ҳаётда ўз ўрнингизни топибсиз, – таъкидлайди элчи. – Бундай имконият ҳаммага ҳам учрайвермайди.

– Унчалик эмас. Мен мусиқадан бошқа ҳеч нарса билан шуғулланмаганман. Чунки ўн ёшимда зўрлаш қурбони бўлганман.

Стол атрофига сукут чўкади. Элчи мавзуни ўзгартириб, Россия ва Бразилия ўртасидаги оғир саноат экспорт ва импорти тўғрисида гапира бошлайди. Аммо таклиф қилинганларнинг бирортасини Ватанимнинг савдо ишлари қизиқтирмайди. Суҳбат жиловини ўз қўлимга олиш фурсати келганга ўхшайди.

– Ҳилол, рухсат берсангиз, разолат қурбони бўлган мурғак қизалоқнинг қандай қилиб моҳир скрипкачи бўлганини эшитиш ҳаммамиз учун қизиқ бўларди.

– Исмингиз қандай маънони англатади? – сўрайди элчининг хотини суҳбат мавзусини ўзгартириш йўлидаги сўнгги уриниш сифатида.

– Туркчада “ярим ой” деган маънони билдиради. Бу белги байроғимизда ҳам тасвирланган. Отам ашаддий миллатчи эди. Умуман, бу исмни кўпроқ ўғил болаларга қўйишади. Бу сўз арабчада ҳам қандайдир маънони билдирса керак, яна билмадим.

Менинг эса енгилгим келмайди.

– Ҳикоянгизга қайтсак. Уялманг, бу ерда бегона йўқ.

Бегона йўқ? Қатнашчиларнинг деярли ҳаммаси уни илк бор кўриб турибди.

Ҳамма бошини эгиб олганча ўзини берилиб овқат тановул қилаётгандай тутади. Аммо билиб турибманки, уларнинг ҳар бири қизиқишдан ўлай деб турибди. Ҳилол эса одатий ҳодисалар ҳақида гапираётгандай ҳикоя қиларди.

– У бизнинг қўшнимиз эди. Уни ҳамма одобли, меҳрибон, тарбияли, ҳар доим ёрдамга тайёр бўлган ишончли дўст деб биларди. Унинг хотини ва мен тенги иккита қизи бор эди. Улар билан ўйнагани келганимда у мени тиззасига ўтқазиб олиб ҳар хил ҳикоялар айтиб берарди. Ўзи эса билмагандек мени сийпалаб ўтирарди. Хуллас, шунақа.

Ҳилол стол атрофида ўтирган бешта аёлга бирма-бир назар ташлайди.

– Афсуски, бундай ҳолатлар кўп учрайди, шундай эмасми?

Аёллар индашмайди. Аммо қандайдир овоз менга улардан бир ёки иккитаси шу каби ҳолатни бошдан ўтказганлигини айтиб туради.

– Лекин бу ҳали энг даҳшатлиси эмасди. Энг ёмони, бу мумкинмаслигини билсам-да, менга бу ҳолат ёқа бошлади. Ниҳоят, бир куни у уйга қайтиб бормасликка қарор қилдим. Ота-онам бўлса қўшни қизлар билан дўст бўлишимни исташарди. Ўша пайтлари скрипка чалишни ўргана бошлагандим ва ўқитувчиларим танбеҳ бераётганини, кўпроқ машқ қилишим кераклигини айтдим. Чорасизликдан кеча-кундуз тинмай, жон-жаҳдим билан скрипка чалавердим.

Залда сукунат ҳукмрон. Бироз довдираган меҳмонлар нима дейишни билишмайди.

– Жабрдийдалар доим ўзларини айблашгани каби мен ҳам ҳаммасини ичимга ютдим ва ўзимни жазолашда давом этавердим. Энди бўлса, улғайганимдан сўнг ҳам эркаклар билан муносабатда фақат ғазаб ва нафрат кўра оламан.

Ҳилол менга юзланади. У билан бирга қолганлар ҳам менга қарашади.

– Аммо энди ҳаммаси ўзгаради, шунақами?

Мен эса шу пайтгача суҳбатни бошқариб келганимга қарамай, бирдан каловланаман ва ғудрана оламан, холос:

– Ҳа, албатта, шунга умид қиламиз, – дейман ва тезлик билан мавзуни элчихона биносининг меъморий ютуқлари эътирофига бураман.

* * *

Кўчага чиққач, Ҳилолнинг қаерда тўхтаганини сўрайман ва мени меҳмонхонага олиб борадиган дўстимдан уни ташлаб ўтишни илтимос қиламан. У кўнади.

– Мусиқа ва ўтмишингизни бегона одамлар билан ўртоқлашганингиз учун ташаккур. Бундан буён эрта тонгда, ҳали онгингиз тиниқлигида бироз вақтингизни Илоҳиятга бағишланг. Ҳавода фазовий қувват бўлади. Бу турли маданиятларда ҳар хил тасвирланади, лекин бу муҳиммас. Муҳими – сизга ҳозир айтаётганларим. Чуқур нафас олинг ва ҳаводаги қувват бутун танангизга, ҳужайраларингизга сингишини сўранг. Кейин аста нафас чиқаринг, атрофга бахт ва хотиржамлик таратинг. Бу машқни кунига ўн марта такрорланг. Ўзингизга шифо топишда ёрдам берасиз ва оламнинг янада тозаланишига ҳисса қўшасиз.

– Нима демоқчисиз?

– Ҳеч нима. Шунчаки машқни бажаринг. Бу билан муҳаббатга бўлган салбий муносабатингиз ўзгара боради. Оламни янада яхшилаш учун юрагингизга жо этилган кучнинг сизни барбод қилишига йўл қўйманг. Ер ва самоларда бўлган барча нарсани ўзингизга сингдириб нафас олинг. Гўзаллик ва тароват билан нафас чиқаринг. Ишонинг, бу машқ, албатта, ёрдам беради.

– Мен ҳар қандай йога дарслигидан топса бўладиган машқларни ўрганиш учун келмаганман бу ерга, – жаҳли чиқади Ҳилолнинг.

Москванинг ёрқин ёритилган кўчаларидан кетиб бормоқдамиз. Ҳозир кўнглим тилаётган нарса – кўчаларни сайр қилиш ва қаҳвахонада бир оз ўтириш. Аммо кун енгил бўлмади, эрталикка ҳам бир неча учрашув режалаштирилган – ухлаб олиш керак.

– Хўш, мени ўзингиз билан олиб кетасизми?

Ё Худо, яна қанча чидаш мумкин! Биринчи бор учрашганимизга бир кун ҳам бўлмади, агар буни учрашув деб бўлса. Дўстим кулади. Мен жиддий қиёфани сақлашга ҳаракат қиламан.

– Менга қаранг, сизни элчихонага зиёфатга олиб бордим. Яна нима истайсиз? Сафаримнинг мақсади асло реклама эмас. Бунинг шахсий сабаблари бор.

– Ҳа, биламан.

Қизнинг бу оҳангидан бирдан ўзимнинг сезгиларимга ишонмасликни афзал кўришимдан хабари борлигини ҳис қиламан.

– Мен кўп эркакларни азоблаганман ва ўзим ҳам роса азобланганман, – давом этади Ҳилол. – Муҳаббат оташи қалбимдан отилиб чиқаман дейди, бироқ оғриқ бунга йўл бермайди. Умримнинг охиригача ҳар тонгда нафас олиб чиқарсам ҳам муаммом бу билан ҳал бўлмайди. Муҳаббатимни скрипка куйи орқали ифода этмоқчи бўлдим. Аммо бу ҳам камлик қилди. Биз бир-биримизга шифо бўла оламиз. Бу менга аён. Мен рўпарадаги чўққида гулхан ёқдим. Менга суянсангиз бўлади.

У нега бундай деяпти?

– Оғриқ келтирадиган нарса шифо бўла олмайди, – дейди қиз. – Ҳаётим оғир бўлган ва менга кўп нарсани ўргатган. Сиз кўра олмайсиз, аммо бутун вужудим қонаган яралардан иборат. Эрталаблари уйғонганда ўлгим келади, аммо курашиб ва азобланиб, азобланиб ва курашиб, бир кун келиб буларнинг ҳаммаси тугашига умид қилиб яшашда давом этавераман. Ўтинаман, мени ташлаб кетманг. Бу саёҳат менга нажот олиб келади.

Дўстим машинани тўхтатиб, ҳамёнини очади ва Ҳилолга бир боғлам пул узатади.

– Пауло поезднинг хўжайинимас, – дейди у. – Бу иккинчи класс учун чипта ва уч маҳал овқатга етиши керак.

Кейин менга мурожаат қилади:

– Ҳозир бошимдан кечираётганларимни биласанми? Севгилим вафот этган ва ҳар куни нафас олиб чиқараверганим билан барибир энди бахтли бўла олмайман. Мен ҳам бошдан-оёқ ярадорман. Менинг ҳам яраларимдан қон оқиб ётибди. Бу қиз нима ҳақида гапираётганини жуда яхши тушуниб турибман. Сенинг чуқур шахсий сабаблар туфайли ушбу саёҳатга отланганинг ҳам менга аён. Аммо Ҳилолни ташлаб кета олмайсан. Агар китобларингда ёзганларингга ўзинг ҳам ишонсанг, атрофингдагилар ҳам сен билан бирга ўсишига йўл беришинг керак.

– Ҳа, яхши, – дейман мен. – Дўстим ҳақ. Бундан ташқари, ростдан ҳам мен поездга хўжайин эмасман. Шунинг учун ёдингизда бўлсин, мен доим одамлар орасида бўламан ва суҳбат учун имконимиз жуда кам бўлади.

Машина яна йўлга чиқади ва кейинги ўн беш дақиқани буткул сукунатда ўтказамиз. Барглар тўкилган хиёбонга кириб борамиз. Ҳилол қаерда тўхташни кўрсатади. Машинадан сакраб тушиб, дўстим билан хайрлашади. Мен уни дўстлари яшайдиган уйнинг остонасигача кузатиб қўяман.

Эшик олдида у тезда мени ўпиб олади.

– Дўстингиз бошқачароқ тушунибди. Лекин жуда ҳам севиниб кетганимда, у пулларини қайтишимни сўраб қолиши мумкин эди, – кулади Ҳилол. – Мендаги оғриқ уникичалик эмас. Аслида ҳозир ҳар доимгидан ҳам бахтлиман. Чунки белгиларга эргашишга сабрим етди ва энди ҳаммаси ўзгаришига ишонаман.

У шундай деб ўгирилиб ичкари кириб кетади.

Ўшандагина машина ёнида тамаки тутатганча, тезлик билан олинган бўсани кўргани учун кулиб турган дўстимнинг олдига қайтишда; ўшандагина, баҳор тафтидан ҳаётга қайтаётган дарахтлар орасидаги шамол овозини эшитганимда тушунаман ўзим билмаган, аммо яхши кўрадиган шаҳарда эканимни. Ўшандагина – тамаки қидириб чўнтак кавлаётганимда тушунаманки, эртага шунча пайт мен орзу қилган саёҳат бошланишини; ўшандагина…

…хотирамда башоратчининг сўзлари айланади. У Туркия ҳақида бир нима деганди, бироқ айнан нималигини ҳеч эслай олмайман.