Алифнинг ўзи икки-уч сантиметр бўлса-да,

унда бутун коинот бор табиий салмоғи билан

мужассам эди ва ҳар бир ашё (масалан, кўзгу)

оламнинг барча нуқталаридан аниқ кўрса

бўладиган чексиз ашёлардан иборат эди.

Хорхе Луис Борхес

Сенга пинҳон не бор, мен эса сўқир,

Лек зое ўтмади умрим, биламан.

Иймоним комилки, мангуликларда

Бир куни мен Сенга меҳмон бўламан.

Оскар Уайльд

ЎЗ ДУНЁСИ СОҲИБИ

О, йўқ, фақат маросимлар эмас!

Наҳотки яна кўринмас кучларни бу дунёда ўзларини намойиш қилиш учун чорлашга тўғри келса? Биз яшаб турган воқеликка бунинг қандай алоқаси бор? Олий маълумот олган ёшлар ўзига мос иш топа олмаса, қариялар эса кейинги нафақагача базўр етиб олишса. Қолганларнинг эса орзу қилишга вақти йўқ. Улар оилаларини боқиш ва болаларига таълим бериш учун эртадан-кечгача ишлашади. Турмуш қийинчиликларини енгишга интилишади.

Дунё ҳеч қачон ҳозиргичалик пароканда бўлмаган: ҳамма ёқда диний урушлар, геноцид, атроф-муҳитга эътиборсизлик, иқтисодий инқироз, қашшоқлик, умидсизлик… Ҳамма ўзининг шахсий муаммолари билан бирга инсониятнинг муаммолари ҳам ўз-ўзидан ҳал бўлишини кутади. Аммо биз олға силжиганимиз сари муаммолар ҳам чуқурлашиб бораверади.

Шундай экан, бугунги кун масалаларидан йироқ бўлган узоқ ўтмишдаги маънавий асосларга қайтишдан бирор маъно чиқармикин?

* * *

Ўзимга устоз деб билган (кейинги пайтлар ҳақиқатан ҳам шундайлигига шубҳам ортиб боряпти) Ж. билан бирга муқаддас эман дарахти томон бормоқдамиз. Мана тўрт юз йилдирки, бу эман инсон ҳасратларини бепарво кузатиб келади. Унинг ягона ташвиши – кузда баргларини тўкиб, баҳорда янгиларини чиқариш.

Ж., менинг раҳнамом билан ўртамиздаги муносабатларимиз тўғрисида ёзиш бироз мушкуллик туғдиради. У билан бўлган суҳбатларимизни ёзиб бир неча ўнлаб дафтарларни тўлдирганман. 1982 йилда Амстердамдаги илк учрашувимиздан бери тўғри яшаш ҳақида тушунчага юз марталаб эга бўлдим ва шунча марта ҳафсалам пир бўлди. Ҳар сафар Ж. дан бирор янги нарса ўрганганимда менга чўққига чиқишга сўнгги қадам, китобнинг тугашига ягона ҳарф, симфония янграши учун биргина нота қолгандек туюлади. Аммо бу кўтаринкилик аста-секин сўниб боради. Хотирамда нимадир сақланиб қолса-да, аксар машқлар, амаллар ва янги билимлар худди йўқликка сингиб кетгандай бўлади. Ёки менга шундай туюлади.

* * *

Ердан ҳали нам кўтарилмагани боис яқиндагина ҳафсала билан тозалаган оёқ кийимим барибир лойга беланади. Ҳикмат, руҳий ҳаловат излаш ҳамда зоҳирий ва ботиний оламлар воқеликларини англашга ҳаракат аллақачон кундалик юмушимга айланган бўлса-да, натижадан ҳамон дарак йўқ. Мен афсун сирларини йигирма икки ёшимдаёқ англай бошлагандим. Ўшандан буён жарлик остонасидан ўтган қанча йўлларни босиб ўтишга тўғри келди. Бу йўлларда йиқилдим ва яна кўтарилдим, тушкунликка ҳам тушдим. Аммо яна олға интилдим. Тахминимча, эллик тўққизга борганимда будда монахлари табассумида кўрганим жаннат ва мутлақ фароғатга яқинлашишим керак эди. Ҳозир эса муродимдан ҳар қачонгидан-да йироқман. Ҳаловатга эриша олмадим, қалбимни эса баъзан ички зиддиятлар тилка-пора қилади. Бу ҳолат ойлаб давом этиши мумкин. Гоҳида менга ҳақиқатан ҳам илоҳий воқелик аён бўлгандай бўлади. Бироқ бу жуда оз, бир лаҳзагина давом этади, холос. Аслида ўзга бир олам мавжудлигини англаш учун шунинг ўзи етарли.

Мана етиб ҳам келдик.

Маросимдан сўнг бизни жиддий суҳбат кутиб турибди. Ҳозир бўлса биз муқаддас эман танасига кафтларимизни қўямиз.

* * *

Ж. сўфийлар дуосини ўқийди: «Тангрим, барглар шитирида, ҳайвон наърасида, сувнинг шилдирашида, қушлар сайроғию момақалдироқ гумбурлашида Сенинг ҳар ерда ҳозирлигинг исботини кўраман, Сенинг қудратингни ҳис этаман.

Тангрим, юборган барча синовларингда Сени танийман. Ўзингга афзал билганингни менга ҳам афзал қилгин. Розилигингни топишни насиб эт…»

Одатда маросимнинг шу ерида бир лаҳзагагина (шу оннинг ўзи етарли бўлади) Қуёш, Ер ва юлдузларни ҳаракатлантирадиган чексиз қудратни ҳис этаман. Бироқ бугун Олам билан мулоқот қилишга кайфиятим йўқ. Бугун ёнимдаги инсондан саволларимга жавоб олиш эҳтиёжи кучли.

* * *

У дарахт танасидан қўлини узади. Мен ҳам шундай қиламан. У табассум қилади. Мен ҳам жавобан унга табассум қиламан. Биз шошилмасдан, сукут сақлаган ҳолда уйга қайтамиз ва шу сукунатни бузмай айвонда қаҳва ичамиз.

Боғимнинг ўртасидаги катта дарахтга қарайман. Бир тушимнинг таъсирида унга турли тасмалар ўрагандим. Тушдаги воқеалар француз Пиренеяларидаги Сен-Мартен қишлоғида, мен уни сотиб олганимдан кейинчалик афсусланган уйда содир бўлади. Бу уй мени банди этганди. У доимо мени ўша жойда бўлишимни талаб қилар, кимдир унга қараб туриши ва тафти билан қувватлантириб туришига муҳтож эди.

– Давом эттиришдан наф йўқ, – доимгидек биринчи бўлиб менинг тоқатим тугаб, сукутни бузаман. – Қўрқаманки, ўз имкониятларим чегарасига етдим.

– Қизиқ. Мен умр бўйи шунга етишга уринаман. Аммо бунга ҳали эришганим йўқ. Менинг оламим тинимсиз кенгайиб бормоқда ва мен унинг сарҳадларини тахминан бўлса ҳам тасаввур қила олмайман, – кулади Ж.

Унинг гаплари баъзан истеҳзоли бўларди. Бироқ ҳозир мен умуман бошқача жавоб кутардим.

– Ахир нима учун келдингиз? Мени адашаётганимга ишонтиришга яна бир бор уриниб кўрганими? Нима десангиз денг, лекин қуруқ гап билан ҳеч нима ўзгармайди.

– Шунинг учун ҳам бу ердаман-да. Мен анчадан бери сизга нима бўлаётганини кўриб турибман. Ҳаракат қилиш вақти энди келди. – Ж. гапиришда давом этаркан, қўлида столдан олган нокни айлантирарди. – Илгари сиз бунга тайёр эмасдингиз. Суҳбатимизни кейинга сурган тақдирда ҳосил чиришни бошлаган бўларди. – Ж. нокдан роҳат билан тишлайди. – Ажойиб! Зўр пишибди.

– Мени шубҳа-гумонлар қийнайди. Эътиқодим мустаҳкам эмас, – дея давом этаман.

– Бу яхши. Гумонлар бизни олға юришга ундайди.

Ж.нинг гаплари доимгидек таъсирли ва ишонарли. Аммо бугун унинг жавоблари мени илҳомлантира олмаяпти.

– Нима ҳис қилаётганингизни айтишим мумкин, – дейди Ж. – Сизнингча, янги билимларни ўзингизга сингдира олмаяпсиз. Кўринмас дунёга кириб бориш хислатингиз эса руҳиятингизда из қолдирмаяпти. Баъзан бунинг ҳаммаси сизга одамлар ўлим қўрқувини енгишда қўллайдиган хаёлотдай туюлади.

Менинг шубҳаларим анча чуқурроқ. Улар эътиқодга дахлдор. Иймоним комил бўлган биргина нарса – руҳий оламнинг мавжудлиги ва унинг биз яшаб турган оламга таъсир эта олиши. Қолганлари – муқаддас матнлар, ибодатлар, ҳар хил маросимлар – ҳеч нарсага таъсир эта олмайдиган маънисиз нарсалардек туюлади.

– Сизга бир пайтлар ҳис қилган туйғуларимни гапириб бераман, – дейди Ж. – Ёшлигимда қаршимда очилган имконият эшикларидан бошим айланар, уларнинг ҳар биридан фойдаланишни истардим. Уйлангач эса севган аёлим ва фарзандларим муносиб яшашларини таъминлаш учун биргина йўлни танлашга тўғри келди. Ўйлаган барча мақсадларимга эришган, фарзандлар ҳам улғайиб, ўз йўлларини топган пайтда, қирқ бешга кирганимда, менга энди ҳаётимда ҳеч қандай янгилик содир бўлмайдигандек туюла бошлади. Менинг руҳий изланишларим шу вақтдан бошланди. Масъулиятли одам бўлганим учун ишга жиддий бел боғладим. Сиз ҳозир етиб келган босқичга эришгунча илҳомланиш ва умидсизлик паллаларини бошдан кечирдим.

– Аммо шунча интилишларимга қарамай, мен Худога ва ўз-ўзимга яқинлашдим дея олмайман, – жавоб бераман қайғуга тўлиб.

– Чунки сиз ҳам ҳамма каби вақти келиб албатта худога яқинлашаман, деб ўйлагансиз. Лекин вақт – нўноқ мураббий. У бизга кексайган сари кучсизлана бораётганимизни билдиради, холос.

Тўсатдан ҳалиги эман менга тикилиб тургандай туюлади. Унинг ёши тўрт юздан ошган бўлса-да, шу вақтгача ягона билгани – бир жойда тек туриш.

– Эман атрофидаги маросим бизга нима учун керак? Наҳотки, у бизни аввалгидан кўра яхшиланишимизга ёрдам берса?

– Шунинг учунки, одамлар бундай маросимларни бажармай қўйишган. Қолаверса, аҳамиятсиздек кўринган амалларини бажариб, барча нарсалар ибтидосига ҳаммадан кўра яқинроқ бўлган руҳингизга, борлиқнинг моҳиятига янада чуқурроқ назар ташлаш имкониятига эга бўласиз.

Бу ҳақ гап. Саволимнинг жавоби аввалдан аён эди. Бунга вақтимизни кетказишнинг кераги йўқ.

– Кетишим керак, – дейди Ж. қатъий.

Мен соатга қараб, аэропорт узоқ эмаслигини, яна озроқ гаплашишимиз мумкинлигини тушунтиришга уринаман.

– Гап бундамас. Маросимни бажараётганимда менга туғилишимдан аввалги бир нималар аён бўлди. Сиз ҳам шунга ўхшаш нарсаларни ҳис этишингизни истардим.

Нимани назарда тутяпти? Руҳнинг кўчиб ўтишиними? Шу пайтгача у менга аввалги ҳаётларимга ҳатто хаёлан мурожаат қилишни ҳам тақиқларди.

– Мен ўтмишда бўлганман. Буни мен сиз билан танишишдан олдин ўзим ўрганганман. Сиз билан бу ҳақда гаплашганмиз. Ўзимнинг аввалги икки ҳаётимни кўрганман: ўн тўққизинчи асрдаги француз ёзувчиси ва…

– Ҳа, эсимда.

– Ўшанда тўғрилаб бўлмайдиган хато қилдим. Сиз эса менда айбдорлик ҳисси кучаймасин учун ўтмишга қайтишимни тақиқладингиз.

Аввалги ҳаётларинг бўйлаб саёҳат қилиш оёғинг остига туйнук очишдек гап. Ундан чиқаётган ўтмиш алангаси бугунингни куйдириб кул қилиши мумкин.

Ж. еб тугатилмаган нокни қушларга ташлаб, менга юзланди ва асабий тарзда:

– Бемаъни гапларни бас қилинг! Йигирма тўрт йиллик мулоқотимиздан сўнг ҳам сиз ҳеч нарса ўргана олмаганингизга энди ишоняпман.

Унинг нима демоқчи бўлаётганини тушуниб турибман. Афсунгарликда ва ҳаётда биргина вақт, у ҳам бўлса ҳозирги вақт мавжуд. Биз вақтни икки нуқта орасидаги масофани ўлчагандек ўлчай олмаймиз. Вақт ҳеч қаерга кетмайди. Лекин инсон учун бутун диққатини фақат яшаб турган лаҳзасига қаратиш деярли имконсиз. Биз доимо ўтмишдаги амалларимиз, уларни яхшироқ қилишимиз мумкин бўлганлиги, қилмишларимизнинг натижалари ҳақида ўйлайверамиз. Ёки хаёлан келажакка ошиқамиз, эртага бизни нима кутаёганини тасаввур қилмоқчи бўламиз, олдиндаги хатарнинг олдини олишга ҳаракат қиламиз ва орзуларимизга эришиш йўлларини қидирамиз.

Ж. давом этади:

– Айнан ҳозир ва шу ерда ўзингизга савол берасиз: наҳотки, ниманидир нотўғри қилаётган бўлсам, деб. Бу бежиз эмас. Айнан ҳозир англайсизки, ўтмиш ва ҳозирни жонлантириш орқали келажакни ўзгартириш мумкин. Бўлиб ўтган ва бўладиган ҳодисалар бизнинг онгимиздагина мавжуд. Айни лаҳза эса вақтдан ташқари: у – абадият. Ҳиндистонда бошқа маъқулроғи йўқлиги сабабли “карма” деган атама ишлатишади. Аммо камдан-кам одамларгина уни тушунтириб бера олади. Лекин ҳозир гап ўтмишдаги амалларимизнинг бугунимизга таъсир ўтказишида эмас. Ҳозирги қилаётганларимиз ўтмишдаги айбларимизни ювиб кетади ва шу билан келажакни ўзгартиради.

– Яъни?

Суҳбатдошим унинг нима демоқчилигини илғай олмаётганимдан норози тарзда жимиб қолади.

– Бу ерда валақлашиб ўтиришдан нима наф? Бориб тажриба орттиринг. Бу ерларни тарк этиш вақти келди. Боринг, кундалик ташвишлар кемириб бораётган ўз оламингизни қайтадан кашф этинг. Бир хил сабоқларни қайта-қайта ёдлайверишни бас қилинг. Барибир бундан янги нарса ўзлаштира олмайсиз.

– Аммо гап кундалик ташвишдамас. Шунчаки, мен бахтсизман.

– Кундалик ташвишни гапирганимда мен айнан шуни назарда тутгандим. Тушуниб турибсизки, бахтсизлигингиз учун мавжудсиз. Кўпларнинг мавжудлиги улар ечаётган муаммоларнинг ҳосиласидир. Ўзларининг ҳамма вақтларини дўстлар, иш, болалар, мактаб ҳақидаги туганмас гапларга сарфлашади. Бир зум тўхтаб, қаердаман, дея ўйлаб кўришга вақтлари йўқ. Мен – ўзим билан содир бўлганларнинг ва бўладиганларнинг натижасиман, шу онда ва шу ердаман. Бирор нимани нотўғри қилган бўлсам, тўғрилашим ёки ҳеч бўлмаса пушаймон бўлишим мумкин. Агар тўғри қилган бўлсам, бу мени янада бахтли қилади ва бугунимдан розилик ҳиссини беради.

Ж. чуқур нафас олиб суҳбатга хулоса ясайди:

– Сиз энди бу ерда эмассиз. Бугунингизни қайтариш учун йўлга отланасиз.

* * *

Шундан қўрққан эдим. У учинчи муқаддас сафарга чиқиш пайти келганини бир неча марта шаъма қилганди. Узоқ саксон олтинчи йилда, Сантьяго-де-Компостела зиёрати пайтида, Ўз Тақдирим ёки Тангри белгилаган йўл билан юзма-юз бўлганимдан бери ҳаётим тубдан ўзгарди.

Ўшандан бери мендан талаб қилинганларни итоаткорлик билан бажариб келардим. Ахир бу ўзимнинг танловим ва Худонинг хоҳиши эди. Мен дарбадарликка муккасидан кетган эдим. Тинимсиз кўчиб юрардим ва айнан шу саёҳатларда муҳим сабоқларни ўзлаштирдим.

Умуман жаҳонгашталикка бўлган иштиёқ менда аввалдан, ёшлигимдан бор эди. Охир-оқибат аэропорт ва меҳмонхоналардаги ҳаёт саргузаштларга бўлган иштиёқимни сўндиргани рост. Оз бўлса ҳам бир жойда тинч яшай олмаслигимдан нолиганимда эса мени тушунишмасди. “Ахир саёҳат ажойиб-ку! Пулимиз бўлганида биз ҳам худди шундай яшардик”.

Бироқ саёҳатларда асосийси пулмас, балки довюраклик. Мен бутун ёшлигимни дунё бўйлаб сандирақлаб ўтказдим. Ўшанда менда пул бормиди? Йўқ. Мен топилган нарса билан озиқланиб кетаверар, вокзалларда ухлар, тил билмаганим боис йўлни кўрсатишни ҳам сўрай олмасдим. Кейинги тунни қаерда ўтказишимни ҳам билмасдим. Энди бўлса ўша кезларни ҳаётимнинг энг сурурли дамлари сифатида эслайман.

Ҳафталаб йўл юриб, нотаниш тилга қулоқ тутиб, қиймати номаълум бўлган пулларда ҳисоблашиб, бегона шаҳар кўчаларидан одимлай туриб тушунасанки, ўзинг билган “мен”инг бу чорловларга умуман алоқадор эмас. Қалбинг туб-тубида ўзга ажиб бир киши, яна ҳам чапани, ҳаётга ва янги синовларга янада очиқ инсон мавжудлигини англайсан.

Ниҳоят кун келиб, “Етар!” дейсан.

– Етар! Сафарлар мен учун янгилик бўлмай қолган.

– Йўқ! Бундай бўлиши мумкин эмас, – фикрида қатъий туради Ж. – Бутун умримиз – сафар, бешикдан то қабргача. Дераза ортидаги манзара ўзгаради, одамлар, эҳтиёжлар ўзгаради; поезд эса кетаверади. Ҳаёт – поезд, вокзал эмас. Сиз эса сафар қилмагансиз. Жой ўзгартиргансиз, холос. Булар бошқа-бошқа нарсалар.

– Бу ҳеч нимани ўзгартирмайди. Ўтган ҳаётимда йўл қўйган ва бундан пушаймон бўлган хатомни тўғрилаш керак бўлса, бунга ҳозироқ тайёрман. Бу зиндонда мен фақат ўзимга раҳнамо деб билган кимсанинг, сизнинг буйруқларингизга бўйсундим, холос. Бундан ташқари, мен камида тўрт кишидан кечирим сўрадим.

– Шундай бўлса-да, ўзингизга теккан қарғишнинг манбасини топа олмадингиз.

– Сизга ҳам теккан-ку, ахир? Сиз унинг манбасини топдингиз-ку?

– Ҳа, топдим. Ишонаверинг, мендаги қарғиш сизникидан анча қўрқинчли эди. Сиз бир марта қўрқоқлик қилдингиз, мен эса кўп марталаб виждон амрига терс бордим. Ҳозир бўлса, шу кашфиёт туфайли мен озодман.

– Ахир гап замон бўйлаб саёҳат устида боряпти-ку? Маконимни ўзгартиришнинг нима кераги бор?

Ж. кулади:

– Шунинг учунки, ҳар биримиз гуноҳларимиз кечирилишига умид қиламиз. Аммо бунинг учун аввало биздан озор кўрганларни топиб, улардан кечирим сўрашимиз лозим бўлади.

– Қаерга борай? Иерусалимгами?

– Танлов ҳуқуқи ўзингизда. Чала қолган ишингизни излаб топинг-да, уни якунига етказинг. Яратганнинг ўзи йўл кўрсатади. Ахир бошдан ўтказганларингиз ҳамда ўтказадиганларингиз шу ерда ва шу онда содир бўлмоқда. Олам бизнинг кўз ўнгимизда яралади ва йўқ бўлади. Қачонлардир таниган одамларингиз яна пайдо бўлишади, йўқотганларингиз эса қайтишади. Сизга кўрсатилган ҳимматни оқлашингиз керак. Руҳингизда нима бўлаётганини тушунишга ҳаракат қилинг. Шундагина бошқаларда бу қандай содир бўлишини билиб оласиз. «Мени Ер юзига тинчлик келтириш учун келган, деб ўйламанглар. Мен тинчлик эмас, балки қилич келтиргани келганман»^[1].

Муздек ёмғир остида сайр қила туриб, бу ҳолатда тумов орттириб олиш ҳеч гапмас, деб ўйлаб қоламан. Бироқ докторларнинг таъкидлашича, тумовни шамоллаш эмас, вирус чақиради.

Ҳар доим ҳозирги замон ва маконда бўла олмайман; бошим айланиб кетади. Нимани мўлжал қилсам бўлади? Қаерга борай? Учратган кишиларимни танимасам нима бўлади? Эҳтимол, бунақаси аввал ҳам бўлгандир ва яна содир бўлар. Акс ҳолда руҳим ором топган бўларди.

Ўз-ўзим билан ўтказган эллик тўққиз йиллик умрим давомида баъзи сезгиларимни олдиндан аниқ айта олишни ўргандим. Ж.ни илк бор учратганимда унинг сўзлари менга ўзидан таралаётган нурдан-да ёрқинроқ кўринган эди. Мен ҳаммасини сўзсиз қабул қилар, қўрқмай олға интилардим ва ҳеч қачон бундан афсусланмасдим. Аммо вақт ўтган сайин бир-биримизни билдик, бу билиш одатга айланди. У ҳеч қачон мени тушкунликка тушишимга йўл қўймаган. Бироқ ҳозир муносабатим ўзгарган. Унинг буйруқларини ҳам аввалгидай, яъни 1992 йил сентябридаги каби сидқидилдан эмас, балки шунчаки, мажбурият юзасидан бажарардим. Ихлосим ўша даврлардагидек эмасди.

Лекин бундай демаслигим керак. Анъаналарга риоя қилиш менинг ўз қарорим эди. Энди бу иккиланишга арзирмикин? Хоҳласам, ундан воз кечишим ҳам мумкин. Аммо нимадир мени олға ундайди. Эҳтимол, Ж. ҳақдир? Бироқ ўзим олиб бораётган ҳаёт тарзимга кўникканман ва янги чақирувларга ортиқ эҳтиёжим йўқ. Менга тинчлик керак.

Балки ўзимни бахтли одам ҳисоблашим керакдир: энг қийин касблардан бирини танлаб, муваффақият қозондим; севган аёлим билан йигирма етти йилдирки, биргамиз; саломатлигим аъло; яқинларимга ишонаман; кўчада эса завққа тўлган китобхонлардан аранг қутуламан. Авваллари шуларнинг ўзи етарли эди. Аммо сўнгги икки йилдан бери ҳеч нимадан кўнглим тўлмаяпти.

Менга нима бўляпти? Вақтинчалик руҳий сиқилишми? Наҳотки одатий ибодатлар, табиатни Парвардигорнинг ижоди деб қабул қилиш ва унинг гўзаллигига мафтун бўлиш ҳам менга ёрдам бера олмайди? Ўз чегарамга етганимга ишончим комил бўлса, олға интилишнинг нима кераги бор?

Нега мен дўстларимдек бўла олмайман?

Ёмғир кучайиб, шовқини бошқа овозларни босиб кетади. Ичимгача ивиб кетсам ҳам, жойимдан силжий олмайман. Жўнаб кетмоқчи эмасман. Чунки қаерга боришни билмайман. Ж. ҳақ: мен ўзимни йўқотиб қўйдим. Агар ўз имкониятларим чегарасига етган бўлганимда мени айбдорлик ҳисси тарк этарди. Аммо у йўқолгани йўқ. Қўрқув ва титроқ. Худо одамга ҳаётини ўзгартириш ва олға интилиш пайти келганининг белгиси сифатида хавотир ҳиссини юборади.

Менда аввал шунга ўхшаш ҳолат содир бўлган. Ўз йўлимда давом этишдан бош тортган замоним қандайдир мусибатга йўлиқардим. Мен айнан шундан қўрқаман – фожиадан. Фожиалар ҳаётимиздаги туб ўзгаришлардан, албатта, йўқотишлар билан боғлиқ ўзгаришлардан далолатдир. Фожиага дуч келганда ўтмишга ёпишишдан маъно йўқ. Энг тўғриси – олдимизда юзага келган бўшлиқни янги бир нималар билан тўлдириш. Назарий олганда ҳар бир йўқотиш бизнинг фойдамизга хизмат қилади. Аслиятда эса биз кўпинча жудоликдан сўнг Худонинг иродасига шубҳа қиламиз ва “Қайси гуноҳим учун?” деган саволга бериламиз.

Парвардигорим, ўзинг жудоликлардан асра ва Сенинг хоҳишингга бўйсунай.

Шуларни ўйлаб улгурмасимдан, бошим узра момақалдироқ қаттиқ гумбурлаб, осмон бағрини чақмоқ тилиб ўтади.

Яна қўрқув ва титроқ. Бу – белги. Ҳар доим энг яхши хислатларимни намойиш қиламан, деб ўзимни ишонтиришга уринсам-да, табиат бунинг аксини таъкидлайди: ҳаётни чин севган одам ҳеч қачон тўхтамайди. Еру осмонда жала авжига минади. У тингач эса далаларнинг ҳосилдорлиги ошади, ҳаво тозаланади. Аммо бундай жаладан сўнг қанчадан-қанча уйлар томсиз қоларкин, неча юз йиллик дарахтлар йиқиларкин ва яна қанча водийлар сув ичида қоларкин?

Узоқда сариқ шарпа кўринади.

Ўзимни ёмғир ихтиёрига топшираман. Чақмоқ ҳамон тинмайди. Ожизлик ҳисси ўрнини умуман ўзга туйғу эгаллайди: қалбимни кечирим сувлари ювиб кетгандек гўё.

Кечирсанг, кечириласан.

Бу сўзлар кўнгил қаъридан чиқади. Ўтган йиллар давомида ўрганганим – ўзимга тегишли бўлмаган, шубҳа-гумонларимни тарқатиш учун баъзан пайдо бўлиб турадиган донишмандлик.

Мана муаммом қаерда – менда шундай ҳолатлар бўлиб турса-да, шубҳаланишда давом этавераман.

Сариқ шарпа энди қаршимда турибди. Рафиқам экан. Эгнига биз тоғларда киядиган ёрқин рангли ёмғирпўш ташлаган. Бундай кийимда адашиб қолганларни топиш осонроқ бўлади.

– Кечки овқатга бормоқчи эдик, унутмадингми?

Йўқ, унутганим йўқ. Момақалдироқ гумбурлаган тоғ оламидан қовурилган қўй гўшти, яхши шароб ва дўстлар билан самимий суҳбат кутиб турган шаҳарчага қайтиш вақти келди. У ерда бизга «Харлей Дэвидсон» даги сайру саёҳатлари ҳақида гапириб беришмоқчи эди. Кийимимни алмаштириш учун уйга қайтишда Ж. билан суҳбатимизни қисқача айтиб бераман.

– Қаерга боришингни айтдими? – сўрайди рафиқам.

– У масъулиятни зиммамга олишни буюрди.

– Буни нимаси қийин? Эртанги кундан фақат тўсиқ қидираверма. Чолга ўхшаб кетяпсан.

Эрве ва Вероника ёлғиз келишмабди. Улар билан ўрта ёшлардаги икки француз ҳам бор экан. Улардан бирини башоратчи сифатида таништиришди. Дўстларимиз у билан Марокашда танишишган экан.

Бу башоратчи менда ҳеч қандай таассурот қолдирмади. Кўриниши ҳам ғалатироқ.

Бир маҳал у худди транс ҳолатига киргандай бирдан Вероникага мурожаат килади:

– Рулга ўтирганда эҳтиёт бўлинг. Ҳалокатга учрайсиз.

Бу хилдаги башоратларнинг оқибати жуда ёмон бўлиши мумкин. Ахир Вероника бу гапни жиддий қабул қилса, унда пайдо бўлган хавотир салбий қувватни чорлайди. Ана ўшанда фалокат ростдан ҳам содир бўлади.

– Бу жуда қизиқ-ку! – хитоб қиламан бошқалардан аввал муносабатимни яширмай. – Сиз келажак ва ўтмишни кўра оладиганга ўхшайсиз. Бугун бир танишим билан айнан шу ҳақда гаплашгандим.

– Ҳа, Тангри амр этган пайтлари кўра оламан. Бу дастурхон атрофидагилардан ҳар бирининг ўтмиши, ҳозири ва келажагини айта оламан. Бу қобилият менга қаердан ўтганини билмайман, лекин уни қўллашни ўрганганимга анча бўлган.

Дўстларимизнинг, жўшқин мотоциклчиларнинг, Сицилияга қилган саёҳатига бағишланган суҳбат кескин бурилиш ясаб, мен ҳозир очилишини истамаган мавзуларга қараб кетмоқда.

– Парвардигор бизга фақат ўзгартириш мумкин бўлган нарсаларнигина кўришга имкон беришини сиз, албатта, билсангиз керак.

Вероникага юзланаман:

– Шунчаки эҳтиёт бўлинг. Куррамизда астрал олам ҳодисаларининг анчагина ўзгарувчанлик хусусияти бор. Бошқача айтганда, ишончим комилки, сиз билан ҳеч қандай кўнгилсиз ҳодиса содир бўлмайди.

Вероника яна шароб ичишни таклиф қилади. Унингча, марокашлик башоратчи иккимиз бир-бирига қарама-қарши бўлган икки башоратчилик мактаби вакилларимиз. Лекин гап бундамас. Янги танишимиз ростдан ҳам “кўради” ва бу мени хавотирга солмоқда. Бу тўғрида Эрве билан гаплашиб олиш керак.

Башоратчи менга деярли қарамаяпти. У ҳалиям ўзга дунё вакиллари билан мароқли суҳбатдан чалғитилган одам қиёфасида ўтирибди.

Ниҳоят менга бир нима демоқчи бўлади. Аммо рафиқамга мурожаат қилади:

– Туркий қалб эрингизга бор муҳаббатини инъом этади. Бироқ аввал у буни қон билан ювишига тўғри келади.

Тақдир белгилари асли нимани билдиришини эмас, балки биз унда илғай оладиганимизнигина кўриш имконига эгамиз. Буни яхши билганим ҳолда, башоратчининг гапини сафарга чиқишни рад қилувчи яна бир белги деб ўйлайман.

1. Инжилдан (Матто баён қилган Муқаддас Хушхабар, 10:34)