En hy toonde in de Javasche Courant die met dezelfde post was aangekomen, dat inderdaad by 'tzelfde besluit der Regeering waarby hem het Bestuur van Ngawi werd opgedragen, de adsistent-resident van die provincie verplaatst werd naar een andere afdeeling die vakant was. (I pokazał w "Javasche Courant", która przyszła tą samą pocztą, że faktycznie na mocy tej samej decyzji rządu, na mocy której przydzielono mu zarząd Ngawi, asystent rezydenta tej prowincji został przeniesiony do innego, wolnego oddziału; En hy toonde in de Javasche Courant die met dezelfde post was aangekomen – I pokazał w "Javasche Courant", która przyszła tą samą pocztą, dat inderdaad by 'tzelfde besluit der Regeering waarby hem het Bestuur van Ngawi werd opgedragen – że faktycznie na mocy tej samej decyzji rządu, na mocy której przydzielono mu zarząd Ngawi, de adsistent-resident van die provincie verplaatst werd naar een andere afdeeling die vakant was – asystent rezydenta tej prowincji został przeniesiony do innego, wolnego oddziału).

Weet ge waarom ik juist naar Ngawi moet, en niet naar die vakante afdeeling? Dat zal ik je zeggen! De resident van Madioen, waaronder Ngawi behoort, is de schoonbroeder van den vorigen resident van Bantam. Ik heb gezegd dat de Regent vroeger zulke slechte voorbeelden had gehad… (– Wiesz, dlaczego muszę jechać właśnie do Ngawi, a nie do tego wolnego oddziału? Powiem ci! Rezydent Madioen, pod który podlega Ngawi, jest szwagrem poprzedniego rezydenta Bantam. Powiedziałem, że Regent miał wcześniej takie złe przykłady…; Weet ge waarom ik juist naar Ngawi moet, en niet naar die vakante afdeeling? Dat zal ik je zeggen! – Wiesz, dlaczego muszę jechać właśnie do Ngawi, a nie do tego wolnego oddziału? Powiem ci!, De resident van Madioen, waaronder Ngawi behoort, is de schoonbroeder van den vorigen resident van Bantam – Rezydent Madioen, pod który podlega Ngawi, jest szwagrem poprzedniego rezydenta Bantam, Ik heb gezegd dat de Regent vroeger zulke slechte voorbeelden had gehad – Powiedziałem, że Regent miał wcześniej takie złe przykłady…)

Ah, riepen Verbrugge en Duclari tegelyk. Ze begrepen waarom Havelaar juist naar Ngawi verplaatst werd om op de proef te dienen, of hy zich misschien beteren zou! (– Ach, zawołali jednocześnie Verbrugge i Duclari. Zrozumieli, dlaczego Havelaar został przeniesiony właśnie do Ngawi, aby pracować na próbę, czy może się poprawi!; Ah, riepen Verbrugge en Duclari tegelyk – Ach, zawołali jednocześnie Verbrugge i Duclari, Ze begrepen waarom Havelaar juist naar Ngawi verplaatst werd om op de proef te dienen, of hy zich misschien beteren zou – Zrozumieli, dlaczego Havelaar został przeniesiony właśnie do Ngawi, aby pracować na próbę, czy może się poprawi!)

En om nòg een reden kan ik niet daarheen gaan, zeide hy. De tegenwoordige Gouverneur-generaal zal spoedig aftreden… zyn opvolger ken ik, en ik weet dat er van hem niets te wachten valt. Om dus nog tydig voor dat arme volk iets te verrichten, moet ik den tegenwoordigen Gouverneur spreken voor zyn vertrek, en als ik nu naar Ngawi ging, zou dat onmogelyk wezen. Tine, hoor eens! (– I z jeszcze jednego powodu nie mogę tam pojechać, powiedział. Obecny gubernator generalny wkrótce ustąpi… znam jego następcę i wiem, że niczego po nim nie można się spodziewać. Aby więc jeszcze na czas coś zrobić dla tych biednych ludzi, muszę porozmawiać z obecnym gubernatorem przed jego wyjazdem, a jeśli teraz pojadę do Ngawi, będzie to niemożliwe. Tine, posłuchaj!; En om nòg een reden kan ik niet daarheen gaan, zeide hy – I z jeszcze jednego powodu nie mogę tam pojechać, powiedział, De tegenwoordige Gouverneur-generaal zal spoedig aftreden… zyn opvolger ken ik, en ik weet dat er van hem niets te wachten valt – Obecny gubernator generalny wkrótce ustąpi… znam jego następcę i wiem, że niczego po nim nie można się spodziewać, Om dus nog tydig voor dat arme volk iets te verrichten, moet ik den tegenwoordigen Gouverneur spreken voor zyn vertrek, en als ik nu naar Ngawi ging, zou dat onmogelyk wezen – Aby więc jeszcze na czas coś zrobić dla tych biednych ludzi, muszę porozmawiać z obecnym gubernatorem przed jego wyjazdem, a jeśli teraz pojadę do Ngawi, będzie to niemożliwe, Tine, hoor eens! – Tine, posłuchaj!)

Lieve Max? (– Kochany Max?; Lieve Max? – Kochany Max?)

Je hebt moed, niet waar? (– Masz odwagę, prawda?; Je hebt moed, niet waar? – Masz odwagę, prawda?)

Max, je weet dat ik moed heb… als ik by je ben! (– Max, wiesz, że mam odwagę… kiedy jestem przy tobie!; Max, je weet dat ik moed heb – Max, wiesz, że mam odwagę, als ik by je ben – kiedy jestem przy tobie!)

Welnu! (– No więc!; Welnu! – No więc!)

Hy stond op, en schreef 't volgend rekwest, naar myn inzien een voorbeeld van welsprekendheid. (Wstał i napisał następującą petycję, według mnie przykład wymowy; Hy stond op – Wstał, en schreef 't volgend rekwest, naar myn inzien een voorbeeld van welsprekendheid – i napisał następującą petycję, według mnie przykład wymowy).

‘Rangkas-Betoeng, 29 Maart 1856.

‘Aan den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indie.

Ik had de eer te ontvangen uwer Excellentie's kabinetsmissive van 23 dezer, No 54. (Miałem zaszczyt otrzymać pismo od Jego Ekscelencji z dnia 23 tego miesiąca, nr 54; Ik had de eer te ontvangen uwer Excellentie's kabinetsmissive van 23 dezer, No 54 – Miałem zaszczyt otrzymać pismo od Jego Ekscelencji z dnia 23 tego miesiąca, nr 54).

Ik zie me genoodzaakt, in antwoord op dat stuk, Uwe Excellentie te verzoeken my te verleenen een eervol ontslag uit 's Lands dienst. (Czuję się zobowiązany, w odpowiedzi na ten dokument, poprosić Jego Ekscelencję o przyznanie mi honorowego zwolnienia ze służby państwowej; Ik zie me genoodzaakt – Czuję się zobowiązany, in antwoord op dat stuk – w odpowiedzi na ten dokument, Uwe Excellentie te verzoeken my te verleenen een eervol ontslag uit 's Lands dienst – poprosić Jego Ekscelencję o przyznanie mi honorowego zwolnienia ze służby państwowej).

max havelaar.’

Er was te Buitenzorg tot het verleenen van 't gevraagd ontslag niet zoo langen tyd noodig als er scheen vereischt geweest te zyn voor de beslissing hoe men Havelaars aanklacht kon afwenden. (W Buitenzorg nie potrzeba było tyle czasu na przyznanie żądanego zwolnienia, ile wydawało się potrzebne do podjęcia decyzji, jak odwrócić oskarżenie Havelaara; Er was te Buitenzorg tot het verleenen van 't gevraagd ontslag niet zoo langen tyd noodig – W Buitenzorg nie potrzeba było tyle czasu na przyznanie żądanego zwolnienia, als er scheen vereischt geweest te zyn voor de beslissing hoe men Havelaars aanklacht kon afwenden – ile wydawało się potrzebne do podjęcia decyzji, jak odwrócić oskarżenie Havelaara).

Dit toch had een maand gevorderd, en 't gevraagd ontslag kwam binnen weinig dagen te Lebak aan. (To zajęło miesiąc, a żądane zwolnienie dotarło do Lebak w ciągu kilku dni; Dit toch had een maand gevorderd – To zajęło miesiąc, en 't gevraagd ontslag kwam binnen weinig dagen te Lebak aan – a żądane zwolnienie dotarło do Lebak w ciągu kilku dni).

Goddank, riep Tine, dat je eindelyk jezelf kunt zyn! (– Dzięki Bogu, zawołała Tine, że w końcu możesz być sobą!; Goddank, riep Tine, dat je eindelyk jezelf kunt zyn – Dzięki Bogu, zawołała Tine, że w końcu możesz być sobą!)

Havelaar ontving geen last om 't Bestuur zyner Afdeeling voorloopig overtegeven aan Verbrugge, en meende dus zyn opvolger te moeten afwachten. (Havelaar nie otrzymał polecenia, aby tymczasowo przekazać zarząd swojego oddziału Verbrugge, więc uznał, że musi poczekać na swojego następcę; Havelaar ontving geen last om 't Bestuur zyner Afdeeling voorloopig overtegeven aan Verbrugge – Havelaar nie otrzymał polecenia, aby tymczasowo przekazać zarząd swojego oddziału Verbrugge, en meende dus zyn opvolger te moeten afwachten – więc uznał, że musi poczekać na swojego następcę).

Deze bleef lang uit omdat hy uit een geheel anderen hoek van Java komen moest. (Ten długo się nie zjawiał, ponieważ musiał przyjechać z zupełnie innej części Jawy; Deze bleef lang uit – Ten długo się nie zjawiał, omdat hy uit een geheel anderen hoek van Java komen moest – ponieważ musiał przyjechać z zupełnie innej części Jawy).

Na byna drie weken wachtens schreef de gewezen adsistent-resident van Lebak, die echter nog altyd als zoodanig was opgetreden, den volgenden brief aan den kontroleur Verbrugge: (Po prawie trzech tygodniach oczekiwania były asystent rezydenta Lebak, który jednak nadal pełnił tę funkcję, napisał następujący list do kontrolera Verbrugge; Na byna drie weken wachtens schreef de gewezen adsistent-resident van Lebak, die echter nog altyd als zoodanig was opgetreden – Po prawie trzech tygodniach oczekiwania były asystent rezydenta Lebak, który jednak nadal pełnił tę funkcję, den volgenden brief aan den kontroleur Verbrugge – napisał następujący list do kontrolera Verbrugge):

‘No 153.

Rangkas-Betoeng, 15 April 1856.

‘Aan den Kontroleur van Lebak.

Het is u bewust dat ik by Gouvernements Besluit van den 4den dezer, No 4, op myn verzoek eervol ben ontslagen uit 's Lands dienst. (Wiesz, że decyzją rządu z dnia 4 tego miesiąca, nr 4, na moją prośbę zostałem honorowo zwolniony ze służby państwowej; Het is u bewust dat ik by Gouvernements Besluit van den 4den dezer, No 4 – Wiesz, że decyzją rządu z dnia 4 tego miesiąca, nr 4, op myn verzoek eervol ben ontslagen uit 's Lands dienst – na moją prośbę zostałem honorowo zwolniony ze służby państwowej).

Misschien ware ik in myn recht geweest, na de ontvangst van die beschikking myn betrekking van adsistent-resident terstond neerteleggen, daar het een anomalie schynt een funktie te vervullen zonder ambtenaar te wezen. (Może miałbym prawo, po otrzymaniu tej decyzji, natychmiast zrezygnować ze stanowiska asystenta rezydenta, ponieważ wydaje się anomalią pełnienie funkcji bez bycia urzędnikiem; Misschien ware ik in myn recht geweest – Może miałbym prawo, na de ontvangst van die beschikking myn betrekking van adsistent-resident terstond neerteleggen – po otrzymaniu tej decyzji natychmiast zrezygnować ze stanowiska asystenta rezydenta, daar het een anomalie schynt een funktie te vervullen zonder ambtenaar te wezen – ponieważ wydaje się anomalią pełnienie funkcji bez bycia urzędnikiem).

Ik ontving evenwel geen aanschryving om myn betrekking overtegeven, en gedeeltelyk uit besef van de verplichting myn post niet te verlaten zonder behoorlyk afgelost te zyn, gedeeltelyk uit oorzaken van ondergeschikt belang, wachtte ik de komst van myn opvolger af, in de meening dat die ambtenaar spoedig – althans deze maand – zou arriveeren. (Nie otrzymałem jednak nakazu przekazania swojego stanowiska i częściowo z poczucia obowiązku nieopuszczania swojego posterunku bez odpowiedniego zastępstwa, częściowo z przyczyn drugorzędnych, czekałem na przybycie swojego następcy, mając nadzieję, że ten urzędnik wkrótce – przynajmniej w tym miesiącu – przybędzie; Ik ontving evenwel geen aanschryving om myn betrekking overtegeven – Nie otrzymałem jednak nakazu przekazania swojego stanowiska, en gedeeltelyk uit besef van de verplichting myn post niet te verlaten zonder behoorlyk afgelost te zyn – i częściowo z poczucia obowiązku nieopuszczania swojego posterunku bez odpowiedniego zastępstwa, gedeeltelyk uit oorzaken van ondergeschikt belang, wachtte ik de komst van myn opvolger af – częściowo z przyczyn drugorzędnych, czekałem na przybycie swojego następcy, in de meening dat die ambtenaar spoedig – althans deze maand – zou arriveeren – mając nadzieję, że ten urzędnik wkrótce – przynajmniej w tym miesiącu – przybędzie).

Thans verneem ik van u dat myn vervanger nog niet zoo spoedig kan verwacht worden – ge hebt, meen ik, die tyding te Serang gehoord – en tevens dat het den resident verwonderde dat ik, in de zeer byzondere pozitie waarin ik verkeer, nog niet heb verzocht het Bestuur aan u te mogen overdragen. (Teraz dowiaduję się od ciebie, że mojego następcy nie można się jeszcze tak szybko spodziewać – jak sądzę, usłyszałeś tę wiadomość w Serang – oraz że rezydent zdziwił się, że w mojej bardzo szczególnej sytuacji jeszcze nie poprosiłem o przekazanie zarządu tobie; Thans verneem ik van u dat myn vervanger nog niet zoo spoedig kan verwacht worden – Teraz dowiaduję się od ciebie, że mojego następcy nie można się jeszcze tak szybko spodziewać, ge hebt, meen ik, die tyding te Serang gehoord – jak sądzę, usłyszałeś tę wiadomość w Serang, en tevens dat het den resident verwonderde dat ik, in de zeer byzondere pozitie waarin ik verkeer, nog niet heb verzocht het Bestuur aan u te mogen overdragen – oraz że rezydent zdziwił się, że w mojej bardzo szczególnej sytuacji jeszcze nie poprosiłem o przekazanie zarządu tobie).

Niets kon my aangenamer zyn dan dit bericht. Want ik behoef u niet te verzekeren dat ik, die verklaard heb niet anders te kunnen dienen dan ik hier deed… ik die voor deze wyze van dienen ben gestraft met berisping, met een ruïneuze en deshonorante overplaatsing… met den last om de arme lieden te verraden die op myn loyauteit vertrouwden – met de keus alzoo tusschen oneer en broodsgebrek! – dat ik na dit alles met moeite en zorg elk voorkomend geval te toetsen had aan myn plicht, en dat de eenvoudigste zaak my zwaar viel, geplaatst als ik was tusschen myn geweten en de principes van 't Gouvernement waaraan ik trouw schuldig ben zoolang ik niet ontheven ben van myn ambt. (Nic nie mogło mnie bardziej ucieszyć niż ta wiadomość. Ponieważ nie muszę cię zapewniać, że ja, który oświadczyłem, że nie mogę służyć inaczej niż tutaj… ja, który za ten sposób służby zostałem ukarany naganą, ruinującym i hańbiącym przeniesieniem… z obowiązkiem zdradzenia biednych ludzi, którzy ufali mojej lojalności – z wyborem między hańbą a brakiem środków do życia! – że po tym wszystkim z trudem i staraniem każdą napotkaną sprawę musiałem rozważyć zgodnie z moim obowiązkiem, a najprostsza sprawa była dla mnie ciężarem, będąc postawionym między moim sumieniem a zasadami rządu, wobec którego jestem wierny, dopóki nie zostanę zwolniony ze swojej funkcji; Niets kon my aangenamer zyn dan dit bericht – Nic nie mogło mnie bardziej ucieszyć niż ta wiadomość, Want ik behoef u niet te verzekeren dat ik, die verklaard heb niet anders te kunnen dienen dan ik hier deed – Ponieważ nie muszę cię zapewniać, że ja, który oświadczyłem, że nie mogę służyć inaczej niż tutaj, ik die voor deze wyze van dienen ben gestraft met berisping, met een ruïneuze en deshonorante overplaatsing – ja, który za ten sposób służby zostałem ukarany naganą, ruinującym i hańbiącym przeniesieniem, met den last om de arme lieden te verraden die op myn loyauteit vertrouwden – z obowiązkiem zdradzenia biednych ludzi, którzy ufali mojej lojalności, met de keus alzoo tusschen oneer en broodsgebrek! – z wyborem między hańbą a brakiem środków do życia!, dat ik na dit alles met moeite en zorg elk voorkomend geval te toetsen had aan myn plicht – że po tym wszystkim z trudem i staraniem każdą napotkaną sprawę musiałem rozważyć zgodnie z moim obowiązkiem, en dat de eenvoudigste zaak my zwaar viel – a najprostsza sprawa była dla mnie ciężarem, geplaatst als ik was tusschen myn geweten en de principes van 't Gouvernement waaraan ik trouw schuldig ben zoolang ik niet ontheven ben van myn ambt – będąc postawionym między moim sumieniem a zasadami rządu, wobec którego jestem wierny, dopóki nie zostanę zwolniony ze swojej funkcji).

Deze moeielykheid openbaarde zich vooral by 't antwoord dat ik geven moest aan klagers. (Ta trudność ujawniła się zwłaszcza w odpowiedzi, którą musiałem udzielić skarżącym się; Deze moeielykheid openbaarde zich vooral by 't antwoord dat ik geven moest aan klagers – Ta trudność ujawniła się zwłaszcza w odpowiedzi, którą musiałem udzielić skarżącym się).

Eens toch had ik beloofd niemand te zullen overleveren aan de rankune zyner hoofden! (Kiedyś obiecałem, że nikogo nie oddam pod urazę jego przełożonych!; Eens toch had ik beloofd niemand te zullen overleveren aan de rankune zyner hoofden! – Kiedyś obiecałem, że nikogo nie oddam pod urazę jego przełożonych!)

Eenmaal had ik – onvoorzichtig genoeg! – myn woord ten borg gesteld voor de rechtvaardigheid van 't Gouvernement. (Kiedyś – nierozważnie! – dałem swoje słowo za sprawiedliwość rządu; Eenmaal had ik – Kiedyś, onvoorzichtig genoeg! – nierozważnie!, myn woord ten borg gesteld voor de rechtvaardigheid van 't Gouvernement – dałem swoje słowo za sprawiedliwość rządu).

De arme bevolking kon niet weten dat die belofte en die borgstelling gedesavoueerd waren, en dat ik arm en onmachtig alleen stond met myn zucht voor recht en menschelykheid. (Biedna ludność nie mogła wiedzieć, że ta obietnica i to poręczenie zostały unieważnione i że stoję samotny, biedny i bezsilny, z moim pragnieniem sprawiedliwości i człowieczeństwa; De arme bevolking kon niet weten – Biedna ludność nie mogła wiedzieć, dat die belofte en die borgstelling gedesavoueerd waren – że ta obietnica i to poręczenie zostały unieważnione, en dat ik arm en onmachtig alleen stond met myn zucht voor recht en menschelykheid – i że stoję samotny, biedny i bezsilny, z moim pragnieniem sprawiedliwości i człowieczeństwa).

En men ging met klagen voort! (A ludzie nadal się skarżyli!; En men ging met klagen voort! – A ludzie nadal się skarżyli!)

Het was grievend, na de ontvangst der kabinetsmissive van 23 Maart, dáár te zitten als vermeende toevlucht, als machtelooze beschermer. (Było to bolesne, po otrzymaniu pisma rządowego z dnia 23 marca, siedzieć tam jako domniemane schronienie, jako bezsilny obrońca; Het was grievend – Było to bolesne, na de ontvangst der kabinetsmissive van 23 Maart – po otrzymaniu pisma rządowego z dnia 23 marca, dáár te zitten als vermeende toevlucht, als machtelooze beschermer – siedzieć tam jako domniemane schronienie, jako bezsilny obrońca).

Het was hartverscheurend de klachten aantehooren over mishandeling, uitzuiging, armoede, honger… terwyl ikzelf nu met vrouw en kind honger en armoede te-gemoet ga. (Było to rozdzierające serce słuchać skarg na maltretowanie, wyzysk, biedę, głód… podczas gdy ja sam teraz z żoną i dzieckiem staję w obliczu głodu i biedy; Het was hartverscheurend – Było to rozdzierające serce, de klachten aantehooren over mishandeling, uitzuiging, armoede, honger – słuchać skarg na maltretowanie, wyzysk, biedę, głód, terwyl ikzelf nu met vrouw en kind honger en armoede te-gemoet ga – podczas gdy ja sam teraz z żoną i dzieckiem staję w obliczu głodu i biedy).

En ook 't Gouvernement mocht ik niet verraden. (A także nie mogłem zdradzić rządu; En ook 't Gouvernement mocht ik niet verraden – A także nie mogłem zdradzić rządu).

Ik mocht tot die arme lieden niet zeggen: “gaat en lydt, want het Bestuur wil dat gy gekneveld wordt!” (Nie mogłem powiedzieć tym biednym ludziom: "idźcie i cierpcie, bo rząd chce, żebyście byli kneblowani!"; Ik mocht tot die arme lieden niet zeggen – Nie mogłem powiedzieć tym biednym ludziom, gaat en lydt, want het Bestuur wil dat gy gekneveld wordt! – "idźcie i cierpcie, bo rząd chce, żebyście byli kneblowani!")

Ik mocht myn onmacht niet erkennen, één als ze was met de schande en de gewetenloosheid der raadgevers van den Gouverneur-generaal. (Nie mogłem przyznać się do swojej bezsilności, która była jednością z hańbą i bezdusznością doradców gubernatora generalnego; Ik mocht myn onmacht niet erkennen – Nie mogłem przyznać się do swojej bezsilności, één als ze was met de schande en de gewetenloosheid der raadgevers van den Gouverneur-generaal – która była jednością z hańbą i bezdusznością doradców gubernatora generalnego).

Ziehier wat ik antwoordde: (Oto, co odpowiedziałem; Ziehier wat ik antwoordde – Oto, co odpowiedziałem):

“Terstond kan ik u niet helpen! Doch ik zal naar Batavia gaan, ik zal den Grooten-Heer spreken over uw ellende. Hy is rechtvaardig, en hy zal u bystaan. Gaat voorloopig rustig naar huis… verzet u niet… verhuist nog niet… wacht geduldig: ik denk, ik… hoop dat er recht zal geschieden!” ("Natychmiast nie mogę wam pomóc! Ale pojadę do Batavii, porozmawiam z Wielkim Panem o waszej niedoli. Jest sprawiedliwy i pomoże wam. Tymczasem wróćcie spokojnie do domu… nie sprzeciwiajcie się… jeszcze się nie przeprowadzajcie… cierpliwie czekajcie: myślę, że… mam nadzieję, że sprawiedliwość będzie miała miejsce!"; Terstond kan ik u niet helpen! – Natychmiast nie mogę wam pomóc!, Doch ik zal naar Batavia gaan – Ale pojadę do Batavii, ik zal den Grooten-Heer spreken over uw ellende – porozmawiam z Wielkim Panem o waszej niedoli, Hy is rechtvaardig, en hy zal u bystaan – Jest sprawiedliwy i pomoże wam, Gaat voorloopig rustig naar huis… verzet u niet… verhuist nog niet – Tymczasem wróćcie spokojnie do domu… nie sprzeciwiajcie się… jeszcze się nie przeprowadzajcie, wacht geduldig: ik denk, ik… hoop dat er recht zal geschieden! – cierpliwie czekajcie: myślę, że… mam nadzieję, że sprawiedliwość będzie miała miejsce!)

Zóó meende ik, beschaamd over de schending myner toezegging van hulp, myn denkbeelden in overeenstemming te brengen met myn plicht omtrent het Bestuur dat my nog deze maand betaalt, en ik zou aldus tot de komst van myn opvolger zyn voortgegaan, indien niet een byzonder voorval my heden in de noodzakelykheid bracht aan die dubbelzinnige verhouding een eind te maken. (Tak właśnie, zawstydzony złamaniem mojej obietnicy pomocy, starałem się pogodzić moje poglądy z obowiązkiem wobec rządu, który nadal mi płaci w tym miesiącu, i kontynuowałbym to aż do przybycia mojego następcy, gdyby nie pewne zdarzenie, które dziś zmusiło mnie do zakończenia tej dwuznacznej sytuacji; Zóó meende ik, beschaamd over de schending myner toezegging van hulp – Tak właśnie, zawstydzony złamaniem mojej obietnicy pomocy, myn denkbeelden in overeenstemming te brengen met myn plicht omtrent het Bestuur dat my nog deze maand betaalt – starałem się pogodzić moje poglądy z obowiązkiem wobec rządu, który nadal mi płaci w tym miesiącu, en ik zou aldus tot de komst van myn opvolger zyn voortgegaan – i kontynuowałbym to aż do przybycia mojego następcy, indien niet een byzonder voorval my heden in de noodzakelykheid bracht aan die dubbelzinnige verhouding een eind te maken – gdyby nie pewne zdarzenie, które dziś zmusiło mnie do zakończenia tej dwuznacznej sytuacji).

Zeven personen hadden geklaagd. (Siedem osób złożyło skargę; Zeven personen hadden geklaagd – Siedem osób złożyło skargę).

Ik gaf hun bovenstaand antwoord. (Udzieliłem im powyższej odpowiedzi; Ik gaf hun bovenstaand antwoord – Udzieliłem im powyższej odpowiedzi).

Zy keerden naar hun woonstede terug. (Wrócili do swoich domów; Zy keerden naar hun woonstede terug – Wrócili do swoich domów).

Onder-weg ontmoet hen hun dorpshoofd. (Po drodze spotkali swojego sołtysa; Onder-weg ontmoet hen hun dorpshoofd – Po drodze spotkali swojego sołtysa).

Hy moet ze verboden hebben hun kampong weder te verlaten, en nam ze – naar men my rapporteert – hun kleederen af, om hen te dwingen te-huis te blyven. (Musiał im zabronić opuszczać swoje wioski, i – jak mi doniesiono – zabrał im ubrania, aby zmusić ich do pozostania w domach; Hy moet ze verboden hebben hun kampong weder te verlaten – Musiał im zabronić opuszczać swoje wioski, en nam ze – naar men my rapporteert – hun kleederen af, om hen te dwingen te-huis te blyven – i – jak mi doniesiono – zabrał im ubrania, aby zmusić ich do pozostania w domach).

Één hunner ontsnapt, vervoegt zich weder by my, en verklaart: niet naar zyn dorp te durven terugkeeren. (Jeden z nich uciekł, ponownie skontaktował się ze mną i oświadczył, że nie odważy się wrócić do swojej wioski; Één hunner ontsnapt – Jeden z nich uciekł, vervoegt zich weder by my – ponownie skontaktował się ze mną, en verklaart: niet naar zyn dorp te durven terugkeeren – i oświadczył, że nie odważy się wrócić do swojej wioski).

Wat ik nu dien man moet antwoorden, weet ik niet! (Nie wiem, co teraz odpowiedzieć temu człowiekowi!; Wat ik nu dien man moet antwoorden, weet ik niet! – Nie wiem, co teraz odpowiedzieć temu człowiekowi!)

Ik kan hem niet beschermen… ik mag hem myn onmacht niet bekennen… ik wil 't aangeklaagd dorpshoofd niet vervolgen, daar zulks den schyn zou meebrengen alsof deze zaak pour le besoin de ma cause door my was opgerakeld: ik weet niet meer wat te doen… (Nie mogę go chronić… nie mogę przyznać się do swojej bezsilności… nie chcę ścigać oskarżonego sołtysa, ponieważ mogłoby to sprawiać wrażenie, że ta sprawa została wzniecona przeze mnie dla mojej własnej korzyści: nie wiem już, co robić…; Ik kan hem niet beschermen – Nie mogę go chronić, ik mag hem myn onmacht niet bekennen – nie mogę przyznać się do swojej bezsilności, ik wil 't aangeklaagd dorpshoofd niet vervolgen, daar zulks den schyn zou meebrengen alsof deze zaak pour le besoin de ma cause door my was opgerakeld – nie chcę ścigać oskarżonego sołtysa, ponieważ mogłoby to sprawiać wrażenie, że ta sprawa została wzniecona przeze mnie dla mojej własnej korzyści, ik weet niet meer wat te doen – nie wiem już, co robić…)

Ik belast u, onder nadere goedkeuring des Residents van Bantam, van af morgen-ochtend met het bestuur der afdeeling Lebak. (Powierzam ci, pod warunkiem dodatkowej zgody rezydenta Bantam, od jutra rano zarząd oddziałem Lebak; Ik belast u – Powierzam ci, onder nadere goedkeuring des Residents van Bantam – pod warunkiem dodatkowej zgody rezydenta Bantam, van af morgen-ochtend met het bestuur der afdeeling Lebak – od jutra rano zarząd oddziałem Lebak).

De Adsistent-resident van Lebak,

max havelaar.’

Daarop vertrok Havelaar met vrouw en kind van Rangkas-Betoeng. (Następnie Havelaar wraz z żoną i dzieckiem wyjechał z Rangkas-Betoeng; Daarop vertrok Havelaar met vrouw en kind van Rangkas-Betoeng – Następnie Havelaar wraz z żoną i dzieckiem wyjechał z Rangkas-Betoeng).

Hy weigerde alle geleide. (Odmówił wszelkiej eskorty; Hy weigerde alle geleide – Odmówił wszelkiej eskorty).

Duclari en Verbrugge waren diep geroerd by 't afscheid. (Duclari i Verbrugge byli głęboko poruszeni pożegnaniem; Duclari en Verbrugge waren diep geroerd by 't afscheid – Duclari i Verbrugge byli głęboko poruszeni pożegnaniem).

Ook Max was aangedaan, vooral toen hy op de eerste wisselplaats eene talryke menigte vond, die weggeslopen was uit Rangkas-Betoeng, om hem daar te begroeten voor het laatst. (Także Max był wzruszony, zwłaszcza gdy na pierwszej stacji wymiany spotkał liczny tłum, który wymknął się z Rangkas-Betoeng, aby go tam pożegnać po raz ostatni; Ook Max was aangedaan – Także Max był wzruszony, vooral toen hy op de eerste wisselplaats eene talryke menigte vond – zwłaszcza gdy na pierwszej stacji wymiany spotkał liczny tłum, die weggeslopen was uit Rangkas-Betoeng – który wymknął się z Rangkas-Betoeng, om hem daar te begroeten voor het laatst – aby go tam pożegnać po raz ostatni).

Te Serang stapte de familie by den heer Slymering af, die haar met de gewone indische gastvryheid ontving. (W Serang rodzina zatrzymała się u pana Slymeringa, który przyjął ją z zwykłą indyjską gościnnością; Te Serang stapte de familie by den heer Slymering af – W Serang rodzina zatrzymała się u pana Slymeringa, die haar met de gewone indische gastvryheid ontving – który przyjął ją z zwykłą indyjską gościnnością).

's Avends kwam er veel bezoek by den resident. (Wieczorem rezydent miał wielu gości; 's Avends kwam er veel bezoek by den resident – Wieczorem rezydent miał wielu gości).

Men zeide zoo beteekenisvol mogelyk, gekomen te zyn om Havelaar te begroeten, en Max ontving menig welsprekenden handdruk… (Ludzie mówili z tak dużym znaczeniem, że przyszli powitać Havelaara, a Max otrzymał wiele wymownych uścisków dłoni…; Men zeide zoo beteekenisvol mogelyk – Ludzie mówili z tak dużym znaczeniem, gekomen te zyn om Havelaar te begroeten – że przyszli powitać Havelaara, en Max ontving menig welsprekenden handdruk – a Max otrzymał wiele wymownych uścisków dłoni…)

Maar hy moest naar Batavia om den Gouverneur-generaal te spreken… (Ale musiał jechać do Batavii, żeby porozmawiać z gubernatorem generalnym…; Maar hy moest naar Batavia om den Gouverneur-generaal te spreken – Ale musiał jechać do Batavii, żeby porozmawiać z gubernatorem generalnym…)

Dáár aangekomen, liet hy om gehoor verzoeken. (Po przybyciu tam, poprosił o audiencję; Dáár aangekomen, liet hy om gehoor verzoeken – Po przybyciu tam, poprosił o audiencję).

Dit werd hem geweigerd omdat er een fytzweer was aan den voet van zyn Excellentie. (Odmówiono mu jej, ponieważ na stopie Jego Ekscelencji znajdował się wrzód; Dit werd hem geweigerd omdat er een fytzweer was aan den voet van zyn Excellentie – Odmówiono mu jej, ponieważ na stopie Jego Ekscelencji znajdował się wrzód).

Havelaar wachtte tot die fytzweer genezen was. (Havelaar czekał, aż ten wrzód się zagoi; Havelaar wachtte tot die fytzweer genezen was – Havelaar czekał, aż ten wrzód się zagoi).

Toen liet hy andermaal verzoeken gehoord te worden. (Następnie ponownie poprosił o audiencję; Toen liet hy andermaal verzoeken gehoord te worden – Następnie ponownie poprosił o audiencję).

Zyn Excellentie ‘had het zoo druk dat zy zelfs aan den Direkteur-generaal van financien een audientie had moeten weigeren’ en kon dus ook Havelaar niet ontvangen. (Jego Ekscelencja „była tak zajęta, że nawet dyrektorowi generalnemu ds. finansów musiała odmówić audiencji” i dlatego nie mogła również przyjąć Havelaara; Zyn Excellentie had het zoo druk dat zy zelfs aan den Direkteur-generaal van financien een audientie had moeten weigeren – Jego Ekscelencja „była tak zajęta, że nawet dyrektorowi generalnemu ds. finansów musiała odmówić audiencji”, en kon dus ook Havelaar niet ontvangen – i dlatego nie mogła również przyjąć Havelaara).

Havelaar wachtte tot zyn Excellentie zou heengeworsteld zyn door die drukte. (Havelaar czekał, aż Jego Ekscelencja przezwycięży to zamieszanie; Havelaar wachtte tot zyn Excellentie zou heengeworsteld zyn door die drukte – Havelaar czekał, aż Jego Ekscelencja przezwycięży to zamieszanie).

Intusschen voelde hy iets als nayver op de personen die aan zyn Excellentie waren toegevoegd in den arbeid. (Tymczasem czuł coś w rodzaju zazdrości wobec osób, które były asystentami Jego Ekscelencji; Intusschen voelde hy iets als nayver op de personen die aan zyn Excellentie waren toegevoegd in den arbeid – Tymczasem czuł coś w rodzaju zazdrości wobec osób, które były asystentami Jego Ekscelencji).