Die vryheid bestaat niet voor de Regent verwyderd is, en naar myn bescheiden meening ligt hierin niets gevaarlyks. (Ta wolność nie istnieje, dopóki Regent nie zostanie usunięty, a moim zdaniem nie ma w tym nic niebezpiecznego; Die vryheid bestaat niet voor de Regent verwyderd is – Ta wolność nie istnieje, dopóki Regent nie zostanie usunięty, en naar myn bescheiden meening ligt hierin niets gevaarlyks – a moim zdaniem nie ma w tym nic niebezpiecznego).

Hem kan immers gezegd worden dat ik hem beschuldig en verdenk, dat ik gevaar loop, en niet hy, wanneer hy onschuldig is. (Można mu przecież powiedzieć, że go oskarżam i podejrzewam, że to ja ponoszę ryzyko, a nie on, jeśli jest niewinny; Hem kan immers gezegd worden – Można mu przecież powiedzieć, dat ik hem beschuldig en verdenk – że go oskarżam i podejrzewam, dat ik gevaar loop, en niet hy, wanneer hy onschuldig is – że to ja ponoszę ryzyko, a nie on, jeśli jest niewinny).

Want ikzelf ben van oordeel dat ik uit de dienst behoor ontslagen te worden, als er blyken zal dat ik ligtvaardig, of zelfs maar voorbarig heb gehandeld. (Bo sam uważam, że powinienem zostać zwolniony ze służby, jeśli okaże się, że postępowałem lekkomyślnie lub nawet pochopnie; Want ikzelf ben van oordeel – Bo sam uważam, dat ik uit de dienst behoor ontslagen te worden – że powinienem zostać zwolniony ze służby, als er blyken zal dat ik ligtvaardig, of zelfs maar voorbarig heb gehandeld – jeśli okaże się, że postępowałem lekkomyślnie lub nawet pochopnie).

Voorbarig! Na jaren, jaren, misbruik! (Pochopnie! Po latach, latach nadużyć!; Voorbarig! – Pochopnie!, Na jaren, jaren, misbruik – Po latach, latach nadużyć!)

Voorbarig! Als een eerlyk man slapen kon, en leven en genieten, zoo lang zy voor wier welzyn hy geroepen is te waken, zy die in den hoogsten zin zyn naasten zyn, worden gekneveld en uitgezogen! (Pochopnie! Gdyby uczciwy człowiek mógł spać, żyć i cieszyć się, podczas gdy ci, dla których dobrobytu został powołany do czuwania, ci, którzy w najwyższym sensie są jego bliźnimi, są uciskani i wyzyskiwani!; Voorbarig! – Pochopnie!, Als een eerlyk man slapen kon – Gdyby uczciwy człowiek mógł spać, en leven en genieten – żyć i cieszyć się, zoo lang zy voor wier welzyn hy geroepen is te waken – podczas gdy ci, dla których dobrobytu został powołany do czuwania, zy die in den hoogsten zin zyn naasten zyn – ci, którzy w najwyższym sensie są jego bliźnimi, worden gekneveld en uitgezogen – są uciskani i wyzyskiwani!)

Het is waar, ik ben hier kort, doch ik hoop dat de vraag eenmaal wezen zal: wat men gedaan heeft, of men het goed gedaan heeft, niet of men het in te korten tyd heeft gedaan. (To prawda, jestem tutaj krótki, ale mam nadzieję, że kiedyś pytanie będzie brzmiało: co się zrobiło, czy zrobiło się to dobrze, a nie czy zrobiło się to w krótkim czasie; Het is waar, ik ben hier kort – To prawda, jestem tutaj krótki, doch ik hoop dat de vraag eenmaal wezen zal – ale mam nadzieję, że kiedyś pytanie będzie brzmiało, wat men gedaan heeft, of men het goed gedaan heeft – co się zrobiło, czy zrobiło się to dobrze, niet of men het in te korten tyd heeft gedaan – a nie czy zrobiło się to w krótkim czasie).

Voor my is elke tyd te lang die gekenmerkt wordt door afpersing en onderdrukking, en zwaar weegt my de sekonde die door myn nalatigheid, door myn plichtverzuim, door myn “geest van schipperen” in ellende zou doorgebracht zyn. (Dla mnie każdy czas trwający wyłudzanie i ucisk jest za długi, a ciężko mi każda sekunda, która z powodu mojego zaniedbania, zaniedbania obowiązków, mojego "ducha kompromisu" byłaby spędzona w nędzy; Voor my is elke tyd te lang die gekenmerkt wordt door afpersing en onderdrukking – Dla mnie każdy czas trwający wyłudzanie i ucisk jest za długi, en zwaar weegt my de sekonde – a ciężko mi każda sekunda, die door myn nalatigheid, door myn plichtverzuim – która z powodu mojego zaniedbania, zaniedbania obowiązków, door myn “geest van schipperen” in ellende zou doorgebracht zyn – mojego "ducha kompromisu" byłaby spędzona w nędzy).

Ik heb berouw over de dagen die ik heb laten verloopen voor ik u officieel rapporteerde, en ik vraag verschooning voor dat verzuim. (Żałuję dni, które pozwoliłem upłynąć, zanim oficjalnie Państwu doniosłem, i proszę o wybaczenie za to zaniedbanie; Ik heb berouw over de dagen die ik heb laten verloopen voor ik u officieel rapporteerde – Żałuję dni, które pozwoliłem upłynąć, zanim oficjalnie Państwu doniosłem, en ik vraag verschooning voor dat verzuim – i proszę o wybaczenie za to zaniedbanie).

Ik neem de vryheid u te verzoeken my in de gelegenheid te stellen myn schryven van gisteren te rechtvaardigen, en my te vrywaren voor de mislukking myner pogingen om de afdeeling Lebak te bevryden van de wormen die sedert menschen-geheugenis knagen aan haar welvaart. (Pozwalam sobie prosić Państwa o umożliwienie mi uzasadnienia mojego wczorajszego pisma i uchronienie mnie przed niepowodzeniem moich prób uwolnienia dzielnicy Lebak od robaków, które od niepamiętnych czasów niszczą jej dobrobyt; Ik neem de vryheid u te verzoeken my in de gelegenheid te stellen myn schryven van gisteren te rechtvaardigen – Pozwalam sobie prosić Państwa o umożliwienie mi uzasadnienia mojego wczorajszego pisma, en my te vrywaren voor de mislukking myner pogingen – i uchronienie mnie przed niepowodzeniem moich prób, om de afdeeling Lebak te bevryden van de wormen – uwolnienia dzielnicy Lebak od robaków, die sedert menschen-geheugenis knagen aan haar welvaart – które od niepamiętnych czasów niszczą jej dobrobyt).

Het is daarom dat ik op-nieuw zoo vry ben, u te verzoeken myne handelingen ten deze – trouwens alleen bestaande in onderzoek, rapport en voorstel – wel te willen goedkeuren, den Regent van Lebak, zonder voorafgaande direkte of indirekte waarschuwing van hier te verwyderen, en voorts te doen instellen een onderzoek naar hetgeen ik meedeelde in myn schryven van gisteren No 88. (Dlatego też ponownie pozwalam sobie prosić Państwa o zatwierdzenie moich działań w tej sprawie – składających się tylko z dochodzenia, raportu i propozycji – usunięcia Regenta Lebak bez uprzedniego bezpośredniego lub pośredniego ostrzeżenia oraz wszczęcia dochodzenia w sprawie tego, co przekazałem w moim wczorajszym piśmie nr 88; Het is daarom dat ik op-nieuw zoo vry ben – Dlatego też ponownie pozwalam sobie, u te verzoeken myne handelingen ten deze – prosić Państwa o zatwierdzenie moich działań w tej sprawie, trouwens alleen bestaande in onderzoek, rapport en voorstel – składających się tylko z dochodzenia, raportu i propozycji, wel te willen goedkeuren, den Regent van Lebak – usunięcia Regenta Lebak, zonder voorafgaande direkte of indirekte waarschuwing van hier te verwyderen – bez uprzedniego bezpośredniego lub pośredniego ostrzeżenia, en voorts te doen instellen een onderzoek naar hetgeen ik meedeelde in myn schryven van gisteren No 88 – oraz wszczęcia dochodzenia w sprawie tego, co przekazałem w moim wczorajszym piśmie nr 88).

De Adsistent-resident van Lebak, (Asystent rezydenta Lebak; De Adsistent-resident van Lebak – Asystent rezydenta Lebak)

max havelaar.’ (Max Havelaar; max havelaar – Max Havelaar)

Deze bede om de schuldigen niet in bescherming te nemen, ontving de Resident onderwege. (Rezydent otrzymał tę prośbę, aby nie chronić winnych, w drodze; Deze bede om de schuldigen niet in bescherming te nemen – Tę prośbę, aby nie chronić winnych, ontving de Resident onderwege – rezydent otrzymał w drodze).

Een uur na zyn komst te Rangkas-Betoeng legde hy een kort bezoek by den Regent af, en vroeg hem by die gelegenheid: wat hy kon inbrengen tegen den Adsistent-resident? en: of hy, Adhipatti, geld noodig had? (Godzinę po przybyciu do Rangkas-Betoeng złożył krótką wizytę Regentowi i zapytał go przy tej okazji, co mógłby wnieść przeciwko asystentowi rezydenta? oraz czy on, Adhipatti, potrzebował pieniędzy?; Een uur na zyn komst te Rangkas-Betoeng legde hy een kort bezoek by den Regent af – Godzinę po przybyciu do Rangkas-Betoeng złożył krótką wizytę Regentowi, en vroeg hem by die gelegenheid – i zapytał go przy tej okazji, wat hy kon inbrengen tegen den Adsistent-resident – co mógłby wnieść przeciwko asystentowi rezydenta?, en: of hy, Adhipatti, geld noodig had – oraz czy on, Adhipatti, potrzebował pieniędzy?).

Op de eerste vraag antwoordde de Regent: ‘niets, dat kan ik bezweren!’ (Na pierwsze pytanie Regent odpowiedział: "nic, mogę to przysiąc!"; Op de eerste vraag antwoordde de Regent – Na pierwsze pytanie Regent odpowiedział, ‘niets, dat kan ik bezweren!’ – "nic, mogę to przysiąc!")

Op de tweede antwoordde hy toestemmend, waarop de resident hem een paar bankbriefjes gaf, die hy – voor de gelegenheid meegebracht! – uit zyn vestzak haalde. (Na drugie odpowiedział twierdząco, na co rezydent dał mu kilka banknotów, które – przyniósł specjalnie na tę okazję! – wyjął z kieszeni kamizelki; Op de tweede antwoordde hy toestemmend – Na drugie odpowiedział twierdząco, waarop de resident hem een paar bankbriefjes gaf – na co rezydent dał mu kilka banknotów, die hy – voor de gelegenheid meegebracht! – uit zyn vestzak haalde – które – przyniósł specjalnie na tę okazję! – wyjął z kieszeni kamizelki).

Men begrypt dat dit geheel buiten Havelaar omging, en straks zullen wy te weten komen hoe die schandelyke handelwyze hem bekend werd. (Można zrozumieć, że to wszystko odbywało się poza Havelaar, a zaraz dowiemy się, jak ta haniebna praktyka stała się mu znana; Men begrypt dat dit geheel buiten Havelaar omging – Można zrozumieć, że to wszystko odbywało się poza Havelaar, en straks zullen wy te weten komen hoe die schandelyke handelwyze hem bekend werd – a zaraz dowiemy się, jak ta haniebna praktyka stała się mu znana).

Toen de resident Slymering by Havelaar afstapte, was hy bleeker dan gewoonlyk, en zyn woorden stonden verder van elkander dan ooit. (Kiedy rezydent Slymering zszedł do Havelaara, był bledszy niż zwykle, a jego słowa były bardziej odległe od siebie niż kiedykolwiek; Toen de resident Slymering by Havelaar afstapte – Kiedy rezydent Slymering zszedł do Havelaara, was hy bleeker dan gewoonlyk – był bledszy niż zwykle, en zyn woorden stonden verder van elkander dan ooit – a jego słowa były bardziej odległe od siebie niż kiedykolwiek).

Het was dan ook geen geringe zaak voor iemand die zóó uitmuntte in ‘schipperen’ en jaarlyksche rustverslagen, zoo op-eenmaal brieven te ontvangen waarin geen spoor was, noch van 't gebruikelyk officieel optimismus, noch van kunstige omwending der zaak, noch van vrees voor ontevredenheid van de Regeering over 't ‘bemoeielyken’ met ongunstige berichten. (Dla kogoś, kto tak dobrze radził sobie w "kompromisach" i corocznych raportach o spokoju, nie było to małe osiągnięcie, aby nagle otrzymać listy, w których nie było ani śladu zwykłego oficjalnego optymizmu, ani zręcznych zwrotów sprawy, ani obawy przed niezadowoleniem rządu z "kłopotania" niekorzystnymi wiadomościami; Het was dan ook geen geringe zaak voor iemand die zóó uitmuntte in ‘schipperen’ en jaarlyksche rustverslagen – Dla kogoś, kto tak dobrze radził sobie w "kompromisach" i corocznych raportach o spokoju, nie było to małe osiągnięcie, zoo op-eenmaal brieven te ontvangen waarin geen spoor was – aby nagle otrzymać listy, w których nie było ani śladu, noch van 't gebruikelyk officieel optimismus – ani zwykłego oficjalnego optymizmu, noch van kunstige omwending der zaak – ani zręcznych zwrotów sprawy, noch van vrees voor ontevredenheid van de Regeering over 't ‘bemoeielyken’ met ongunstige berichten – ani obawy przed niezadowoleniem rządu z "kłopotania" niekorzystnymi wiadomościami).

De resident van Bantam was geschrokken, en als men my de onedelheid van 't beeld wil vergeven om-den-wille van de juistheid, heb ik lust hem te vergelyken by een straatjongen die zich beklaagt over verkrachting van voorouderlyke gewoonten, omdat een excentriek kameraadje hem zonder voorafgaande scheldwoorden geslagen heeft. (Rezydent Bantam był wstrząśnięty, a jeśli można mi wybaczyć nieuczciwość obrazu na rzecz jego dokładności, mam ochotę porównać go do ulicznego chłopca, który skarży się na gwałcenie przodków, ponieważ ekscentryczny kolega uderzył go bez wcześniejszych przekleństw; De resident van Bantam was geschrokken – Rezydent Bantam był wstrząśnięty, en als men my de onedelheid van 't beeld wil vergeven om-den-wille van de juistheid – a jeśli można mi wybaczyć nieuczciwość obrazu na rzecz jego dokładności, heb ik lust hem te vergelyken by een straatjongen – mam ochotę porównać go do ulicznego chłopca, die zich beklaagt over verkrachting van voorouderlyke gewoonten – który skarży się na gwałcenie przodków, omdat een excentriek kameraadje hem zonder voorafgaande scheldwoorden geslagen heeft – ponieważ ekscentryczny kolega uderzył go bez wcześniejszych przekleństw).

Hy begon met den kontroleur te vragen waarom deze niet beproefd had Havelaar van zyn aanklacht terugtehouden? (Zaczął od zapytania kontrolera, dlaczego ten nie próbował powstrzymać Havelaara od wniesienia oskarżenia?; Hy begon met den kontroleur te vragen – Zaczął od zapytania kontrolera, waarom deze niet beproefd had Havelaar van zyn aanklacht terugtehouden – dlaczego ten nie próbował powstrzymać Havelaara od wniesienia oskarżenia?).

De arme Verbrugge, wien de geheele aanklacht onbekend was, betuigde dit, maar vond geen geloof. (Biedny Verbrugge, któremu całe oskarżenie było nieznane, zaprzeczył temu, ale nie znalazł wiary; De arme Verbrugge – Biedny Verbrugge, wien de geheele aanklacht onbekend was – któremu całe oskarżenie było nieznane, betuigde dit, maar vond geen geloof – zaprzeczył temu, ale nie znalazł wiary).

De heer Slymering kon maar niet begrypen dat iemand, geheel alleen, op eigen verantwoordelykheid en zonder langgerekte overwegingen of ‘ruggespraken’ had kunnen overgaan tot zóó ongehoorde plichtsvervulling. (Pan Slymering nie mógł zrozumieć, że ktoś, zupełnie sam, na własną odpowiedzialność i bez długotrwałych rozważań czy "konsultacji" mógł przejść do tak niesłychanej realizacji obowiązków; De heer Slymering kon maar niet begrypen – Pan Slymering nie mógł zrozumieć, dat iemand, geheel alleen – że ktoś, zupełnie sam, op eigen verantwoordelykheid en zonder langgerekte overwegingen of ‘ruggespraken’ – na własną odpowiedzialność i bez długotrwałych rozważań czy "konsultacji", had kunnen overgaan tot zóó ongehoorde plichtsvervulling – mógł przejść do tak niesłychanej realizacji obowiązków).

Daar evenwel Verbrugge – volkomen naar waarheid – zyn onbekendheid met de door Havelaar geschreven brieven staande hield, moest de resident na veel uitroepingen van ongeloovige verbazing eindelyk wel toegeven, en hy ging – ik weet niet waarom? – tot het voorlezen van die brieven over. (Jednakże, ponieważ Verbrugge – całkowicie zgodnie z prawdą – utrzymywał, że nie znał listów napisanych przez Havelaara, rezydent musiał po wielu okrzykach niewierzącego zdumienia w końcu ustąpić i – nie wiem dlaczego – przeszedł do czytania tych listów; Daar evenwel Verbrugge – volkomen naar waarheid – zyn onbekendheid met de door Havelaar geschreven brieven staande hield – Jednakże, ponieważ Verbrugge – całkowicie zgodnie z prawdą – utrzymywał, że nie znał listów napisanych przez Havelaara, moest de resident na veel uitroepingen van ongeloovige verbazing eindelyk wel toegeven – rezydent musiał po wielu okrzykach niewierzącego zdumienia w końcu ustąpić, en hy ging – ik weet niet waarom? – tot het voorlezen van die brieven over – i – nie wiem dlaczego – przeszedł do czytania tych listów).

Wat Verbrugge by 't aanhooren daarvan leed, is moeielyk te beschryven. (Trudno opisać cierpienie Verbrugge'a, gdy to słuchał; Wat Verbrugge by 't aanhooren daarvan leed – Trudno opisać cierpienie Verbrugge'a, gdy to słuchał, is moeielyk te beschryven – jest trudne do opisania).

Hy was een eerlyk man, en zou zeker niet gelogen hebben als Havelaar zich op hem had beroepen om de waarheid van den inhoud der brieven te staven. (Był uczciwym człowiekiem i z pewnością by nie skłamał, gdyby Havelaar powołał się na niego, aby potwierdzić prawdziwość treści listów; Hy was een eerlyk man – Był uczciwym człowiekiem, en zou zeker niet gelogen hebben als Havelaar zich op hem had beroepen om de waarheid van den inhoud der brieven te staven – i z pewnością by nie skłamał, gdyby Havelaar powołał się na niego, aby potwierdzić prawdziwość treści listów).

Maar ook zonder deze eerlykheid, hy had in veel schriftelyke rapporten niet altyd kùnnen vermyden de waarheid te zeggen, ook waar die soms gevaarlyk was. (Ale nawet bez tej uczciwości, w wielu pisemnych raportach nie zawsze mógł uniknąć powiedzenia prawdy, nawet jeśli czasami była niebezpieczna; Maar ook zonder deze eerlykheid – Ale nawet bez tej uczciwości, hy had in veel schriftelyke rapporten niet altyd kùnnen vermyden de waarheid te zeggen – w wielu pisemnych raportach nie zawsze mógł uniknąć powiedzenia prawdy, ook waar die soms gevaarlyk was – nawet jeśli czasami była niebezpieczna).

Hoe zou 't zyn, als Havelaar daarvan gebruik maakte? (Jak by to było, gdyby Havelaar to wykorzystał?; Hoe zou 't zyn – Jak by to było, als Havelaar daarvan gebruik maakte – gdyby Havelaar to wykorzystał?)

Na 't voorlezen van de brieven betuigde de resident dat het hem aangenaam wezen zou indien Havelaar die stukken terugnam, om ze te kunnen beschouwen als niet geschreven, hetgeen deze met beleefde vastheid weigerde. (Po przeczytaniu listów rezydent wyraził, że byłoby dla niego przyjemnością, gdyby Havelaar je wycofał, aby móc je uznać za nie napisane, na co ten z uprzejmą stanowczością odmówił; Na 't voorlezen van de brieven betuigde de resident – Po przeczytaniu listów rezydent wyraził, dat het hem aangenaam wezen zou indien Havelaar die stukken terugnam – że byłoby dla niego przyjemnością, gdyby Havelaar je wycofał, om ze te kunnen beschouwen als niet geschreven – aby móc je uznać za nie napisane, hetgeen deze met beleefde vastheid weigerde – na co ten z uprzejmą stanowczością odmówił).

Na vergeefs te hebben getracht hem hiertoe te bewegen, zei de resident dat hem niets overbleef dan een onderzoek intestellen naar de gegrondheid van de gedane klachten, en dat hy dus Havelaar verzoeken moest de getuigen te doen oproepen die zyn beschuldigingen konden staven. (Po bezskutecznych próbach przekonania go do tego, rezydent powiedział, że nie pozostaje mu nic innego, jak wszcząć dochodzenie w sprawie zasadności wniesionych skarg, i że musi zatem poprosić Havelaara o wezwanie świadków, którzy mogliby potwierdzić jego oskarżenia; Na vergeefs te hebben getracht hem hiertoe te bewegen – Po bezskutecznych próbach przekonania go do tego, zei de resident dat hem niets overbleef dan een onderzoek intestellen naar de gegrondheid van de gedane klachten – rezydent powiedział, że nie pozostaje mu nic innego, jak wszcząć dochodzenie w sprawie zasadności wniesionych skarg, en dat hy dus Havelaar verzoeken moest de getuigen te doen oproepen die zyn beschuldigingen konden staven – i że musi zatem poprosić Havelaara o wezwanie świadków, którzy mogliby potwierdzić jego oskarżenia).

Arme lieden die u gewond hadt aan de doornstruiken in den ravyn, hoe angstig zouden uw harten geklopt hebben als ge dezen eisch hadt kunnen hooren! (Biedni ludzie, którzy zraniliście się w kolczastych krzewach w wąwozie, jak bardzo biłyby wasze serca, gdybyście mogli usłyszeć to żądanie!; Arme lieden die u gewond hadt aan de doornstruiken in den ravyn – Biedni ludzie, którzy zraniliście się w kolczastych krzewach w wąwozie, hoe angstig zouden uw harten geklopt hebben als ge dezen eisch hadt kunnen hooren – jak bardzo biłyby wasze serca, gdybyście mogli usłyszeć to żądanie!)

Arme Verbrugge! Gy, eerste getuige, hoofdgetuige, getuige ex officio, getuige uit kracht van ambt en eed! Getuige, die reeds getuigd hàdt op schrift! Op schrift dat dáár lag, op de tafel, onder Havelaars hand… (Biedny Verbrugge! Ty, pierwszy świadek, główny świadek, świadek ex officio, świadek z urzędu i przysięgi! Świadek, który już zeznał na piśmie! Na piśmie, które tam leżało, na stole, pod ręką Havelaara…; Arme Verbrugge! – Biedny Verbrugge!, Gy, eerste getuige, hoofdgetuige, getuige ex officio, getuige uit kracht van ambt en eed – Ty, pierwszy świadek, główny świadek, świadek ex officio, świadek z urzędu i przysięgi!, Getuige, die reeds getuigd hàdt op schrift – Świadek, który już zeznał na piśmie!, Op schrift dat dáár lag, op de tafel, onder Havelaars hand – Na piśmie, które tam leżało, na stole, pod ręką Havelaara)

Havelaar antwoordde: (Havelaar odpowiedział:; Havelaar antwoordde – Havelaar odpowiedział:)

‘Resident, ik ben adsistent-resident van Lebak, ik heb beloofd de bevolking te beschermen tegen afpersing en geweldenary, ik klaag den Regent aan, en zyn schoonzoon van Parang-Koedjang, ik zal de gegrondheid myner aanklacht bewyzen zoodra me daartoe de gelegenheid wordt gegeven die ik voorstelde in myn brieven, ik ben schuldig aan laster, als myn aanklacht valsch is!’ (Rezydencie, jestem asystentem rezydenta Lebak, obiecałem chronić ludność przed wyzyskiem i przemocą, oskarżam Regenta i jego zięcia z Parang-Koedjang, udowodnię zasadność mojego oskarżenia, gdy tylko będę miał okazję, którą zaproponowałem w moich listach, jestem winny oszczerstwa, jeśli moje oskarżenie jest fałszywe!; ‘Resident, ik ben adsistent-resident van Lebak – Rezydencie, jestem asystentem rezydenta Lebak, ik heb beloofd de bevolking te beschermen tegen afpersing en geweldenary – obiecałem chronić ludność przed wyzyskiem i przemocą, ik klaag den Regent aan, en zyn schoonzoon van Parang-Koedjang – oskarżam Regenta i jego zięcia z Parang-Koedjang, ik zal de gegrondheid myner aanklacht bewyzen zoodra me daartoe de gelegenheid wordt gegeven die ik voorstelde in myn brieven – udowodnię zasadność mojego oskarżenia, gdy tylko będę miał okazję, którą zaproponowałem w moich listach, ik ben schuldig aan laster, als myn aanklacht valsch is – jestem winny oszczerstwa, jeśli moje oskarżenie jest fałszywe!)

Hoe ruim Verbrugge ademde! (Jak głęboko oddychał Verbrugge!; Hoe ruim Verbrugge ademde – Jak głęboko oddychał Verbrugge!)

En hoe vreemd de resident Havelaars woorden vond! (I jak dziwne wydawały się rezydentowi słowa Havelaara!; En hoe vreemd de resident Havelaars woorden vond – I jak dziwne wydawały się rezydentowi słowa Havelaara!)

Het onderhoud duurde lang. (Rozmowa trwała długo; Het onderhoud duurde lang – Rozmowa trwała długo).

Met beleefdheid – want beleefd en welopgevoed wàs de heer Slymering – trachtte hy Havelaar te bewegen van zoo verkeerde grondbeginselen aftezien. (Z uprzejmością – bo pan Slymering był uprzejmy i dobrze wychowany – starał się przekonać Havelaara do rezygnacji z takich błędnych zasad; Met beleefdheid – Z uprzejmością, want beleefd en welopgevoed wàs de heer Slymering – bo pan Slymering był uprzejmy i dobrze wychowany, trachtte hy Havelaar te bewegen van zoo verkeerde grondbeginselen aftezien – starał się przekonać Havelaara do rezygnacji z takich błędnych zasad).

Maar met even groote beleefdheid bleef deze onverzettelyk. (Ale z równą uprzejmością ten pozostał nieugięty; Maar met even groote beleefdheid bleef deze onverzettelyk – Ale z równą uprzejmością ten pozostał nieugięty).

Het slot was dat de resident moest toegeven, en als bedreiging zei, wat voor Havelaar een zegepraal was: dat hy zich dan genoodzaakt vond de bedoelde brieven te brengen onder de aandacht van de Regeering. (Ostatecznie rezydent musiał ustąpić i jako groźbę powiedział, co dla Havelaara było triumfem: że będzie zmuszony przedłożyć wspomniane listy pod uwagę rządu; Het slot was dat de resident moest toegeven – Ostatecznie rezydent musiał ustąpić, en als bedreiging zei, wat voor Havelaar een zegepraal was – i jako groźbę powiedział, co dla Havelaara było triumfem, dat hy zich dan genoodzaakt vond de bedoelde brieven te brengen onder de aandacht van de Regeering – że będzie zmuszony przedłożyć wspomniane listy pod uwagę rządu).

De zitting werd opgeheven. (Sesja została zakończona; De zitting werd opgeheven – Sesja została zakończona).

De resident bezocht den Adhipatti – we zagen reeds wat hy daar te verrichten had! – en gebruikte daarna 't middagmaal aan den schralen disch der Havelaars. (Rezydent odwiedził Adhipatti – już widzieliśmy, co miał tam do zrobienia! – a następnie zjadł obiad przy skromnym stole Havelaarów; De resident bezocht den Adhipatti – Rezydent odwiedził Adhipatti, we zagen reeds wat hy daar te verrichten had – już widzieliśmy, co miał tam do zrobienia, en gebruikte daarna 't middagmaal aan den schralen disch der Havelaars – a następnie zjadł obiad przy skromnym stole Havelaarów).

Terstond daarop keerde hy terug naar Serang, met grooten spoed: Omdat. Hy. Het. Zoo. By-zonder. Druk. Had. (Następnie natychmiast wrócił do Serang z wielkim pośpiechem: Bo. Miał. Tak. Niezwykle. Dużo. Pracy; Terstond daarop keerde hy terug naar Serang, met grooten spoed – Następnie natychmiast wrócił do Serang z wielkim pośpiechem, Omdat. Hy. Het. Zoo. By-zonder. Druk. Had – Bo. Miał. Tak. Niezwykle. Dużo. Pracy).

Den volgenden dag ontving Havelaar een brief van den resident van Bantam, welks inhoud blykt uit het antwoord dat ik hier afschryf: (Następnego dnia Havelaar otrzymał list od rezydenta Bantam, którego treść wynika z odpowiedzi, którą tutaj przepisuję; Den volgenden dag ontving Havelaar een brief van den resident van Bantam – Następnego dnia Havelaar otrzymał list od rezydenta Bantam, welks inhoud blykt uit het antwoord dat ik hier afschryf – którego treść wynika z odpowiedzi, którą tutaj przepisuję).

‘No 93. Geheim. (Nr 93. Tajne; ‘No 93. Geheim – Nr 93. Tajne)

Rangkas-Betoeng, 28 Februari 1856. (Rangkas-Betoeng, 28 lutego 1856; Rangkas-Betoeng, 28 Februari 1856 – Rangkas-Betoeng, 28 lutego 1856)

Ik heb de eer gehad te ontvangen uwe spoedmissive van 26 dezer LaO, geheim, houdende hoofdzakelyk mededeeling: (Miałem zaszczyt otrzymać Państwa pilny list z 26 bieżącego miesiąca, tajny, zawierający głównie informację: Ik heb de eer gehad te ontvangen uwe spoedmissive van 26 dezer LaO – Miałem zaszczyt otrzymać Państwa pilny list z 26 bieżącego miesiąca, geheim, houdende hoofdzakelyk mededeeling – tajny, zawierający głównie informację)

dat gy gronden hadt, niet te treden in de voorstellen, gedaan by myne ambtsbrieven van 24 en 25 dezer, Nis 88 en 91; (że mieliście powody, aby nie przyjąć propozycji przedstawionych w moich urzędowych pismach z 24 i 25 bieżącego miesiąca, nr 88 i 91; dat gy gronden hadt – że mieliście powody, niet te treden in de voorstellen – aby nie przyjąć propozycji, gedaan by myne ambtsbrieven van 24 en 25 dezer, Nis 88 en 91 – przedstawionych w moich urzędowych pismach z 24 i 25 bieżącego miesiąca, nr 88 i 91)

dat gy vooraf vertrouwelyke mededeeling hadt gewenscht; (że wcześniej chcieliście poufnej informacji; dat gy vooraf vertrouwelyke mededeeling hadt gewenscht – że wcześniej chcieliście poufnej informacji)

dat gy niet goedkeurt myne verrichtingen in die beide brieven omschreven; (że nie zatwierdzacie moich działań opisanych w tych dwóch listach; dat gy niet goedkeurt myne verrichtingen in die beide brieven omschreven – że nie zatwierdzacie moich działań opisanych w tych dwóch listach)

en ten-slotte van eenige bevelen. (i na końcu kilku poleceń; en ten-slotte van eenige bevelen – i na końcu kilku poleceń)

Ik heb thans de eer, gelyk trouwens reeds in de konferentie van eergister mondeling geschiedde, nogmaals en ten-overvloede te verzekeren: (Mam teraz zaszczyt, jak zresztą już ustnie stwierdzono na przedwczorajszej konferencji, ponownie i dodatkowo zapewnić: Ik heb thans de eer, gelyk trouwens reeds in de konferentie van eergister mondeling geschiedde – Mam teraz zaszczyt, jak zresztą już ustnie stwierdzono na przedwczorajszej konferencji, nogmaals en ten-overvloede te verzekeren – ponownie i dodatkowo zapewnić)

dat ik volkomen eerbiedig de wettigheid van uw gezag, waar het geldt de keuze, al of niet te treden in myn voorstellen; (że w pełni szanuję legalność Państwa władzy, jeśli chodzi o wybór, czy przyjąć moje propozycje, czy nie; dat ik volkomen eerbiedig de wettigheid van uw gezag – że w pełni szanuję legalność Państwa władzy, waar het geldt de keuze, al of niet te treden in myn voorstellen – jeśli chodzi o wybór, czy przyjąć moje propozycje, czy nie)

dat de ontvangen bevelen met stiptheid en des-noods met zelfverloochening, zullen worden nagekomen, als waart gy tegenwoordig by al wat ik doe en zeg, of juister: by al wat ik niet doe en niet zeg. (że otrzymane polecenia będą przestrzegane z dokładnością i, jeśli zajdzie potrzeba, z wyrzeczeniem się samego siebie, tak jakbyście byli obecni przy wszystkim, co robię i mówię, a dokładniej: przy wszystkim, czego nie robię i nie mówię; dat de ontvangen bevelen met stiptheid en des-noods met zelfverloochening, zullen worden nagekomen – że otrzymane polecenia będą przestrzegane z dokładnością i, jeśli zajdzie potrzeba, z wyrzeczeniem się samego siebie, als waart gy tegenwoordig by al wat ik doe en zeg – tak jakbyście byli obecni przy wszystkim, co robię i mówię, of juister: by al wat ik niet doe en niet zeg – a dokładniej: przy wszystkim, czego nie robię i nie mówię).

Ik weet dat gy op myn loyauteit ten deze vertrouwt. (Wiem, że ufacie Państwo mojej lojalności w tej sprawie; Ik weet dat gy op myn loyauteit ten deze vertrouwt – Wiem, że ufacie Państwo mojej lojalności w tej sprawie)

Doch ik neem de vryheid ten plechtigste te protesteeren tegen den minsten zweem van afkeuring omtrent éénige handeling, éénig woord, éénige zinsnede, door my in deze zaak verricht, gesproken of geschreven. (Jednak pozwalam sobie uroczyście zaprotestować przeciwko najmniejszemu cieniowi dezaprobaty wobec jakiegokolwiek działania, słowa, zdania, które w tej sprawie wykonałem, powiedziałem lub napisałem; Doch ik neem de vryheid ten plechtigste te protesteeren – Jednak pozwalam sobie uroczyście zaprotestować, tegen den minsten zweem van afkeuring omtrent éénige handeling, éénig woord, éénige zinsnede – przeciwko najmniejszemu cieniowi dezaprobaty wobec jakiegokolwiek działania, słowa, zdania, door my in deze zaak verricht, gesproken of geschreven – które w tej sprawie wykonałem, powiedziałem lub napisałem).