Evenmin of de Regeering zelf wil dat ze nagekomen worden met een stiptheid die bezwarend werken zou op de begrooting van 't bouwdepartement? (Również nie wiadomo, czy sam rząd chce, aby były one przestrzegane z taką dokładnością, która obciążałaby budżet departamentu budowlanego; evenmin of de Regeering zelf wil dat ze nagekomen worden – również nie wiadomo, czy sam rząd chce, aby były one przestrzegane, met een stiptheid die bezwarend werken zou op de begrooting van 't bouwdepartement – z taką dokładnością, która obciążałaby budżet departamentu budowlanego?).

Het zal hiermede wel gaan zooals met veel andere voorschriften die er zoo menschlievend uitzien op 't papier. (Będzie z tym pewnie tak, jak z wieloma innymi przepisami, które wyglądają tak humanitarnie na papierze; het zal hiermede wel gaan zooals met veel andere voorschriften die er zoo menschlievend uitzien op 't papier – będzie z tym pewnie tak, jak z wieloma innymi przepisami, które wyglądają tak humanitarnie na papierze).

Nu moesten er te Rangkas-Betoeng nog veel andere gebouwen worden opgericht, en de ingenieurs die met het ontwerpen van de plannen daartoe belast waren, hadden opgaven gevraagd van de plaatselyke pryzen der arbeidsloonen en materialen. (Teraz w Rangkas-Betoeng musiało zostać zbudowanych jeszcze wiele innych budynków, a inżynierowie, którzy byli odpowiedzialni za projektowanie planów, poprosili o dane dotyczące lokalnych cen robocizny i materiałów; nu moesten er te Rangkas-Betoeng nog veel andere gebouwen worden opgericht – teraz w Rangkas-Betoeng musiało zostać zbudowanych jeszcze wiele innych budynków, en de ingenieurs die met het ontwerpen van de plannen daartoe belast waren – a inżynierowie, którzy byli odpowiedzialni za projektowanie planów, hadden opgaven gevraagd van de plaatselyke pryzen der arbeidsloonen en materialen – poprosili o dane dotyczące lokalnych cen robocizny i materiałów).

Havelaar had den kontroleur belast met een nauwkeurig onderzoek hieromtrent, en hem aanbevolen de pryzen optegeven naar waarheid, zonder terugzicht op wat vroeger geschiedde. (Havelaar zlecił kontrolerowi dokładne zbadanie tej sprawy i zalecił mu podanie cen zgodnie z prawdą, bez uwzględniania tego, co działo się wcześniej; havelaar had den kontroleur belast met een nauwkeurig onderzoek hieromtrent – Havelaar zlecił kontrolerowi dokładne zbadanie tej sprawy, en hem aanbevolen de pryzen optegeven naar waarheid – i zalecił mu podanie cen zgodnie z prawdą, zonder terugzicht op wat vroeger geschiedde – bez uwzględniania tego, co działo się wcześniej).

Toen Verbrugge aan dezen last had voldaan, bleek er dat die pryzen niet overeen kwamen met de opgaven van eenige jaren vroeger. (Kiedy Verbrugge wykonał to zadanie, okazało się, że te ceny nie zgadzają się z danymi sprzed kilku lat; toen Verbrugge aan dezen last had voldaan – kiedy Verbrugge wykonał to zadanie, bleek er dat die pryzen niet overeen kwamen met de opgaven van eenige jaren vroeger – okazało się, że te ceny nie zgadzają się z danymi sprzed kilku lat).

Van dit verschil nu werd de reden gevraagd, en dit vond Verbrugge zoo moeielyk. (Zapytano teraz o przyczynę tej różnicy, a Verbrugge uznał to za trudne; van dit verschil nu werd de reden gevraagd – zapytano teraz o przyczynę tej różnicy, en dit vond Verbrugge zoo moeielyk – a Verbrugge uznał to za trudne).

Havelaar, die zeer goed wist wat er achter deze schynbaar eenvoudige zaak schuilde, antwoordde dat hy zyn denkbeelden over die moeielykheid schriftelyk zou meedeelen, en ik vind onder de voor my liggende stukken een afschrift van den brief die 't gevolg schynt van deze toezegging. (Havelaar, który bardzo dobrze wiedział, co kryje się za tą pozornie prostą sprawą, odpowiedział, że przedstawi swoje myśli na ten temat na piśmie, a wśród moich dokumentów znajduje się kopia listu, który wydaje się być wynikiem tej obietnicy; havelaar, die zeer goed wist wat er achter deze schynbaar eenvoudige zaak schuilde – Havelaar, który bardzo dobrze wiedział, co kryje się za tą pozornie prostą sprawą, antwoordde dat hy zyn denkbeelden over die moeielykheid schriftelyk zou meedeelen – odpowiedział, że przedstawi swoje myśli na ten temat na piśmie, en ik vind onder de voor my liggende stukken een afschrift van den brief die 't gevolg schynt van deze toezegging – a wśród moich dokumentów znajduje się kopia listu, który wydaje się być wynikiem tej obietnicy).

Wanneer de lezer klagen mocht dat ik hem ophoud met een korrespondentie over de pryzen van houtwerken, waarmee hy schynbaar niet te maken heeft, moet ik hem verzoeken niet onopgemerkt te laten dat hier eigenlyk spraak is van geheel iets anders, van den toestand namelyk der ambtelyke Indische huishouding, en dat de brief dien ik meedeel niet alleen een straal van licht te meer werpt op 't kunstmatig optimismus waarvan ik gesproken heb, maar tevens de moeielykheden schetst, waarmee iemand te kampen had die zooals Havelaar rechtuit en zonder omzien zyn weg wilde gaan. (Jeśli czytelnik chciałby narzekać, że zatrzymuję go korespondencją dotyczącą cen drewna, z którą najwyraźniej nie ma nic wspólnego, proszę nie przeoczyć, że tutaj właściwie mowa jest o czymś zupełnie innym, mianowicie o stanie urzędowego gospodarstwa domowego w Indiach, a list, który przytaczam, nie tylko rzuca więcej światła na sztuczny optymizm, o którym mówiłem, ale także szkicuje trudności, z którymi musiał zmagać się ktoś taki jak Havelaar, kto chciał iść swoją drogą prosto i bez wahania; wanneer de lezer klagen mocht dat ik hem ophoud met een korrespondentie over de pryzen van houtwerken – jeśli czytelnik chciałby narzekać, że zatrzymuję go korespondencją dotyczącą cen drewna, waarmee hy schynbaar niet te maken heeft – z którą najwyraźniej nie ma nic wspólnego, moet ik hem verzoeken niet onopgemerkt te laten dat hier eigenlyk spraak is van geheel iets anders – proszę nie przeoczyć, że tutaj właściwie mowa jest o czymś zupełnie innym, van den toestand namelyk der ambtelyke Indische huishouding – mianowicie o stanie urzędowego gospodarstwa domowego w Indiach, en dat de brief dien ik meedeel niet alleen een straal van licht te meer werpt op 't kunstmatig optimismus waarvan ik gesproken heb – a list, który przytaczam, nie tylko rzuca więcej światła na sztuczny optymizm, o którym mówiłem, maar tevens de moeielykheden schetst – ale także szkicuje trudności, waarmee iemand te kampen had die zooals Havelaar rechtuit en zonder omzien zyn weg wilde gaan – z którymi musiał zmagać się ktoś taki jak Havelaar, kto chciał iść swoją drogą prosto i bez wahania).

‘No 114

Rangkas-Betoeng, 15 Maart 1856.

Aan den Kontroleur van Lebak.

Toen ik den brief van den Direkteur der Openbare-Werken, van den 16den Februari l.l., No 271/354 aan u renvoieerde, heb ik u verzocht het daarby gevraagde, na overleg met den Regent, te beantwoorden met in-achtneming van wat ik schreef in myn missive van 5 dezer No 97. (Kiedy przekazałem wam list Dyrektora Robót Publicznych z 16 lutego ub.r., nr 271/354, poprosiłem was o odpowiedź na żądane w nim informacje po konsultacji z Regentem, z uwzględnieniem tego, co napisałem w moim liście z 5 bieżącego nr 97; toen ik den brief van den Direkteur der Openbare-Werken, van den 16den Februari l.l., No 271/354 aan u renvoieerde – kiedy przekazałem wam list Dyrektora Robót Publicznych z 16 lutego ub.r., nr 271/354, heb ik u verzocht het daarby gevraagde – poprosiłem was o odpowiedź na żądane w nim informacje, na overleg met den Regent – po konsultacji z Regentem, te beantwoorden met in-achtneming van wat ik schreef in myn missive van 5 dezer No 97 – z uwzględnieniem tego, co napisałem w moim liście z 5 bieżącego nr 97).

Die missive bevatte eenige algemeene wenken omtrent hetgeen als billyk en rechtvaardig te beschouwen is by 't bepalen der pryzen van materialen, door de bevolking te leveren aan, en op last van, het Bestuur. (Ten list zawierał kilka ogólnych wskazówek dotyczących tego, co należy uznać za uczciwe i sprawiedliwe przy ustalaniu cen materiałów dostarczanych przez ludność na zlecenie zarządu; die missive bevatte eenige algemeene wenken – ten list zawierał kilka ogólnych wskazówek, omtrent hetgeen als billyk en rechtvaardig te beschouwen is by 't bepalen der pryzen van materialen – dotyczących tego, co należy uznać za uczciwe i sprawiedliwe przy ustalaniu cen materiałów, door de bevolking te leveren aan, en op last van, het Bestuur – dostarczanych przez ludność na zlecenie zarządu).

By uwe missive van 8 dezer, No 6, hebt ge daaraan – en naar ik geloof, volgens uw beste weten – voldaan, zoodat ik, vertrouwende op uw lokale kennis en die des Regents, die opgaven, zooals ze door u waren gesteld, den resident heb aangeboden. (W waszym liście z 8 bieżącego nr 6 spełniliście to – i jak sądzę, zgodnie z waszą najlepszą wiedzą – tak że ufając waszej lokalnej wiedzy i wiedzy Regenta, przekazałem te dane rezydentowi w formie przedstawionej przez was; by uwe missive van 8 dezer, No 6, hebt ge daaraan – en naar ik geloof, volgens uw beste weten – voldaan – w waszym liście z 8 bieżącego nr 6 spełniliście to – i jak sądzę, zgodnie z waszą najlepszą wiedzą, zoodat ik, vertrouwende op uw lokale kennis en die des Regents – tak że ufając waszej lokalnej wiedzy i wiedzy Regenta, die opgaven, zooals ze door u waren gesteld, den resident heb aangeboden – przekazałem te dane rezydentowi w formie przedstawionej przez was).

Daarop volgde eene missive van dien hoofdambtenaar, van 11 dezer, No 326, waarby inlichting wordt verzocht omtrent de oorzaak van het verschil tusschen de door my opgegeven pryzen, en die welke in 1853 en 1854 by het opbouwen eener gevangenis besteed werden? (Na tym list z 11 bieżącego nr 326, w którym proszono o informacje na temat przyczyny różnicy między podanymi przeze mnie cenami a cenami z lat 1853 i 1854, kiedy budowano więzienie; daarop volgde eene missive van dien hoofdambtenaar – na tym list z 11 bieżącego nr 326, waarby inlichting wordt verzocht omtrent de oorzaak van het verschil tusschen de door my opgegeven pryzen – w którym proszono o informacje na temat przyczyny różnicy między podanymi przeze mnie cenami, en die welke in 1853 en 1854 by het opbouwen eener gevangenis besteed werden – a cenami z lat 1853 i 1854, kiedy budowano więzienie?).

Ik stelde natuurlyk dien brief in uwe handen, en gelastte u mondeling, alsnu uwe opgave te justificeeren, hetgeen u te minder moeielyk moest vallen, daar ge u kondet beroepen op de voorschriften u in myn schryven van den 5en dezer gegeven, en die we mondeling meermalen uitvoerig bespraken. (Oczywiście przekazałem ten list w wasze ręce i ustnie nakazałem wam uzasadnić wasze dane, co powinno być tym mniej trudne, ponieważ mogliście odwołać się do przepisów zawartych w moim liście z 5 bieżącego, które wielokrotnie szczegółowo omawialiśmy ustnie; ik stelde natuurlyk dien brief in uwe handen – oczywiście przekazałem ten list w wasze ręce, en gelastte u mondeling, alsnu uwe opgave te justificeeren – i ustnie nakazałem wam uzasadnić wasze dane, hetgeen u te minder moeielyk moest vallen – co powinno być tym mniej trudne, daar ge u kondet beroepen op de voorschriften u in myn schryven van den 5en dezer gegeven – ponieważ mogliście odwołać się do przepisów zawartych w moim liście z 5 bieżącego, en die we mondeling meermalen uitvoerig bespraken – które wielokrotnie szczegółowo omawialiśmy ustnie).

Tot hiertoe is alles eenvoudig en geleidelyk. (Do tej pory wszystko jest proste i stopniowe; tot hiertoe is alles eenvoudig en geleidelyk – do tej pory wszystko jest proste i stopniowe).

Maar gisteren kwaamt ge ten-mynen-kantore, met den gerenvoieerden brief des residents in de hand, en begon te spreken over de moeielykheid der afdoening van het daarin voorkomende. (Ale wczoraj przyszedłeś do mojego biura z przekazanym listem rezydenta w ręku i zacząłeś mówić o trudności w załatwieniu zawartej w nim sprawy; maar gisteren kwaamt ge ten-mynen-kantore – ale wczoraj przyszedłeś do mojego biura, met den gerenvoieerden brief des residents in de hand – z przekazanym listem rezydenta w ręku, en begon te spreken over de moeielykheid der afdoening van het daarin voorkomende – i zacząłeś mówić o trudności w załatwieniu zawartej w nim sprawy).

Ik ontwaarde by u wederom zekeren schroom om sommige zaken by den waren naam te noemen, iets waarop ik u reeds meermalen opmerkzaam maakte, onder anderen onlangs in tegenwoordigheid van den resident, iets wat ik ter bekorting halfheid noem, en waartegen ik u reeds dikwyls vriendschappelyk waarschuwde. (Znowu zauważyłem u ciebie pewną nieśmiałość w nazywaniu pewnych rzeczy po imieniu, na co już wielokrotnie zwracałem ci uwagę, między innymi ostatnio w obecności rezydenta, coś, co dla skrótu nazywam połowicznością, i przed czym już wielokrotnie cię przyjacielsko ostrzegałem; ik ontwaarde by u wederom zekeren schroom om sommige zaken by den waren naam te noemen – znowu zauważyłem u ciebie pewną nieśmiałość w nazywaniu pewnych rzeczy po imieniu, iets waarop ik u reeds meermalen opmerkzaam maakte – na co już wielokrotnie ci zwracałem uwagę, onder anderen onlangs in tegenwoordigheid van den resident – między innymi ostatnio w obecności rezydenta, iets wat ik ter bekorting halfheid noem – coś, co dla skrótu nazywam połowicznością, en waartegen ik u reeds dikwyls vriendschappelyk waarschuwde – i przed czym już wielokrotnie cię przyjacielsko ostrzegałem).

Halfheid leidt tot niets. (Połowiczność nie prowadzi do niczego; halfheid leidt tot niets – połowiczność nie prowadzi do niczego).

Half-goed is niet goed. (Połowicznie dobrze to nie dobrze; half-goed is niet goed – połowicznie dobrze to nie dobrze).

Half-waar is onwaar. (Połowicznie prawdziwe to nieprawdziwe; half-waar is onwaar – połowicznie prawdziwe to nieprawdziwe).

Voor vol traktement, voor vollen rang, na een duidelyken volledigen eed, doe men zyn vollen plicht. (Za pełne wynagrodzenie, za pełny rang, po jasnej i pełnej przysiędze, wykonuje się swoje pełne obowiązki; voor vol traktement – za pełne wynagrodzenie, voor vollen rang – za pełny rang, na een duidelyken volledigen eed – po jasnej i pełnej przysiędze, doe men zyn vollen plicht – wykonuje się swoje pełne obowiązki).

Is er soms moed noodig dien te volvoeren, men bezitte dien. (Jeśli czasami potrzeba odwagi, aby to wykonać, niech ją mają; is er soms moed noodig dien te volvoeren – jeśli czasami potrzeba odwagi, aby to wykonać, men bezitte dien – niech ją mają).

Ik voor my zou den moed niet hebben dien moed te missen. (Ja osobiście nie miałbym odwagi, aby tej odwagi zabrakło; ik voor my zou den moed niet hebben dien moed te missen – ja osobiście nie miałbym odwagi, aby tej odwagi zabrakło).

Want, afgescheiden van de ontevredenheid met zichzelf die een gevolg is van plichtverzuim of lauwheid, baart het zoeken naar gemakkelyker omwegen, de zucht om altyd en overal botsing te ontgaan, de begeerte om te “schipperen” meer zorg, en inderdaad meer gevaar, dan men op den rechten weg ontmoeten zal. (Ponieważ, poza niezadowoleniem z samego siebie, które jest wynikiem zaniedbania obowiązków lub letargu, szukanie łatwiejszych dróg, pragnienie unikania konfliktów zawsze i wszędzie, pragnienie “manewrowania” powoduje więcej trosk, a w rzeczywistości więcej niebezpieczeństw, niż spotka się na prostej drodze; want, afgescheiden van de ontevredenheid met zichzelf – ponieważ, poza niezadowoleniem z samego siebie, die een gevolg is van plichtverzuim of lauwheid – które jest wynikiem zaniedbania obowiązków lub letargu, baart het zoeken naar gemakkelyker omwegen – szukanie łatwiejszych dróg, de zucht om altyd en overal botsing te ontgaan – pragnienie unikania konfliktów zawsze i wszędzie, de begeerte om te “schipperen” – pragnienie “manewrowania”, meer zorg, en inderdaad meer gevaar, dan men op den rechten weg ontmoeten zal – powoduje więcej trosk, a w rzeczywistości więcej niebezpieczeństw, niż spotka się na prostej drodze).

Gedurende den loop eener zeer belangryke zaak, die thans by 't Gouvernement in overweging is, en waarin gy eigenlyk ambtshalve behoorde betrokken te zyn, heb ik u stilzwygend als het ware neutraal gelaten, en slechts lachend van-tyd tot-tyd daarop gezinspeeld. (W trakcie bardzo ważnej sprawy, która jest obecnie rozpatrywana przez rząd, i w której właściwie z urzędu powinieneś być zaangażowany, pozostawiłem cię w milczeniu, jakby neutralnego, i tylko czasami śmiałem się z tego; gedurende den loop eener zeer belangryke zaak – w trakcie bardzo ważnej sprawy, die thans by 't Gouvernement in overweging is – która jest obecnie rozpatrywana przez rząd, en waarin gy eigenlyk ambtshalve behoorde betrokken te zyn – i w której właściwie z urzędu powinieneś być zaangażowany, heb ik u stilzwygend als het ware neutraal gelaten – pozostawiłem cię w milczeniu, jakby neutralnego, en slechts lachend van-tyd tot-tyd daarop gezinspeeld – i tylko czasami śmiałem się z tego).

Toen, by-voorbeeld, onlangs uw rapport over de oorzaken van gebrek en hongersnood onder de bevolking by my was ingekomen, en ik daarop schreef: “dit alles moge de waarheid zyn, het is niet al de waarheid, noch de voornaamste waarheid. De hoofdoorzaak zit dieper” stemde gy dit volmondig toe, en ik maakte geen gebruik van myn recht, te eischen dat ge dan ook die hoofdwaarheid noemen zoudt. (Kiedy na przykład niedawno otrzymałem twój raport o przyczynach niedostatku i głodu wśród ludności, i napisałem na niego: “to wszystko może być prawdą, ale nie całą prawdą, ani główną prawdą. Główna przyczyna leży głębiej” zgodziłeś się z tym w pełni, a ja nie skorzystałem z mojego prawa, aby wymagać od ciebie nazwania tej głównej prawdy; toen, by-voorbeeld, onlangs uw rapport over de oorzaken van gebrek en hongersnood onder de bevolking by my was ingekomen – kiedy na przykład niedawno otrzymałem twój raport o przyczynach niedostatku i głodu wśród ludności, en ik daarop schreef – i napisałem na niego: “dit alles moge de waarheid zyn, het is niet al de waarheid, noch de voornaamste waarheid. De hoofdoorzaak zit dieper” – “to wszystko może być prawdą, ale nie całą prawdą, ani główną prawdą. Główna przyczyna leży głębiej”, stemde gy dit volmondig toe – zgodziłeś się z tym w pełni, en ik maakte geen gebruik van myn recht, te eischen dat ge dan ook die hoofdwaarheid noemen zoudt – a ja nie skorzystałem z mojego prawa, aby wymagać od ciebie nazwania tej głównej prawdy).

Ik had tot myn inschikkelykheid vele redenen, en onder anderen deze, dat ik 't onbillyk vond op-eenmaal iets van U te vorderen, wat vele anderen in uw plaats evenmin zouden presteeren, U te dwingen zoo op-eenmaal de routine van achterhoudendheid en menschenvrees vaarwel te zeggen, die niet zoozeer uw schuld is als wel die der leiding welke u te beurt viel. (Miałem wiele powodów do mojej wyrozumiałości, między innymi ten, że uważałem za niesprawiedliwe nagłe żądanie od ciebie czegoś, czego wielu innych na twoim miejscu również by nie wykonało, zmuszając cię nagle do porzucenia rutyny skrytości i strachu przed ludźmi, która nie była tak bardzo twoją winą, jak raczej winą kierownictwa, które ci przypadło; ik had tot myn inschikkelykheid vele redenen – miałem wiele powodów do mojej wyrozumiałości, en onder anderen deze – między innymi ten, dat ik 't onbillyk vond op-eenmaal iets van U te vorderen – że uważałem za niesprawiedliwe nagłe żądanie od ciebie czegoś, wat vele anderen in uw plaats evenmin zouden presteeren – czego wielu innych na twoim miejscu również by nie wykonało, U te dwingen zoo op-eenmaal de routine van achterhoudendheid en menschenvrees vaarwel te zeggen – zmuszając cię nagle do porzucenia rutyny skrytości i strachu przed ludźmi, die niet zoozeer uw schuld is als wel die der leiding welke u te beurt viel – która nie była tak bardzo twoją winą, jak raczej winą kierownictwa, które ci przypadło).

Ik wilde eindelyk eerst u een voorbeeld geven hoeveel eenvoudiger en gemakkelyker het is, zyn plicht geheel te doen dan half. (Chciałem w końcu najpierw dać ci przykład, jak dużo prostsze i łatwiejsze jest wypełnianie swoich obowiązków w całości, niż połowicznie; ik wilde eindelyk eerst u een voorbeeld geven – chciałem w końcu najpierw dać ci przykład, hoeveel eenvoudiger en gemakkelyker het is, zyn plicht geheel te doen dan half – jak dużo prostsze i łatwiejsze jest wypełnianie swoich obowiązków w całości, niż połowicznie).

Thans echter, nu ik de eer heb u weder zooveel dagen langer onder myn bevelen te zien, en nadat ik u herhaaldelyk in de gelegenheid stelde, principes te leeren kennen die – tenzy ik dwaal – ten-laatste zullen zegevieren, wenschte ik dat ge die aannaamt, dat gy u de niet ontbrekende, maar in onbruik geraakte kracht eigen maakte die er noodig schynt om altyd naar uw beste weten ronduit te zeggen wat er te zeggen valt, en dat ge dus geheel-en-al varen liet dien onmannelyken schroom om flink voor een zaak uittekomen. (Teraz jednak, mając zaszczyt widzieć cię ponownie przez tyle dni pod moimi rozkazami, i po wielokrotnym dawaniu ci okazji do poznania zasad, które – chyba że się mylę – ostatecznie zatriumfują, życzyłbym sobie, abyś je przyjął, abyś przyjął brakującą, ale nieużywaną siłę, która wydaje się być potrzebna, aby zawsze mówić prosto z mostu, co trzeba powiedzieć, zgodnie z twoją najlepszą wiedzą, i abyś całkowicie porzucił ten niemęski lęk przed zdecydowanym zajęciem stanowiska; thans echter, nu ik de eer heb u weder zooveel dagen langer onder myn bevelen te zien – teraz jednak, mając zaszczyt widzieć cię ponownie przez tyle dni pod moimi rozkazami, en nadat ik u herhaaldelyk in de gelegenheid stelde – i po wielokrotnym dawaniu ci okazji, principes te leeren kennen die – tenzy ik dwaal – ten-laatste zullen zegevieren – do poznania zasad, które – chyba że się mylę – ostatecznie zatriumfują, wenschte ik dat ge die aannaamt – życzyłbym sobie, abyś je przyjął, dat gy u de niet ontbrekende, maar in onbruik geraakte kracht eigen maakte die er noodig schynt om altyd naar uw beste weten ronduit te zeggen wat er te zeggen valt – abyś przyjął brakującą, ale nieużywaną siłę, która wydaje się być potrzebna, aby zawsze mówić prosto z mostu, co trzeba powiedzieć, zgodnie z twoją najlepszą wiedzą, en dat ge dus geheel-en-al varen liet dien onmannelyken schroom om flink voor een zaak uittekomen – i abyś całkowicie porzucił ten niemęski lęk przed zdecydowanym zajęciem stanowiska).

Ik verwacht dus nu een eenvoudige maar volledige opgave van wat u voorkomt de oorzaak te wezen van 't prysverschil tusschen nu en 1853 of 1854. (Oczekuję teraz prostego, ale pełnego wyjaśnienia, co według ciebie jest przyczyną różnicy w cenach między teraz a latami 1853 lub 1854; ik verwacht dus nu een eenvoudige maar volledige opgave – oczekuję teraz prostego, ale pełnego wyjaśnienia, van wat u voorkomt de oorzaak te wezen van 't prysverschil tusschen nu en 1853 of 1854 – co według ciebie jest przyczyną różnicy w cenach między teraz a latami 1853 lub 1854).

Ik hoop ernstig dat gy geen enkele zinsnede van dezen brief zult opnemen, als geschreven met de bedoeling om u te krenken. (Mam nadzieję, że nie potraktujesz żadnej frazy tego listu jako napisanej z zamiarem obrażenia cię; ik hoop ernstig dat gy geen enkele zinsnede van dezen brief zult opnemen – mam nadzieję, że nie potraktujesz żadnej frazy tego listu, als geschreven met de bedoeling om u te krenken – jako napisanej z zamiarem obrażenia cię).

Ik vertrouw dat ge my genoeg hebt leeren kennen om te weten dat ik niet meer of minder zeg dan ik meen, en bovendien geef ik u nog ten-overvloede de verzekering dat myn opmerkingen eigenlyk minder U betreffen, dan de school waarin ge tot Indisch ambtenaar gevormd zyt. (Ufaj, że poznałeś mnie na tyle dobrze, aby wiedzieć, że mówię dokładnie to, co myślę, a ponadto daję ci jeszcze zapewnienie, że moje uwagi dotyczą mniej ciebie, a bardziej szkoły, w której został utworzony jako urzędnik indyjski; ik vertrouw dat ge my genoeg hebt leeren kennen om te weten dat ik niet meer of minder zeg dan ik meen – ufaj, że poznałeś mnie na tyle dobrze, aby wiedzieć, że mówię dokładnie to, co myślę, en bovendien geef ik u nog ten-overvloede de verzekering dat myn opmerkingen eigenlyk minder U betreffen – a ponadto daję ci jeszcze zapewnienie, dan de school waarin ge tot Indisch ambtenaar gevormd zyt – że moje uwagi dotyczą mniej ciebie, a bardziej szkoły, w której został utworzony jako urzędnik indyjski).

Deze circonstance atténuante zou echter vervallen wanneer ge, langer met my omgaande en 't Gouvernement onder myn leiding dienende, voortgingt den slender te volgen waartegen ik my verzet. (Okoliczność łagodząca jednak przestałaby obowiązywać, gdybyś dłużej pozostając ze mną i służąc rządowi pod moim kierownictwem, nadal podążał za lenistwem, przeciwko któremu się sprzeciwiam; deze circonstance atténuante zou echter vervallen – okoliczność łagodząca jednak przestałaby obowiązywać, wanneer ge, langer met my omgaande en 't Gouvernement onder myn leiding dienende – gdybyś dłużej pozostając ze mną i służąc rządowi pod moim kierownictwem, voortgingt den slender te volgen waartegen ik my verzet – nadal podążał za lenistwem, przeciwko któremu się sprzeciwiam).

Ge hebt opgemerkt dat ik my van het “Uweledelgestrenge” heb ontslagen: 't verveelde my. (Zauważyłeś, że zwolniłem się z “Uweledelgestrenge”: znudziło mnie to; ge hebt opgemerkt dat ik my van het “Uweledelgestrenge” heb ontslagen – zauważyłeś, że zwolniłem się z “Uweledelgestrenge”: 't verveelde my – znudziło mnie to).

Doe het ook, en laat onze “weledelheid” en waar 't noodig is onze “gestrengheid” elders en vooral ànders blyken, dan uit die vervelende, zinstorende titulatuur. (Zrób to samo, i niech nasza “szlachetność” i gdzie jest to konieczne nasza “surowość” objawia się gdzie indziej i przede wszystkim w inny sposób, niż przez te nudne, zakłócające tytuły; doe het ook – zrób to samo, en laat onze “weledelheid” en waar 't noodig is onze “gestrengheid” elders en vooral ànders blyken – i niech nasza “szlachetność” i gdzie jest to konieczne nasza “surowość” objawia się gdzie indziej i przede wszystkim w inny sposób, dan uit die vervelende, zinstorende titulatuur – niż przez te nudne, zakłócające tytuły).

De Adsistent-resident van Lebak

max havelaar.’

Het antwoord op dezen brief bezwaarde sommigen van Havelaars voorgangers, en bewees dat hy niet zoo onrecht had, toen hy de ‘slechte voorbeelden van vroegeren tyd’ mede opnam onder de redenen die pleiten konden ter verschooning van den Regent. (Odpowiedź na ten list obciążyła niektórych poprzedników Havelaara i udowodniła, że nie był tak niesprawiedliwy, kiedy zaliczył “złe przykłady z dawnych czasów” do powodów, które mogły usprawiedliwiać Regenta; het antwoord op dezen brief bezwaarde sommigen van Havelaars voorgangers – odpowiedź na ten list obciążyła niektórych poprzedników Havelaara, en bewees dat hy niet zoo onrecht had – i udowodniła, że nie był tak niesprawiedliwy, toen hy de ‘slechte voorbeelden van vroegeren tyd’ mede opnam onder de redenen die pleiten konden ter verschooning van den Regent – kiedy zaliczył “złe przykłady z dawnych czasów” do powodów, które mogły usprawiedliwiać Regenta).

Ik ben in 't meedeelen van dezen brief den tyd vooruitgeloopen, om reeds nu te doen in 't oog vallen, hoe weinig hulp Havelaar van den kontroleur te verwachten had, zoodra geheel andere, meer belangryke, zaken zouden moeten genoemd worden by den rechten naam, wanneer reeds deze ambtenaar die zonder twyfel een braaf mensch was, zóó moest worden toegesproken om de waarheid te zeggen waar het slechts de opgaven der pryzen van hout, steen, kalk en arbeidsloon gold. (Uprzedziłem czas, przekazując ten list, aby już teraz zwrócić uwagę, jak mało pomocy Havelaar mógł oczekiwać od kontrolera, gdy tylko trzeba będzie nazwać zupełnie inne, ważniejsze sprawy po imieniu, kiedy ten urzędnik, który bez wątpienia był uczciwym człowiekiem, musiał być tak traktowany, aby powiedzieć prawdę, gdy chodziło tylko o dane dotyczące cen drewna, kamienia, wapna i robocizny; ik ben in 't meedeelen van dezen brief den tyd vooruitgeloopen – uprzedziłem czas, przekazując ten list, om reeds nu te doen in 't oog vallen – aby już teraz zwrócić uwagę, hoe weinig hulp Havelaar van den kontroleur te verwachten had – jak mało pomocy Havelaar mógł oczekiwać od kontrolera, zoodra geheel andere, meer belangryke, zaken zouden moeten genoemd worden by den rechten naam – gdy tylko trzeba będzie nazwać zupełnie inne, ważniejsze sprawy po imieniu, wanneer reeds deze ambtenaar die zonder twyfel een braaf mensch was – kiedy ten urzędnik, który bez wątpienia był uczciwym człowiekiem, zóó moest worden toegesproken om de waarheid te zeggen waar het slechts de opgaven der pryzen van hout, steen, kalk en arbeidsloon gold – musiał być tak traktowany, aby powiedzieć prawdę, gdy chodziło tylko o dane dotyczące cen drewna, kamienia, wapna i robocizny).

Men beseft alzoo dat hy niet alleen te stryden had met de macht der personen die voordeel genoten van misdryf, maar tevens met de beschroomdheid dergenen die – hoezeer dat misdryf evenzeer afkeurende als hy – zich niet geroepen of geschikt achtten daartegen met den vereischten moed optetreden. (Z tego widać, że musiał walczyć nie tylko z władzą osób, które czerpały korzyści z przestępstw, ale także z nieśmiałością tych, którzy – choć równie potępiali te przestępstwa jak on – nie uważali się za powołanych lub odpowiednich do działania przeciwko nim z niezbędną odwagą; men beseft alzoo dat hy niet alleen te stryden had met de macht der personen die voordeel genoten van misdryf – z tego widać, że musiał walczyć nie tylko z władzą osób, które czerpały korzyści z przestępstw, maar tevens met de beschroomdheid dergenen die – hoezeer dat misdryf evenzeer afkeurende als hy – ale także z nieśmiałością tych, którzy – choć równie potępiali te przestępstwa jak on, zich niet geroepen of geschikt achtten daartegen met den vereischten moed optetreden – nie uważali się za powołanych lub odpowiednich do działania przeciwko nim z niezbędną odwagą).

Misschien ook zal men na 't lezen van dien brief, eenigszins terugkomen van de minachting voor de slaafsche onderworpenheid van den Javaan die in tegenwoordigheid van zyn Hoofd de ingebrachte beschuldiging, hoe gegrond ook, lafhartig terugtrekt. (Możliwe również, że po przeczytaniu tego listu, częściowo zrezygnujemy z pogardy dla niewolniczego podporządkowania Jawajczyka, który w obecności swojego Przełożonego tchórzliwie wycofuje wniesioną skargę, bez względu na to, jak bardzo jest ona uzasadniona; misschien ook zal men na 't lezen van dien brief – możliwe również, że po przeczytaniu tego listu, eenigszins terugkomen van de minachting voor de slaafsche onderworpenheid van den Javaan – częściowo zrezygnujemy z pogardy dla niewolniczego podporządkowania Jawajczyka, die in tegenwoordigheid van zyn Hoofd de ingebrachte beschuldiging, hoe gegrond ook, lafhartig terugtrekt – który w obecności swojego Przełożonego tchórzliwie wycofuje wniesioną skargę, bez względu na to, jak bardzo jest ona uzasadniona).