En vooral, wat werd er van die arme klagers nadat ze waren weergekeerd in hun dorp, onder de macht van het distrikts- of dorpshoofd dat ze hadden aangeklaagd als uitvoerder van des Regents willekeur? (I przede wszystkim, co stało się z tymi biednymi skarżącymi, kiedy wrócili do swojej wioski, pod władzą naczelnika dystryktu lub wioski, którego oskarżyli jako wykonawcę samowoli regenta; en vooral, wat werd er van die arme klagers – i przede wszystkim, co stało się z tymi biednymi skarżącymi, nadat ze waren weergekeerd in hun dorp – kiedy wrócili do swojej wioski, onder de macht van het distrikts- of dorpshoofd – pod władzą naczelnika dystryktu lub wioski, dat ze hadden aangeklaagd als uitvoerder van des Regents willekeur – którego oskarżyli jako wykonawcę samowoli regenta?).

Wat er van die klagers werd? Wie vluchten kon, vluchtte. (Co stało się z tymi skarżącymi? Kto mógł uciec, uciekł; wat er van die klagers werd – co stało się z tymi skarżącymi? wie vluchten kon, vluchtte – kto mógł uciec, uciekł).

Dáárom zwierven er zooveel Bantammers in de naburige provincien! (Dlatego tak wielu mieszkańców Bantam wędrowało po sąsiednich prowincjach; dáárom zwierven er zooveel Bantammers in de naburige provincien – dlatego tak wielu mieszkańców Bantam wędrowało po sąsiednich prowincjach!).

Dáárom waren er zooveel bewoners van Lebak onder de opstandelingen in de Lampongsche distrikten! (Dlatego tak wielu mieszkańców Lebak było wśród buntowników w dystryktach Lampong; dáárom waren er zooveel bewoners van Lebak – dlatego tak wielu mieszkańców Lebak onder de opstandelingen in de Lampongsche distrikten – było wśród buntowników w dystryktach Lampong!).

Dáárom had Havelaar in zyn toespraak aan de Hoofden gevraagd: ‘wat is dit, dat er zooveel huizen ledig staan in de dorpen, en waarom verkiezen velen de schaduw der bosschen elders, boven de koelte der wouden van Bantan-Kidoel?’ (Dlatego Havelaar zapytał w swojej przemowie do wodzów: ‘co to jest, że tak wiele domów stoi pustych w wioskach, a wielu woli cień lasów gdzie indziej niż chłód lasów Bantan-Kidoel?’; dáárom had Havelaar in zyn toespraak aan de Hoofden gevraagd – dlatego Havelaar zapytał w swojej przemowie do wodzów: ‘wat is dit, dat er zooveel huizen ledig staan in de dorpen – ‘co to jest, że tak wiele domów stoi pustych w wioskach, en waarom verkiezen velen de schaduw der bosschen elders, boven de koelte der wouden van Bantan-Kidoel – a wielu woli cień lasów gdzie indziej niż chłód lasów Bantan-Kidoel?’).

Doch niet ieder kon vluchten. De man wiens lyk 's morgens de rivier afdreef, nadat hy den vorigen avend, in 't geheim, schoorvoetend, angstig, verzocht had om gehoor by den adsistent-resident… hy had geen behoefte meer aan vlucht. (Jednak nie każdy mógł uciec. Człowiek, którego ciało rano unosiła rzeka, po tym jak poprzedniego wieczoru, potajemnie, nieśmiało, ze strachem, prosił o audiencję u asystenta rezydenta… on już nie potrzebował ucieczki; doch niet ieder kon vluchten – jednak nie każdy mógł uciec, de man wiens lyk 's morgens de rivier afdreef – człowiek, którego ciało rano unosiła rzeka, nadat hy den vorigen avend, in 't geheim, schoorvoetend, angstig, verzocht had om gehoor by den adsistent-resident – po tym jak poprzedniego wieczoru, potajemnie, nieśmiało, ze strachem, prosił o audiencję u asystenta rezydenta, hy had geen behoefte meer aan vlucht – on już nie potrzebował ucieczki).

Misschien ware het als menschlievendheid te achten, hem door oogenblikkelyken dood te onttrekken aan nog eenigen tyd levens. (Być może można to uznać za akt miłosierdzia, ratując go od jeszcze trochę życia przez natychmiastową śmierć; misschien ware het als menschlievendheid te achten – być może można to uznać za akt miłosierdzia, hem door oogenblikkelyken dood te onttrekken aan nog eenigen tyd levens – ratując go od jeszcze trochę życia przez natychmiastową śmierć).

Hem bleef de mishandeling gespaard die hem wachtte by terugkeer in zyn dorp, en de rottingslagen die de straffe zyn voor al wie een oogenblik meenen kon geen beest te wezen, geen onbezield stuk hout of steen. (Oszczędzono mu znęcania się, które czekało go po powrocie do jego wioski, oraz chłosty, która jest karą dla każdego, kto przez chwilę mógłby pomyśleć, że nie jest zwierzęciem, martwym kawałkiem drewna lub kamienia; hem bleef de mishandeling gespaard die hem wachtte by terugkeer in zyn dorp – oszczędzono mu znęcania się, które czekało go po powrocie do jego wioski, en de rottingslagen die de straffe zyn voor al wie een oogenblik meenen kon geen beest te wezen, geen onbezield stuk hout of steen – oraz chłosty, która jest karą dla każdego, kto przez chwilę mógłby pomyśleć, że nie jest zwierzęciem, martwym kawałkiem drewna lub kamienia).

De straffe van wie in een aanval van dwaasheid geloofd had dat er Recht in 't land was, en dat de adsistent-resident den wil had, en de macht, om dat Recht te handhaven… (Kara dla tego, kto w ataku głupoty wierzył, że w kraju istnieje prawo i że asystent rezydenta miał wolę i władzę, aby to prawo egzekwować…; de straffe van wie in een aanval van dwaasheid geloofd had dat er Recht in 't land was – kara dla tego, kto w ataku głupoty wierzył, że w kraju istnieje prawo, en dat de adsistent-resident den wil had, en de macht, om dat Recht te handhaven – i że asystent rezydenta miał wolę i władzę, aby to prawo egzekwować…).

Was 't niet inderdaad beter dien man te beletten den volgenden dag by den adsistent-resident terugtekeeren – zooals deze hem 's avends zeggen liet – en zyn klachte te smoren in 't gele water van den Tjioedjoeng, dat hem zachtkens zou afvoeren naar hare monding, gewoon als ze was overbrengster te wezen van die broederlyke groetgeschenken der haaien in 't binnenland aan de haaien in zee? (Czy nie byłoby lepiej uniemożliwić temu człowiekowi powrót następnego dnia do asystenta rezydenta – jak mu to powiedziano wieczorem – i zatopić jego skargę w żółtej wodzie Tjioedjoeng, która delikatnie przeniosłaby go do ujścia, przyzwyczajona do bycia przekaźnikiem braterskich darów rekinów z wnętrza lądu dla rekinów morskich; was 't niet inderdaad beter dien man te beletten den volgenden dag by den adsistent-resident terugtekeeren – czy nie byłoby lepiej uniemożliwić temu człowiekowi powrót następnego dnia do asystenta rezydenta, zooals deze hem 's avends zeggen liet – jak mu to powiedziano wieczorem, en zyn klachte te smoren in 't gele water van den Tjioedjoeng – i zatopić jego skargę w żółtej wodzie Tjioedjoeng, dat hem zachtkens zou afvoeren naar hare monding – która delikatnie przeniosłaby go do ujścia, gewoon als ze was overbrengster te wezen van die broederlyke groetgeschenken der haaien in 't binnenland aan de haaien in zee – przyzwyczajona do bycia przekaźnikiem braterskich darów rekinów z wnętrza lądu dla rekinów morskich?).

En Havelaar wist dit alles! (A Havelaar wiedział to wszystko!; en Havelaar wist dit alles – a Havelaar wiedział to wszystko!).

Gevoelt de lezer wat er in zyn gemoed omging by 't bedenken dat hy tot recht-doen geroepen, en daarvoor verantwoordelyk was aan een hoogere macht dan de macht van een Regeering die wel dat recht voorschreef in haar wetten, maar niet altyd even gaarne daarvan de toepassing zag? (Czy czytelnik odczuwa, co działo się w jego umyśle, kiedy myślał, że jest powołany do egzekwowania prawa i jest za to odpowiedzialny przed wyższą władzą niż władza rządu, który wprawdzie nakładał to prawo w swoich przepisach, ale nie zawsze chętnie widział jego zastosowanie?; gevoelt de lezer wat er in zyn gemoed omging – czy czytelnik odczuwa, co działo się w jego umyśle, by 't bedenken dat hy tot recht-doen geroepen – kiedy myślał, że jest powołany do egzekwowania prawa, en daarvoor verantwoordelyk was aan een hoogere macht dan de macht van een Regeering – i jest za to odpowiedzialny przed wyższą władzą niż władza rządu, die wel dat recht voorschreef in haar wetten, maar niet altyd even gaarne daarvan de toepassing zag – który wprawdzie nakładał to prawo w swoich przepisach, ale nie zawsze chętnie widział jego zastosowanie?).

Gevoelt men hoe hy werd geslingerd door twyfel, niet aan wàt hem te doen stond, maar aan de wyze waarop hy te handelen had? (Czy czujemy, jak był targany wątpliwościami, nie co do tego, co powinien zrobić, ale co do sposobu, w jaki powinien postępować; gevoelt men hoe hy werd geslingerd door twyfel – czy czujemy, jak był targany wątpliwościami, niet aan wàt hem te doen stond – nie co do tego, co powinien zrobić, maar aan de wyze waarop hy te handelen had – ale co do sposobu, w jaki powinien postępować?).

Hy had aangevangen met zachtheid. (Zaczął od łagodności; hy had aangevangen met zachtheid – zaczął od łagodności).

Hy had tot den Adhipatti gesproken als: ‘ouder broeder’ en wie meenen mocht dat ik, ingenomen met den held myner geschiedenis, de wyze waarop hy sprak, tracht te verheffen boven maat, hoore hoe eens na zoodanig onderhoud, de Regent zyn Patteh tot hem zond om voor de welwillendheid zyner woorden dank te zeggen, en hoe nog lang daarna die Patteh, sprekende met den kontroleur Verbrugge – nadat Havelaar had opgehouden adsistent-resident van Lebak te zyn, nadat er dus van hem niets meer te hopen of te vreezen was – hoe die Patteh by de herinnering aan zyn woorden getroffen uitriep: ‘nog nooit heeft eenig heer gesproken als hy!’ (Mówił do Adhipatti jak: ‘starszy brat’ i kto mógłby pomyśleć, że ja, zafascynowany bohaterem mojej historii, próbuję wynieść sposób, w jaki mówił, ponad miarę, niech posłucha, jak pewnego razu po takim spotkaniu, Regent wysłał swojego Patteha do niego, aby podziękował za uprzejmość jego słów, i jak długo potem ten Patteh, mówiąc do kontrolera Verbrugge – po tym jak Havelaar przestał być asystentem rezydenta Lebak, więc nie miał już nic do zyskania ani do stracenia – jak ten Patteh, przypominając sobie jego słowa, wykrzyknął: ‘nigdy żaden pan nie mówił tak jak on!’; hy had tot den Adhipatti gesproken als: ‘ouder broeder’ – mówił do Adhipatti jak: ‘starszy brat’, en wie meenen mocht dat ik, ingenomen met den held myner geschiedenis – i kto mógłby pomyśleć, że ja, zafascynowany bohaterem mojej historii, de wyze waarop hy sprak, tracht te verheffen boven maat – próbuję wynieść sposób, w jaki mówił, ponad miarę, hoore hoe eens na zoodanig onderhoud – niech posłucha, jak pewnego razu po takim spotkaniu, de Regent zyn Patteh tot hem zond om voor de welwillendheid zyner woorden dank te zeggen – Regent wysłał swojego Patteha do niego, aby podziękował za uprzejmość jego słów, en hoe nog lang daarna die Patteh, sprekende met den kontroleur Verbrugge – i jak długo potem ten Patteh, mówiąc do kontrolera Verbrugge, nadat Havelaar had opgehouden adsistent-resident van Lebak te zyn – po tym jak Havelaar przestał być asystentem rezydenta Lebak, nadat er dus van hem niets meer te hopen of te vreezen was – więc nie miał już nic do zyskania ani do stracenia, hoe die Patteh by de herinnering aan zyn woorden getroffen uitriep – jak ten Patteh, przypominając sobie jego słowa, wykrzyknął: ‘nog nooit heeft eenig heer gesproken als hy!’ – ‘nigdy żaden pan nie mówił tak jak on!’).

Ja, hy wilde helpen, terechtbrengen, redden, niet verderven! (Tak, chciał pomagać, poprawiać, ratować, nie niszczyć!; ja, hy wilde helpen – tak, chciał pomagać, terechtbrengen, redden, niet verderven – poprawiać, ratować, nie niszczyć!).

Hy had medelyden met den Regent. (Miał współczucie dla Regenta; hy had medelyden met den Regent – miał współczucie dla Regenta).

Hy, die wist hoe geldgebrek kan drukken, vooral waar het leidt tot vernedering en smaad, zocht naar gronden van verschooning. (On, który wiedział, jak brak pieniędzy może przytłaczać, zwłaszcza gdy prowadzi do upokorzenia i hańby, szukał powodów do usprawiedliwienia; hy, die wist hoe geldgebrek kan drukken – on, który wiedział, jak brak pieniędzy może przytłaczać, vooral waar het leidt tot vernedering en smaad – zwłaszcza gdy prowadzi do upokorzenia i hańby, zocht naar gronden van verschooning – szukał powodów do usprawiedliwienia).

De Regent was oud, en 't Hoofd van een geslacht dat op grooten voet leefde in naburige provincien, waar veel koffi geoogst en dus veel emolument genoten werd. (Regent był stary i głową rodu, który żył wystawnie w sąsiednich prowincjach, gdzie zbierano dużo kawy i czerpano z tego duże korzyści; de Regent was oud – Regent był stary, en 't Hoofd van een geslacht dat op grooten voet leefde in naburige provincien – i głową rodu, który żył wystawnie w sąsiednich prowincjach, waar veel koffi geoogst en dus veel emolument genoten werd – gdzie zbierano dużo kawy i czerpano z tego duże korzyści).

Was 't niet grievend voor hem, in levenswys zoo ver te moeten achterstaan by zyn jongere verwanten? (Czy nie było to dla niego upokarzające, że musiał tak bardzo odstawać od swoich młodszych krewnych w stylu życia; was 't niet grievend voor hem – czy nie było to dla niego upokarzające, in levenswys zoo ver te moeten achterstaan by zyn jongere verwanten – że musiał tak bardzo odstawać od swoich młodszych krewnych w stylu życia?).

Bovendien meende de man, door dweepzucht beheerscht, by 't klimmen zyner jaren het heil van zyn ziel voor bezoldigde bedevaarten naar Mekka en voor aalmoezen aan gebedzingende leegloopers te kunnen inkoopen. (Ponadto, opanowany przez dewocję, człowiek ten wierzył, że z wiekiem może odkupić zbawienie swojej duszy za opłacone pielgrzymki do Mekki i jałmużny dla modlących się darmozjadów; bovendien meende de man – ponadto człowiek ten wierzył, door dweepzucht beheerscht – opanowany przez dewocję, by 't klimmen zyner jaren het heil van zyn ziel voor bezoldigde bedevaarten naar Mekka en voor aalmoezen aan gebedzingende leegloopers te kunnen inkoopen – że z wiekiem może odkupić zbawienie swojej duszy za opłacone pielgrzymki do Mekki i jałmużny dla modlących się darmozjadów).

De ambtenaren die Havelaar in Lebak waren voorafgegaan, hadden niet altyd goede voorbeelden gegeven. (Urzędnicy, którzy poprzedzili Havelaara w Lebak, nie zawsze dawali dobry przykład; de ambtenaren die Havelaar in Lebak waren voorafgegaan – urzędnicy, którzy poprzedzili Havelaara w Lebak, hadden niet altyd goede voorbeelden gegeven – nie zawsze dawali dobry przykład).

En eindelyk maakte de uitgebreidheid der Lebaksche familie van den Regent, die geheel ten-zynen laste leefde, hem het terugkeeren tot den goeden weg moeielyk. (I w końcu, rozległość rodziny Lebak, która całkowicie na nim żyła, utrudniała mu powrót na dobrą drogę; en eindelyk maakte de uitgebreidheid der Lebaksche familie van den Regent – i w końcu, rozległość rodziny Lebak, die geheel ten-zynen laste leefde – która całkowicie na nim żyła, hem het terugkeeren tot den goeden weg moeielyk – utrudniała mu powrót na dobrą drogę).

Zóó zocht Havelaar naar gronden om alle strengheid uittestellen, en nog-eens en nòg-eens te beproeven wat er kon bereikt worden met zachtheid. (Tak Havelaar szukał powodów, aby opóźnić wszelką surowość i jeszcze raz, i jeszcze raz próbować, co można osiągnąć łagodnością; zóó zocht Havelaar naar gronden om alle strengheid uittestellen – tak Havelaar szukał powodów, aby opóźnić wszelką surowość, en nog-eens en nòg-eens te beproeven wat er kon bereikt worden met zachtheid – i jeszcze raz, i jeszcze raz próbować, co można osiągnąć łagodnością).

En hy ging verder nog dan zachtheid. (I poszedł dalej niż łagodność; en hy ging verder nog dan zachtheid – i poszedł dalej niż łagodność).

Met een edelmoedigheid die aan de fouten herinnerde waardoor hy zoo arm gemaakt was, schoot hy den Regent gedurig op eigen verantwoordelykheid geld voor, opdat niet behoefte al te sterk zou dringen tot vergryp, en hy vergat als gewoonlyk zichzelf zóó ver dat hy aanbood zich en de zynen tot het strikt noodige te bekrimpen, om den Regent ter-hulpe te komen met het weinige dat hy nog van zyn inkomsten zou kunnen uitsparen. (Z wielkodusznością, która przypominała o błędach, przez które stał się tak biedny, regularnie pożyczał Regentowi pieniądze na własną odpowiedzialność, aby potrzeba nie popychała go zbyt mocno do przestępstwa, i jak zwykle zapominał o sobie do tego stopnia, że zaoferował, że ograniczy siebie i swoich bliskich do niezbędnego minimum, aby pomóc Regentowi tym, co jeszcze mógłby zaoszczędzić ze swoich dochodów; met een edelmoedigheid die aan de fouten herinnerde waardoor hy zoo arm gemaakt was – z wielkodusznością, która przypominała o błędach, przez które stał się tak biedny, schoot hy den Regent gedurig op eigen verantwoordelykheid geld voor – regularnie pożyczał Regentowi pieniądze na własną odpowiedzialność, opdat niet behoefte al te sterk zou dringen tot vergryp – aby potrzeba nie popychała go zbyt mocno do przestępstwa, en hy vergat als gewoonlyk zichzelf zóó ver – i jak zwykle zapominał o sobie do tego stopnia, dat hy aanbood zich en de zynen tot het strikt noodige te bekrimpen – że zaoferował, że ograniczy siebie i swoich bliskich do niezbędnego minimum, om den Regent ter-hulpe te komen met het weinige dat hy nog van zyn inkomsten zou kunnen uitsparen – aby pomóc Regentowi tym, co jeszcze mógłby zaoszczędzić ze swoich dochodów).

Indien 't nog noodig schynen mocht, de zachtmoedigheid te bewyzen waarmee Havelaar zyn moeielyken plicht vervulde, zou dit bewys kunnen gevonden worden in een mondelinge boodschap die hy den kontroleur opdroeg, toen deze eens naar Serang zou vertrekken: ‘zeg den resident, dat hy, hoorende van de misbruiken die hier plaats vinden, niet geloove dat ik daaromtrent onverschillig ben. Ik maak daarvan niet terstond officieele melding omdat ik den Regent, met wien ik medelyden heb, wensch te bewaren voor te groote strengheid, daar ik eerst beproeven wil hem door zachtheid tot zyn plicht te brengen.’ (Gdyby jeszcze było to potrzebne, aby udowodnić łagodność, z jaką Havelaar wypełniał swoje trudne obowiązki, dowód ten można znaleźć w ustnym przekazie, który zlecił kontrolerowi, gdy ten raz wyjeżdżał do Serang: ‘powiedz rezydentowi, że słysząc o nadużyciach, które tu mają miejsce, nie sądził, że jestem wobec nich obojętny. Nie zgłaszam ich od razu oficjalnie, ponieważ chcę oszczędzić Regenta, któremu współczuję, zbytniej surowości, ponieważ najpierw chcę spróbować przekonać go łagodnością do wypełnienia swoich obowiązków’; indien 't nog noodig schynen mocht, de zachtmoedigheid te bewyzen waarmee Havelaar zyn moeielyken plicht vervulde – gdyby jeszcze było to potrzebne, aby udowodnić łagodność, z jaką Havelaar wypełniał swoje trudne obowiązki, zou dit bewys kunnen gevonden worden in een mondelinge boodschap die hy den kontroleur opdroeg – dowód ten można znaleźć w ustnym przekazie, który zlecił kontrolerowi, toen deze eens naar Serang zou vertrekken – gdy ten raz wyjeżdżał do Serang: ‘zeg den resident, dat hy, hoorende van de misbruiken die hier plaats vinden, niet geloove dat ik daaromtrent onverschillig ben – ‘powiedz rezydentowi, że słysząc o nadużyciach, które tu mają miejsce, nie sądził, że jestem wobec nich obojętny, ik maak daarvan niet terstond officieele melding omdat ik den Regent, met wien ik medelyden heb, wensch te bewaren voor te groote strengheid – nie zgłaszam ich od razu oficjalnie, ponieważ chcę oszczędzić Regenta, któremu współczuję, zbytniej surowości, daar ik eerst beproeven wil hem door zachtheid tot zyn plicht te brengen – ponieważ najpierw chcę spróbować przekonać go łagodnością do wypełnienia swoich obowiązków’).

Havelaar bleef dikwyls dagen achtereen uit. (Havelaar często pozostawał poza domem przez wiele dni; havelaar bleef dikwyls dagen achtereen uit – Havelaar często pozostawał poza domem przez wiele dni).

Als hy te-huis was, vond men hem meestal in de kamer die wy op onzen platten grond vinden voorgesteld door 't zevende vak. (Kiedy był w domu, najczęściej można go było znaleźć w pokoju, który na naszym planie jest przedstawiony jako siódmy sektor; als hy te-huis was – kiedy był w domu, vond men hem meestal in de kamer die wy op onzen platten grond vinden voorgesteld door 't zevende vak – najczęściej można go było znaleźć w pokoju, który na naszym planie jest przedstawiony jako siódmy sektor).

Daar zat hy gewoonlyk te schryven, en ontving de personen die om gehoor lieten vragen. (Tam zazwyczaj siedział pisząc i przyjmował osoby, które prosiły o audiencję; daar zat hy gewoonlyk te schryven – tam zazwyczaj siedział pisząc, en ontving de personen die om gehoor lieten vragen – i przyjmował osoby, które prosiły o audiencję).

Hy had die plek gekozen omdat hy daar in de nabyheid was van zyn Tine die zich gewoonlyk in de kamer daarnaast ophield. (Wybrał to miejsce, ponieważ był tam blisko swojej Tine, która zazwyczaj przebywała w sąsiednim pokoju; hy had die plek gekozen omdat hy daar in de nabyheid was van zyn Tine – wybrał to miejsce, ponieważ był tam blisko swojej Tine, die zich gewoonlyk in de kamer daarnaast ophield – która zazwyczaj przebywała w sąsiednim pokoju).

Want zóó innig waren zy verbonden dat Max, ook als hy bezig was met eenigen arbeid die aandacht en inspanning vorderde, gedurig behoefte voelde haar te zien of te hooren. (Bo byli tak blisko związani, że Max, nawet gdy zajmował się jakąś pracą wymagającą uwagi i wysiłku, ciągle czuł potrzebę, aby ją widzieć lub słyszeć; want zóó innig waren zy verbonden – bo byli tak blisko związani, dat Max, ook als hy bezig was met eenigen arbeid die aandacht en inspanning vorderde – że Max, nawet gdy zajmował się jakąś pracą wymagającą uwagi i wysiłku, gedurig behoefte voelde haar te zien of te hooren – ciągle czuł potrzebę, aby ją widzieć lub słyszeć).

Het was dikwyls koddig hoe hy op-eenmaal tot haar een woord richtte dat in zyn gedachten over de onderwerpen die hem bezig-hielden opkwam, en hoe snel zy, zonder te weten wat hy behandelde, den zin van zyn meening wist te vatten, die hy haar dan ook gewoonlyk niet toelichtte, als sprak het vanzelf dat zy wel weten zou wat hy bedoelde. (Często było zabawnie, jak nagle zwracał się do niej słowem, które pojawiało się w jego myślach na temat spraw, które go zajmowały, i jak szybko ona, nie wiedząc, o czym mówił, potrafiła zrozumieć jego intencje, których zazwyczaj nie wyjaśniał, jakby było oczywiste, że wie, co miał na myśli; het was dikwyls koddig hoe hy op-eenmaal tot haar een woord richtte – często było zabawnie, jak nagle zwracał się do niej słowem, dat in zyn gedachten over de onderwerpen die hem bezig-hielden opkwam – które pojawiało się w jego myślach na temat spraw, które go zajmowały, en hoe snel zy, zonder te weten wat hy behandelde, den zin van zyn meening wist te vatten – i jak szybko ona, nie wiedząc, o czym mówił, potrafiła zrozumieć jego intencje, die hy haar dan ook gewoonlyk niet toelichtte, als sprak het vanzelf dat zy wel weten zou wat hy bedoelde – których zazwyczaj nie wyjaśniał, jakby było oczywiste, że wie, co miał na myśli).

Dikwyls ook, als hy ontevreden was over eigen arbeid of pas ontvangen verdrietig bericht, sprong hy op en zeide iets onvriendelyks tot haar… die toch geen schuld had aan zyn ontevredenheid! (Często też, gdy był niezadowolony z własnej pracy lub właśnie otrzymanych smutnych wiadomości, wstawał i mówił coś nieprzyjemnego do niej… która przecież nie była winna jego niezadowolenia; dikwyls ook, als hy ontevreden was over eigen arbeid of pas ontvangen verdrietig bericht – często też, gdy był niezadowolony z własnej pracy lub właśnie otrzymanych smutnych wiadomości, sprong hy op en zeide iets onvriendelyks tot haar – wstawał i mówił coś nieprzyjemnego do niej, die toch geen schuld had aan zyn ontevredenheid – która przecież nie była winna jego niezadowolenia!).

Maar dit hoorde zy gaarne omdat het een bewys te meer was hoe Max haar verwarde met zichzelf. (Ale słyszała to chętnie, bo to był jeszcze jeden dowód, jak bardzo Max ją mylił ze sobą; maar dit hoorde zy gaarne – ale słyszała to chętnie, omdat het een bewys te meer was hoe Max haar verwarde met zichzelf – bo to był jeszcze jeden dowód, jak bardzo Max ją mylił ze sobą).

En nooit ook was er spraak van berouw over zoodanige schynbare hardheid, of van vergiffenis aan de andere zyde. (I nigdy nie było mowy o żalu za taką pozorną surowość ani o przebaczeniu z drugiej strony; en nooit ook was er spraak van berouw over zoodanige schynbare hardheid – i nigdy nie było mowy o żalu za taką pozorną surowość, of van vergiffenis aan de andere zyde – ani o przebaczeniu z drugiej strony).

Dit zou hun geweest zyn, als hadde iemand vergeving gevraagd aan zichzelf, omdat hy in wrevel zich had geslagen voor zyn eigen hoofd. (To byłoby dla nich, jakby ktoś poprosił o przebaczenie samego siebie, ponieważ w gniewie uderzył się w swoją własną głowę; dit zou hun geweest zyn – to byłoby dla nich, als hadde iemand vergeving gevraagd aan zichzelf – jakby ktoś poprosił o przebaczenie samego siebie, omdat hy in wrevel zich had geslagen voor zyn eigen hoofd – ponieważ w gniewie uderzył się w swoją własną głowę).

Zy kende hem dan ook zoo goed, dat ze juist wist wanneer ze dáár moest zyn om hem een oogenblik verpoozing te verschaffen… juist, wanneer hy behoefte had aan haren raad, en niet minder juist, wanneer ze hem alleen moest laten. (Znała go tak dobrze, że dokładnie wiedziała, kiedy powinna być tam, aby zapewnić mu chwilę odpoczynku… dokładnie, kiedy potrzebował jej rady, i równie dokładnie, kiedy powinna zostawić go samego; zy kende hem dan ook zoo goed – znała go tak dobrze, dat ze juist wist wanneer ze dáár moest zyn om hem een oogenblik verpoozing te verschaffen – że dokładnie wiedziała, kiedy powinna być tam, aby zapewnić mu chwilę odpoczynku, juist, wanneer hy behoefte had aan haren raad – dokładnie, kiedy potrzebował jej rady, en niet minder juist, wanneer ze hem alleen moest laten – i równie dokładnie, kiedy powinna zostawić go samego).

In die kamer zat Havelaar op zekeren morgen toen de kontroleur by hem binnentrad, met een zoo-even ontvangen brief in de hand. (W tym pokoju siedział Havelaar pewnego ranka, kiedy wszedł do niego kontroler z właśnie otrzymanym listem w ręku; in die kamer zat Havelaar op zekeren morgen – w tym pokoju siedział Havelaar pewnego ranka, toen de kontroleur by hem binnentrad – kiedy wszedł do niego kontroler, met een zoo-even ontvangen brief in de hand – z właśnie otrzymanym listem w ręku).

Dat is een moeielyke zaak, m'nheer Havelaar, zeide hy onder 't binnentreden. Zeer moeielyk! (To jest trudna sprawa, panie Havelaar, powiedział, wchodząc. Bardzo trudna!; dat is een moeielyke zaak, m'nheer Havelaar – to jest trudna sprawa, panie Havelaar, zeide hy onder 't binnentreden – powiedział, wchodząc, zeer moeielyk – bardzo trudna!).

Wanneer ik nu zeg dat die brief eenvoudig Havelaars last inhield, om optehelderen waarom er een verandering was gekomen in de pryzen van houtwerken en arbeidsloon, zal de lezer vinden dat de kontroleur Verbrugge al zeer spoedig iets moeielyk vond. (Kiedy powiem teraz, że ten list zawierał po prostu polecenie Havelaara, aby wyjaśnić, dlaczego nastąpiła zmiana w cenach drewna i robocizny, czytelnik uzna, że kontroler Verbrugge bardzo szybko uznał coś za trudne; wanneer ik nu zeg dat die brief eenvoudig Havelaars last inhield – kiedy powiem teraz, że ten list zawierał po prostu polecenie Havelaara, om optehelderen waarom er een verandering was gekomen in de pryzen van houtwerken en arbeidsloon – aby wyjaśnić, dlaczego nastąpiła zmiana w cenach drewna i robocizny, zal de lezer vinden dat de kontroleur Verbrugge al zeer spoedig iets moeielyk vond – czytelnik uzna, że kontroler Verbrugge bardzo szybko uznał coś za trudne).

Ik haast me dus hierby te voegen dat veel anderen evenzeer moeielykheid zouden gevonden hebben in 't beantwoorden van die eenvoudige vraag. (Spieszę się więc dodać, że wielu innych również uznałoby odpowiedź na to proste pytanie za trudną; ik haast me dus hierby te voegen – spieszę się więc dodać, dat veel anderen evenzeer moeielykheid zouden gevonden hebben in 't beantwoorden van die eenvoudige vraag – że wielu innych również uznałoby odpowiedź na to proste pytanie za trudną).

Voor eenige jaren was er te Rangkas-Betoeng een gevangenis gebouwd. (Kilka lat temu w Rangkas-Betoeng zbudowano więzienie; voor eenige jaren was er te Rangkas-Betoeng een gevangenis gebouwd – kilka lat temu w Rangkas-Betoeng zbudowano więzienie).

Nu is 't van algemeene bekendheid dat de beambten in de binnenlanden van Java de kunst verstaan gebouwen opterichten die duizenden waard zyn, zonder meer dan even zooveel honderden daarvoor uittegeven. (Jest powszechnie znane, że urzędnicy w interiorze Jawy opanowali sztukę wznoszenia budynków wartych tysiące, wydając na nie zaledwie setki; nu is 't van algemeene bekendheid dat de beambten in de binnenlanden van Java – jest powszechnie znane, że urzędnicy w interiorze Jawy, de kunst verstaan gebouwen opterichten die duizenden waard zyn – opanowali sztukę wznoszenia budynków wartych tysiące, zonder meer dan even zooveel honderden daarvoor uittegeven – wydając na nie zaledwie setki).

Men verkrygt daardoor den roep van bekwaamheid en yver voor 's lands dienst. (W ten sposób zyskuje się reputację kompetencji i gorliwości w służbie państwowej; men verkrygt daardoor den roep van bekwaamheid en yver voor 's lands dienst – w ten sposób zyskuje się reputację kompetencji i gorliwości w służbie państwowej).

Het verschil tusschen de uitgegeven gelden en de waarde van het daarvoor verkregene, wordt aangevuld door onbetaalde levering of onbetaalden arbeid. (Różnica między wydanymi środkami a wartością uzyskaną w ten sposób jest uzupełniana przez nieopłacone dostawy lub nieopłaconą pracę; het verschil tusschen de uitgegeven gelden en de waarde van het daarvoor verkregene – różnica między wydanymi środkami a wartością uzyskaną w ten sposób, wordt aangevuld door onbetaalde levering of onbetaalden arbeid – jest uzupełniana przez nieopłacone dostawy lub nieopłaconą pracę).

Sedert eenige jaren bestaan er voorschriften die dit verbieden. (Od kilku lat istnieją przepisy zakazujące tego; sedert eenige jaren bestaan er voorschriften die dit verbieden – od kilku lat istnieją przepisy zakazujące tego).

Of ze worden nagekomen, is hier de vraag niet. (Czy są one przestrzegane, to nie jest tutaj pytanie; of ze worden nagekomen, is hier de vraag niet – czy są one przestrzegane, to nie jest tutaj pytanie).