Was 't koketterie van Havelaar, toen hy te Natal een hond – Sappho heette het dier – nasprong in de riviermonding, omdat hy vreesde dat het nog jonge dier niet goed genoeg zwemmen kon om de haaien te ontwyken die daar zoo menigvuldig zyn? (Czy to była kokieteria ze strony Havelaara, gdy w Natal wskoczył za psem – zwanym Sappho – do ujścia rzeki, ponieważ obawiał się, że młode zwierzę nie umie dobrze pływać, aby unikać rekinów, które tam są tak liczne?;

Was 't koketterie van Havelaar, toen hy te Natal een hond – Sappho heette het dier – nasprong in de riviermonding

– czy to była kokieteria ze strony Havelaara, gdy w Natal wskoczył za psem – zwanym Sappho – do ujścia rzeki,

omdat hy vreesde dat het nog jonge dier niet goed genoeg zwemmen kon om de haaien te ontwyken die daar zoo menigvuldig zyn

– ponieważ obawiał się, że młode zwierzę nie umie dobrze pływać, aby unikać rekinów, które tam są tak liczne?).

Ik vind zulk koketteeren met goedhartigheid moeielyker te gelooven dan de goedhartigheid zelf. (Trudniej mi uwierzyć w takie kokietowanie dobrodusznością niż w samą dobroduszność;

Ik vind zulk koketteeren met goedhartigheid moeielyker te gelooven dan de goedhartigheid zelf

– trudniej mi uwierzyć w takie kokietowanie dobrodusznością niż w samą dobroduszność).

Ik roep u op, u, de velen die Havelaar gekend hebt – wanneer ge niet verstyfd zyt door winterkou en dood… als de geredde vliegen, of verdroogd door de hitte daarginds onder de linie! – ik roep u op om getuigenis te geven van zyn hart, gy allen die hem hebt gekend! (Wzywam was, was, wielu, którzy znaliście Havelaara – jeśli nie zesztywnieliście z zimna i śmierci… jak uratowane muchy, lub nie wysuszyliście się z powodu upału tam pod równikiem! – wzywam was do złożenia świadectwa o jego sercu, wy wszyscy, którzy go znaliście!;

Ik roep u op, u, de velen die Havelaar gekend hebt

– wzywam was, was, wielu, którzy znaliście Havelaara,

wanneer ge niet verstyfd zyt door winterkou en dood

– jeśli nie zesztywnieliście z zimna i śmierci,

als de geredde vliegen, of verdroogd door de hitte daarginds onder de linie

– jak uratowane muchy, lub nie wysuszyliście się z powodu upału tam pod równikiem!,

ik roep u op om getuigenis te geven van zyn hart, gy allen die hem hebt gekend

– wzywam was do złożenia świadectwa o jego sercu, wy wszyscy, którzy go znaliście!).

Thans vooral roep ik u op met vertrouwen, omdat ge niet meer noodig hebt te zoeken waar de koord moet worden ingehaakt om hem neertehalen van welke luttele hoogte ook. (Teraz wzywam was z ufnością, ponieważ nie musicie już szukać, gdzie należy zaczepić linę, aby zrzucić go z jakiejkolwiek niskiej wysokości;

Thans vooral roep ik u op met vertrouwen

– teraz wzywam was z ufnością,

omdat ge niet meer noodig hebt te zoeken waar de koord moet worden ingehaakt om hem neertehalen van welke luttele hoogte ook

– ponieważ nie musicie już szukać, gdzie należy zaczepić linę, aby zrzucić go z jakiejkolwiek niskiej wysokości).

Intusschen, hoe bont het schyne, zal ik hier plaats geven aan eenige regels van zyn hand, die zulke getuigenissen misschien overbodig maken. (Tymczasem, jak dziwne by się to nie wydawało, zamieszczę tutaj kilka wierszy jego autorstwa, które mogą sprawić, że takie świadectwa będą zbędne;

Intusschen, hoe bont het schyne

– tymczasem, jak dziwne by się to nie wydawało,

zal ik hier plaats geven aan eenige regels van zyn hand

– zamieszczę tutaj kilka wierszy jego autorstwa,

die zulke getuigenissen misschien overbodig maken

– które mogą sprawić, że takie świadectwa będą zbędne).

Max was eens verre, verre weg van vrouw en kind. (Max był kiedyś daleko, daleko od żony i dziecka;

Max was eens verre, verre weg van vrouw en kind

– Max był kiedyś daleko, daleko od żony i dziecka).

Hy had haar in Indie moeten achterlaten, en bevond zich in Duitschland. (Musiał ją zostawić w Indiach i przebywał w Niemczech;

Hy had haar in Indie moeten achterlaten

– musiał ją zostawić w Indiach,

en bevond zich in Duitschland

– i przebywał w Niemczech).

Met de vlugheid die ik hem toeken, doch die ik niet in bescherming neem als men ze mocht willen aantasten, maakte hy zich meester van de taal des lands waar hy eenige maanden verkeerd had. (Z szybkością, którą mu przypisuję, ale której nie bronię, jeśli ktoś chciałby ją podważyć, opanował język kraju, w którym przebywał kilka miesięcy;

Met de vlugheid die ik hem toeken

– z szybkością, którą mu przypisuję,

doch die ik niet in bescherming neem als men ze mocht willen aantasten

– ale której nie bronię, jeśli ktoś chciałby ją podważyć,

maakte hy zich meester van de taal des lands waar hy eenige maanden verkeerd had

– opanował język kraju, w którym przebywał kilka miesięcy).

Ziehier die regels, die te-gelyker-tyd de innigheid schetsen van den band die hem aan de zynen hechtte. (Oto te wiersze, które jednocześnie szkicują serdeczność więzi, która łączyła go z bliskimi;

Ziehier die regels

– oto te wiersze,

die te-gelyker-tyd de innigheid schetsen van den band die hem aan de zynen hechtte

– które jednocześnie szkicują serdeczność więzi, która łączyła go z bliskimi).

Mein Kind, da schlägt die neunte Stunde, hör! (Moje dziecko, dziewiąta godzina uderza, słyszysz?;

Mein Kind, da schlägt die neunte Stunde, hör

– moje dziecko, dziewiąta godzina uderza, słyszysz?).

Der Nachtwind säuselt, und die Luft wird kühl, (Nocny wiatr szumi, a powietrze robi się chłodne;

Der Nachtwind säuselt, und die Luft wird kühl

– nocny wiatr szumi, a powietrze robi się chłodne).

Zu kühl für dich vielleicht: dein Stirnchen glüht! (Może zbyt chłodne dla ciebie: twoje czółko się świeci!;

Zu kühl für dich vielleicht: dein Stirnchen glüht

– może zbyt chłodne dla ciebie: twoje czółko się świeci!).

Du hast den ganzen Tag so wild gespielt, (Cały dzień bawiłeś się tak dziko;

Du hast den ganzen Tag so wild gespielt

– cały dzień bawiłeś się tak dziko).

Und bist wohl müde, komm, dein Tikar harret. (I pewnie jesteś zmęczony, chodź, twoja mata czeka;

Und bist wohl müde, komm, dein Tikar harret

– i pewnie jesteś zmęczony, chodź, twoja mata czeka).

Ach, Mutter, lass mich noch 'nen Augenblick! (Ach, mamo, pozwól mi jeszcze chwilę!;

Ach, Mutter, lass mich noch 'nen Augenblick

– ach, mamo, pozwól mi jeszcze chwilę!).

Es ist so sanft zu ruhen hier… und dort, (Tak przyjemnie jest odpoczywać tutaj… i tam;

Es ist so sanft zu ruhen hier… und dort

– tak przyjemnie jest odpoczywać tutaj… i tam).

Da drin auf meiner Matte, schlaf' ich gleich, (Tam, na mojej macie, od razu zasypiam;

Da drin auf meiner Matte, schlaf' ich gleich

– tam, na mojej macie, od razu zasypiam).

Und weiss nicht einmal was ich träume! Hier (I nawet nie wiem, o czym śnię! Tutaj;

Und weiss nicht einmal was ich träume

– i nawet nie wiem, o czym śnię!,

Hier

– tutaj).

Kann ich doch gleich dir sagen was ich träume, (Mogę ci od razu powiedzieć, o czym śnię;

Kann ich doch gleich dir sagen was ich träume

– mogę ci od razu powiedzieć, o czym śnię).

En vragen was mein Traum betekent… hör, (I zapytać, co mój sen oznacza… słyszysz;

En vragen was mein Traum betekent

– i zapytać, co mój sen oznacza,

hör

– słyszysz).

Was war das? (Co to było?;

Was war das

– co to było?).

's War ein Klapper der da fiel. (To była grzechotka, która upadła;

's War ein Klapper der da fiel

– to była grzechotka, która upadła).

Thut das dem Klapper weh? (Czy to boli grzechotkę?;

Thut das dem Klapper weh

– czy to boli grzechotkę?).

Ich glaube nicht, (Nie sądzę;

Ich glaube niet

– nie sądzę).

Man zegt, de Frucht, der Stein, hat kein Gefühl. (Mówią, że owoc, kamień, nie ma uczuć;

Man zegt, de Frucht, der Stein, hat kein Gefühl

– mówią, że owoc, kamień, nie ma uczuć).

Doch eine Blume, fühlt die ook niet? (A kwiat, czy też nie czuje?;

Doch eine Blume, fühlt die ook niet

– a kwiat, czy też nie czuje?).

Nein, (Nie;

Nein

– nie).

Man zegt, ze fühle niet. (Mówią, że nie czuje;

Man zegt, ze fühle niet

– mówią, że nie czuje).

Waarom denn, Mutter, (Dlaczego więc, mamo;

Waarom denn, Mutter

– dlaczego więc, mamo).

Als gestern ik de Pukul ampat brach (Gdy wczoraj złamałem pukul ampat;

Als gestern ik de Pukul ampat brach

– gdy wczoraj złamałem pukul ampat).

Hast du gezegd: es thut der Blume weh? (Powiedziałaś: to boli kwiat?;

Hast du gezegd: es thut der Blume weh

– powiedziałaś: to boli kwiat?).

Mein Kind, de Pukul ampat was zo schön (Moje dziecko, pukul ampat był tak piękny;

Mein Kind, de Pukul ampat was zo schön

– moje dziecko, pukul ampat był tak piękny).

Du zogst de zarten Blättchen roh entzwei, (Szarpnąłeś delikatne listki surowo na pół;

Du zogst de zarten Blättchen roh entzwei

– szarpnąłeś delikatne listki surowo na pół).

Das that mir voor de arme Blume leid. (Było mi żal biednego kwiatu;

Das that mir voor de arme Blume leid

– było mi żal biednego kwiatu).

Wanneer gelijk de Blume zelf es niet gefühlt, (Chociaż kwiat sam tego nie poczuł;

Wanneer gelijk de Blume zelf es niet gefühlt

– chociaż kwiat sam tego nie poczuł).

Ik fühlt' es voor de Blume, omdat ze schön was. (Poczułem to za kwiat, bo był piękny;

Ik fühlt' es voor de Blume, omdat ze schön was

– poczułem to za kwiat, bo był piękny).

Doch, Mutter, bist du ook schön? (Ale, mamo, czy ty też jesteś piękna?;

Doch, Mutter, bist du ook schön

– ale, mamo, czy ty też jesteś piękna?).

Nein, mein Kind, (Nie, moje dziecko;

Nein, mein Kind

– nie, moje dziecko).

Ik geloof niet. (Nie sądzę;

Ik geloof niet

– nie sądzę).

Allein du hast Gefühl? (Ale masz uczucia?;

Allein du hast Gefühl

– ale masz uczucia?).

Ja, Menschen haben's… doch niet alle gelijk. (Tak, ludzie je mają… ale nie wszyscy jednakowo;

Ja, Menschen haben's… doch niet alle gelijk

– tak, ludzie je mają… ale nie wszyscy jednakowo).

En kan dir iets weh thun? Thut dir's weh, (Czy coś może cię boleć? Czy cię boli;

En kan dir iets weh thun? Thut dir's weh

– czy coś może cię boleć? Czy cię boli).

Wanneer dir im Schooss so schwer mein Köpfchen ruht? (Gdy moja głowa tak ciężko spoczywa na twoich kolanach?;

Wanneer dir im Schooss so schwer mein Köpfchen ruht

– gdy moja głowa tak ciężko spoczywa na twoich kolanach?).

Nein, das thut mir niet weh! (Nie, to mnie nie boli!;

Nein, das thut mir niet weh

– nie, to mnie nie boli!).

En, Mutter, ik… (A, mamo, ja…;

En, Mutter, ik

– a, mamo, ja…).

Hab' ik Gefühl? (Czy mam uczucia?;

Hab' ik Gefühl

– czy mam uczucia?).

Gewiss! Erinn're dich (Oczywiście! Pamiętasz;

Gewiss! Erinn're dich

– oczywiście! Pamiętasz).

Hoe je, gestrauchelt einst, an einem Stein (Jak kiedyś potknąłeś się o kamień;

Hoe je, gestrauchelt einst, an einem Stein

– jak kiedyś potknąłeś się o kamień).

Je Händchen hast verwundet, en geweint. (Zraniłeś swoją rączkę i płakałeś;

Je Händchen hast verwundet, en geweint

– zraniłeś swoją rączkę i płakałeś).

Ook weintest je, als Saudien je erzählte (Płakałeś też, gdy Saudien opowiedział ci;

Ook weintest je, als Saudien je erzählte

– płakałeś też, gdy Saudien opowiedział ci).

Dat op de Hügeln daar, een Schäflein tief (Że na wzgórzach tam, owieczka głęboko;

Dat op de Hügeln daar, een Schäflein tief

– że na wzgórzach tam, owieczka głęboko).

In een Schlucht hinunter fiel, en starb. (Wpadła w wąwóz i zmarła;

In een Schlucht hinunter fiel, en starb

– wpadła w wąwóz i zmarła).

Da hast je lang geweint… dat was Gefühl. (Wtedy długo płakałeś… to były uczucia;

Da hast je lang geweint… dat was Gefühl

– wtedy długo płakałeś… to były uczucia).

Doch, Mutter, ist Gefühl denn Schmerz? (Ale, mamo, czy uczucia to ból?;

Doch, Mutter, ist Gefühl denn Schmerz

– ale, mamo, czy uczucia to ból?).

Ja, oft! (Tak, często!;

Ja, oft

– tak, często!).

Doch… immer niet, bisweilen niet! Je weet, (Ale… nie zawsze, czasami nie! Wiesz;

Doch… immer niet, bisweilen niet! Je weet

– ale… nie zawsze, czasami nie! Wiesz).

Wanneer's Schwesterlein je in de Haare greift, (Kiedy siostra chwyta cię za włosy;

Wanneer's Schwesterlein je in de Haare greift

– kiedy siostra chwyta cię za włosy).

En krähend je 's gezichtchen nah bijt, (I kracząc, zbliża twój mały twarz do niej;

En krähend je 's gezichtchen nah bijt

– i kracząc, zbliża twój mały twarz do niej).

Dan lacht je vreugde, dat is ook Gefühl. (Wtedy śmiejesz się z radości, to też są uczucia;

Dan lacht je vreugde, dat is ook Gefühl

– wtedy śmiejesz się z radości, to też są uczucia).

En dan mijn Schwesterlein… ze weint so oft, (A moja siostra… ona tak często płacze;

En dan mijn Schwesterlein… ze weint so oft

– a moja siostra… ona tak często płacze).

Ist dat voor Schmerz? Heeft ze dan ook Gefühl? (Czy to z bólu? Czy ona też ma uczucia?;

Ist dat voor Schmerz? Heeft ze dan ook Gefühl

– czy to z bólu? Czy ona też ma uczucia?).

Misschien, mijn Kind, we weten 't niet, (Może, moje dziecko, nie wiemy;

Misschien, mijn Kind, we weten 't niet

– może, moje dziecko, nie wiemy).

Omdat ze, zo klein, 't nog niet zeggen kan. (Bo jest tak mała, że nie może jeszcze tego powiedzieć;

Omdat ze, zo klein, 't nog niet zeggen kan

– bo jest tak mała, że nie może jeszcze tego powiedzieć).

Doch, Mutter… hoor, wat was dat? (Ale, mamo… słyszysz, co to było?;

Doch, Mutter… hoor, wat was dat

– ale, mamo… słyszysz, co to było?).

Een Hirsch (Jeleń;

Een Hirsch

– jeleń).

Die zich verspätet im Gebüsch, en nu (Który spóźnił się w zaroślach, a teraz;

Die zich verspätet im Gebüsch, en nu

– który spóźnił się w zaroślach, a teraz).

Met spoed huiswaarts keert, en rust zoekt (Spieszy się do domu, szuka spokoju;

Met spoed huiswaarts keert, en rust zoekt

– spieszy się do domu, szuka spokoju).

Bij andere Hirschen die hem lief zijn. (Wśród innych jeleni, które są mu drogie;

Bij andere Hirschen die hem lief zijn

– wśród innych jeleni, które są mu drogie).

Mutter, (Mamo;

Mutter

– mamo).

Heeft zo'n Hirsch een Schwesterlein als ik? (Czy taki jeleń ma siostrę jak ja?;

Heeft zo'n Hirsch een Schwesterlein als ik

– czy taki jeleń ma siostrę jak ja?).

En een moeder ook? (I też matkę?;

En een moeder ook

– i też matkę?).

Ik weet 't niet, Kind. (Nie wiem, dziecko;

Ik weet 't niet, Kind

– nie wiem, dziecko).

Dat zou verdrietig zijn, wanneer 't niet zo was! (Byłoby to smutne, gdyby tak nie było!;

Dat zou verdrietig zijn, wanneer 't niet zo was

– byłoby to smutne, gdyby tak nie było!).

Doch, Mutter, zie… wat blinkt daar in het struikgewas? (Ale, mamo, zobacz… co tam błyszczy w zaroślach?;

Doch, Mutter, zie… wat blinkt daar in het struikgewas

– ale, mamo, zobacz… co tam błyszczy w zaroślach?).

Zie hoe het springt en danst… is dat een vonk? (Zobacz, jak skacze i tańczy… czy to iskra?;

Zie hoe het springt en danst… is dat een vonk

– zobacz, jak skacze i tańczy… czy to iskra?).

Het is een vuurvliegje. (To jest świetlik;

Het is een vuurvliegje

– to jest świetlik).

Mag ik het vangen? (Mogę go złapać?;

Mag ik het vangen

– mogę go złapać?).

Je mag, maar het vliegje is zo teer, (Możesz, ale muchę jest tak delikatna;

Je mag, maar het vliegje is zo teer

– możesz, ale muchę jest tak delikatna).

Je zult het zeker pijn doen, en zodra (Na pewno go zranisz, a gdy tylko;

Je zult het zeker pijn doen, en zodra

– na pewno go zranisz, a gdy tylko).

Je het met je vingers te ruw aanraakt, (Dotkniesz go zbyt szorstko palcami;

Je het met je vingers te ruw aanraakt

– dotkniesz go zbyt szorstko palcami).

Het diertje wordt ziek, en sterft, en blinkt niet meer. (Muchę zachoruje, umrze i nie będzie już błyszczeć;

Het diertje wordt ziek, en sterft, en blinkt niet meer

– muchę zachoruje, umrze i nie będzie już błyszczeć).

Dat zou zonde zijn! Nee, ik vang het niet! (Szkoda by było! Nie, nie złapię go!;

Dat zou zonde zijn! Nee, ik vang het niet

– szkoda by było! Nie, nie złapię go!).

Zie, daar verdwijnt het… nee, het komt hierheen… (Zobacz, tam znika… nie, przychodzi tutaj…;

Zie, daar verdwijnt het… nee, het komt hierheen

– zobacz, tam znika… nie, przychodzi tutaj…).

Ik vang het toch niet! Weer vliegt het weg, (Nie złapię go! Znowu odlatuje;

Ik vang het toch niet! Weer vliegt het weg

– nie złapię go! Znowu odlatuje).

En is blij dat ik het niet gevangen heb! (I cieszy się, że go nie złapałem!;

En is blij dat ik het niet gevangen heb

– i cieszy się, że go nie złapałem!).

Daar vliegt het… hoog! Hoog, boven… wat is dat, (Tam leci… wysoko! Wysoko, nad… co to jest;

Daar vliegt het… hoog! Hoog, boven… wat is dat

– tam leci… wysoko! Wysoko, nad… co to jest).

Zijn dat ook vuurvliegjes daar? (Czy to też świetliki tam?;

Zijn dat ook vuurvliegjes daar

– czy to też świetliki tam?).

Dat zijn (To są;

Dat zijn

– to są).

De sterren. (Gwiazdy;

De sterren

– gwiazdy).

Een, en tien, en duizend! (Jeden, dziesięć i tysiąc!;

Een, en tien, en duizend

– jeden, dziesięć i tysiąc!).

Hoeveel zijn er dan? (Ile ich jest?;

Hoeveel zijn er dan

– ile ich jest?).

Ik weet het niet, (Nie wiem;

Ik weet het niet

– nie wiem).

Niemand heeft ooit de sterren geteld. (Nikt nigdy nie policzył gwiazd;

Niemand heeft ooit de sterren geteld

– nikt nigdy nie policzył gwiazd).

Zeg, moeder, telt Hij ook de sterren niet? (Powiedz, mamo, czy On też nie liczy gwiazd?;

Zeg, moeder, telt Hij ook de sterren niet

– powiedz, mamo, czy On też nie liczy gwiazd?).

Nee, lieveling, ook Hij niet. (Nie, kochanie, nawet On nie;

Nee, lieveling, ook Hij niet

– nie, kochanie, nawet On nie).

Is het ver, (Czy to daleko;

Is het ver

– czy to daleko).

Daar boven waar de sterren zijn? (Tam na górze, gdzie są gwiazdy?;

Daar boven waar de sterren zijn

– tam na górze, gdzie są gwiazdy?).

Heel ver! (Bardzo daleko!;

Heel ver

– bardzo daleko!).

Maar hebben deze sterren ook gevoel? (Ale czy te gwiazdy też mają uczucia?;

Maar hebben deze sterren ook gevoel

– ale czy te gwiazdy też mają uczucia?).

En zouden ze, als ik ze met de hand (I czy, gdybym ich dotknął ręką;

En zouden ze, als ik ze met de hand

– i czy, gdybym ich dotknął ręką).

Raakte, gelijk ziek worden, en de glans (Dotknę, staną się chore i stracą blask;

Raakte, gelijk ziek worden, en de glans

– dotknę, staną się chore i stracą blask).

Verliezen, zoals de vuurvliegje? – Zie, nog zweeft het! – (Tracą, jak świetlik? – Zobacz, jeszcze unosi się! -;

Verliezen, zoals de vuurvliegje? – Zie, nog zweeft het!

– tracą, jak świetlik? – Zobacz, jeszcze unosi się! -).

Zou het ook de sterren pijn doen? (Czy to również zraniłoby gwiazdy?;

Zou het ook de sterren pijn doen

– czy to również zraniłoby gwiazdy?).

Nee, (Nie;

Nee

– nie).

Het doet de sterren geen pijn! Maar het is te ver (To nie rani gwiazd! Ale jest za daleko;

Het doet de sterren geen pijn

– to nie rani gwiazd!,

Maar het is te ver

– ale jest za daleko).

Voor je kleine hand: je reikt zo hoog niet. (Dla twojej małej ręki: nie sięgniesz tak wysoko;

Voor je kleine hand: je reikt zo hoog niet

– dla twojej małej ręki: nie sięgniesz tak wysoko).

Kan Hij de sterren met de hand vangen? (Czy On może złapać gwiazdy ręką?;

Kan Hij de sterren met de hand vangen

– czy On może złapać gwiazdy ręką?).

Zelfs Hij niet: niemand kan! (Nawet On nie: nikt nie może!;

Zelfs Hij niet: niemand kan

– nawet On nie: nikt nie może!).

Das ist Schade! (Szkoda!)

Ich gäb so gern dir einen! Wenn ich gross bin, (Tak bardzo chciałbym ci jeden dać! Kiedy dorosnę,)

Dann will ich so dich lieben dass ich 's kann. (Będę cię tak kochał, że będę mógł.)

Das Kind schlief ein. Ihm träumte von Gefühl, (Dziecko zasnęło. Śniło o uczuciach,)

Von Sternen die es fasste mit der Hand...... (O gwiazdach, które dotknęło ręką…)

Die Mutter schlief noch lange nicht! Doch träumte (Matka długo nie spała! Ale śniła)

Auch sie, und dacht' an den der fern war… (Także ona, i myślała o tym, który był daleko…)

Ja, op 't gevaar af van bont te schynen, heb ik aan die regels hier plaats gegeven. (Tak, na ryzyko wydania się dziwnym, zamieściłem te wiersze tutaj.)

Ik wensch geen gelegenheid te verzuimen om den man te doen kennen die de hoofdrol vervult in myn verhaal, opdat hy den lezer eenig belang inboezeme wanneer later donkere wolken zich samentrekken over zyn hoofd. (Nie chcę przegapić okazji, by poznać człowieka, który odgrywa główną rolę w mojej opowieści, aby wzbudzić w czytelniku pewne zainteresowanie, gdy później ciemne chmury gromadzą się nad jego głową;

Ik wensch geen gelegenheid te verzuimen om den man te doen kennen die de hoofdrol vervult in myn verhaal

– nie chcę przegapić okazji, by poznać człowieka, który odgrywa główną rolę w mojej opowieści,

opdat hy den lezer eenig belang inboezeme wanneer later donkere wolken zich samentrekken over zyn hoofd

– aby wzbudzić w czytelniku pewne zainteresowanie, gdy później ciemne chmury gromadzą się nad jego głową).

Rozdział 15: Refleksje Havelaar

Vyftiende hoofdstuk

Havelaars voorganger, die wel het goede wilde doch tevens de hooge ongenade van de Regeering eenigszins scheen gevreesd te hebben – de man had veel kinderen, en geen vermogen – had alzoo liever met den resident gesproken over wat hyzelf verregaande misbruiken noemde, dan die ronduit te noemen in een officieel bericht. Hy wist dat een resident niet gaarne een schriftelyk rapport ontvangt, dat in zyn archief blyft liggen en later kan gelden als bewys dat hy tydig was opmerkzaam gemaakt op deze of gene verkeerdheid, terwyl een mondelinge mededeeling hem zonder gevaar de keus laat tusschen 't al of niet gevolg geven aan een klacht. (Poprzednik Havelaara, który chciał dobrze, ale również wydawał się bać wysokiej niełaski rządu – człowiek ten miał wiele dzieci i brak majątku – wolał rozmawiać z rezydentem o tym, co sam nazywał rażącymi nadużyciami, niż otwarcie nazwać je w oficjalnym raporcie. Wiedział, że rezydent niechętnie przyjmuje pisemne raporty, które pozostają w jego archiwum i później mogą stanowić dowód, że został terminowo poinformowany o tej lub innej nieprawidłowości, podczas gdy ustne przekazanie pozostawia mu możliwość wyboru, czy odpowiedzieć na skargę, czy nie;

Havelaars voorganger

– poprzednik Havelaara,

die wel het goede wilde

– który chciał dobrze,

doch tevens de hooge ongenade van de Regeering eenigszins scheen gevreesd te hebben

– ale również wydawał się bać wysokiej niełaski rządu,

de man had veel kinderen, en geen vermogen

– człowiek ten miał wiele dzieci i brak majątku,

had alzoo liever met den resident gesproken

– wolał rozmawiać z rezydentem,

over wat hyzelf verregaande misbruiken noemde

– o tym, co sam nazywał rażącymi nadużyciami,

dan die ronduit te noemen in een officieel bericht

– niż otwarcie nazwać je w oficjalnym raporcie,

Hy wist dat een resident niet gaarne een schriftelyk rapport ontvangt

– Wiedział, że rezydent niechętnie przyjmuje pisemne raporty,

dat in zyn archief blyft liggen en later kan gelden als bewys dat hy tydig was opmerkzaam gemaakt op deze of gene verkeerdheid

– które pozostają w jego archiwum i później mogą stanowić dowód, że został terminowo poinformowany o tej lub innej nieprawidłowości,

terwyl een mondelinge mededeeling hem zonder gevaar de keus laat tusschen 't al of niet gevolg geven aan een klacht

– podczas gdy ustne przekazanie pozostawia mu możliwość wyboru, czy odpowiedzieć na skargę, czy nie).

Zulke mondelinge mededeelingen hadden gewoonlyk een onderhoud ten-gevolge met den Regent, die natuurlyk alles ontkende en op bewyzen aandrong. (Takie ustne przekazy zazwyczaj skutkowały rozmową z Regentem, który oczywiście wszystkiemu zaprzeczał i domagał się dowodów;

Zulke mondelinge mededeelingen

– takie ustne przekazy,

hadden gewoonlyk een onderhoud ten-gevolge met den Regent

– zazwyczaj skutkowały rozmową z Regentem,

die natuurlyk alles ontkende

– który oczywiście wszystkiemu zaprzeczał,

en op bewyzen aandrong

– i domagał się dowodów).

Dan werden de lieden opgeroepen die de stoutheid hadden gehad zich te beklagen, en kruipende voor de voeten van den Adhipatti, baden zy om verschooning. ‘Neen, die buffel was hun niet afgenomen om-niet, ze geloofden wel dat daarvoor een dubbelen prys zou betaald worden.’ ‘Neen, ze waren niet afgeroepen van hun velden om zonder betaling te arbeiden in de Sawahs van den Regent, ze wisten zeer goed dat de Adhipatti hen later ruim zou beloond hebben.’ ‘Ze hadden hun aanklacht ingebracht in een oogenblik van ongegronden wrevel… ze waren waanzinnig geweest, en smeekten dat men hen straffen mocht voor zulke verregaande oneerbiedigheid!’ (Wtedy wzywano ludzi, którzy mieli odwagę się skarżyć, a oni, pełzając u stóp Adhipatti, błagali o przebaczenie. ‘Nie, ten bawół nie został im odebrany za darmo, wierzyli, że zapłacono by za niego podwójną cenę.’ ‘Nie, nie zostali wezwani z ich pól, aby pracować bez zapłaty na polach Regent, wiedzieli bardzo dobrze, że Adhipatti hojnie by ich później wynagrodził.’ ‘Złożyli skargę w chwili bezpodstawnego gniewu… byli szaleni i błagali, aby ich ukarano za tak rażącą niegrzeczność!’;

Dan werden de lieden opgeroepen

– wtedy wzywano ludzi,

die de stoutheid hadden gehad zich te beklagen

– którzy mieli odwagę się skarżyć,

en kruipende voor de voeten van den Adhipatti

– a oni, pełzając u stóp Adhipatti,

baden zy om verschooning

– błagali o przebaczenie, ‘

Neen, die buffel was hun niet afgenomen om-niet, ze geloofden wel dat daarvoor een dubbelen prys zou betaald worden

’ – ‘Nie, ten bawół nie został im odebrany za darmo, wierzyli, że zapłacono by za niego podwójną cenę’, ‘

Neen, ze waren niet afgeroepen van hun velden om zonder betaling te arbeiden in de Sawahs van den Regent, ze wisten zeer goed dat de Adhipatti hen later ruim zou beloond hebben

’ – ‘Nie, nie zostali wezwani z ich pól, aby pracować bez zapłaty na polach Regent, wiedzieli bardzo dobrze, że Adhipatti hojnie by ich później wynagrodził’, ‘

Ze hadden hun aanklacht ingebracht in een oogenblik van ongegronden wrevel… ze waren waanzinnig geweest, en smeekten dat men hen straffen mocht voor zulke verregaande oneerbiedigheid!

’ – ‘Złożyli skargę w chwili bezpodstawnego gniewu… byli szaleni i błagali, aby ich ukarano za tak rażącą niegrzeczność!’).

Dan wist de resident wel wat hy over die intrekking der aanklacht te denken had, maar dat intrekken gaf hem niettemin een schoone gelegenheid om den Regent te handhaven in ambt en eer, en hemzelf was de onaangename taak bespaard de Regeering te ‘bemoeielyken’ met een ongunstig bericht. (Rezydent dobrze wiedział, co myśleć o tym wycofaniu skargi, ale mimo to dawało mu to doskonałą okazję do utrzymania Regenta na stanowisku i w honorze, a sam oszczędzał sobie nieprzyjemnego zadania ‘utrudniania’ rządu niekorzystnym raportem;

Dan wist de resident wel wat hy over die intrekking der aanklacht te denken had

– rezydent dobrze wiedział, co myśleć o tym wycofaniu skargi,

maar dat intrekken gaf hem niettemin een schoone gelegenheid

– ale mimo to dawało mu to doskonałą okazję,

om den Regent te handhaven in ambt en eer

– do utrzymania Regenta na stanowisku i w honorze,

en hemzelf was de onaangename taak bespaard de Regeering te

‘

bemoeielyken

’

met een ongunstig bericht

– a sam oszczędzał sobie nieprzyjemnego zadania ‘utrudniania’ rządu niekorzystnym raportem).

De roekelooze aanklagers werden met rottingslagen gestraft, de Regent had gezegepraald, en de resident keerde naar de hoofdplaats terug, met het aangenaam bewustzyn die zaak alweer zoo goed ‘geschipperd’ te hebben. (Lekkomyślni skarżący byli karani chłostą, Regent triumfował, a rezydent wracał do stolicy z przyjemną świadomością, że znów tak dobrze 'uporządkował' sprawę;

De roekelooze aanklagers werden met rottingslagen gestraft

– lekkomyślni skarżący byli karani chłostą,

de Regent had gezegepraald

– Regent triumfował,

en de resident keerde naar de hoofdplaats terug

– a rezydent wracał do stolicy,

met het aangenaam bewustzyn die zaak alweer zoo goed

‘

geschipperd

’

te hebben

– z przyjemną świadomością, że znów tak dobrze 'uporządkował' sprawę).

Maar wat moest nu de adsistent-resident doen, als den volgenden dag weer andere klagers zich by hem aanmeldden? (Ale co miał zrobić asystent rezydenta, jeśli następnego dnia zgłosili się do niego inni skarżący;

maar wat moest nu de adsistent-resident doen

– ale co miał zrobić asystent rezydenta,

als den volgenden dag weer andere klagers zich by hem aanmeldden

– jeśli następnego dnia zgłosili się do niego inni skarżący?).

Of – en dit geschiedde dikwyls – als dezelfde klagers terugkeerden en hun intrekking introkken? (Albo – i to zdarzało się często – jeśli ci sami skarżący wrócili i wycofali swoje odwołanie;

of – en dit geschiedde dikwyls

– albo – i to zdarzało się często,

als dezelfde klagers terugkeerden en hun intrekking introkken

– jeśli ci sami skarżący wrócili i wycofali swoje odwołanie?).

Moest hy weder die zaak op zyn nota schryven, om weder daarover te spreken met den resident, om weder dezelfde komedie te zien spelen, alles op 't gevaar af van in het eind doortegaan voor iemand die – dom en boosaardig dan – telkens beschuldigingen voorbracht welke gedurig moesten worden afgewezen als ongegrond? (Czy znowu musiał zapisać sprawę w swoich notatkach, aby ponownie om niej porozmawiać z rezydentem, aby ponownie zobaczyć tę samą komedię, wszystko z ryzykiem, że na końcu zostanie uznany za kogoś, kto – głupi i złośliwy – ciągl