Zoodanig partytrekken was dan ook waarlyk niet te veronderstellen in den zin zooals Havelaar 't bedoelde, niet namelyk alsof den resident eenig voordeel of gewin zou ten-deel vallen van die vergrypen. (Takie opowiadanie się rzeczywiście nie było do pomyślenia w sensie, w jakim Havelaar to rozumiał, nie tak, jakby rezydent miał z tych przewinień jakąkolwiek korzyść lub zysk; Zoodanig partytrekken was dan ook waarlyk niet te veronderstellen in den zin zooals Havelaar 't bedoelde – takie opowiadanie się rzeczywiście nie było do pomyślenia w sensie, w jakim Havelaar to rozumiał, niet namelyk alsof den resident eenig voordeel of gewin zou ten-deel vallen van die vergrypen – nie tak, jakby rezydent miał z tych przewinień jakąkolwiek korzyść lub zysk).

Doch wèl bestond er een oorzaak die hem bewoog niet dan zeer ongaarne op de klachten van Havelaars voorganger recht te doen. (Jednak istniał powód, który sprawiał, że bardzo niechętnie rozpatrywał skargi poprzednika Havelaara; Doch wèl bestond er een oorzaak die hem bewoog – jednak istniał powód, który sprawiał, niet dan zeer ongaarne op de klachten van Havelaars voorganger recht te doen – że bardzo niechętnie rozpatrywał skargi poprzednika Havelaara).

We hebben gezien hoe die voorganger meermalen met den resident over de heerschende misbruiken had gesproken – geaboucheerd, zei Verbrugge – en hoe weinig hem dit gebaat had. (Widzieliśmy, jak jego poprzednik wielokrotnie rozmawiał z rezydentem o panujących nadużyciach – Verbrugge powiedział: skonsultował – i jak mało mu to pomogło; We hebben gezien hoe die voorganger meermalen met den resident over de heerschende misbruiken had gesproken – widzieliśmy, jak jego poprzednik wielokrotnie rozmawiał z rezydentem o panujących nadużyciach, geaboucheerd, zei Verbrugge – Verbrugge powiedział: skonsultował, en hoe weinig hem dit gebaat had – i jak mało mu to pomogło).

Het is dus niet van belang ontbloot, te onderzoeken waarom een zoo hooggeplaatst ambtenaar, die als hoofd van de geheele residentie evenzeer als de adsistent-resident, ja meer nog dan deze, gehouden was te zorgen dat er recht geschiedde, byna altyd reden meende te hebben om den loop van dat recht te stuiten. (Dlatego warto zbadać, dlaczego tak wysoko postawiony urzędnik, który jako szef całej rezydencji, tak samo jak asystent rezydenta, a nawet bardziej niż on, miał obowiązek zapewnienia sprawiedliwości, prawie zawsze miał powód, by powstrzymać tok sprawiedliwości; Het is dus niet van belang ontbloot – dlatego warto, te onderzoeken waarom een zoo hooggeplaatst ambtenaar – zbadać, dlaczego tak wysoko postawiony urzędnik, die als hoofd van de geheele residentie evenzeer als de adsistent-resident – który jako szef całej rezydencji, tak samo jak asystent rezydenta, ja meer nog dan deze, gehouden was te zorgen dat er recht geschiedde – a nawet bardziej niż on, miał obowiązek zapewnienia sprawiedliwości, byna altyd reden meende te hebben om den loop van dat recht te stuiten – prawie zawsze miał powód, by powstrzymać tok sprawiedliwości).

Reeds te Serang, toen Havelaar daar ten-huize van den resident vertoefde, had hy dezen over de Lebaksche misbruiken gesproken, en hierop ten-antwoord bekomen: ‘dat dit alles in meer of mindere mate overal 't geval was.’ (Już w Serang, gdy Havelaar przebywał w domu rezydenta, rozmawiał z nim o nadużyciach w Lebak, i otrzymał odpowiedź: 'że to wszystko miało miejsce w większym lub mniejszym stopniu wszędzie'; Reeds te Serang, toen Havelaar daar ten-huize van den resident vertoefde – już w Serang, gdy Havelaar przebywał w domu rezydenta, had hy dezen over de Lebaksche misbruiken gesproken – rozmawiał z nim o nadużyciach w Lebak, en hierop ten-antwoord bekomen: ‘dat dit alles in meer of mindere mate overal 't geval was – i otrzymał odpowiedź: 'że to wszystko miało miejsce w większym lub mniejszym stopniu wszędzie').

Dit nu kon Havelaar niet ontkennen. (Tego Havelaar nie mógł zaprzeczyć; Dit nu kon Havelaar niet ontkennen – tego Havelaar nie mógł zaprzeczyć).

Wie toch zou beweren een land te hebben gezien waar niets verkeerds geschiedt? (Kto by twierdził, że widział kraj, w którym nie dzieje się nic złego?; Wie toch zou beweren een land te hebben gezien waar niets verkeerds geschiedt – kto by twierdził, że widział kraj, w którym nie dzieje się nic złego).

Maar hy meende dat dit geen beweegreden was om misbruiken, waar men die vond, te laten bestaan, vooral niet wanneer men uitdrukkelyk tot het tegengaan daarvan geroepen was, en tevens dat, na al wat hy van Lebak wist, hier geen spraak was van meer of mindere, doch van zeer groote maat, waarop de resident hem onder anderen antwoordde: ‘dat het in de afdeeling Tjiringien – ook tot Bantam behoorende – nog erger gesteld was.’ (Ale uważał, że to nie jest powód, aby pozwalać na istnienie nadużyć, gdziekolwiek by się je znalazło, zwłaszcza gdy wyraźnie wezwano do ich zwalczania, i jednocześnie, po tym wszystkim, co wiedział o Lebak, nie było mowy o większym lub mniejszym stopniu, ale o bardzo dużym stopniu, na co rezydent odpowiedział: 'że w dystrykcie Tjiringien – również należącym do Bantam – sytuacja była jeszcze gorsza'; Maar hy meende dat dit geen beweegreden was om misbruiken, waar men die vond, te laten bestaan – ale uważał, że to nie jest powód, aby pozwalać na istnienie nadużyć, gdziekolwiek by się je znalazło, vooral niet wanneer men uitdrukkelyk tot het tegengaan daarvan geroepen was – zwłaszcza gdy wyraźnie wezwano do ich zwalczania, en tevens dat, na al wat hy van Lebak wist – i jednocześnie, po tym wszystkim, co wiedział o Lebak, hier geen spraak was van meer of mindere, doch van zeer groote maat – nie było mowy o większym lub mniejszym stopniu, ale o bardzo dużym stopniu, waarop de resident hem onder anderen antwoordde: ‘dat het in de afdeeling Tjiringien – ook tot Bantam behoorende – nog erger gesteld was – na co rezydent odpowiedział: 'że w dystrykcie Tjiringien – również należącym do Bantam – sytuacja była jeszcze gorsza').

Wanneer men nu aanneemt, zooals men aannemen kan, dat een resident geen rechtstreeks voordeel heeft van afpersing en van willekeurig beschikken over de bevolking, doet zich de vraag op, wat dan zoovelen beweegt in tegenspraak met eed en plicht zulke misbruiken te laten bestaan, zonder daarvan aan de Regeering kennis te geven? (Jeśli przyjmiemy, jak można przyjąć, że rezydent nie ma bezpośredniej korzyści z wymuszeń i arbitralnego zarządzania ludnością, pojawia się pytanie, co skłania tak wielu do pozostawiania takich nadużyć w sprzeczności z przysięgą i obowiązkiem, bez informowania o tym rządu; Wanneer men nu aanneemt, zooals men aannemen kan – jeśli przyjmiemy, jak można przyjąć, dat een resident geen rechtstreeks voordeel heeft van afpersing en van willekeurig beschikken over de bevolking – że rezydent nie ma bezpośredniej korzyści z wymuszeń i arbitralnego zarządzania ludnością, doet zich de vraag op, wat dan zoovelen beweegt – pojawia się pytanie, co skłania tak wielu, in tegenspraak met eed en plicht zulke misbruiken te laten bestaan – do pozostawiania takich nadużyć w sprzeczności z przysięgą i obowiązkiem, zonder daarvan aan de Regeering kennis te geven – bez informowania o tym rządu).

En wie hierover nadenkt, moet het al zeer vreemd vinden dat men zoo koelbloedig 't bestaan van die misbruiken erkent, als ware er spraak van iets dat buiten bereik of bevoegdheid lag. (A kto się nad tym zastanowi, musi uznać za bardzo dziwne, że tak chłodno uznaje się istnienie tych nadużyć, jakby chodziło o coś, co leżało poza zasięgiem lub kompetencjami; En wie hierover nadenkt – a kto się nad tym zastanowi, moet het al zeer vreemd vinden – musi uznać za bardzo dziwne, dat men zoo koelbloedig 't bestaan van die misbruiken erkent – że tak chłodno uznaje się istnienie tych nadużyć, als ware er spraak van iets dat buiten bereik of bevoegdheid lag – jakby chodziło o coś, co leżało poza zasięgiem lub kompetencjami).

Ik zal trachten de oorzaken hiervan te ontwikkelen. (Spróbuję wyjaśnić przyczyny tego; Ik zal trachten de oorzaken hiervan te ontwikkelen – spróbuję wyjaśnić przyczyny tego).

In 't algemeen reeds is het overbrengen van slechte tydingen iets onaangenaams, en 't schynt wel of er van den ongunstigen indruk dien ze veroorzaken, iets blyft kleven op wien de verdrietige taak te-beurt viel zulke tydingen meetedeelen. (Ogólnie rzecz biorąc, przekazywanie złych wiadomości jest czymś nieprzyjemnym i wydaje się, że z niekorzystnego wrażenia, jakie powodują, coś pozostaje na osobie, której przypadła smutna rola przekazania takich wiadomości; In 't algemeen reeds is het overbrengen van slechte tydingen iets onaangenaams – ogólnie rzecz biorąc, przekazywanie złych wiadomości jest czymś nieprzyjemnym, en 't schynt wel of er van den ongunstigen indruk dien ze veroorzaken – i wydaje się, że z niekorzystnego wrażenia, jakie powodują, iets blyft kleven op wien de verdrietige taak te-beurt viel zulke tydingen meetedeelen – coś pozostaje na osobie, której przypadła smutna rola przekazania takich wiadomości).

Wanneer nu dit alleen reeds voor sommigen een reden zou wezen om tegen beter weten aan, het bestaan van iets ongunstigs te ontkennen, hoeveel te meer dan wordt dit het geval wanneer men gevaar loopt, niet alleen zich de ongenade op den hals te halen die nu eenmaal 't lot schynt des overbrengers van slechte berichten, doch tevens als de oorzaak te worden aangezien van den ongunstigen toestand dien men plichtshalve openbaart. (Jeśli tylko to dla niektórych byłoby powodem do zaprzeczania istnieniu czegoś niekorzystnego wbrew lepszemu rozumieniu, tym bardziej jest to przypadek, gdy grozi to nie tylko ściągnięciem na siebie niełaski, która wydaje się być losem przynoszącego złe wieści, ale także byciem uważanym za przyczynę niekorzystnego stanu, który obowiązkowo ujawnia; Wanneer nu dit alleen reeds voor sommigen een reden zou wezen – jeśli tylko to dla niektórych byłoby powodem, om tegen beter weten aan, het bestaan van iets ongunstigs te ontkennen – do zaprzeczania istnieniu czegoś niekorzystnego wbrew lepszemu rozumieniu, hoeveel te meer dan wordt dit het geval wanneer men gevaar loopt – tym bardziej jest to przypadek, niet alleen zich de ongenade op den hals te halen die nu eenmaal 't lot schynt des overbrengers van slechte berichten – gdy grozi to nie tylko ściągnięciem na siebie niełaski, która wydaje się być losem przynoszącego złe wieści, doch tevens als de oorzaak te worden aangezien van den ongunstigen toestand dien men plichtshalve openbaart – ale także byciem uważanym za przyczynę niekorzystnego stanu, który obowiązkowo ujawnia).

De Regeering van Nederlandsch Indie schryft by-voorkeur aan haar meesters in 't moederland dat alles naar wensch gaat. (Rząd Holenderskich Indii Wschodnich pisze do swoich zwierzchników w kraju macierzystym, że wszystko idzie zgodnie z oczekiwaniami; De Regeering van Nederlandsch Indie schryft by-voorkeur aan haar meesters in 't moederland – rząd Holenderskich Indii Wschodnich pisze do swoich zwierzchników w kraju macierzystym, dat alles naar wensch gaat – że wszystko idzie zgodnie z oczekiwaniami).

De residenten melden dit gaarne aan de Regeering. (Rezydenci chętnie to przekazują rządowi; De residenten melden dit gaarne aan de Regeering – rezydenci chętnie to przekazują rządowi).

De adsistent-residenten, die zelf van hun kontroleurs byna niet dan gunstige berichten ontvangen, zenden ook op hun beurt liefst geen onaangename tydingen aan de residenten. (Asystenci rezydentów, którzy sami otrzymują od swoich kontrolerów niemal wyłącznie korzystne wiadomości, również niechętnie przesyłają nieprzyjemne wieści rezydentom; De adsistent-residenten, die zelf van hun kontroleurs byna niet dan gunstige berichten ontvangen – asystenci rezydentów, którzy sami otrzymują od swoich kontrolerów niemal wyłącznie korzystne wiadomości, zenden ook op hun beurt liefst geen onaangename tydingen aan de residenten – również niechętnie przesyłają nieprzyjemne wieści rezydentom).

Hieruit wordt in de officieele en schriftelyke behandeling der zaken een gekunsteld optimismus geboren, in tegenspraak niet alleen met de waarheid, maar ook met de eigen meening van die optimisten zelf, zoodra zy dezelfde zaken mondeling behandelen, en – nog vreemder! – dikwyls zelfs in tegenspraak met hun eigen geschreven berichten. (Z tego wynika sztuczny optymizm w oficjalnym i pisemnym traktowaniu spraw, sprzeczny nie tylko z prawdą, ale także z własnym zdaniem tych optymistów, gdy tylko ustnie zajmują się tymi samymi sprawami, i – co jeszcze dziwniejsze! – często nawet sprzeczny z ich własnymi pisemnymi raportami; Hieruit wordt in de officieele en schriftelyke behandeling der zaken een gekunsteld optimismus geboren – z tego wynika sztuczny optymizm w oficjalnym i pisemnym traktowaniu spraw, in tegenspraak niet alleen met de waarheid – sprzeczny nie tylko z prawdą, maar ook met de eigen meening van die optimisten zelf – ale także z własnym zdaniem tych optymistów, zoodra zy dezelfde zaken mondeling behandelen – gdy tylko ustnie zajmują się tymi samymi sprawami, en – nog vreemder! – dikwyls zelfs in tegenspraak met hun eigen geschreven berichten – i – co jeszcze dziwniejsze! – często nawet sprzeczny z ich własnymi pisemnymi raportami).

Ik zou veel voorbeelden kunnen aanhalen van rapporten die den gunstigen toestand van een residentie ten-hoogste verheffen, doch te-gelyker-tyd, vooral waar de cyfers spreken, zichzelf logenstraffen. (Mógłbym podać wiele przykładów raportów, które w najwyższym stopniu podkreślają korzystną sytuację rezydencji, ale jednocześnie, zwłaszcza tam, gdzie przemawiają liczby, same się zaprzeczają; Ik zou veel voorbeelden kunnen aanhalen van rapporten – mógłbym podać wiele przykładów raportów, die den gunstigen toestand van een residentie ten-hoogste verheffen – które w najwyższym stopniu podkreślają korzystną sytuację rezydencji, doch te-gelyker-tyd, vooral waar de cyfers spreken, zichzelf logenstraffen – ale jednocześnie, zwłaszcza tam, gdzie przemawiają liczby, same się zaprzeczają).

Deze voorbeelden zouden, als niet de zaak om de eindelyke gevolgen te ernstig ware, aanleiding geven tot lach en spot, en men staat verbaasd over de naïveteit waarmee vaak in zoodanig geval de grofste onwaarheden worden staande gehouden en aangenomen, al biedt dan ook de schryver zelf weinig zinsneden verder de wapens aan waarmee die onwaarheden te bestryden zyn. (Te przykłady, gdyby sprawa nie była zbyt poważna ze względu na ostateczne skutki, byłyby powodem do śmiechu i kpiny, i człowiek jest zdumiony naiwnością, z jaką często w takim przypadku najgrubsze kłamstwa są podtrzymywane i akceptowane, choć sam autor oferuje niewiele dalszych zdań, które mogłyby zwalczyć te kłamstwa; Deze voorbeelden zouden, als niet de zaak om de eindelyke gevolgen te ernstig ware – te przykłady, gdyby sprawa nie była zbyt poważna ze względu na ostateczne skutki, aanleiding geven tot lach en spot – byłyby powodem do śmiechu i kpiny, en men staat verbaasd over de naïveteit – i człowiek jest zdumiony naiwnością, waarmee vaak in zoodanig geval de grofste onwaarheden worden staande gehouden en aangenomen – z jaką często w takim przypadku najgrubsze kłamstwa są podtrzymywane i akceptowane, al biedt dan ook de schryver zelf weinig zinsneden verder de wapens aan waarmee die onwaarheden te bestryden zyn – choć sam autor oferuje niewiele dalszych zdań, które mogłyby zwalczyć te kłamstwa).

Ik zal me tot een enkel voorbeeld bepalen, dat ik met zeer velen zou kunnen vermeerderen. (Ograniczę się do jednego przykładu, który mógłbym pomnożyć przez wiele innych; Ik zal me tot een enkel voorbeeld bepalen – ograniczę się do jednego przykładu, dat ik met zeer velen zou kunnen vermeerderen – który mógłbym pomnożyć przez wiele innych).

Onder de stukken die voor me liggen, vind ik het jaarverslag van een residentie. (Wśród dokumentów, które mam przed sobą, znajduję roczny raport z rezydencji; Onder de stukken die voor me liggen – wśród dokumentów, które mam przed sobą, vind ik het jaarverslag van een residentie – znajduję roczny raport z rezydencji).

De resident roemt den handel die daar bloeit, en beweert dat in de geheele landstreek de grootste welvaart en bedryvigheid worden waargenomen. (Rezydent chwali rozwijający się handel i twierdzi, że w całym regionie obserwuje się największy dobrobyt i aktywność; De resident roemt den handel die daar bloeit – rezydent chwali rozwijający się handel, en beweert dat in de geheele landstreek de grootste welvaart en bedryvigheid worden waargenomen – i twierdzi, że w całym regionie obserwuje się największy dobrobyt i aktywność).

Een weinig verder evenwel, sprekende over de geringe middelen die hem ten-dienste staan om sluikery te weren, wil hy terstond den onaangenamen indruk wegnemen, die op de Regeering zou worden te-weeg gebracht door de meening dat er dus in die residentie veel Inkomend-Recht wordt ontdoken. (Jednak trochę dalej, mówiąc o niewielkich środkach, które ma do dyspozycji, aby zapobiegać przemytowi, chce natychmiast usunąć nieprzyjemne wrażenie, jakie mogłoby powstać w rządzie z powodu przekonania, że w tej rezydencji unika się wielu podatków; Een weinig verder evenwel, sprekende over de geringe middelen die hem ten-dienste staan om sluikery te weren – jednak trochę dalej, mówiąc o niewielkich środkach, które ma do dyspozycji, aby zapobiegać przemytowi, wil hy terstond den onaangenamen indruk wegnemen – chce natychmiast usunąć nieprzyjemne wrażenie, die op de Regeering zou worden te-weeg gebracht door de meening dat er dus in die residentie veel Inkomend-Recht wordt ontdoken – jakie mogłoby powstać w rządzie z powodu przekonania, że w tej rezydencji unika się wielu podatków).

‘Neen, zegt hy, dáárvoor behoeft men niet bezorgd te zyn! Er wordt in myn residentie weinig of niets ingevoerd ter-sluik, want… er gaat in deze streken zóó weinig om, dat niemand hier zyn kapitaal in den handel wagen zou.’ (‘Nie, mówi, nie ma potrzeby się tym martwić! W mojej rezydencji przemyca się bardzo mało lub wcale, ponieważ… w tych regionach dzieje się tak mało, że nikt nie zaryzykowałby tutaj swojego kapitału w handlu’; ‘Neen, zegt hy, dáárvoor behoeft men niet bezorgd te zyn – ‘nie, mówi, nie ma potrzeby się tym martwić, Er wordt in myn residentie weinig of niets ingevoerd ter-sluik – w mojej rezydencji przemyca się bardzo mało lub wcale, want… er gaat in deze streken zóó weinig om – ponieważ… w tych regionach dzieje się tak mało, dat niemand hier zyn kapitaal in den handel wagen zou – że nikt nie zaryzykowałby tutaj swojego kapitału w handlu’).

Ik heb een dergelyk verslag gelezen dat aanving met de woorden: ‘in 't afgeloopen jaar is de rust rustig gebleven.’ (Czytałem podobny raport, który zaczynał się od słów: 'w ubiegłym roku spokój pozostał spokojny'; Ik heb een dergelyk verslag gelezen dat aanving met de woorden – czytałem podobny raport, który zaczynał się od słów, ‘in 't afgeloopen jaar is de rust rustig gebleven – 'w ubiegłym roku spokój pozostał spokojny').

Zulke zinsneden getuigen wel van een zeer rustige gerustheid op de inschikkelykheid van de Regeering voor ieder die haar onaangename tydingen spaart, of die, zooals de term luidt: ‘haar niet bemoeielykt’ met verdrietige berichten! (Takie zdania świadczą o bardzo spokojnym zaufaniu do łagodności rządu wobec każdego, kto oszczędza mu nieprzyjemnych wiadomości, lub, jak to się mówi: 'nie utrudnia mu' smutnymi wiadomościami; Zulke zinsneden getuigen wel van een zeer rustige gerustheid op de inschikkelykheid van de Regeering – takie zdania świadczą o bardzo spokojnym zaufaniu do łagodności rządu, voor ieder die haar onaangename tydingen spaart – wobec każdego, kto oszczędza mu nieprzyjemnych wiadomości, of die, zooals de term luidt: ‘haar niet bemoeielykt’ met verdrietige berichten – lub, jak to się mówi: 'nie utrudnia mu' smutnymi wiadomościami).

Waar de bevolking niet toeneemt, is dit toeteschryven aan onjuistheid der tellingen van vorige jaren. (Gdzie populacja nie rośnie, przypisuje się to nieprawidłowości liczenia w poprzednich latach; Waar de bevolking niet toeneemt – gdzie populacja nie rośnie, is dit toeteschryven aan onjuistheid der tellingen van vorige jaren – przypisuje się to nieprawidłowości liczenia w poprzednich latach).

Waar de belastingen niet stygen, maakt men zich daarvan een verdienste: de bedoeling is, door lagen aanslag den landbouw aantemoedigen, die zich juist nu gaat ontwikkelen, en weldra – liefst als de berichtgever zal afgetreden zyn – onbegrypelyke vruchten moet afwerpen. (Gdzie podatki nie rosną, przypisuje się to zasłudze: celem jest zachęcenie do rolnictwa poprzez niskie opodatkowanie, które właśnie teraz się rozwija, i wkrótce – najlepiej, gdy nadawca wiadomości ustąpi – musi przynieść niepojęte owoce; Waar de belastingen niet stygen – gdzie podatki nie rosną, maakt men zich daarvan een verdienste – przypisuje się to zasłudze, de bedoeling is, door lagen aanslag den landbouw aantemoedigen – celem jest zachęcenie do rolnictwa poprzez niskie opodatkowanie, die zich juist nu gaat ontwikkelen – które właśnie teraz się rozwija, en weldra – liefst als de berichtgever zal afgetreden zyn – onbegrypelyke vruchten moet afwerpen – i wkrótce – najlepiej, gdy nadawca wiadomości ustąpi – musi przynieść niepojęte owoce).

Waar onordelykheid heeft plaats gehad die niet verborgen blyven kon, was dit het werk van eenige weinige kwalykgezinden die voor 't vervolg niet meer te vreezen zyn daar er een algemeene tevredenheid heerscht. (Gdzie miały miejsce nieporządki, których nie można było ukryć, była to praca kilku nielicznych złoczyńców, którzy nie będą już obawiać się przyszłości, ponieważ panuje powszechne zadowolenie; Waar onordelykheid heeft plaats gehad die niet verborgen blyven kon – gdzie miały miejsce nieporządki, których nie można było ukryć, was dit het werk van eenige weinige kwalykgezinden – była to praca kilku nielicznych złoczyńców, die voor 't vervolg niet meer te vreezen zyn daar er een algemeene tevredenheid heerscht – którzy nie będą już obawiać się przyszłości, ponieważ panuje powszechne zadowolenie).

Waar gebrek of hongersnood de bevolking heeft gedund, was dit een gevolg van misgewas, van droogte, regen of zoo-iets, nooit van wanbestuur. (Gdzie niedobór lub głód zmniejszył populację, było to wynikiem nieurodzaju, suszy, deszczu lub czegoś podobnego, nigdy z powodu złego zarządzania; Waar gebrek of hongersnood – gdzie niedobór lub głód, de bevolking heeft gedund – zmniejszył populację, was dit een gevolg van misgewas, van droogte, regen of zoo-iets – było to wynikiem nieurodzaju, suszy, deszczu lub czegoś podobnego, nooit van wanbestuur – nigdy z powodu złego zarządzania).

De nota van Havelaars voorganger, waarin deze ‘het verloop van volk uit het distrikt Parang-Koedjang toeschreef aan verregaand misbruik’ ligt voor my. (Nota poprzednika Havelaara, w której przypisał „odpływ ludności z dystryktu Parang-Koedjang” do rażącego nadużycia, leży przede mną; De nota van Havelaars voorganger – nota poprzednika Havelaara, waarin deze ‘het verloop van volk uit het distrikt Parang-Koedjang toeschreef aan verregaand misbruik’ – w której przypisał „odpływ ludności z dystryktu Parang-Koedjang” do rażącego nadużycia, ligt voor my – leży przede mną).

Deze nota was inofficieel, en bevatte punten waarover die ambtenaar met den resident van Bantam te spreken had. (Nota była nieoficjalna i zawierała punkty, o których urzędnik miał rozmawiać z rezydentem Bantam; Deze nota was inofficieel – nota była nieoficjalna, en bevatte punten waarover die ambtenaar met den resident van Bantam te spreken had – i zawierała punkty, o których urzędnik miał rozmawiać z rezydentem Bantam).

Maar vergeefs zocht Havelaar in 't archief naar een blyk dat zyn voorganger diezelfde zaak ruiterlyk by den waren naam had genoemd in een openbare dienstmissive. (Jednak Havelaar na próżno szukał w archiwum dowodu, że jego poprzednik nazwał tę samą sprawę w oficjalnym raporcie; Maar vergeefs zocht Havelaar in 't archief – jednak Havelaar na próżno szukał w archiwum, naar een blyk dat zyn voorganger diezelfde zaak ruiterlyk by den waren naam had genoemd in een openbare dienstmissive – dowodu, że jego poprzednik nazwał tę samą sprawę w oficjalnym raporcie).

Kortom, de officieele berichten van de beambten aan het Gouvernement, en dus ook de daarop gegronde rapporten aan de Regeering in 't moederland, zyn voor het grootste en belangrykste gedeelte: onwaar. (Krótko mówiąc, oficjalne raporty urzędników do rządu, a zatem także oparte na nich raporty do rządu w kraju macierzystym, są w większości i w najważniejszych częściach: nieprawdziwe; Kortom, de officieele berichten van de beambten aan het Gouvernement – krótko mówiąc, oficjalne raporty urzędników do rządu, en dus ook de daarop gegronde rapporten aan de Regeering in 't moederland – a zatem także oparte na nich raporty do rządu w kraju macierzystym, zyn voor het grootste en belangrykste gedeelte: onwaar – są w większości i w najważniejszych częściach: nieprawdziwe).

Ik weet dat deze beschuldiging gewichtig is, doch houd die staande, en voel me volkomen in-staat haar met bewyzen te staven. (Wiem, że to oskarżenie jest poważne, ale trzymam się go i czuję się w pełni zdolny do poparcia go dowodami; Ik weet dat deze beschuldiging gewichtig is – wiem, że to oskarżenie jest poważne, doch houd die staande – ale trzymam się go, en voel me volkomen in-staat haar met bewyzen te staven – i czuję się w pełni zdolny do poparcia go dowodami).

Wie verstoord mocht zyn over dit onbewimpeld uiten myner meening, bedenke hoeveel millioenen schats en hoeveel menschenlevens er zouden gespaard zyn aan Engeland, indien men dáár tydig de oogen der natie voor de ware toedracht der zaken in Britsch-Indie geopend had, en hoe groote dankbaarheid men zou schuldig geweest zyn aan den man die den moed had getoond de Jobsbode te wezen, voor het te laat ware geweest om 't verkeerde te herstellen op minder bloedige wyze dan nu wel noodzakelyk geworden was. (Kto może być oburzony tym otwartym wyrażeniem mojej opinii, niech pomyśli, ile milionów skarbów i ile ludzkich istnień zostałoby uratowanych dla Anglii, gdyby tam na czas otworzono oczy narodu na prawdziwy stan rzeczy w Indiach Brytyjskich, i jak wielką wdzięczność należałoby okazać człowiekowi, który miał odwagę być zwiastunem złych wieści, zanim było za późno na naprawienie błędów w mniej krwawy sposób, niż stało się to teraz konieczne; Wie verstoord mocht zyn over dit onbewimpeld uiten myner meening – kto może być oburzony tym otwartym wyrażeniem mojej opinii, bedenke hoeveel millioenen schats en hoeveel menschenlevens er zouden gespaard zyn aan Engeland – niech pomyśli, ile milionów skarbów i ile ludzkich istnień zostałoby uratowanych dla Anglii, indien men dáár tydig de oogen der natie voor de ware toedracht der zaken in Britsch-Indie geopend had – gdyby tam na czas otworzono oczy narodu na prawdziwy stan rzeczy w Indiach Brytyjskich, en hoe groote dankbaarheid men zou schuldig geweest zyn aan den man die den moed had getoond de Jobsbode te wezen – i jak wielką wdzięczność należałoby okazać człowiekowi, który miał odwagę być zwiastunem złych wieści, voor het te laat ware geweest om 't verkeerde te herstellen op minder bloedige wyze dan nu wel noodzakelyk geworden was – zanim było za późno na naprawienie błędów w mniej krwawy sposób, niż stało się to teraz konieczne).

Ik zeide, myn beschuldiging te kunnen staven. (Powiedziałem, że mogę poprzeć moje oskarżenie; Ik zeide – powiedziałem, myn beschuldiging te kunnen staven – że mogę poprzeć moje oskarżenie).

Waar 't noodig is, zal ik aantoonen dat er vaak hongersnood heerschte in streken die geroemd werden als toonbeelden van welvaart, en dat meermalen een bevolking die als rustig en tevreden wordt opgegeven, op 't punt stond uittebersten in woede. (Gdzie to konieczne, pokażę, że często panował głód w regionach wychwalanych jako przykłady dobrobytu, i że często populacja opisywana jako spokojna i zadowolona, była na skraju wybuchu gniewu; Waar 't noodig is – gdzie to konieczne, zal ik aantoonen dat er vaak hongersnood heerschte in streken die geroemd werden als toonbeelden van welvaart – pokażę, że często panował głód w regionach wychwalanych jako przykłady dobrobytu, en dat meermalen een bevolking die als rustig en tevreden wordt opgegeven – i że często populacja opisywana jako spokojna i zadowolona, op 't punt stond uittebersten in woede – była na skraju wybuchu gniewu).

Het is myn voornemen niet deze bewyzen te leveren in dit boek, schoon ik vertrouw dat men 't niet uit de hand leggen zal zonder te gelooven dat ze bestaan. (Nie zamierzam dostarczać tych dowodów w tej książce, chociaż ufam, że nikt nie odłoży jej, nie wierząc, że one istnieją; Het is myn voornemen niet deze bewyzen te leveren in dit boek – nie zamierzam dostarczać tych dowodów w tej książce, schoon ik vertrouw dat men 't niet uit de hand leggen zal zonder te gelooven dat ze bestaan – chociaż ufam, że nikt nie odłoży jej, nie wierząc, że one istnieją).

Voor 't oogenblik bepaal ik me tot nog een enkel voorbeeld van het belachelyk optimisme waarvan ik gesproken heb, een voorbeeld dat door ieder, hy zy dan al of niet bekend met de zaken van Indie, gemakkelyk zal kunnen begrepen worden. (Na razie ograniczam się do jednego przykładu tego śmiesznego optymizmu, o którym mówiłem, przykładu, który każdy, niezależnie od tego, czy zna sprawy Indii, czy nie, łatwo zrozumie; Voor 't oogenblik bepaal ik me tot nog een enkel voorbeeld van het belachelyk optimisme waarvan ik gesproken heb – na razie ograniczam się do jednego przykładu tego śmiesznego optymizmu, o którym mówiłem, een voorbeeld dat door ieder, hy zy dan al of niet bekend met de zaken van Indie, gemakkelyk zal kunnen begrepen worden – przykładu, który każdy, niezależnie od tego, czy zna sprawy Indii, czy nie, łatwo zrozumie).

Ieder resident dient maandelyks een opgaaf in van de ryst die in zyn landschap is ingevoerd, of daaruit naar elders verzonden. (Każdy rezydent musi co miesiąc zgłaszać ilość ryżu, który został wprowadzony do jego regionu lub wysłany stamtąd gdzie indziej; Ieder resident dient maandelyks een opgaaf in – każdy rezydent musi co miesiąc zgłaszać, van de ryst die in zyn landschap is ingevoerd, of daaruit naar elders verzonden – ilość ryżu, który został wprowadzony do jego regionu lub wysłany stamtąd gdzie indziej).