De baboe die hy uit den wagen had geholpen, geleek op alle baboes in Indië, als ze oud zyn. (Niania, której pomógł wyjść z wozu, wyglądała jak wszystkie nianie w Indiach, gdy są stare; De baboe die hy uit den wagen had geholpen – Niania, której pomógł wyjść z wozu, geleek op alle baboes in Indië, als ze oud zyn – wyglądała jak wszystkie nianie w Indiach, gdy są stare).

Wanneer ge deze soort van bedienden kent, behoef ik u niet te zeggen hoe zy er uitzag. (Jeśli znasz ten rodzaj służących, nie muszę mówić ci, jak wyglądała; Wanneer ge deze soort van bedienden kent – Jeśli znasz ten rodzaj służących, behoef ik u niet te zeggen hoe zy er uitzag – nie muszę mówić ci, jak wyglądała).

En als gy ze niet kent, kan ik het u niet zeggen. (A jeśli ich nie znasz, nie mogę ci tego powiedzieć; En als gy ze niet kent – A jeśli ich nie znasz, kan ik het u niet zeggen – nie mogę ci tego powiedzieć).

Dit alleen onderscheidde haar van andere kindermeiden in Indië, dat ze zeer weinig te doen had. (To odróżniało ją od innych niań w Indiach, że miała bardzo mało do zrobienia; Dit alleen onderscheidde haar van andere kindermeiden in Indië – To odróżniało ją od innych niań w Indiach, dat ze zeer weinig te doen had – że miała bardzo mało do zrobienia).

Want mevrouw Havelaar was een voorbeeld van zorg voor haar kind, en wat er voor of met den kleinen Max te doen viel, deed zyzelf, tot groote verwondering van veel andere dames, die niet goedkeurden dat men zich maakte tot ‘slavin van zyn kinderen’. (Ponieważ pani Havelaar była przykładem troski o swoje dziecko i cokolwiek trzeba było zrobić dla małego Maxa lub z nim, robiła to sama, ku wielkiemu zdziwieniu wielu innych pań, które nie aprobowały tego, że ktoś robi z siebie "niewolnicę swoich dzieci"; Want mevrouw Havelaar was een voorbeeld van zorg voor haar kind – Ponieważ pani Havelaar była przykładem troski o swoje dziecko, en wat er voor of met den kleinen Max te doen viel, deed zyzelf – i cokolwiek trzeba było zrobić dla małego Maxa lub z nim, robiła to sama, tot groote verwondering van veel andere dames – ku wielkiemu zdziwieniu wielu innych pań, die niet goedkeurden dat men zich maakte tot ‘slavin van zyn kinderen’ – które nie aprobowały tego, że ktoś robi z siebie "niewolnicę swoich dzieci").

Rozdział 7: Spotkanie z lokalnymi urzędnikami

Zevende hoofdstuk

De resident van Bantam stelde den Regent en den kontroleur aan den nieuwen adsistent-resident voor. (Rezydent Bantam przedstawił Regenta i kontrolera nowemu asystentowi rezydenta; de resident van Bantam – rezydent Bantam, stelde den Regent en den kontroleur – przedstawił Regenta i kontrolera, aan den nieuwen adsistent-resident voor – nowemu asystentowi rezydenta).

Havelaar begroette beide beambten hoffelyk. (Havelaar grzecznie powitał obu urzędników; Havelaar – Havelaar, begroette beide beambten – grzecznie powitał obu urzędników, hoffelyk – grzecznie).

Den kontroleur – er is altyd iets pynlyks in de ontmoeting van een nieuwen chef – zette hy door eenige vriendelyke woorden op zyn gemak, als wilde hy terstond reeds een soort van gemeenzaamheid invoeren, die 't verkeer zou gemakkelyk maken. (Kontrolera – zawsze jest coś bolesnego w spotkaniu nowego szefa – uspokoił kilkoma przyjaznymi słowami, jakby chciał od razu wprowadzić pewien rodzaj poufałości, co ułatwiłoby współpracę; Den kontroleur – kontrolera, er is altyd iets pynlyks in de ontmoeting van een nieuwen chef – zawsze jest coś bolesnego w spotkaniu nowego szefa, zette hy door eenige vriendelyke woorden op zyn gemak – uspokoił kilkoma przyjaznymi słowami, als wilde hy terstond reeds een soort van gemeenzaamheid invoeren – jakby chciał od razu wprowadzić pewien rodzaj poufałości, die 't verkeer zou gemakkelyk maken – co ułatwiłoby współpracę).

Met den Regent was zyn ontmoeting zooals dit behoorde met een persoon die den gouden pajong voert, maar die te-gelyker-tyd zyn ‘jonger broeder’ wezen zou. (Z Regentem jego spotkanie było takie, jak powinno być z osobą, która nosi złoty parasol, ale jednocześnie miała być jego "młodszym bratem"; Met den Regent – z Regentem, was zyn ontmoeting – jego spotkanie było, zooals dit behoorde met een persoon die den gouden pajong voert – takie, jak powinno być z osobą, która nosi złoty parasol, maar die te-gelyker-tyd zyn ‘jonger broeder’ wezen zou – ale jednocześnie miała być jego "młodszym bratem").

Met deftige minzaamheid berispte hy hem over zyn te vurigen dienstyver, die in zùlk een weder hem tot aan de grenzen zyner afdeeling gevoerd had, 'tgeen dan ook de Regent, strikt genomen volgens de regelen der etikette, niet had behoeven te doen. (Z uprzejmą elegancją zganił go za jego zbytnią gorliwość w służbie, która w taką pogodę zaprowadziła go aż do granic jego działu, czego Regent, ściśle według zasad etykiety, nie musiał robić; Met deftige minzaamheid – z uprzejmą elegancją, berispte hy hem over zyn te vurigen dienstyver – zganił go za jego zbytnią gorliwość w służbie, die in zùlk een weder hem tot aan de grenzen zyner afdeeling gevoerd had – która w taką pogodę zaprowadziła go aż do granic jego działu, 'tgeen dan ook de Regent, strikt genomen volgens de regelen der etikette, niet had behoeven te doen – czego Regent, ściśle według zasad etykiety, nie musiał robić).

Waarlyk, mynheer de Adhipatti, ik ben boos op u dat ge u zooveel moeite gegeven hebt om-mynentwil! Ik dacht u eerst te Rangkas-Betoeng aantetreffen. (Naprawdę, panie Adhipatti, jestem zły na pana, że zadał sobie pan tyle trudu z mojego powodu! Myślałem, że spotkam pana najpierw w Rangkas-Betoeng; Waarlyk, mynheer de Adhipatti – Naprawdę, panie Adhipatti, ik ben boos op u dat ge u zooveel moeite gegeven hebt om-mynentwil – jestem zły na pana, że zadał sobie pan tyle trudu z mojego powodu, Ik dacht u eerst te Rangkas-Betoeng aantetreffen – Myślałem, że spotkam pana najpierw w Rangkas-Betoeng).

Ik wenschte den heer adsistent-resident zoo spoedig mogelyk te zien om vriendschap te sluiten, zei de Adhipatti. (Chciałem jak najszybciej zobaczyć pana asystenta-rezydenta, aby nawiązać przyjaźń, powiedział Adhipatti; Ik wenschte den heer adsistent-resident zoo spoedig mogelyk te zien – Chciałem jak najszybciej zobaczyć pana asystenta-rezydenta, om vriendschap te sluiten – aby nawiązać przyjaźń, zei de Adhipatti – powiedział Adhipatti).

Zeker, zeker, ik voel me zeer vereerd! Maar ik zie niet gaarne iemand van uw rang en uw jaren zich al te veel inspannen. En te-paard nogal! (Oczywiście, oczywiście, czuję się bardzo zaszczycony! Ale nie lubię, gdy ktoś pana rangi i wieku zbytnio się wysila. I to jeszcze konno!; Zeker, zeker, ik voel me zeer vereerd – Oczywiście, oczywiście, czuję się bardzo zaszczycony, Maar ik zie niet gaarne iemand van uw rang en uw jaren zich al te veel inspannen – Ale nie lubię, gdy ktoś pana rangi i wieku zbytnio się wysila, En te-paard nogal – I to jeszcze konno).

Ja, mynheer de adsistent-resident! Waar de dienst me roept, ben ik nog altyd vlug en sterk. (Tak, panie asystencie-rezydencie! Gdziekolwiek mnie służba wzywa, jestem wciąż szybki i silny; Ja, mynheer de adsistent-resident – Tak, panie asystencie-rezydencie, Waar de dienst me roept – Gdziekolwiek mnie służba wzywa, ben ik nog altyd vlug en sterk – jestem wciąż szybki i silny).

Dit is te veel van uzelf gevergd! Niet waar, resident? (To jest za wiele wymagać od siebie! Czyż nie, rezydencie?; Dit is te veel van uzelf gevergd – To jest za wiele wymagać od siebie, Niet waar, resident – Czyż nie, rezydencie?).

De heer Adhipatti. Is. Zeer. (Pan Adhipatti. Jest. Bardzo.; De heer Adhipatti – Pan Adhipatti, Is – Jest, Zeer – Bardzo).

Goed, maar er is een grens. (Dobrze, ale jest granica; Goed – Dobrze, maar er is een grens – ale jest granica).

Yverig, sleepte de resident achterna. (Gorliwy, dodał rezydent; Yverig – Gorliwy, sleepte de resident achterna – dodał rezydent).

Goed, maar er is een grens, moest Havelaar nogeens zeggen, als om 't vorige terugteslikken. Als u 't goed vindt, resident, zullen we plaats in den wagen maken. De baboe kan hier blyven, we zullen haar een tandoe zenden van Rangkas-Betoeng. Myn vrouw neemt Max op den schoot… niet waar, Tine? En dan is er plaats genoeg. (Dobrze, ale jest granica, musiał Havelaar jeszcze raz powiedzieć, jakby chciał wycofać to, co powiedział wcześniej. Jeśli się zgadzasz, rezydencie, zrobimy miejsce w wozie. Baboe może tu zostać, wyślemy jej tandoe z Rangkas-Betoeng. Moja żona weźmie Maxa na kolana… prawda, Tine? Wtedy będzie wystarczająco dużo miejsca; Goed, maar er is een grens – Dobrze, ale jest granica, moest Havelaar nogeens zeggen, als om 't vorige terugteslikken – musiał Havelaar jeszcze raz powiedzieć, jakby chciał wycofać to, co powiedział wcześniej, Als u 't goed vindt, resident, zullen we plaats in den wagen maken – Jeśli się zgadzasz, rezydencie, zrobimy miejsce w wozie, De baboe kan hier blyven, we zullen haar een tandoe zenden van Rangkas-Betoeng – Baboe może tu zostać, wyślemy jej tandoe z Rangkas-Betoeng, Myn vrouw neemt Max op den schoot – Moja żona weźmie Maxa na kolana, niet waar, Tine – prawda, Tine, En dan is er plaats genoeg – Wtedy będzie wystarczająco dużo miejsca).

Het. Is. My. (To. Jest. Dla. Mnie.; Het – To, Is – Jest, My – Dla mnie).

Verbrugge, we zullen ook u passage geven, ik zie niet in… (Verbrugge, również zapewnimy panu miejsce, nie widzę powodu…; Verbrugge, we zullen ook u passage geven – Verbrugge, również zapewnimy panu miejsce, ik zie niet in – nie widzę powodu).

Wèl! zei de resident. (Tak! powiedział rezydent; Wèl – Tak, zei de resident – powiedział rezydent).

Ik zie niet in waarom ge zonder noodzaak te-paard door den modder zoudt klepperen… er is plaats genoeg voor ons allen. We kunnen dan met-een terstond kennis maken. Niet waar, Tine, we zullen ons wel schikken? Hier, Max… kyk eens, Verbrugge, is dat niet een aardig kereltje? Dat is myn kleine jongen… dat is Max! (Nie widzę powodu, dla którego miałbyś bez potrzeby jeździć konno przez błoto… mamy dość miejsca dla nas wszystkich. Możemy od razu się zapoznać. Prawda, Tine, jakoś się zmieścimy? Tutaj, Max… zobacz, Verbrugge, czy to nie uroczy chłopiec? To mój mały chłopiec… to Max!; Ik zie niet in waarom ge zonder noodzaak te-paard door den modder zoudt klepperen – Nie widzę powodu, dla którego miałbyś bez potrzeby jeździć konno przez błoto, er is plaats genoeg voor ons allen – mamy dość miejsca dla nas wszystkich, We kunnen dan met-een terstond kennis maken – Możemy od razu się zapoznać, Niet waar, Tine, we zullen ons wel schikken – Prawda, Tine, jakoś się zmieścimy, Hier, Max… kyk eens, Verbrugge, is dat niet een aardig kereltje – Tutaj, Max… zobacz, Verbrugge, czy to nie uroczy chłopiec, Dat is myn kleine jongen… dat is Max – To mój mały chłopiec… to Max).

De resident had met den Adhipatti in de pendoppo plaats genomen. (Rezydent zajął miejsce z Adhipatti w pendoppo; De resident had met den Adhipatti in de pendoppo plaats genomen – Rezydent zajął miejsce z Adhipatti w pendoppo).

Havelaar riep Verbrugge om hem te vragen wien die schimmel behoorde met roode schabrak? (Havelaar zawołał Verbrugge, aby zapytać, do kogo należy ten siwy koń z czerwoną derką?; Havelaar riep Verbrugge – Havelaar zawołał Verbrugge, om hem te vragen wien die schimmel behoorde met roode schabrak – aby zapytać, do kogo należy ten siwy koń z czerwoną derką).

En toen Verbrugge naar den ingang van de pendoppo trad, om te zien welk paard hy bedoelde, legde hy dezen de hand op den schouder, en vroeg: (A kiedy Verbrugge podszedł do wejścia pendoppo, aby zobaczyć, o którego konia chodzi, położył mu rękę na ramieniu i zapytał:; En toen Verbrugge naar den ingang van de pendoppo trad – A kiedy Verbrugge podszedł do wejścia pendoppo, om te zien welk paard hy bedoelde – aby zobaczyć, o którego konia chodzi, legde hy dezen de hand op den schouder, en vroeg – położył mu rękę na ramieniu i zapytał).

Is de Regent altyd zoo dienstyverig? (– Czy Regent zawsze jest tak gorliwy w służbie?; Is de Regent altyd zoo dienstyverig – Czy Regent zawsze jest tak gorliwy w służbie?).

't Is een kras man voor zyn jaren, m'nheer Havelaar, en u begrypt dat hy gaarne een goeden indruk op u maken zou. (– To silny człowiek jak na swoje lata, panie Havelaar, i rozumie pan, że chciałby zrobić na panu dobre wrażenie; 't Is een kras man voor zyn jaren – To silny człowiek jak na swoje lata, m'nheer Havelaar – panie Havelaar, en u begrypt dat hy gaarne een goeden indruk op u maken zou – i rozumie pan, że chciałby zrobić na panu dobre wrażenie).

Ja, dat begryp ik. Ik heb veel goeds van hem gehoord… hy is beschaafd, niet waar? (– Tak, rozumiem. Słyszałem o nim wiele dobrego… jest kulturalny, prawda?; Ja, dat begryp ik – Tak, rozumiem, Ik heb veel goeds van hem gehoord – Słyszałem o nim wiele dobrego, hy is beschaafd, niet waar – jest kulturalny, prawda?).

O ja… (– O tak…; O ja – O tak).

En hy heeft een groote familie? (– I ma dużą rodzinę?; En hy heeft een groote familie – I ma dużą rodzinę?).

Verbrugge zag Havelaar aan, als begreep hy dezen overgang niet. (Verbrugge spojrzał na Havelaara, jakby nie rozumiał tego przejścia; Verbrugge zag Havelaar aan – Verbrugge spojrzał na Havelaara, als begreep hy dezen overgang niet – jakby nie rozumiał tego przejścia).

Dit was dan ook, voor wie hem niet kende, dikwyls moeielyk. (To było często trudne dla tych, którzy go nie znali; Dit was dan ook – To było, voor wie hem niet kende, dikwyls moeielyk – często trudne dla tych, którzy go nie znali).

De vlugheid van zyn geest deed hem in gesprekken meermalen eenige schakels der redeneering overslaan, en hoe geleidelyk ook deze overgang plaats vond in zyn gedachten, was het toch iemand die minder vlug was, of niet gewoon aan zyn vlugheid, niet euvel te duiden wanneer men by zulk een gelegenheid hem aanstaarde met de onuitgesproken vraag op de lippen: ben je gek… of hoe is het? (Szybkość jego umysłu często sprawiała, że w rozmowach pomijał pewne ogniwa rozumowania, i choć ten przeskok zachodził stopniowo w jego myślach, dla kogoś mniej szybkiego, lub nie przyzwyczajonego do jego szybkości, trudno było nie patrzeć na niego przy takiej okazji z niewypowiedzianym pytaniem na ustach: jesteś szalony… czy jak to jest?; De vlugheid van zyn geest deed hem in gesprekken meermalen eenige schakels der redeneering overslaan – Szybkość jego umysłu często sprawiała, że w rozmowach pomijał pewne ogniwa rozumowania, en hoe geleidelyk ook deze overgang plaats vond in zyn gedachten – i choć ten przeskok zachodził stopniowo w jego myślach, was het toch iemand die minder vlug was, of niet gewoon aan zyn vlugheid – dla kogoś mniej szybkiego, lub nie przyzwyczajonego do jego szybkości, niet euvel te duiden wanneer men by zulk een gelegenheid hem aanstaarde met de onuitgesproken vraag op de lippen: ben je gek… of hoe is het? – trudno było nie patrzeć na niego przy takiej okazji z niewypowiedzianym pytaniem na ustach: jesteś szalony… czy jak to jest?).

Zoo-iets lag er dan ook in de trekken van Verbrugge, en Havelaar moest de vraag herhalen, vóór hy antwoordde: (Coś takiego było również w rysach Verbrugge, i Havelaar musiał powtórzyć pytanie, zanim ten odpowiedział; Zoo-iets lag er dan ook in de trekken van Verbrugge – Coś takiego było również w rysach Verbrugge, en Havelaar moest de vraag herhalen, vóór hy antwoordde – i Havelaar musiał powtórzyć pytanie, zanim ten odpowiedział).

Ja, hy heeft een zeer uitgebreide familie. (– Tak, ma bardzo dużą rodzinę; Ja, hy heeft een zeer uitgebreide familie – Tak, ma bardzo dużą rodzinę).

En zyn er Medjiets in aanbouw in de afdeeling? ging Havelaar voort, alweer op een toon die, geheel in tegenspraak met de woorden zelf, scheen aanteduiden dat er verband bestond tusschen die moskeën en de ‘groote familie’ van den Regent. (– A czy w dystrykcie są w budowie jakieś meczety? kontynuował Havelaar, znów tonem, który, całkowicie sprzeczny z samymi słowami, zdawał się sugerować, że istnieje związek między tymi meczetami a "wielką rodziną" Regenta; En zyn er Medjiets in aanbouw in de afdeeling? – A czy w dystrykcie są w budowie jakieś meczety, ging Havelaar voort, alweer op een toon die, geheel in tegenspraak met de woorden zelf, scheen aanteduiden dat er verband bestond tusschen die moskeën en de ‘groote familie’ van den Regent – kontynuował Havelaar, znów tonem, który, całkowicie sprzeczny z samymi słowami, zdawał się sugerować, że istnieje związek między tymi meczetami a "wielką rodziną" Regenta).

Verbrugge antwoordde dat er werkelyk veel aan moskeën gearbeid werd. (Verbrugge odpowiedział, że rzeczywiście dużo pracuje się nad meczetami; Verbrugge antwoordde – Verbrugge odpowiedział, dat er werkelyk veel aan moskeën gearbeid werd – że rzeczywiście dużo pracuje się nad meczetami).

Ja, ja, dat wist ik wel! riep Havelaar. En zeg me nu eens, of er veel achterstand is in de betaling van de landrenten? (– Tak, tak, wiedziałem o tym! zawołał Havelaar. A powiedz mi teraz, czy są zaległości w płaceniu podatków gruntowych?; Ja, ja, dat wist ik wel – Tak, tak, wiedziałem o tym, riep Havelaar – zawołał Havelaar, En zeg me nu eens, of er veel achterstand is in de betaling van de landrenten – A powiedz mi teraz, czy są zaległości w płaceniu podatków gruntowych?).

Ja, dat kon wel beter zyn… (– Tak, mogłoby być lepiej…; Ja, dat kon wel beter zyn – Tak, mogłoby być lepiej).

Juist, en vooral in het distrikt Parang-Koedjang, zei Havelaar, als vond hy 't makkelyker zelf te antwoorden. (– Dokładnie, zwłaszcza w dystrykcie Parang-Koedjang, powiedział Havelaar, jakby łatwiej było mu samemu odpowiedzieć; Juist, en vooral in het distrikt Parang-Koedjang – Dokładnie, zwłaszcza w dystrykcie Parang-Koedjang, zei Havelaar, als vond hy 't makkelyker zelf te antwoorden – powiedział Havelaar, jakby łatwiej było mu samemu odpowiedzieć).

Hoe hoog is de aanslag van dit jaar? ging hy voort, en bemerkende dat Verbrugge eenigszins weifelde, als om zich op 't antwoord te bezinnen, voorkwam hem Havelaar, die in één adem aldus vervolgde: (Jaki jest wymiar podatku na ten rok? kontynuował, zauważając, że Verbrugge nieco się waha, jakby chciał się zastanowić nad odpowiedzią, Havelaar go uprzedził, kontynuując jednym tchem:; Hoe hoog is de aanslag van dit jaar? – Jaki jest wymiar podatku na ten rok, ging hy voort, en bemerkende dat Verbrugge eenigszins weifelde, als om zich op 't antwoord te bezinnen – kontynuował, zauważając, że Verbrugge nieco się waha, jakby chciał się zastanowić nad odpowiedzią, voorkwam hem Havelaar, die in één adem aldus vervolgde – Havelaar go uprzedził, kontynuując jednym tchem).

Goed, goed, ik weet het al… zes-en-tachtig duizend en eenige honderden… vyftien duizend meer dan in 't vorige jaar… doch maar zesduizend boven '45. (– Dobrze, dobrze, już wiem… osiemdziesiąt sześć tysięcy i kilkaset… piętnaście tysięcy więcej niż w zeszłym roku… ale tylko sześć tysięcy powyżej '45; Goed, goed, ik weet het al – Dobrze, dobrze, już wiem, zes-en-tachtig duizend en eenige honderden – osiemdziesiąt sześć tysięcy i kilkaset, vyftien duizend meer dan in 't vorige jaar – piętnaście tysięcy więcej niż w zeszłym roku, doch maar zesduizend boven '45 – ale tylko sześć tysięcy powyżej '45).

We zyn sedert '43 maar achtduizend vooruit gegaan… en ook de bevolking is zeer schraal… nu ja, Malthus! (– Od '43 wzrosliśmy tylko o osiem tysięcy… a także ludność jest bardzo skromna… no cóż, Malthus!; We zyn sedert '43 maar achtduizend vooruit gegaan – Od '43 wzrosliśmy tylko o osiem tysięcy, en ook de bevolking is zeer schraal – a także ludność jest bardzo skromna, nu ja, Malthus – no cóż, Malthus).

In twaalf jaar zyn we maar elf procent gestegen, en dit is nog de vraag, want de tellingen waren vroeger zeer onnauwkeurig… en nog! (– W ciągu dwunastu lat wzrosliśmy tylko o jedenaście procent, a to jeszcze pytanie, ponieważ wcześniejsze liczenia były bardzo niedokładne… i jeszcze!; In twaalf jaar zyn we maar elf procent gestegen – W ciągu dwunastu lat wzrosliśmy tylko o jedenaście procent, en dit is nog de vraag, want de tellingen waren vroeger zeer onnauwkeurig – a to jeszcze pytanie, ponieważ wcześniejsze liczenia były bardzo niedokładne, en nog – i jeszcze).

Van '50 op '51 is er zelfs een teruggang. (Od '50 do '51 jest nawet spadek; Van '50 op '51 is er zelfs een teruggang – Od '50 do '51 jest nawet spadek).

Ook de veestapel gaat niet vooruit… dat is een slecht teeken, Verbrugge! (– Również pogłowie bydła nie rośnie… to zły znak, Verbrugge!; Ook de veestapel gaat niet vooruit – Również pogłowie bydła nie rośnie, dat is een slecht teeken, Verbrugge – to zły znak, Verbrugge).

Wat drommel, zie dat paard eens springen, ik geloof dat het koldert… kom eens kyken, Max! (Co do diabła, zobacz jak ten koń skacze, myślę, że oszalał… chodź zobaczyć, Max!; Wat drommel, zie dat paard eens springen – Co do diabła, zobacz jak ten koń skacze, ik geloof dat het koldert – myślę, że oszalał, kom eens kyken, Max – chodź zobaczyć, Max).

Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had. (Verbrugge zauważył, że nie będzie miał wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta i że nie ma kwestii przewagi przez 'lokalną starość', czego ten dobry chłopak i tak nie pragnął; Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben – Verbrugge zauważył, że nie będzie miał wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had – i że nie ma kwestii przewagi przez 'lokalną starość', czego ten dobry chłopak i tak nie pragnął).

Maar 't is natuurlyk, ging Havelaar voort, terwyl hy Max op den arm nam. (Ale to jest naturalne, kontynuował Havelaar, trzymając Maxa na ramieniu; Maar 't is natuurlyk – Ale to jest naturalne, ging Havelaar voort – kontynuował Havelaar, terwyl hy Max op den arm nam – trzymając Maxa na ramieniu). In het Tjikandische en Bolangsche zyn ze er heel bly om – W Tjikandzie i Bolangu są bardzo zadowoleni z tego, en de opstandelingen in de Lampongs ook – a także powstańcy w Lampongach. Ik beveel me zeer aan voor uw medewerking, m'nheer Verbrugge – Bardzo polecam się pańskiej współpracy, panie Verbrugge. De Regent is een man van jaren, en dus moeten we – Regent to człowiek w podeszłym wieku, więc musimy… zeg eens, is zyn schoonzoon nog altyd distriktshoofd – powiedz mi, czy jego zięć nadal jest szefem dystryktu? Alles saamgenomen houd ik hem voor een persoon die inschikkelykheid verdient – Ogólnie rzecz biorąc, uważam go za osobę, która zasługuje na wyrozumiałość… de Regent, meen ik – Regenta, mam na myśli. Ik ben zeer bly dat hier alles zoo achterlyk en armoedig is, en… hoop hier lang te blyven – Cieszę się, że tutaj wszystko jest takie zacofane i biedne, i… mam nadzieję, że zostanę tu długo.

Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende. (Następnie podał rękę Verbrugge, który wracając z nim do stołu, przy którym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, poczuł się nieco lepiej niż pięć minut wcześniej, że "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myślał komendant; Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand – Następnie podał rękę Verbrugge, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren – który wracając z nim do stołu, przy którym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger – poczuł się nieco lepiej niż pięć minut wcześniej, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende – że "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myślał komendant). Verbrugge was volstrekt niet misdeeld van verstand, en hy die de afdeeling Lebak kende, nagenoeg zoo goed als een zoo groote landstreek, waar niets gedrukt wordt, door één persoon gekend worden kàn, begon intezien dat er toch verband was tusschen de schynbaar niet samenhangende vragen van Havelaar – Verbrugge nie brakowało rozsądku i znał dystrykt Lebak niemal tak dobrze, jak można znać tak duży obszar, gdzie nic nie jest drukowane, przez jedną osobę, zaczął dostrzegać, że istnieje związek między pozornie niespójnymi pytaniami Havelaara, en tevens dat de nieuwe adsistent-resident, hoezeer hy nooit de afdeeling betreden had, iets wist van wat er omging – i jednocześnie, że nowy asystent-rezydent, choć nigdy nie odwiedził dystryktu, coś wiedział o tym, co się dzieje. Wel begreep hy nog altyd die vreugde niet over de armoede in Lebak, maar hy drong zich op, die uitdrukking verkeerd verstaan te hebben – Nie rozumiał jeszcze radości z biedy w Lebak, ale zmuszał się, aby uznać, że źle zrozumiał to wyrażenie. Later evenwel, toen Havelaar hem meermalen hetzelfde zeide, zag hy in hoeveel groots en edels er was in die vreugde – Jednak później, gdy Havelaar wielokrotnie powtarzał to samo, dostrzegł, jak wiele wielkości i szlachetności było w tej radości.

Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen. (Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole i pijąc herbatę, rozmawiając o mało istotnych sprawach, czekali, aż Dongso przyjdzie poinformować rezydenta, że zaprzęgnięto świeże konie; Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel – Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende – pijąc herbatę, rozmawiając o mało istotnych sprawach, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen – czekali, aż Dongso przyjdzie poinformować rezydenta, że zaprzęgnięto świeże konie). Men pakte zich zoo goed mogelyk in den wagen, en reed heen – Wpakowali się jak najlepiej mogli do wozu i odjechali. Door 't hotsen en stooten viel 't spreken moeielyk – Z powodu wybojów i wstrząsów trudno było mówić. Kleine Max werd rustig gehouden met pisang – Mały Max był uspokajany bananem, en zyn moeder die hem op den schoot had, wilde volstrekt niet bekennen dat ze vermoeid was, als Havelaar aanbood haar van den zwaren jongen te ontlasten – a jego matka, która trzymała go na kolanach, absolutnie nie chciała przyznać, że jest zmęczona, gdy Havelaar zaproponował, że ją odciąży z ciężkiego chłopca.

In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat, vroeg Verbrugge den resident, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering? (W momencie wymuszonego odpoczynku w błotnistym miejscu, Verbrugge zapytał rezydenta, czy już rozmawiał z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?; In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat – W momencie wymuszonego odpoczynku w błotnistym miejscu, vroeg Verbrugge den resident – Verbrugge zapytał rezydenta, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering – czy już rozmawiał z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?).

M'nheer. Havelaar. Heeft. Gezegd. (– Pan. Havelaar. Powiedział.; M'nheer – Pan, Havelaar – Havelaar, Heeft – Powiedział, Gezegd – Powiedział).

Welzeker, Verbrugge, waarom niet? Die dame kan by ons blyven. Ik zou niet gaarne… (– Oczywiście, Verbrugge, dlaczego nie? Ta pani może u nas zostać. Nie chciałbym…; Welzeker, Verbrugge, waarom niet – Oczywiście, Verbrugge, dlaczego nie, Die dame kan by ons blyven – Ta pani może u nas zostać, Ik zou niet gaarne – Nie chciałbym).

Dat. Het. Goed. Was. sleepte de resident er met veel moeite by. (– Że. To. Było. Dobrze. – dodał rezydent z trudem; Dat – Że, Het – To, Goed – Dobrze, Was – Było, sleepte de resident er met veel moeite by – dodał rezydent z trudem).

Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in háár omstandigheden! Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine? (– Nie chciałbym odmówić mojego domu pani w jej sytuacji! Coś takiego jest oczywiste… prawda, Tine?; Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in háár omstandigheden – Nie chciałbym odmówić mojego domu pani w jej sytuacji, Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine – Coś takiego jest oczywiste… prawda, Tine?).

Ook Tine meende dat het vanzelf sprak. (Tine również uważała, że to jest oczywiste; Ook Tine meende dat het vanzelf sprak – Tine również uważała, że to jest oczywiste).

U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge. Er is ruimte in overvloed voor twee familien. (– Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, powiedział Verbrugge. Jest mnóstwo miejsca dla dwóch rodzin; U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng – Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge – powiedział Verbrugge, Er is ruimte in overvloed voor twee familien – Jest mnóstwo miejsca dla dwóch rodzin).

Maar, al was dit zoo niet… (– Ale nawet gdyby tak nie było…; Maar – Ale, al was dit zoo niet – nawet gdyby tak nie było).

Ik. Durfde. Het. Haar. (– Ja. Odważyłem się. Jej to. Powiedzieć.; Ik – Ja, Durfde – Odważyłem się, Het – To, Haar – Jej, zei Verbrugge – powiedział Verbrugge).

Wel, resident, riep mevrouw Havelaar, er is geen twyfel aan! (– Cóż, rezydencie, zawołała pani Havelaar, nie ma co do tego wątpliwości!; Wel, resident, riep mevrouw Havelaar – Cóż, rezydencie, zawołała pani Havelaar, er is geen twyfel aan – nie ma co do tego wątpliwości).

Niet. Toezeggen. Want. Het. Is. (– Nie. Obiecuj. Bo. To. Jest.; Niet – Nie, Toezeggen – Obiecuj, Want – Bo, Het – To, Is – Jest).

Al waren ze met hun tienen, als ze 't maar voor lief nemen by ons. (– Nawet gdyby było ich dziesięciu, jeśli tylko zaakceptują naszą gościnność.; Al waren ze met hun tienen – Nawet gdyby było ich dziesięciu, als ze 't maar voor lief nemen by ons – jeśli tylko zaakceptują naszą gościnność).

Een. Groote. Last. En. Zy. Is. (– Duży. Ciężar. A. Ona. Jest.; Een – Duży, Groote – Ciężar, Last – Ciężar, En – A, Zy – Ona, Is – Jest).

Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk, resident! (– Ale podróżowanie w jej sytuacji jest niemożliwe, rezydencie!; Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk – Ale podróżowanie w jej sytuacji jest niemożliwe, resident – rezydencie).