Անցյալից

Եվ այսպես, 1915-ի գարնանը եւ ամռանը թուրքահայերի գլխին խտացած էր երկու դժոխային վտանգ. երկուսն էլ հղացում ռուս ցարական կառավարության` ապստամբություն եւ ռուսական բանակի անտարբեր, նույնիսկ թշնամական-յուդենիչական վերաբերմունք։ Երկուսն էլ արյան փոթորիկներ դարձան թուրքահայ ժողովրդին արմատախիլ անելու, բնովին ջնջելու համար։ Թուրք կառավարությունը պատրաստ էր սկսել, բայց նրան հարկավոր էին առիթներ, պատրվակներ։ Եվ այդ

Եվ այսպես, 1915-ի գարնանը եւ ամռանը թուրքահայերի գլխին խտացած էր երկու դժոխային վտանգ. երկուսն էլ հղացում ռուս ցարական կառավարության` ապստամբություն եւ ռուսական բանակի անտարբեր, նույնիսկ թշնամական-յուդենիչական վերաբերմունք։ Երկուսն էլ արյան փոթորիկներ

«Սասունի մեջ հայ խումբերը քաշված են լեռները եւ ցույց կուտան կորովի դրմադրություն։ Մուշի եւ շրջակայից հայերը ընդհարվեր են քուրդերու հետ։ Վանին մեջ կշարունակվին հայերու ընդհարումները զորքերու հետ։ Նույնը եւ վիլայեթին եւ մանավանդ Շատախին մեջ, ուր հայ խումբերը կշարունակին կռվել զորքերու եւ քուրդերու հետ։ Ապստամբությունեն մտահոգ թուրքերը եւ զորքերը կքալեն Մուշին վրա»։ «Խաչատուր Բոնապարտյան, որ ութ ամիսներ Էրզրումի թուրք բանակին մեջ ծառայած էր իբր բժիշկ, իր ընկերներու հետ ապրիլի կեսերին ձիով փախած է թ

անցնելով,

1918-ի ամռանը կանգնած էր արդեն մի շատ խոշոր քաղաքական հարցի առջեւ, որ Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի հայության համար մահվան եւ կյանքի նշանակություն ունեցող հարց էր։ Այդ այն էր, թե ու՛մ պիտի պատկանեն այդ երկու գավառները։ Ադրբեջանը դրանք համարում էր, հայտնի չէ ինչու՛, իր անբաժանելի սեփականությունը։ Հայաստանը վիճում էր դրա դեմ, մինչդեռ նորակազմ պետությունների համար ամենաարդար կառուցման հիմքը պիտի լիներ ազգագրական սկզբունքը։ Մեր հայրենակցական միությունը ամեն կերպ աշխատում էր, որ հարգվի այդ սկզբունքը եւ որ,

1919-ի ձմռանը բծավոր տիֆի թագավորությունն էր, եւ առհասարակ շատ ծանր էր թե՛ Ռուսաստանի եւ թե՛ Կովկասի համար։ Բայց այն առավելապես դաժան ու անգութ էր Հայաստանում՝ հիմնավորված սովի պայմաններում։ Երեւանի փողոցները զարհուրելի տեսարաններ էին ներկայացնում։ Փախստականները թափված էին բաց երկնքի տակ եւ ջարդվում էին անխնա։ Դռների առջեւ ամեն րոպե լսվում էր օրհասական ճիչը՝