Za darmo

Сочинения. Том 4

Tekst
Oznacz jako przeczytane
Czcionka:Mniejsze АаWiększe Aa

7.7.14. И даже если ты говоришь, что используешь чужие учения для того, чтобы стало убедительнее твое, тебя снова можно спросить, каким образом они подтверждают твое учение.

7.7.15. Ведь если ложное мнение применительно к причинам отдельных оптических явлений оказывается более убедительным, чем истина, то не будут заслуживать доверия все твои книги под названием “Проблемы”».

7.7.16. Итак, то, что мы видим через воздух, является очевидным, и с этим все согласны, вопрос же состоит в том, приходит ли к нам нечто от видимого по некоему пути или воздух является для нас таким же инструментом в распознании видимых предметов, как нервы – в распознании осязаемых.

7.7.17. Так вот, большинство людей думают, что мы можем различать то, что столкнулось с нервом, из-за изменения нерва, происходящего вследствие того, что с нервом сталкивается, каковое изменение передается к руководящему началу нервов, не понимая, что у нас не было бы чувства боли, когда какую-то часть нашего тела режут, сжимают или жгут, если бы сама эта часть не обладала способностью чувствовать.

7.7.18. Истина же противоположна их мнению. Ведь сам нерв есть часть головного мозга, как ветка или отросток – часть дерева, а член, в которой перерастает часть, принимает способности этой части, и поэтому нерв полностью получает способность распознавать предметы, которые дотрагиваются до него.

7.7.19. Итак, нечто подобное происходит и с окружающим нас воздухом. Ведь когда он освещен солнцем, то является таким же инструментом зрения, как и приходящая из головного мозга пневма; до того же, как он бывает освещен, он не превращается в инструмент, способный воспринимать влияния, так как не происходит окончательного изменения посредством выбрасывания в него пневмы.

7.7.20. Итак, стоикам не следовало говорить, что мы видим посредством окружающего воздуха, пользуясь им, как посохом. Ведь такое распознавание происходит при столкновении тел, и еще в большей степени – вследствие умозаключения: ведь ощущение глаз не есть чувственное восприятие ни сжатия, ни твердости или мягкости, но цвета, размера и местоположения, которые никакой посох не может распознать.

7.7.21. В самом деле, Эпикур объяснил это гораздо лучше, чем стоики, если можно сравнивать ошибочные мнения.

7.7.22. Ведь они не доводят ничего, исходящего от видимых предметов, до органа, наделенного функцией зрения, а Эпикур явно доводит; и много лучше него поступает Аристотель, который доводит от видимых предметов до глаза не телесное подобие, но качества посредством изменения окружающего воздуха.

7.7.23. Ведь он остерегался вообще объявить окружающий воздух чувственно воспринимающим, хотя и понимал, что плоть делается чувственно воспринимающей из-за соответствующей способности, поступающей в нее из своего источника.

7.7.24. Что же сложного в том, чтобы предположить существование чувственно воспринимающего луча, тем более что явно наблюдается, что так происходит с пневмой, попадающей в глаза из головного мозга? Ведь эта пневма подобна свету.

7.7.25. Если же необходимо дать разъяснения о сущности души, нужно признать одно из двух: или ее нужно назвать как бы сияющим и эфироподобным телом, к чему, вопреки своему желанию, приходят, следуя за логикой рассуждения, стоики и Аристотель, или же это бестелесная сущность, а ее первый носитель – это тело, посредством которого она устанавливает связь с другими телами.

7.7.26. Итак, нам следует сказать, что именно это тело распространяется через весь головной мозг и из-за общности с ним пневма в глазах является светоподобной.

7.8.1. Итак, отложу ненадолго разговор об учении Аристотеля и стоиков; то же, что ощущение чувственно воспринимаемого происходит благодаря изменению и распознанию, ясно из сказанного выше.

7.8.2. Итак, изменяется орган чувства, распознание же его изменения происходит благодаря общей способности всех органов чувств, получаемой от начала и источника этой способности. Начало же это можно назвать общим чувством или первым чувственно воспринимающим, не важно, как назвать.

7.8.3. Приведенное ранее рассуждение доказывает и то, что это начало находится в головном мозге, от которого все части тела получают ощущение и движение, при том что одни нервы ведут в органы чувств для распознания чувственно воспринимаемых предметов, другие движут те из них, которые должны двигаться, например глаза, язык и уши – ведь они у большинства животных движутся посредством мышц, которые охватывают их в голове, благодаря которым животные совершают все произвольные движения.

7.8.4. Все это свидетельствует о том, что мы правильно сказали, что головной мозг – начало всех чувств, а также всех произвольных движений живого существа.

7.8.5. Если же он был создан не ради этого, то ради чего другого? Или ради чего природа покрыла его извне оболочками, если начало души содержится в этих самых оболочках, а головной мозг был создан напрасно? Или почему повреждение любого из желудочков вызывает чрезвычайно опасное состояние?

7.8.6. И почему из него растут все нервы и спинной мозг, который является как бы отростком материи головного мозга, что с очевидностью обнаруживается при вскрытиях, так что это знают даже мясники?

7.8.7. Какова же его функция, ты без труда поймешь, если сначала, приступив к анатомированию, обнаружишь растущие от него нервы, числом шестьдесят, и исследуешь функцию каждого из них, которую можно понять из их устройства и из процессов, наблюдаемых в ходе анатомического эксперимента.

7.8.8. Устройство же их, при котором как бы сердцевины каждого из нервов растут от самого спинного мозга, а его окружают оболочки, подобно устройству нервов, растущих от головного мозга.

7.8.9. Ведь и спинной мозг, подобно головному мозгу, имеет оболочки, наделенные той же функцией, но если удалить их у любого из вырастающих нервов, ты не повредишь ту часть тела, в которую врастает этот нерв. Это наблюдение также свидетельствует о том, что оболочки – это покровы головного и спинного мозга, а способность ощущения и движения находится в том, что они окружают.

7.8.10. Когда же ты рассекаешь сердцевину нерва, тотчас часть тела, в которую идет нерв, полностью теряет чувствительность и способность двигаться.

7.8.11. То же, что спинной мозг имеет источник способностей в головном мозге, очевидно из того, что, если перерезать его в какой бы то ни было части, все, что находится выше рассечения, остается здоровым, а то, что ниже, немедленно утрачивает чувствительность и способность к движению, и все мышцы, берущие от него нервы, также теряют чувствительность и способность к движению.

7.8.12. Итак, Эрасистрат, хоть и не постиг этого раньше, в старости узнал, где находится истинный источник нервов; Аристотель же, до конца остававшийся в неведении, естественно, не мог назвать функцию головного мозга.

7.8.13. Что же он говорит и как это опровергается, ты можешь узнать, если прочтешь восьмую книгу нашего сочинения «О назначении частей тела», а то, что во всех этих учениях, которые я изложил, вождем моим является Гиппократ, было показано, помимо прочих сочинений, в труде «Об анатомии Гиппократа».

7.8.14. Поэтому я теперь не привел ни его рассуждений, ни рассуждений Платона, чтобы не говорить дважды об одном и том же; естественно, в этой книге я привел лишь те рассуждения Платона, о которых не упоминал ни в одном другом сочинении.

ΒΙΒΛΙΟΝ ΟΓΔΟΟΝ[133]

8.1.1. Περὶ τῶν ῾Ιπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογµάτων ἐπισκέψασθαι προθέµενοι πρῶτον µὲν ἐδιδάξαµεν ἀναγκαιότατον ὑπάρχειν ἰατρικῇ τε καὶ φιλοσοφίᾳ, εἴτε πλείους εἰσὶ δυνάµεις αἱ διοικοῦσαι τὸν ἄνθρωπον εἴτε µία, βεβαίως ἐξευρεῖν· ἐφεξῆς δ’ ἐπὶ τὴν ζήτησιν αὐτῶν τραπόµενοι κατὰ τὸν ἀποδεικτικὸν νόµον ἔννοιαν ὁµολογουµένην ἔφαµεν εἶναι τοῦ τῆς ψυχῆς ἡγεµονικοῦ τὸ κατάρχον αἰσθήσεώς τε καὶ κινήσεως τῆς κατὰ προαίρεσιν, οὐδὲν ὡς πρὸς τὰ παρόντα διαφέροντος ἢ κατὰ προαίρεσιν ἢ καθ’ ὁρµὴν εἰπεῖν.

8.1.2. εὔδηλον δὲ ὅτι ἕτεραι µέν εἰσιν αἱ κινήσεις ἐκτεινόντων τε καὶ συστελλόντων τὰ κῶλα, βαδιζόντων τε καὶ τρεχόντων, ἑστώτων τε καὶ καθηµένων ὅσα τ’ ἄλλα τοιαῦτα πραττόντων, ἕτεραι δ’ αἱ κατὰ τὴν καρδίαν τε καὶ τὰς ἀρτηρίας οὐ κατὰ τὴν ἡµετέραν προαίρεσιν ἀποτελούµεναι, καθάπερ καὶ τρίτον ἄλλο γένος κινήσεων αἱ περὶ τὴν τῆς τροφῆς οἰκονοµίαν.

8.1.3. ἀλλ’ ἀπό γε τῶν προαιρετικῶν ἀρξάµενοι καθ’ ἃς καὶ τὸ καλούµενον ἰδίως ἡγεµονικόν ἐστι τῆς ψυχῆς, ἕνα λόγον ἐδείκνυµεν ἠρωτῆσθαι µόνον ἐπιστηµονικῶς ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ ζητουµένου τῆς οὐσίας ἔχοντα τὰς προτάσεις, ὄντα τοιοῦτον· “ὅπου τῶν νεύρων ἡ ἀρχή, ἐνταῦθα καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἡγεµονικόν.”

8.1.4. αὕτη µὲν ἡ τοῦ λόγου κυριωτάτη πρότασις ὡµολογηµένη πᾶσιν ἰατροῖς τε καὶ φιλοσόφοις· ἡ δ’ οἷον πρόσληψις αὐτῆς ἀληθὴς µὲν “ἡ ἀρχὴ τῶν νεύρων ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ”, ψευδὴς δὲ “ἡ ἀρχὴ τῶν νεύρων ἐν καρδίᾳ,” γράφειν µὲν ταύτην τὴν πρότασιν ἢ καὶ λέγειν τοῖς ἀπείροις ἀνατοµῆς δυναµένου τινός, οὐ µὴν δεῖξαί γε δυναµένου.

8.1.5. πάντα γὰρ ἐν τοῖς ζῴοις τὰ µόρια νεύρων µετέχει, τὰ µὲν ἄντικρυς ἐξ ἐγκεφάλου παραγιγνοµένων εἰς αὐτά, τὰ δὲ διὰ µέσου τοῦ νωτιαίου.

8.1.6. πρῶτοι οὖν µακρολογίας αἴτιοι κατέστησαν οἱ καταψευσάµενοι τῶν φαινοµένων, οὐχ ῾Ιπποκράτης ἢ ᾿Ερασίστρατος ἢ Εὔδηµος ἢ ῾Ηρόφιλος ἢ Μαρῖνος ὁ µετὰ τοὺς παλαιοὺς ἐν τῷ µεταξὺ χρόνῳ τὴν ἀνατοµικὴν θεωρίαν ἠµεληµένην ἀνακτησάµενος· ὡς εἴ γε τὸ φαινόµενον ἐκ τῆς ἀνατοµῆς εἶπον, οὐκ ἂν ἐµακρολογοῦµεν δι’ ἀποδείξεως µιᾶς εὑρηµένου τοῦ ζητουµένου.

8.1.7. µακροτέρων οὖν λόγων ἐδεήθηµεν εὐθὺς ἐν τῷ πρώτῳ βιβλίῳ διὰ τοὺς ἃ µηδ’ ὅλως εἶδον ὡς ἀκριβῶς ἰδόντας ἐπιχειρήσαντας γράφειν, ἠναγκάσθηµέν τε καὶ νεύρων καὶ ἀρτηριῶν ἀνατοµὴν ἐπὶ κεφαλαίων ἐν αὐτῷ διελθεῖν.

 

8.1.8. ᾿Eν δὲ τῷ δευτέρῳ βιβλίῳ τῶν ἠρωτηµένων λόγων περὶ ψυχῆς ἡγεµονικοῦ τοὺς πιθανωτάτους ἀπεδείξαµεν οὐ κατὰ τὴν ἀποδεικτικὴν µέθοδον ὑπ’ αὐτῶν συντεθέντας, ἀλλὰ τοὺς µὲν ἐγγὺς αὐτῶν, οὓς διαλεκτικοὺς ἔθος ἐστὶν ᾿Αριστοτέλει καλεῖν, ἐνίους δὲ πορρώτερον, οὓς διαιροῦµεν εἴς τε τοὺς ῥητορικοὺς [τε] καὶ τοὺς σοφιστικούς.

8.1.9. ἔπραξα δὲ τοῦτο καὶ τοῦ ὑποκειµένου µὲν ἕνεκεν αὐτοῦ καὶ διὰ τοὺς ἑταίρους δὲ βουλοµένους ἐκ παραλλήλου τῶν λόγων ἔχειν τὰς διαφορὰς ἐφ’ ἑνὸς προβλήµατος, ἐσοµένης τῆς γυµνασίας ταύτης εἰς πολλὰ χρησίµης.

8.1.10. ἐπεὶ δὲ καὶ τοιοῦτόν τινα λόγον ὁ Χρύσιππος ἔγραψεν· “ἔνθα τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, ἐνταῦθα καὶ τὸ ἡγεµονικόν· τὰ δὲ πάθη τῆς ψυχῆς ἐν καρδίᾳ· ἐν ταύτῃ ἄρα καὶ τὸ ἡγεµονικόν,” ἐδείκνυον αὐτὸ τὸ ζητούµενον αὐτὸν ἐν τῷ κυριωτάτῳ λήµµατι λαµβάνοντα·

8.1.11. Πλάτωνος γὰρ εἰρηκότος ἐν µὲν τῇ κεφαλῇ τὸ λογιστικὸν ὑπάρχειν, ἐν δὲ τῇ καρδίᾳ τὸ θυµοειδές, ἐν ἥπατι δὲ τὸ ἐπιθυµητικὸν, ἐχρῆν αὐτὸν ἐλέγξαι πρότερον ὅσα κατασκευάζων ἑαυτοῦ τὸ δόγµα διῆλθεν ὁ Πλάτων, οὐχ ἁπλῶς ἀποφηνάµενον ἀξιοπιστοτέραν ἡγεῖσθαι τὴν ἰδίαν ἀπόφασιν τῶν ὑπὸ Πλάτωνος εἰρηµένων λόγων.

8.1.12. ἐδείκνυον δὲ καὶ ὡς οὐδ’ ἐπεχείρησέ που τῶν ἑαυτοῦ συγγραµµάτων ὁ Χρύσιππος ἀντειπεῖν τοῖς τοῦ Πλάτωνος λόγοις.

8.1.13. ἅπαντες µὲν οὖν ὅσοι µηδέπω φιλοσοφίας ἦσαν ἡµµένοι γεωµέτραι καὶ ἀριθµητικοὶ καὶ λογιστικοὶ καὶ ἀστρονόµοι καὶ ἀρχιτέκτονες ἔτι τε µουσικοὶ καὶ γνωµονικοὶ καὶ ῥητορικοὶ καὶ γραµµατικοὶ καὶ ὅλως εἴ τις ἐν τέχνῃ λογικῇ γεγύµναστο, πίστιν βεβαίαν ἔσχον ἐξ<ελ>εληλέγχθαι µὲν τοὺς τῶν ἄλλων λόγους, ὅσους ἐγεγράφεσαν ὑπὲρ ἡγεµονικοῦ ψυχῆς, ἀληθεῖς δ’ εἶναι τοὺς ῾Ιπποκράτους καὶ Πλάτωνος.

8.1.14. ᾿Eπεὶ δὲ τὰ τοῦ Χρυσίππου βιβλία Περὶ παθῶν γεγραµµένα καὶ <ἔτ’ ἐπῄνουν> οἱ ἀπ’ ἐκείνου, <λέγοντες> ὡς ἐν ἐκείνοις ἀπέδειξεν ὁ ἀνὴρ ἐν τῷ λογιστικῷ τῆς ψυχῆς εἶναι τὰ πάθη, τοὺς θυµοὺς καὶ τοὺς φόβους καὶ τὰς λύπας ὅσα τ’ ἄλλα τοιαῦτα, δι’ ἐκείνους ἠναγκάσθην ἐπιδεικνύναι µὴ µόνον ψευδῶς εἰρηκότα πολλὰ κατὰ τὰ περὶ τῶν παθῶν βιβλία τὸν Χρύσιππον, ἀλλὰ καὶ µαχοµένως αὑτῷ· καὶ κατὰ τοῦτο προσέθηκα τοῖς πρώτοις δύο βιβλίοις ἕτερα τρία δείξας εὐθέως ἐν αὐτοῖς ὅτι καὶ Ποσειδώνιος ὁ ἐπιστηµονικώτατος τῶν Στωϊκῶν διὰ τὸ γεγυµνάσθαι κατὰ γεωµετρίαν ἀπέστη τε τοῦ Χρυσίππου καὶ δείκνυσιν ἐν τῇ Περὶ παθῶν πραγµατείᾳ διοικουµένους ἡµᾶς ὑπὸ τριῶν δυνάµεων, ἐπιθυµητικῆς τε καὶ θυµοειδοῦς καὶ λογιστικῆς· τῆς δ’ αὐτῆς δόξης ὁ Ποσειδώνιος ἔδειξεν εἶναι καὶ τὸν Κλεάνθην.

8.1.15. καὶ µέντοι καὶ τὸν περὶ τῶν ἀρετῶν λόγον ἐπὶ ταύταις ταῖς ἀρχαῖς ὀρθῶς φησι περαίνεσθαι καὶ δείκνυσιν αὐτὸ τοῦτο διὰ µεγάλης πραγµατείας ἰδίᾳ γεγραµµένης αὐτῷ.

8.1.16. ὥστ’ οὐκ ἐγὼ τοῦ µήκους τῶν λόγων αἴτιος, ἀλλ’ οἱ προπετῶς ἐπαινοῦντες τὰ γεγραµµένα Χρυσίππῳ περί τε τοῦ τῆς ψυχῆς ἡγεµονικοῦ καὶ περὶ παθῶν.

8.1.17. ῾`A πάντ’ ἐγνώκειν ἐγὼ παρελθεῖν ἐάσας ἀνέλεγκτα· θεοὺς δ’ ἅπαντας ἐπικαλοῦµαι µάρτυρας ὡς τοὺς ἀναισχύντους τῶν λόγων ἐλέγχων αὐτὸς αἰδοῦµαι βέλτιον εἶναι νοµίζων ἀγνοεῖσθαι τοῖς πολλοῖς αὐτούς, ὅπως µὴ βλάπτοιντο θεώµενοι φιλοσόφους ἄνδρας ἃ µηδέποτ’ εἶδον ὡς ἰδόντας γράφοντας· ἧττον γὰρ αἰδοῦνται καὶ αὐτοὶ φωραθῆναι ψευδόµενοι.

8.1.18. αἰδεσθῆναι δ’ ἐστὶ καὶ ὅτι µὴ γινώσκουσιν ἐν φιλοσοφίᾳ γεγηρακότες ἄνδρες ὡς εἷς µόνος οὗτος ἠρώτηται λόγος ἀποδεικτικῷ νόµῳ περὶ ψυχῆς ἡγεµονικοῦ καθ’ ὃν ἡ µὲν ἀληθὴς πρόσληψίς ἐστιν ἐγκέφαλον εἶναι τῶν νεύρων ἀρχήν, ἡ ψευδὴς δὲ τὴν καρδίαν.

8.1.19. ὥστε οὐ µόνον ἐν πέντε βιβλίοις οὐκ ἦν ἀνάγκη γραφῆναι τὸν περὶ ψυχῆς ἡγεµονικοῦ λόγον, ἀλλ’ οὐδὲ δι’ ἑνὸς ὅλου πρός γε τοὺς µεµαθηκότας ὁποῖόν τι πρᾶγµά ἐστιν ἀπόδειξις ἐπιστηµονική, προσήκουσα µέν, ὡς ἐγώ φηµι, φιλοσόφοις µᾶλλον ἢ γεωµέτραις ἀριθµητικοῖς τε καὶ λογιστικοῖς, ἀστρονόµοις τε καὶ ἀρχιτέκτοσιν, οὐ µὴν ἠσκηµένη γ’ αὐτοῖς ὥσπερ ἐκείνοις.

8.1.20. διὰ τοῦτ’ οὖν Εὐκλείδης µὲν ἑνὶ θεωρήµατι τῷ πρώτῳ κατὰ τὸ τῶν φαινοµένων βιβλίον ἐπέδειξε δι’ ὀλιγίστων ἐπῶν τὴν γῆν µέσην εἶναι τοῦ κόσµου καὶ σηµείου καὶ κέντρου λόγον ἔχειν πρὸς αὐτόν, καὶ οἱ µαθόντες οὕτω πιστεύουσι τῷ συµπεράσµατι τῆς ἀποδείξεως ὡς καὶ τῷ τὰ δὶς δύο τέτταρα εἶναι· τῶν φιλοσόφων δ’ ἔνιοι τοιαῦτα ληροῦσι περὶ µεγέθους τε καὶ θέσεως γῆς ὡς αἰδεσθῆναί τινα περὶ τοῦ παντὸς ἐπιτηδεύµατος.

8.1.21. ὅπου γὰρ οἱ µὲν ἀεὶ παρακελευόµενοι µηδὲν µήτε πράττειν µήτε λέγειν προπετῶς ἔργῳ φαίνονται τοιοῦτοι, τῶν δ’ εἰρηµένων ἄνωθεν ἀντιτεχνιτῶν οὐδεὶς µὲν ἑαυτὸν νοµίζει σοφόν, ὡς ἐκεῖνοι, ταῖς δ’ ἀποδείξεσι προσηκόντως χρῶνται µηδαµόθεν µαχόµενοι µηδὲ διαφωνοῦντες ἀλλήλοις µηδὲ ἀναισχύντως ἀποφαινόµενοι περὶ ὧν οὐκ ἴσασι, πῶς οὐκ ἄν τις αἰδεσθείη περὶ παντὸς τοῦ τῆς φιλοσοφίας ἐπιτηδεύµατος;

8.1.22. Oὕτως γοῦν ὁ ἀληθὴς λόγος ἐστὶ βραχὺς ὡς ἐγὼ δείξω σοι δι’ ὀλίγων συλλαβῶν περαινόµενον αὐτὸν ὄντα τοιοῦτον· “ἔνθα τῶν νεύρων ἡ ἀρχή, ἐνταῦθα τὸ ἡγεµονικόν· ἡ δ’ ἀρχὴ τῶν νεύρων ἐν ἐγκεφάλῳ [ἐστίν]· ἐνταῦθα ἄρα τὸ ἡγεµονικόν.”

8.1.23. εἷς µὲν οὗτος λόγος ἐννέα καὶ τριάκοντα συλλαβῶν, ὅπερ ἐστὶ δυοῖν καὶ ἡµίσεος ἐπῶν ἑξαµέτρων· ἕτερος δ’ ἐστὶ πέντε τῶν πάντων ἐπῶν· “ἔνθα τὰ πάθη τῆς ψυχῆς ἐπιφανέστερον κινεῖ τὰ µόρια τοῦ σώµατος, ἐνταῦθα τὸ παθητικὸν τῆς ψυχῆς ἐστιν· ἀλλὰ µὴν ἡ καρδία φαίνεται µεγάλην ἐξαλλαγὴν ἴσχουσα τῆς κινήσεως ἐν θυµοῖς καὶ φόβοις· ἐν ταύτῃ ἄρα τὸ παθητικὸν τῆς ψυχῆς ἐστιν.”

8.1.24. εἰ δὲ συνθείης ὡδὶ τούτους τοὺς δύο λόγους, οὐ πλεῖον ἐπῶν ἑξαµέτρων ὀκτὼ τὸ συγκείµενον ἐξ αὐτῶν πλῆθος ἔσται.

8.1.25. Tίνες οὖν αἴτιοι τοῦ πέντε βιβλία γραφῆναι περὶ τούτων ἃ διὰ ὀκτὼ στίχων ἡρωϊκῶν ἐπιστηµονικὴν ἀπόδειξιν εἶχεν; οὐχ ἡµεῖς δήπουθεν, ἀλλ’ οἱ µὴ βουλόµενοι γραµµικαῖς χρῆσθαι ἀποδείξεσι φιλόσοφοι, περὶ ὧν ἔφην αἰδεῖσθαι.

8.1.26. τίνες δὲ αἴτιοι τοῦ καὶ τὸ ἕκτον βιβλίον ἐπ’ αὐτοῖς γραφῆναι περὶ τῆς τρίτης ἀρχῆς µακροτέρου µὲν λόγου δεοµένης, οὐ µὴν ὥσθ’ ὅλον ἓν πληρωθῆναι βιβλίον; οἱ µὴ γεγυµνασµένοι γραµµικῶν ἀποδείξεων ἀκούειν, ἐπεί τοι καὶ τούτου τοῦ σκέµµατος ἐν ὀλίγοις κεφαλαίοις ἐστὶν ἡ ἀπόδειξις.

8.1.27. ἐδείχθη γὰρ ἔν τε τοῖς φυτοῖς τὰ παχύτατα µέρη τῆς ἀρχῆς αὐτῶν ἐκφυόµενα καὶ τῶν προδεδειγµένων δυοῖν ἀρχῶν, τῆς τῶν νεύρων καὶ τῶν ἀρτηριῶν, τὰ µὲν οἷον στελέχη πρὸς ταῖς ἀρχαῖς εἶναι, τὰ δὲ ἀνάλογον κλάδοις ἐν τῷ προ[σ] ιέναι τὰ στελέχη γεννώµενα.

8.1.28. τοῦτο µὲν ἓν λῆµµα δι’ ἐναργῶν ἀπεδείχθη· δεύτερον δὲ ἐπ’ αὐτῷ τῆς φυτικῆς ἐν ἡµῖν δυνάµεως, ἣν κοινὴν ἔχοµεν πρὸς τὰ φυτά, τὰς φλέβας ὑπάρχειν ὄργανα καθηκουσῶν µὲν εἴς τε τὴν γαστέρα καὶ τὰ ἔντερα λεπτῶν φλεβῶν ὥσπερ εἰς τὴν γῆν αἱ ῥίζαι τῶν δένδρων, ἁπασῶν µὲν ἀπὸ µιᾶς φλεβὸς πεφυκυιῶν, τῆς ἐπὶ πύλαις ἥπατος, αὖθις δὲ ἐκ τοῦ ἥπατος ἐκφυοµένης µεγίστης φλεβός, ἣν κοίλην ὀνοµάζουσιν, ἧς ὥσπερ κλάδοι τινὲς σχίζονται φλέβες ἄλλαι πάντῃ τοῦ σώµατος φερόµεναι.

8.1.29. ἐξ ὧν ἐπεραίνετο ἡ τῶν φλεβῶν ἀρχὴ τὸ ἧπαρ ὑπάρχειν, ᾧ πάλιν εἵπετο καὶ τῆς κοινῆς πρὸς τὰ φυτὰ δυνάµεως ἀρχὴν εἶναι τοῦτο τὸ σπλάγχνον, ἥντινα δύναµιν ὁ Πλάτων ἐπιθυµητικὴν ὀνοµάζει.

8.1.30. Aὕτη µὲν ἀπόδειξις µία τοῦ τὸ ἧπαρ ἀρχὴν εἶναι τῆς ἐπιθυµητικῆς δυνάµεως καὶ τῶν φλεβῶν· ἑτέρα δ’ ἐκ τοῦ µηδὲν ἄλλο µόριον εὑρίσκεσθαι κατὰ τὸ ζῷον, ᾧ συµφυεῖς εἰσιν αἱ φλέβες ἅπασαι, λαµβανοµένη.

8.1.31. τὴν γὰρ ἐκ τῶν κυρτῶν τοῦ ἥπατος ἐκφυοµένην φλέβα τὴν κοίλην ἔνιοί φασι τῆς δεξιᾶς ἐν τῇ καρδίᾳ κοιλίας ἐκπεφυκέναι.

8.1.32. εἴπερ οὖν ἀπ’ ἐκείνης ἀνάλογον κλάδοις αἱ κατὰ τὸ σῶµα πᾶν ἀποσχίζονται φλέβες, εἴη ἂν ἁπασῶν αὐτῶν ἀρχὴ <ἡ> καρδία.

8.1.33. ἀλλ’ αἵ γ’ ἐκ τῶν σιµῶν τοῦ ἥπατος ἀνάλογον ῥίζαις εἰς τὴν γαστέρα τήν τε νῆστιν καὶ τὸ λεπτὸν ἔντερον καὶ τὸ τυφλὸν καὶ τὸ κόλον εἴς τε τὸ ἀπευθυσµένον ὀνοµαζόµενον καὶ τὸν σπλῆνα καὶ τὸ ἐπίπλοον ἥκουσαι φλέβες οὐκ ἀπὸ ταύτης πεφύκασιν, ἀλλ’ ἔστιν ἑτέρα φλὲψ ἁπασῶν τούτων ἀρχὴ κατὰ τὰς πύλας τοῦ ἥπατος τεταγµένη.

8.1.34. πῶς οὖν ἔτι ἀρχὴ τῶν φλεβῶν ἡ δεξιὰ τῆς καρδίας ἔσται κοιλία µήτε τῶν εἰρηµένων φλεβῶν µήτε πρὸς αὐταῖς τῶν ἐν τοῖς σιµοῖς τοῦ ἥπατος συναπτοµένων τῇ καρδίᾳ;

8.1.35. ἧπαρ δὲ καὶ ταύταις ἁπάσαις συνῆπται ταῖς φλεψὶ καὶ ταῖς καθ’ ὅλον τὸ σῶµα διὰ τῆς ἐκ τῶν κυρτῶν αὐτοῦ µερῶν ἐκπεφυκυίας, ἣν οἱ µὲν πλεῖστοι τῶν ἰατρῶν κοίλην ὀνοµάζουσι διὰ τὸ µέγεθος, ῾Ιπποκράτης δὲ καὶ ὅσοι τὰ τούτου πρεσβεύουσιν ἡπατῖτιν ἀπὸ τοῦ σπλάγχνου προσονοµάζουσιν, ὅθεν ἐκπέφυκεν.

8.1.36. αὕτη τοιγαροῦν ἤδη σοι δευτέρα περὶ ἥπα τος ἀπόδειξις, ὡς ἁπασῶν ἐστι φλεβῶν ἀρχή, διὰ τοῦτο δὲ καὶ τῆς θρεπτικῆς δυνάµεως.

8.1.37.῎Aλλη δ’ ἐκ περιουσίας τρίτη τοιάδε τις· ἐὰν τὴν δεξιὰν τῆς καρδίας κοιλίαν ἀρχὴν ὑποθώµεθα τῆς κοίλης φλεβός, ἐναντίως ἔσται τῷ φαινοµένῳ καὶ ἐν ταῖς τῶν ἰχθύων ἀνατοµαῖς εὑρισκοµένῳ.

8.1.38. οὐδενὸς γοῦν αὐτῶν ἡ καρδία δεξιὰν ἔχει κοιλίαν, ὅτι µηδὲ πνεύµων ἐστὶ τοῖς ζῴοις ἐκείνοις.

8.1.39. διὰ τί δὲ γεννᾶταί τε καὶ συναπόλλυται πνεύµονι τῆς καρδίας ἡ δεξιὰ κοιλία, δέδεικταί µοι κατὰ τὴν περὶ χρείας µορίων πραγµατείαν.

8.1.40. ᾿Eκ περιουσίας µέν, ὡς ἔφην, οὐ σµικρὰ τῷ δόγµατι πίστις ἐστὶ καὶ ἐκ τοῦ νῦν εἰρηµένου λόγου· προσέρχεται δὲ καὶ ἄλλη τις ὁµοία τῇδε τὴν εὐθύτητα τῆς κοίλης ἡµῶν ἐπισκεπτοµένων.

8.1.41. ὁρᾶται γὰρ ἀπὸ τῶν κυρτῶν τοῦ ἥπατος ἄχρι τῶν σφαγῶν ἅπαν µὲν αὐτῆς τὸ δεξιὸν µέρος εὐθείᾳ µιᾷ ἄκλαστον φυλάττον αὐτήν, ἐκ δὲ τῶν ἀριστερῶν ἀπόφυσις εἰς τὴν δεξιὰν κοιλίαν τῆς καρδίας γιγνοµένη, ἥντινα φλέβα νοµίζουσιν ἔνιοι τὸ πρέµνον, ὡς ἂν εἴποι τις, εἶναι τῶν καθ’ ὅλον τὸ σῶµα φλεβῶν.

8.1.42. εἰ δέ περ ἦν ἀληθὲς τοῦτο, πάντως ἂν ἐσχίζετο καὶ αὕτη µετὰ τὴν ἔκφυσιν ὡσαύτως τῇ µεγάλῃ ἀρτηρίᾳ ἣν ὁµο-λογουµένως ἁπασῶν τῶν καθ’ ὅλον τὸ ζῷον ἀρτηριῶν ἀρχὴν οὖσαν ἰδεῖν ἔστι µετὰ τὸ πρῶτον ἐκφῦναι τῆς καρδίας δίχα σχιζοµένην, ὅπως τῶν µερῶν αὐτῆς τὸ µὲν ἕτερον ἄνω, τὸ δὲ ἕτερον ἐνεχθείη κάτω τοῦ σώµατος.

8.1.43. ὥστε καὶ εἰ ἡ κοίλη φλὲψ <ἐκ> τῆς καρδίας ἐφύετο, πάντως ἂν καὶ αὕτη παραπλησίως τῇ ἀρτηρίᾳ δίχα σχισθεῖσα τῷ µὲν ἑτέρῳ µέρει πρὸς τὰς σφαγὰς ἀνηνέχθη, τῷ δὲ ἑτέρῳ κατηνέχθη πρὸς τὸ ἧπαρ· οὗ µὴ φαινοµένου δῆλόν ἐστιν οὐδὲ ἐκ τῆς καρδίας αὐτὴν ἄρχεσθαι.

8.1.44. Aαὗται τέτταρες ἀποδείξεις εἰσὶν εἰρηµέναι κατὰ τὸ τῆς προκειµένης πραγµατείας ἕκτον γράµµα τοῖς εἰδόσι τί ποτ’ ἐστὶν ἀπόδειξις αὐτάρκης.

8.1.45. εἴρηται δὲ καὶ ἄλλα τινὰ κατὰ τὸ βιβλίον εἰς πίστιν τοῦ δόγµατος, οὐ µὴν ἐπιστηµονικήν γε τὴν ἀπόδειξιν ἔχοντα καθάπερ οἱ πρῶτοι δύο λόγοι. καὶ µέντοι καὶ ἀντιλογία τις εἴρηται πρὸς τοὺς ἑτέρως δοξάζοντας.

8.1.46. ὥστε, ὅσον ἐπ’ ἐµοί, διὰ βραχυτάτων ἂν ἤδη τὸ προκείµενον ἀποδέδεικτο καὶ χρὴ τοῦ µήκους τῶν λόγων οὐχ ἡµῖν ἐλέγχουσιν οὓς ἡµαρτηµένους ἔγραψαν ἐκεῖνοι λόγους ἀλλὰ τοῖς συνθεῖσιν αὐτοὺς µέµφεσθαι.

8.1.47. τριῶν οὖν βιβλίων λογικῶν περὶ παθῶν γεγραµµένων Χρυσίππῳ δυνάµενος ἀντειπεῖν <καὶ> ἃ πρὸς αὑτὸν διηνέχθη διελέγχων µηκύνειν οὐχ ὑπέµεινα τοῦτο πρᾶξαι καθάπερ οὐδ’ ὅσα Περὶ τῆς τῶν ἀρετῶν διαφορᾶς ἔγραψεν ἐν τέτταρσι βιβλίοις ὑπὲρ ὧν αὐτῷ καὶ ὁ Ποσειδώνιος µέµφεται.

8.1.48. ἀλλὰ καὶ περὶ τούτων ἐνδειξάµενος τοῖς ἀκούειν δυναµένοις ἐπιστηµονικῶν ἀποδείξεων ἀνεβαλόµην ἐπὶ σχολῆς αὖθις ἐπιδείξειν ὅσα καὶ πρὸς αὑτὸν ἐναντιολογούµενος ἔγραψε καὶ πρὸς τὴν τῶν ἐναργῶς φαινοµένων ἀλήθειαν. ἐκείνη µὲν οὖν ἡ πραγµατεία καθ’ ἑαυτὴν γέγραπται.

8.2.1. Νῦν δὲ ποθοῦσιν ἔχειν ἤδη πολλοῖς τῶν φίλων τὰ κατάλοιπα τῶν ῾Ιπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογµάτων ἐνταῦθα τρέψοµαι ἀρχὴν ἀπὸ τῶν φυσικῶν στοιχείων ποιησάµενος.

8.2.2. ὀνοµάζεται µὲν οὖν στοιχεῖον ὅπερ ἂν ἐλάχιστον ᾖ µέρος ἐκείνου τοῦ πράγµατος οὗπερ ἂν ᾖ στοιχεῖον. ἐκ γὰρ τῆς τοῦ πρός τι κατηγορίας ἐστὶν ἡ στοιχεῖον φωνὴ καθάπερ καὶ <ἡ> [τοῦ] µέρο[υ]ς· τό τε γὰρ στοιχεῖον τινός ἐστι στοιχεῖον τό τε µέρος τινός ἐστι µέρος.

8.2.3. ὥσπερ οὖν τῆς φωνῆς ἡµῶν, ᾗ χρώµεθα διαλεγόµενοι πρὸς ἀλλήλους, τέτταρα καὶ εἴκοσί ἐστι στοιχεῖα, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἁπάντων τῶν γεννητῶν καὶ φθαρτῶν σωµάτων ἐλάχιστα µόρια γῆ καὶ ἀήρ ἐστιν ὕδωρ τε καὶ πῦρ, ἐλαχίστου δὲ λεγοµένου τοῦ µηκέτι τοµὴν ἐγχωροῦντος.

8.2.4. ἡ µὲν γὰρ κατὰ τὸ µέγεθος τοµὴ τοιοῦτον οὐδὲν ἐλάχιστον ἔχει, µόνη δὲ ἡ κατ’ εἶδος ἵσταταί ποτε καθάπερ ἐπὶ τῆς φωνῆς.

8.2.5. οὔσης γάρ τινος συνθέτου τοιᾶσδε “µῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω ᾿Αχιλῆος”, ὅλη µέν ἐστιν αὕτη, µέρη δὲ τὸ µῆνιν καὶ τὸ ἄειδε καὶ τὸ θεὰ καὶ τὸ Πηληϊάδεω καὶ τὸ ᾿Αχιλῆος. ἕκαστον δὲ τούτων πάλιν εἰς τὰς συλλαβὰς τέµνεται καὶ τῶν συλλαβῶν αὖθις ἑκάστη διαίρεσιν εἰς τὰ στοιχεῖα λαµβάνει.

8.2.6. τῆς γοῦν πρώτης συλλαβῆς τῆς µη συγκειµένης ἐκ δυοῖν στοιχείων οὐδέτερον αὐτῶν εἰς ἄλλας ἑαυτοῦ φωνὰς ἐλάττους δύναται τµηθῆναι καὶ διὰ τοῦτο τὴν µη φωνὴν ἐλαχίστην τε καὶ ἄτµητον εἶναί φαµεν, ὡς καὶ τὸν Δίωνα καλεῖν ἔθος ἐστὶ τοῖς φιλοσόφοις ἄτοµον οὐσίαν.

8.2.7. οὕτως δὲ καὶ λόγον βραχύτατον εἴρηκεν ὁ Πλάτων τὸν συγκείµενον ἐξ ὀνόµατος καὶ ῥήµατος, ὡς λόγον δηλονότι καλῶν βραχύτατον αὐτόν. ἕκαστον γὰρ τῶν κατ’ εἶδος λεγοµένων τε καὶ νοουµένων, ὅταν µηκέτι χωρῇ τοµὴν εἰς εἴδη πλείω, τοῖς τοιούτοις ὀνόµασι προσαγορεύοµεν, βραχύτατον, ἄτµητον, στοιχεῖον.

8.2.8. Περὶ µὲν οὖν τοῦ στοιχεῖον ὀνόµατος ὅλον ἔχεις γεγραµµένον βιβλίον ἐν τῇ τῶν ἰατρικῶν ὀνοµάτων πραγµατείᾳ. περὶ δὲ τῆς κατὰ µέγεθος τοµῆς τῶν σωµάτων ἐπιδέδεικται τοῖς γεωµετρικοῖς ἀνδράσιν ὡς οὐδέποτε στῆναι δυναµένης ἀλλ’ αἰεὶ τοῦ τεµνοµένου µικρότερον ἑαυτοῦ τὸ µέγεθος ἔχοντος.

 

8.2.9. ἀπολειποµέ νης δὲ µόνης τῆς κατ’ εἶδος τοµῆς ὡµολόγηται πάλιν αὖθις περὶ τῆς καθ’ ἕκαστον γένος τῶν ὄντων ἄτοµον εἶδος εἶναί τι τοιοῦτον ὁποῖόν ἐστιν ἐν τοῖς φυσικοῖς σώµασι στοιχεῖον, ἡ γῆ καὶ τὸ ὕδωρ ὅ τε ἀὴρ καὶ τὸ πῦρ.

8.2.10. ἀποδείξεις δὲ τούτων οὐ δέοµαι γράφειν ἐνταῦθα φθάσαντος γραφῆναι ὑποµνήµατος ἑτέρωθι Περὶ τῶν καθ’ ῾Ιπποκράτην στοιχείων ὃ σαφέστερον µὲν ἂν ἐγέγραπτο, καθάπερ καὶ ἄλλα πολλά, µὴ πρὸς µόνον ἀποβλέποντι τὸν λαµβάνοντά µου τὸ βιβλίον, ἀλλ’ ὡς καὶ τῶν ἀµαθεστέρων ἐκείνου µελλόν των ὁµιλήσειν αὐτῷ.

8.2.11. πολλῶν δ’ ἔχειν φθασάντων οὐκέτ’ ἔδοξέ µοι γράφειν ἄλλο τῷ εἶναι ὀλίγους τινὰς ἐν αὐτῷ λόγους µακροτέρας ἐξεργασίας δεοµένους, ὧν οὐχ ἥκιστα καὶ οὗτος αὐτὸς ὁ νῦν εἰρηµένος ὑπὲρ τῆς κατὰ τὸ στοιχεῖον ἐννοίας, ἐπὶ πλεῖστον µὲν ἐξειργασµένος, ὡς ἔφην, ἐν ἑνὶ βιβλίῳ, διὰ κεφαλαίων δὲ νῦν εἴρηται µὲν ὅσα που µᾶλλον ἂν εἴρητο κἀν τῷ Περὶ τῶν καθ’ ῾Ιπποκράτην στοιχείων εἴπερ αὐτῶν ὁ λαβὼν [τὸ στοιχεῖον] ἐδεῖτο.

8.2.12. Γεγραµµένου δὲ τῷ ῾Ιπποκράτει βιβλίου Περὶ φύσεως ἀνθρώπου, προστεθέντος δ’ αὐτῷ καὶ τοῦ Περὶ διαίτης µικροῦ βιβλιδίου καί τινος παρεντεθείσης ἀνατοµῆς φλεβῶν ἣν ὁ διασκευάσας δοκεῖ µοι προσθεῖναι τῷ Περὶ φύσεως ἀνθρώπου καὶ τῷ Περὶ διαίτης, ἐξήγησίς ἐστι τὸ ἡµέτερον γράµµα τὸ Περὶ τῶν καθ’ ῾Ιπποκράτην στοιχείων τοῦ γεγραµµένου Περὶ φύσιος ἀνθρώπου.

8.2.13. τὴν δὲ ἐξήγησιν οὐχ οὕτως ἔχει γεγονυῖαν ὡς εἰώθασιν οἱ τὰς ἐξηγήσεις γράφοντες ποιεῖσθαι καθ’ ἑκάστην λέξιν, ἀλλὰ τῶν συνεχόντων τὸ δόγµα µόνων ἅµα ταῖς οἰκείαις ἀπο-δείξεσιν ἃς εἴπερ ἐθέλεις µανθάνειν, ἐπ’ ἐκεῖνο µετάβηθι τὸ βιβλίον.

8.2.14. ἐγὼ δ’ οὐκ εἴωθα πολλάκις τὰ αὐτὰ γράφειν ἐν διαφόροις ὑποµνήµασιν ἀλλ’ ἐνταῦθα τὰς µόνου τοῦ Πλάτωνος παραγράψω ῥήσεις ἐν αἷς ἠκολούθησε τῷ ῾Ιπποκράτει τὰ σώµατα ἡµῶν ἐκ γῆς καὶ πυρὸς ἀέρος τε καὶ ὕδατος συγκεῖσθαι λέγων.

8.2.15. εἰρηµένου δ’ αὐτοῦ τούτου καὶ κατὰ τἆλλα βιβλία νῦν ἡµῖν ἀρκέσει τὴν ἐκ τοῦ Τιµαίου παραγράψαι ῥῆσιν ἔχουσαν ὧδε·

8.2.16. “τεττάρων γὰρ ὄντων γενῶν ἐξ ὧν συµπέπηγε τὸ σῶµα, γῆς, πυρός, ὕδατός τε καὶ ἀέρος, τούτων ἡ παρὰ φύσιν πλεονεξία καὶ ἔνδεια καὶ τῆς χώρας µετάστασις ἐξ οἰκείας ἐπ’ ἀλλοτρίαν γιγνοµένη, πυρός τ’ αὖ καὶ τῶν ἑτέρων, ἐπειδή γε πλέω ἑνὸς ὄντα τυγχάνει, τὸ µὴ προσῆκον ἕκαστον ἑαυτῷ προσλαµβάνει<ν> καὶ πάνθ’ ὅσα τοιαῦτα στάσεις καὶ νόσους παρέχει.”

8.2.17. ᾿Eν ταύτῃ τῇ ῥήσει σαφῶς ἐδήλωσεν ὁ Πλάτων οὐ µόνον ἐκ γῆς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος καὶ πυρὸς γεγονέναι τὰ σώµαθ’ ἡµῶν ἀλλὰ καὶ διότι διὰ ταῦτα µέτρῳ µὲν ἀλλήλοις κεκραµένα κατὰ φύσιν ἔχοµεν, ὅπερ ταὐτόν ἐστι τῷ ὑγιαίνοµεν, ἐλλείποντος δέ τινος ἢ πλεονάσαντος ἢ µεταστάντος εἰς ἀλλοτρίαν χώραν νοσοῦµεν.

8.2.18. ὅτι µὲν οὖν ἥ τε πλεονεξία καὶ ἡ ἔνδεια διαφθείρει τὴν εὐκρασίαν ἐν ᾗ τῶν πρώτων σωµάτων ἡ ὑγίεια, <πρόδηλον>· πρόδηλον δ’ ὅτι καὶ ἡ µετάστασις, ἐὰν ἐννοήσωµεν ὡς τοῖς κατὰ τὸν θώρακα καὶ τὰς τραχείας ἀρτηρίας ὀργάνοις αἵµατος ἤ τινος ἄλλου χυµοῦ παρεµπεσόντος συγχεῖσθαι τὴν ἄµεµπτον ὑγίειαν αὐτῶν ἔν τε τοῖς κατὰ γαστέρα καὶ ἔντερα καὶ φλέβας καὶ σάρκας ἀερώδους οὐσίας ἀθροισθείσης.

8.2.19. ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Πλάτων διὰ τῶν συνεχῶν τῇ προειρηµένῃ ῥήσει διδάξει σε τοῦτο λέγων ὡδί· “παρὰ φύσιν γὰρ ἑκάστου γιγνοµένου καὶ µεθισταµένου θερµαίνεται µὲν ὅσα ἂν πρότερον ψύχηται ξηρὰ δ’ ὄντα εἰς ὕστερον γίγνεται ὑγρότερα καὶ κοῦφα δὴ καὶ βαρέα καὶ πάσας πάντῃ µεταβολὰς δέχεται.

8.2.20. µόνως γὰρ δή φαµεν κατὰ ταὐτὸν ταὐτὸν ταὐτῷ καὶ ὡσαύτως <καὶ> ἀνάλογον προσγιγνόµενον καὶ ἀπογιγνόµενον ἐάσει ταὐτὸν ὂν αὑτῷ σῶον καὶ ὑγιὲς µένειν. ὃ δ’ ἂν πληµµελήσῃ τι τούτων ἐκτὸς ἀπιὸν ἢ προσιόν, ἀλλοιότητας παµποικίλας καὶ νόσους φθοράς τε ἀπείρους παρέξεται.”

8.2.21. ὅτι µὲν οὖν ἐκ γῆς καὶ πυρὸς ἀέρος τε καὶ ὕδατος ἡ τοῦ σώµατος ἡµῶν ἐστι σύστασις ὅτι τε διὰ τὴν τούτων ἔνδειαν ἢ πλεονεξίαν ἢ µετάστασιν αἱ νόσοι γίγνονται, σαφῶς ἐδήλωσε.

8.3.1. Δόξει δ’ ἐν τῷ µὴ καλεῖν αὐτὰ στοιχεῖα διαφέρεσθαι πρὸς ῾Ιπποκράτην· καίτοι γε οὐδ’ ἐκεῖνος ὠνόµασεν αὐτὰ στοιχεῖα, µόνον δ’ ὅτι τούτων συνιόντων καὶ κεραννυµένων τὰ φυσικὰ γίγνεται σώµατα.

8.3.2. καὶ τούτων προσωτέρω χωρεῖν ὁ µὲν ῾Ιπποκράτης οὐδεµίαν ἀνάγκην εἶναί φησι, πρακτικὴν οὐ θεωρητικὴν µετερχόµενος τέχνην· ὁ δὲ Πλάτων ὡς ἂν τὴν θεωρητικὴν φιλοσοφίαν ἡγούµενος εἶναι τιµιωτάτην οὐκ ἠρκέσθη µόναις ταῖς φαινοµέναις ἐν τοῖς στοιχείοις δυνάµεσιν ἀλλὰ καὶ τὴν αἰτίαν ἐπιζητεῖ τῆς γενέσεως αὐτῶν, ἄχρηστον ἰατρῷ σκέµµα.

8.3.3. διὰ τί γὰρ ὑγραίνει µὲν τὸ ὕδωρ, καίει δὲ τὸ πῦρ ἢ διὰ τί ῥεῖ µὲν τὸ ὕδωρ, ἄνω δὲ φέρεται τὸ πῦρ, ἑδραιοτάτη δὲ καὶ βαρυτάτη τῶν στοιχείων ἐστὶν ἡ γῆ, πρὸς τὰς τῶν νόσων ἰάσεις οὐδὲν συντελεῖ.

8.3.4. µόνον γὰρ ἀρκεῖ τῷ φυλάξοντι µὲν τὴν ὑγίειαν, ἰασοµένῳ δὲ τὰς νόσους ἐπίστασθαι διὰ µὲν τὴν εὐκρασίαν τοῦ θερµοῦ καὶ ψυχροῦ καὶ ξηροῦ καὶ ὑγροῦ τὴν ὑγίειαν ὑπάρχειν τοῖς ζῴοις, ἐπὶ δὲ ταῖς τούτων δυσκρασίαις τὰς νόσους γίγνεσθαι.

8.3.5. τὸ δ’ ἐκζητεῖν εἴτ’ ἐκ πυραµοειδῶν τῷ σχήµατι µορίων σύγκειται τὸ πῦρ εἴτ’ ἄλλη τίς ἐστιν αἰτία δι’ ἣν τέµνει τε καὶ διαιρεῖ τὰ πλησιάζοντα σώµατα, τῆς θεωρητικῆς φιλοσοφίας ἔργον ἐστίν, ἣν µεταχειριζόµενος ὁ Πλάτων τὰ µὲν τοῦ πυρὸς µόρια πυραµοειδῆ φησιν εἶναι, τὰ δὲ τῆς γῆς κυβοειδῆ, τὸ δὲ καλούµενον ὀκτάεδρον σχῆµα τοῦ ἀέρος ἴδιον εἶναι νοµίζει καθάπερ καὶ τὸ εἰκοσάεδρον ὕδατος.

8.3.6. Eἰ µὲν οὖν ὀρθῶς ἢ οὐκ ὀρθῶς ἐδόξαζε περὶ τούτων ὁ Πλάτων, οὐκ ἔστι τοῦ νῦν ἡµῖν προκειµένου λόγου. διὰ τί γὰρ οὐκ ὀνοµάζει στοιχεῖα γῆν καὶ ὕδωρ ἀέρα τε καὶ πῦρ ἐζητοῦµεν λόγον ἡµεῖς δοῦναι, ὡς εἴρηται, οὐκ εἰ ψευδῶς ἕκαστον ὧν εἶπε σχηµάτων αὐτοῖς ἀπονέµει[ν].

8.3.7. διαιρεῖ δὲ τῷ λόγῳ πάλιν αὐτὰ ταῦτα κατ’ ἐπίνοιαν εἴς τε τὴν ὕλην καὶ τὸ σχῆµα· κἀπειδὴ τὸ σχῆµα σύνθετόν ἐστι, τὸ µὲν τῆς πυραµίδος ἐκ τεττάρων ἰσοπλεύρων τριγώνων, τὸ δὲ ἑξάεδρον τοῦ κύβου τετραγώνων ἕξ, τὸ δὲ ὀκτάεδρον ὀκτὼ τριγώνων ἰσοπλεύρων ὥσπερ γε καὶ τὸ εἰκοσάεδρον εἴκοσι τριγώνων, πάλιν ἐπισκοπεῖται τῶν τὰ στερεὰ σχήµατα περιοριζόντων ἐπιπέδων τὴν τάξιν καί φησι τὸ µὲν ἰσόπλευρον τρίγωνον ἐκ τριγώνων ὀρθογωνίων δυοῖν γενέσθαι, τὸ δὲ τετράγωνον ἐκ τεττάρων.

8.3.8. ἐπεὶ δὲ µηκέτι ἀνωτέρω προελθεῖν εἶχεν, ὡς ἐν ἐλαχίστοις ἵσταται τούτοις, καὶ διὰ τοῦτ’ αὐτὸ προσαγορεύει στοιχεῖα, τὸ µὲν ἕτερον ἰσοπλεύρου τριγώνου, τὸ δ’ ἕτερον τετραγώνου.

8.3.9. παραγράψω δέ σοι καὶ τὰς ῥήσεις αὐτοῦ, πρώτην µὲν τὴν ἐπὶ τῆς πυραµίδος εἰρηµένην ἔχουσαν ὧδε κατὰ λέξιν· “ἄρξει δὴ τό τε πρῶτον [µὲν] εἶδος καὶ σµικρότατον συνιστάµενον, στοιχεῖον δ’ αὐτοῦ τὸ τὴν ὑποτείνουσαν τῆς ἐλάττονος πλευρᾶς διπλασίαν ἔχον µήκει”·

8.3.10. δευτέραν δὲ ἐπὶ τῇδε τὴν ἐπὶ τοῦ εἰκοσαέδρου καὶ αὐτὴν οὕτως ἔχουσαν αὐτοῖς ὀνόµασι· “τὸ δὲ τρίτον ἐκ δὶς ἑξήκοντα τῶν στοιχείων συµπαγέντων, στερεῶν δὲ γωνιῶν δώδεκα, ὑπὸ πέντε ἐπιπέδων τριγώνων ἰσοπλεύρων περιεχοµένης ἑκάστης εἴκοσι βάσεις ἔχον τριγώνους ἰσοπλεύρους γέγονε.”

8.3.11. νῦν µὲν οὖν τὰ συστατικὰ τρίγωνα τῶν ὁριζόντων ἐπιπέδων τὰ στερεὰ σχήµατα κέκληται στοιχεῖα· προ[σ]ελθὼν δὲ καὶ αὐτὰ τὰ περιοριζόµενα σώµατα πρὸς τῶν εἰρηµένων ἐπιπέδων ὀνοµάζει στοιχεῖα γράφων οὕτως· “ἔστω δὴ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον καὶ κατὰ τὸν εἰκότα τὸ µὲν τῆς πυραµίδος γεγονὸς στερεὸν εἶδος πυρὸς στοιχεῖόν τε καὶ σπέρµα.”

8.3.12. τὸ αἰσθητὸν τουτὶ πῦρ ἀθρόον ἄθροισµα νοµίζει[ν] µικρῶν εἶναι σωµάτων τὸ σχῆµα πάντων ἐχόντων πυραµίδος.

8.3.13. ἐκείνων οὖν ἕκαστον στοιχεῖον εἶναί φησι τοῦ πυρός, ὡς εἰ καὶ τοῦ τῶν πυρῶν σωροῦ στοιχεῖον ἔλεγεν εἶναί τις ἕκαστον τῶν πυρῶν, κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ τὰ µὲν τῆς φωνῆς στοιχεῖα γεννᾶν πρώτας µὲν τὰς συλλαβάς, εἶτ’ ἐξ αὐτῶν γεννᾶσθαι τό τ’ ὄνοµα καὶ τὸ ῥῆµα καὶ τὴν πρόθεσιν ἄρθρον τε καὶ σύνδεσµον ἃ πάλιν ὁ Χρύσιππος ὀνοµάζει τοῦ λόγου στοιχεῖα.

8.3.14. Tαυτὶ µὲν οὖν σοι, καίτοι γε οὐκ οὔσης ἀνάγκης, διῆλθον ὅπως µή τις ἐριστικὸς ἐπηρεάζῃ µου τῷ λόγῳ διαφέρεσθαι φάσκων ἐν τῷ περὶ τῶν στοιχείων δόγµατι τὸν Πλάτωνα τῷ ῾Ιπποκράτει.

8.3.15. τὴν ἀρχὴν µὲν γὰρ οὐδ’ ὠνόµασεν ῾Ιπποκράτης στοιχεῖα τὴν γῆν καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸν ἀέρα καὶ τὸ πῦρ ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν ἡµᾶς ἔφη συνεστάναι µηκέτι ζητῶν διὰ τίνα αἰτίαν ἕκαστον αὐτῶν ἔχει δύναµιν ἰδίαν ἣν ἐναργῶς ὁρῶµεν ἐν αὐτοῖς ὑπάρχουσαν· ὁ Πλάτων δὲ καὶ τοῦτ’ ἐζήτησε πρὸς τῷ συγχωρεῖν ἐκ τῶν τεττάρων ἅπαντα τὰ γεννητὰ καὶ φθαρτὰ σώµατα συµπεπηγέναι.

8.4.1. Καὶ µὴν καὶ τὸν τρόπον ὃν ἐκ τῶν στοιχείων τὰ σώµαθ’ ἡµῶν συνίσταται τὸν αὐτὸν ἀµφότεροι λέγουσι, οὐ δήπου τῆς γῆς ὕδατι φυραθείσης εἶτ’ ἐν ἡλίῳ θερµανθείσης γεννᾶσθαι τὰ ζῷα φάσκοντες, ἀλλὰ διὰ πλεόνων τῶν µεταξὺ µεταβολῶν.

133Древнегреческий текст приводится по изданию: Galeni De placitis Hippocratis et Platonis / Ed., comm. Ph. De Lacy. Editio tertia. Berlin, 2005 (CMG V 4,1,2). P. 481–538.