Кацю ахопліваў сорам і схаваны гнеў, яна была падаўленая, але яна не магла паказаць перад дзіцём усе гэтыя пачуцці.
– Нічога не зразумела. – паціснула плячыма. – А тата застанецца з намі?
– Застанецца. Давай, Збірай свае сшыткі і пойдзем ужо есці! – паспяшалася Каця.
Мама ўстала. Насця хутка прыбрала прадметы ў партфель і пабегла наперад, каб апынуцца наперадзе мамы. Яна хацела першай памыць рукі і паставіць талеркі, відэльцы, на стол.
За сталом, Насця разглядала талерку і неахвотна ела.
– Еш, а то астыне! – сказала мама.
– А калі мы пойдзем мне купляць новы пенал? – не жадаючы есці, спытала дачка.
– У цябе той у добрым стане, новы! – пераканаўшы адказала Каця. – Калі з'ясі ўсё, я раскажу табе добрую навіну. Яна табе спадабаецца!
Дачка хутка забылася пра пенал, мамчыны словы яе заінтрыгавалі.
– Якая навіна? Раскажы зараз!
– Не! Толькі пасля таго, як ты паясі!
– Добра. – незадаволена адказала дачка.
Насця з'ядала ўсё, што браў яе відэлец. Яна не заглядалася ў талерку, у яе маленькай галаве трымалася цікавасць таго, што ж можа сказаць ёй мама.
“Можа мне купяць новы альбом ці ляльку?” – разважала яна.
Насценька з'ела ўсё і з вялікай радасцю паказала маме сваю талерку.
– Я ўсё з’ела! Гавары, мам! – няўседліва і з вялікім жаданнем сказала дачка.
– Так, я ўсё памятаю… Насценька, у нядзелю прыязджае заапарк і мы абавязкова з табой пойдзем туды! – з усмешкай адказала Каця.
– Заапарк? Гэта выдатна! А нядзеля хутка? А якія там будуць жывёлы? – Насця з захапленнем прыняла гэтую навіну.
– Хутка.
Дачка зусім забылася пра жаданне новай лялькі або новага пеналу. Яна ўжо пачала ўяўляць, як будзе весела праводзіць час з мамай.
Глава V
Толя падаваў на развод, збіраў усе патрэбныя дакументы. На вуснай згодзе з Кацяй, яны дамовіліся, што дзеці будуць у Каці пасля заканчэння разводу. У моцнай турбоце з-за яе становішча, цяжарнасці, Каця прад'явіла пісьмовую згоду на развод. Усе выдаткі, дзяржпошліну, аплочваў Толя. І вось, усе дакументы былі прынятыя, разгледжаныя. Цяпер ім трэба было дачакацца канчатковага скасавання шлюбу, так як па законе, суд даў тры месяцы на прымірэнне.
Калі ж гэты тэрмін прайшоў, іх адносіны заставаліся ранейшымі.
У суд Каця з Толяй прыехалі паасобку. Першай у будынак суда зайшла Каця, крыху пазней прыйшоў да кабінета яе муж. Толя сеў насупраць, у некалькіх кроках ад яе. Ён спакойна паглядзеў на сваю жонку, а пасля нетаропка прыбраў свой погляд ад яе, зірнуўшы на дзверы кабінета. Толя не падаваў ніякіх пачуццяў трывогі, паводзіны яго былі даволі простымі, спакойнымі. Ён паводзіў сябе так, быццам сядзеў у чаканні пачатку паказу нейкага фільма.
Каця сядзела каля кабінета крыху ўстрывожанай. Многія мінакі глядзелі на яе, на яе цяжарная цела, іх погляды нібы шкадавалі яе, спачувалі ёй у маючым адбыцца шлюбаразводзе. Каця старалася не звяртаць на гэта ўвагі, яна старанна збіралася з думкамі. Яна хацела развесціся і ў той жа час баялася ўсяго гэтага працэсу. Не разумеючы, як жа складзецца яе жыццё пасля разводу.
Крыху пазней у суд прыехала маці Толі. Каця выдатна здагадвалася, што яна гэтак жа можа з'явіцца тут. Як толькі Таццяна Андрэеўна прысела да сына, з кабінета выйшаў малады, стройны хлопец, у шэрым касцюме. Ён папрасіў мужу і жонцы зайсці ў кабінет. Каця ўздыхнула ад таго, што не прыйдзецца доўга сядзець у чаканні прыёму з гэтымі людзьмі ў калідоры.
Калі яны ўваходзілі ў кабінет, усё было ўжо вырашана і абдумана імі – зваротнай дарогі не было.
Каця працягвала нервавацца, увесь гэты працэс яе трывожыў, яна з цяжкасцю стрымлівала хваляванне.
Работнік суда раздаў усе патрэбныя паперы аб скасаванні шлюбу для чытання і падпісання іх. Тым часам, Толя запатрабаваў, каб яму дазвалялі бачыцца з дачкой, пасля разводу. У той час, калі яму ніхто гэтага не забараняў. Размовы былі халоднымі, часам з некаторай прыхільнасцю. Пасля таго, як было ўсё абгаворана і ўсіх усё задавальняла, дакументы былі падпісаныя.
Перад нараджэннем дзіцяці, Каця з Толем канчаткова разышліся, развяліся.
Толя ўжо глядзеў на чароўную Кацю, як на былую жонку. Каця ж адчувала свабоду, нібы ўдыхнула свежага паветра, да яе вярталася смеласць і ўпэўненасць. Толя ўстаў з свайго месца, Каця услед за ім прыўзнялася.
“Я хачу хутчэй сысці адсюль.” – з такой думкай, Каця стала дадаваць тэмп свайго сыходу.
Усе трое выйшлі з будынка суда: Таццяна Андрэеўна ўсміхалася, Каця і Толя былі спакойныя і не паказвалі сваіх эмоцый.
Толя з мамай павярнуў направа, да яго аўтамабіля.
– Даўно было пара ламаць гэта ўсё…правільна зрабіў! – пераконвала маці Толю ў правільнасці рашэння. – Яна даўно адвярнулася ад цябе, гэтая Каця! Аджыло ўсё!
Толя ішоў апусціўшы свой погляд, але пачуўшы мамчыны словы, ён павярнуў галаву да яе.
– Так…вядома, мам. – сказаў Толя з невялікай усмешкай на твары.
– Мы пра многае павінны з табой перагаварыць. – дадала яна. – Застанешся сёння ў нас дома.
Як жа добра было Таццяне Андрэеўне ў гэтую хвіліну. Яна ўзяла пад руку сына і вяла яго ў бок аўтамабіля. Калі яны моўчкі селі ў аўтамабіль, Таццяна Андрэеўна стала зноў казаць, глядзець на сына добрым поглядам. Толя зрэдку глядзеў маме ў вочы, як бы неахвотна, падтрымліваў размову.
Цяжарная Каця не спяшаючыся паправіла хвалістыя чорныя пасмы, і цяжка пайшла ў бок аўтобуснага прыпынку. Яна адчувала, што ўсё змянілася і пачынаецца нешта новае. Да прыпынку было недалёка, але па дарозе яна зайшла ў невялікую краму. Купіўшы ўсё патрэбнае, яна выйшла на тратуар з адным белым пакетам, працягваючы ісці на прыпынак па халоднай вуліцы. Каця раптам прыгадала, як некалькі гадоў таму яна адчувала сябе вось гэтак жа, як цяпер, адзінокай і бездапаможнай. Дзень, калі яна дабіралася дадому з радзільні. Каця нахмурыла свае тонкія і прыгожыя бровы. Яна была ў моцным хваляванні, стомленасці.
Тут жа аўтобус прыбыў па раскладзе. Каця села ў яго, аплаціла праезд. За шклом мільгаў горад, невялікія голыя кусты, тратуары, цяпло апранутыя людзі. Каці прыходзілі ў галаву розныя думкі, яна думала пра будучыню сваіх дзяцей. Справіцца ці яна цяпер? Ёй вельмі не хацелася тэлефанаваць сваім бацькам, у вёску, паведамляць ім пра развод. Усё больш і больш яна апускалася ў новыя пытанні. Задумчава глядзела на акружаюшчае яе асяроддзе ў закрытым стане душы. Ледзь было, не праехала далей свайго прыпынку.
Вярнуўшыся дадому, Каця кінула белы пакет з прадуктамі на падлогу, побач легла і яе чорная жаночая сумачка. Пасля, яна зняла абутак і легла ў пакоі на ложак, пакідаючы пакет і сумачку на праходзе. Яна зірнула на маленькі наручны гадзіннік, у яе было яшчэ трохі часу, перш чым прыйдзе дачка са школы. Бо будынак школы знаходзіўся побач, Насця лёгка самастойна дабіралася дадому.
Не гледзячы на ўсё гэта бязладдзе ў жыцці Каці і на ўсё тое, што рабілася ў яе галаве, Каця павінна была, да прыходу Насці, паспець адпачыць і прыгатаваць паесці. Яна ляжала на светла-карычневым покрыве, якое хавала ложак. Думкі Каці пераносілі яе ў розныя ўспаміны, усе гэтыя думкі не прыносілі ёй ніякага шчасця. Каця патраціла свой час, на горкія ўспаміны. Жадаючы яшчэ крыху адпачыць, яна цяжка ўстала, зірнула на сваю паліцу з кнігамі і міжволі адцягнулася ад суму. Ёй пара ўжо было ўстаць ля пліты. Па шляху на кухню, яна пераставіла сваю сумачку ў патрэбнае месца, пакінуты паўпусты пакет з прадуктамі яна ўзяла з сабой і разабрала тавары.
Так як Каці не было куды пераехаць з дзецьмі пасля разводу з Толінай кватэры, яны па-ранейшаму жылі разам, але ўсё ж не так як раней… Толя не ціснуў на Кацю, цяпер нават не намякаў пра тое, што яна жыве ў яго кватэры. Адзіным клопатам пра дачку было тое, што ён пакінуў яе з мамай жыць у сябе. У цэлым, да Каці і дачкі, Толя ставіўся нядбайна. Ён не сядзеў за адным сталом з імі. Усё больш і больш зараджалася ў ім абыякавасць. Анатоль пастаянна пагружаўся ў той стан, калі чалавек хоча, каб яго пакінулі ў спакоі, не перашкаджалі яму.
У кватэры цяпер было празмерна цішэй: ніякіх крыкаў і слёз ад сварак. Толькі маленькая мітусня жыцця Толі і зусім асобнае жыццё Каці з дачкой.
Глава VI
У снежні, у Каці вось-вось хутка народзіцца другое дзіця. За тыдзень да школьных канікул, Каця адвозіць сваю дачку да сваёй мамы ў вёску. Шлях у вёску быў не занадта вялікім, але цяжкім. Пару гадзін на цягніку даводзілася дабірацца, пасля, рабіць перасадку і ехаць на аўтобусе ў вёску. У адрозненні ад цягніка, які хадзіў штодня, аўтобус курсіраваў толькі два разы на тыдзень. У Каціным становішчы, гэта было вялікім выпрабаваннем.
Дзяўчынкі дабраліся да вёскі, іх сустрэла мама Каці, бабуля Маша. Пажылая жанчына была ў цьмяным зялёным паліто і ў шэрай цёплай хустцы. Радасная Каця тут жа абняла маму. Затым, бабуля Маша цёпла прыняла ўнучку Насцю.
Дом каціных бацькоў быў невялікі, але каменны, афарбаваны сіняй фарбай. З вокнаў прасьвечвалі белыя фіранкі. Агароджванне вакол дома, было змрочным, старэнькі плот трохі пазелянеў ад вільгаці.
У той час, калі сваякі зайшлі за веснічку, дзед Сямён заносіў сечаныя дровы ў дом. Ён з усмешкай павітаў дачку і ўнучку, ён вельмі чакаў іх прыезду. Яны разам зайшлі ў дом. Унутры было цёпла, нават па-сапраўднаму горача. Дровы для печкі, былі складзеныя ў вуглу. Каця размясціла ўсе рэчы Насценькі ў адным з пакояў, паставіла на стол невялікія гасцінцы бацькам. Насценька зняла зімовую куртку і шапку з сябе. Бабуля Маша паглядзела на ўнучку з ног да галавы. Насценька глядзелася бледнай і худзенькай дзяўчынкай у вачах бабулі. Дзед жа з імі балбатаў пра ўсё, што рабілася з ім за бліжэйшы час: жартаваў, распавядаў гісторыі і казаў пра праблемы. Бацькі Каці былі так рады іх прыезду, што свяціліся ад шчасця. Яны быццам памаладзелі на некалькі гадоў.
У родным месцы, Каця адчувала ўтульнасць і настальгію.
Калі дзед гуляў з унучкай у далёкім пакоі, Каця расказала маме пра свае адносіны з Толем. Што цяпер, у іх розныя шляхі з былым мужам. Хвалююча цяжка было Каці прызнавацца, казаць аб сваім нялёгкім жыцці. Каця не хацела абмяркоўваць гэта з татам, у яго было слабое сэрца і трывожыць яго не варта было. Таму ў Каці з яе мамай быў свой нялёгкі душэўны сакрэт.
Каця не магла заставацца тут надоўга, вечарам, аўтобус зноў ішоў у зваротным кірунку да чыгуначных шляхоў. Бацькі дапамаглі грашыма Каці і сказалі ёй, каб яна не турбавалася з нагоды Насці. Каця з сумам раставалася з дачушкай, са сваімі бацькамі.
У адсутнасці мамы, дачка Насця правяла ўвесь апошні вучэбны тыдзень другой чвэрці і ўсе зімовыя канікулы ў вёсцы. Каця была вымушана пакінуць Насцю там, так было лепш, і для яе, і для яе бацькоў.
Ужо ў новым годзе, Каця нарадзіла сына Сашку. У радзільні яна адчувала сябе адзінокай, без родных людзей побач. Быццам зноў вярнулася назад, калі яна нарадзіла Насценьку. Але ў гэты раз, сяброўка Святлана змагла хоць крыху дапамагчы ёй. Не раз, Каця дапамагала сяброўцы, калі ёй было цяжка, цяпер жа Света ахвотна спяшалася на дапамогу. Святлана сустрэла Кацю пасля выпіскі, дапамагла ёй дабрацца да дому. Яны асабліва шмат размаўлялі ў гэты дзень.
У сярэдзіне зімы, Каця заставалася адна дома, працягваючы клапаціцца аб малышу і думаць пра дачку. Толя мімалётна праходзіў міма пакоя, дзе знаходзілася Каця. Ён рэдка меў зносіны з ёй, ён цяпер не хацеў нічога абдумваць, камфорт халасцяка яму быў па душы.
Пасля, трохі адужэўшы, Каця з маленькім дзіцём на руках з'язджае ў вёску забіраць дачку Насцю. Бо Толя не мяняўся, як і раней яму было ўсё роўна на тое, што адбываецца з дзецьмі яго былой жонкі.
Сэрца Каці знемагала. Каця станавілася ўсё мацней, пераходзячы праз усе абставіны і перажыванні. У той час, калі яна ўглядалася ў сваіх дзяцей, яна разумела, што клопатаў будзе больш. Яна вельмі любіла іх. Увогуле, Каця цяжка ўздыхала, але ёй ужо не было так страшна, як раней. Ведаючы, што яе дзеці не вінаватыя, што растуць бяз бацькі.
З першага дня, калі Толя даведаўся аб другой цяжарнасці Каці і па гэты дзень, ён адхрышчваўся ад хлопчыка, і імгненна, спалохана, даваў зразумець, што ніякага дачынення не мае да яго. Каця па-ранейшаму, пры выпадку, спрабавала зноў даказаць адваротнае, яна прыводзіла ўспаміны і лік тыдняў цяжарнасці, як доказ. Але Толя яе не чуў.
Так і сённяшнім вечарам Толя працягваў з ёй гаварыць на гэтую тэму. Каця глядзела на яго так, быцам ніколі не бачыла добрых людзей.
– Гэта не маё дзіця! Ён не мой сын! – бурчаў і адмаўляўся даць бацькоўства Толя.
– Чаму ж? – спытала Каця.
– Ведаеш што!? – адказаў ён, пасля хвіліннага маўчання. – Мне здаецца, што табе сорамна цяпер, што ты нарадзіла дзіця ад іншага. Я не разумею, чаму б табе да яго не пайсці з гэтай навіной.
– Толь…? – сказала Каця з вялікім раздражненнем, перабіваючы яго прамову.
Яна запальчыва глядзела на яго ва ўсе вочы.
– А, так… Ты мабыць нават яго імя не ведаеш!? Так? Сустрэла дзесьці мужчыну, а цяпер я павінен табе паверыць. Паверыць у тую лухту, што дзіця ад мяне…хопіць хлусіць! – працягваў мучаць яе словамі Толя.
Вочы Каці былі вільготныя ад слёз.
– Божа, як я магла калісьці пакахаць гэтага чалавека?.. – з гэтымі словамі, Каця пайшла з выгляду былога мужа.
– Куды ты? Ага! Я праўду сказаў!? – знарок, гучна заявіў ён.
Насця, пачуўшы, што мама ідзе да яе, хутка зачыніла кнігу, на якой разглядала выявы. Падбегла да мамы.
– Мама, не плач. – сказала дачка тонкім голасам.
Паціхеньку Каця сціхла, але ўсё ж слёзы яшчэ нявольна сцякалі па яе ружовых шчоках.
Галава Каці балела ад гэтых сварак з Толей. Неспакой яе не змяншаўся. Чаму ж яна не супакойвалася і падымала гэтую тэму? Унутраныя адчуванні, раздражненні, чаплялі яе і штурхалі зноў пагаварыць з ім. Каці не хапала размоў з ім, яго прысутнасці. Між тым, яна прысела каля ложачка сына, абняла дачку. Хвілін сем яны ўсе маўчалі. Пазней Насця адышла ад мамы і ўзяла кнігу.
– Глядзі, якія тут малюнкі! – пачала дачушка.
Каця быццам не чула ўсяго, што казала ёй Насця. Яна пагрузілася ў няшчасныя думкі, аддалілася ад сучаснасці.
– Мама?! Ну, глядзі, які тут смешны трусік! – працягвала Насця, каб мама звярнула на яе ўвагу.
Каця злёгку нагнулася да дачкі. Паглядзела ў яе вочы, у іх было шмат мяккасці і нейкай палахлівасці. Мама ўсміхнулася. Паглядзела ў кнігу.
– Так. Сапраўды смешны. – паўшэптам адказала Каця.
Толя працягваў сядзець на крэсле з важным выглядам. Падняўшыся з месца, ён, не гледзячы на паспешлівасць, выключыў тэлевізар і спакойна стаў апранаць верхнюю вопратку. Ён не падыходзіў да малога, на эмоцыях праігнараваў дачку перад сваім сыходам. Ён адправіўся прама да выхаду з кватэры. Толя ні на секунду не хаваў, што сям'я яму стала абыякавай. Ён ужо быў не ў стане зразумець, што ён крыўдзіць не толькі Кацю, але і сваю родную дачку Насцю. Яму не хапала розуму зразумець, зразумець свае дзеянні.
Толя ўсё больш спыняўся ў сваіх бацькоў, асабліва ў сувязі з тым, як хутка яму надакучала Каця і плач маленькага дзіцяці, летаніна дачкі. Ён хаваўся ад іх. Усё больш стаў выпіваць моцныя напоі з сябрамі, уцякаў ад усялякіх думак аб мінулай сям'і.
Што тычыцца Таццяны Андрэеўны, то яна падтрымлівала свайго сына толькі ў тых яго рашэннях, якія супадалі з яе асабістымі намерамі і меркаваннямі. Яна працягвала казаць Толі розныя выдуманыя гісторыі. Як, напрыклад, сёння.
– Ох гэтая Каця, манюка, хітры і прагны чалавек! Яна хоча вярнуць цябе і хоча забраць твае грошы. Паглядзі, як яна сябе вядзе, хоча навязаць табе ўсякага, яшчэ і прычапілася з гэтым дзіцём. Яна разумее, што без цябе знікне зусім. Толя, занадта шмат даеш грошай на патрэбы Насці.
Толя доўга сядзеў моўчкі. У глыбіні душы ён адчуваў у сабе бацькаўскую пяшчоту, якая была толькі адной яго слабасцю. Ён не раз быў сам не ў сабе ў размовах з Кацяй, але больш за ўсё, ён не хацеў, каб усе гэтыя бязладзіца тычыліся яго дачкі. Толя выслухоўваў усе папрокі маці, прымаў усю яе падтрымку. Але заўсёды аддаваў нейкую малую частку свойго заробку ў рукі дачкі, каб тая аддала маме і яны купілі ёй усё патрэбнае да школы.
Бацька, Пётр Васільевіч, амаль заўсёды сядзеў непадалёк ад іх размоў. Змрочны і нахмураны, амаль не казаў ні слова, ён проста слухаў.
Толі не было дома ўсю гэтую ноч. Вярнуўся ён толькі перад світаннем. Раніцай жа, перад тым як ён сыходзіў на працу, Каця зноў захацела з ім пагаварыць пра дзіця Сашу. З-за ня высыпання, яна была разражняльная. Каця трымала на руках сына, зайшла на кухню і моўчкі стала каля вакна. Але жаданне пагаварыць у яе тут жа знікла. Толя снедаў, усім тым, што было прыгатавана Кацяй. Бо яна не пераставала гатаваць яму ежу, так як Толя часцей за ўсё купляў прадукты на ўсіх іх. Толя паеў, пакінуў на стале сталовыя прадметы. У яго было яшчэ трохі вольнага часу перад сыходам. Але, паглядзеўшы на Кацю з малым, ён вырашыў сысці крыху раней. Ён не мог спакойна стаяць на месцы або сядзець у кватэры, нерваваўся, пярэчыў погляду Каці. Ён хутка сабраўся і выйшаў на лесвіцу, затым на вуліцу.
Праз некалькі гадзін да Каці зазірнула сяброўка Света. Яе паліто было белае ад снегу, Мароз надаў ружовые адценне яе твару.
– Прывітанне! – з парога вымавіла Света.
– Прывітанне. – адказала Каця. – Рада цябе бачыць.
Каця ўсміхалася. Яна вельмі чакала прыходу сяброўкі, так як ёй хацелася пагутарыць і адцягнуцца ад усяго, што навалілася за гэты месяц, абмеркаваць усе праблемы. Сёння ў сяброўкі выхадны.
Сашка спаў у ложачку, у хлопчыка быў вельмі добры сон і абудзіць яго размовамі яны не маглі.
– Пастаў гарбатнік, сяброўка. – вымавіла Света, працягваючы руку з печывам.
Каця зноў усміхнулася ў знак падзякі.
– Дзякуй. Праходзь.
Насця пачуўшы нейкія размовы за сценкай, кінула алоўкі і прыбегла да мамы. Цётка Святлана павесіла сваё паліто і паглядзела ў люстэрка, паправіла прычоску. Калі павярнулася, перад ёй стаяла маленькая дзяўчынка.
– Прывітанне, Настачка. – сказала цётка.
– Прывітанне. – сціпла адказала дзяўчынка і хутка ўцякла ў свой пакой.
Сяброўкі селі за стол, на кухні было светла. За вакном павольна падаў снег.
Насця вярнулася да іх, дзяўчынка прынесла малюнкі і збянтэжана працягнула іх цётцы Свеце. А тая, у адказ, пахваліла Насценьку і яе ўменне прыгожа маляваць.
– Насць, ідзі яшчэ памалюй у пакоі. – спакойна сказала мама дачцэ.
Дзяўчынка радасна пабегла да сябе, пакінуўшы свой малюнак на стале каля цёткі.
– Ну як твае справы? – першым пацікавілася Света.
Каця пачала расказваць аб дзецях і аб праблемах у побыце. Сяброўка выслухоўвала яе, падтрымлівала размову, уносіла свае гісторыі.
Гарбатнік засвістаў. Хвілінная паўза пранеслася ў гутарцы. Каця падышла да пліты, пачала заварваць гарбату.
– А што там з Толяй? – дапытвалася Света.
– З Толяй? Ён усё той жа! – адказала яна.
Ёй цяжка было хаваць сваю прыкрасць. Яна гаварыла і гаварыла аб ім, як аб родным, але ўсё ж аб чужым чалавеку. Усё што назапасілася ў ёй, стала выходзіць вонку. Груз, які яна трымала ў сабе, стаў спусташацца. Размова паступова перайшла да таго, што Толя не хоча лічыць сябе бацькам хлопчыка Сашкі.
– Як бачыш, табе не ўдасца пераканаць яго! – сцвярджала сяброўка.
– Ведаю…я ўжо колькі разоў спрабавала. Я, відаць, пакіну ўсё як ёсць… – адказала Каця.
На кухню зноў убегла Настачка, яна прынесла чарговы свой малюнак, на якім намаляваныя людзі.
– Гэта мама, я і брацік. – патлумачыла дзяўчынка.
– А гэта хто? – задала пытанне цётка Света.
– Тата.
Насця ўзяла печыва, якім пачаставала яе цётка Света і выйшла з кухні.
Сяброўкі пераглянуліся, нейкае недарэчнае маўчанне з'явілася паміж імі. Яны разумелі, што дзяўчынка сумуе па таце, ёй вельмі не хапае мужчынскай увагі, але змяніць нешта яны не маглі. Каця перажывала сапраўды вялікі сум.
– Мам, брацік прачнуўся. – прыбегла дачка.
Дачка адцягнула ад сумных думак маму. Каця паспяшалася да сына. Яна ўзяла малога на рукі і прысела зноў за стол. Размовы працягваліся, цяпер сяброўка ўсё больш казала пра сябе.
Дзве гадзіны хутка праляцелі. Свеце трэба было сыходзіць дадому. Каця правяла яе да дзвярэй. Для Каці гэты час было асаблівым, ён змяніў штодзённасць у доме, Каця адчувала сябе не адзінокай.
Наступіў вечар і толькі тады Толя вярнуўся дадому. Ён вырашыў, як можна хутчэй сесці перад тэлевізарам і ўключыць свой любімы тэлеканал. Яго цягнула да яго, у ім ён бачыў выхад, лёгкасць, адцягненасць ад усіх цяжбаў. Зайшоўшы ў гасціную, ён зачыніў за сабой дзверы. З іншага пакоя, дзе знаходзілася Каця, не выдавалася ні гуку. Каця ціха ўслухоўвалася ў тое: як заходзіў Толя, як адчыняў ён дзверы, як тупаў па кватэры.
Амаль заўсёды мілая Настачка прыбягала сустракаць тату. Часам ён нібы не заўважаў яе, часам некалькі разоў гаварыў з ёй. Дачка вельмі цягнулася да яго, дзяўчынка выбягала да яго, садзілася ціха, амаль побач, непадалёк. Гэты вечар не стаў выключэннем, дачка хацела як мага бліжэй быць з татам, хай нават без мілых гутарак і абдымкаў, але ўсё ж побач. Яна села на падлогу, расклала алоўкі і сшытак. Толя глядзеў і глядзеў на экран тэлевізара, не звяртаў увагі на Насцю, якая клапатліва нешта малявала ў сваём сшытку.
У дзясятай гадзіне, Каця ўвайшла ў гасціную.
– Дачушка, пара збірацца спаць. – шэптам сказала Каця.
Каціна з'яўленне, яе словы, Толю ніяк не адцягнулі. Ён стомлена глядзеў на экран тэлевізара, яго вочы цяжэлі, павекі патроху апускаліся. Насця ляніва ўстала, робячы першыя крокі ў бок мамы, дзяўчынка з незвычайнай радасцю пакранала тату за руку. Той аджыў, нібы прачнуўся, хмурным позіркам паглядзеў на дачку.
– Ідзі ўжо спаць… – ціхім, хрыплым голасам ён праводзіў Насцю.
Калі ў хаце стала значна ціха, калі ўсе ляглі спаць, Каця зноў пагрузілася ў свае сумныя думкі. Будучы адпрэчанай, адкінутай, пакінутай жанчынай, Каця спадзявалася толькі на сябе. Думкі аб эгаістычных паводзінах Толі, яе па-ранейшаму сустракалі па начах. Ва ўсім гэтым ненармальным жыцці, яна любіла больш за ўсё дзяцей і як бы моцна яна не думала пра іх у такія хвіліны, яна змрочна прымала і разумела іх цяжкае дзяцінства. Каця спачатку доўга корпалася ў галаве, шукаючы адказы, як жыць далей. Яна станавілася ўсё бядней і бядней у пошуках адказу. І так, не рэдка, кожную ноч працягвалася некалькі гадзін, яна вярталася да сваіх думак.
Каця ўсё больш пераконвала сябе, што ў гэтай кватэры больш няма нічога яе. Гэтая мэбля, гэтыя сцены – гэта ўсё было не яе.
Цяжка назваць, што яны жылі разам. Хутчэй яны жылі як сужыцелі. Толя заходзіў дадому, часам заставаўся амаль на дзень, а часам забягаў толькі на абед. Абед для яго быў важнай часткай і ён не браў з сабою яго на працу, так як яго кватэра знаходзілася недалёка ад дэпо, ён забягаў сюды паесці. Толя плаціў за камунальныя паслугі, з яго заробку аўтаматычна вылічвалася пэўная сума, ён папрасіў Кацю за гэта рыхтаваць яму абед, сціраць адзенне. Ды і ў цэлым, паглядзець за кватэрай. Каці было не складана, бо яна ўсё роўна рыхтавала сабе і дзецям есці. Толе яна пакідала ежу ў халадзільніку, яму заставалася толькі разагрэць. Часам ён да дому прыносіў паасобку прадукты, то ў адзін дзень толькі хлеб, у іншы бывала толькі нешта з мяса, але нічога смачнага для дачкі ён так і не прыносіў. Насця засталася з боку…
Які раз ужо Толя не начуе дома, Каця ўжо стамілася лічыць.
Каця заставалася адна з дзецьмі. У душы яе ўвесь гэты час была бесперапынная барацьба. Яна ўсё часцей думала пра тое, што канчаткова паверыла ў тое, што яе халодная каханне, звычка знаходзіцца з Толяй, перарасла ў нянавісць.
Глава VII
Так, гады бесперапынна ішлі, загартоўваючы жыццём лёс.
Дзяўчынка Насця вучыцца ў школе добра, некаторыя прадметы даюцца ёй на выдатна. Мовы і літаратура добра засвойваюцца, чым матэматыка або гісторыя. Вялікую частку часу забірае ў яе школа, але акрамя гэтага, яна паспявала пагуляць з братам або дапамагчы маме. Дачка расла і рабілася ўсё сталей.
З дзесяці гадоў Насця вядзе асабісты дзённік. Адзін пражыты ёю год, змяшчаецца ў адзін штодзённік. На яе паліцы стаяла ўжо некалькі розных, рознакаляровых штодзённікаў, на якія былі налепленыя паперкі з гадамі іх напісання. У іх Насця пісала пра сваё жыццё: што з ёй адбывалася, пра што яна марыць, што б яна хацела змяніць. Яна вылучала, апісвала галоўныя дэталі, расчараванні, якія закраналі яе ў сям'і і за яе мяжой. Насці заўсёды не хапала таты і гармоніі бацькоў. Чым сталей яна станавілася, тым больш яна знаходзіла патрэбныя словы для апісання яе пачуццяў і яе асяроддзяў. Насці вельмі падабалася пісаць, яна нібы гаварыла чарнілам на паперы. Яе дзённікі – гэта яе душа.
Па ініцыятыве мамы, Насця старалася надаваць увагі чытанню добрай літаратуры. Каця дапамагала ёй з выбарам наступнай кнігі, для чытання. Кнігі выносілі Насцю ў іншы свет, у іншае ўяўленне чыіх та лёсаў.
Усе гэтыя, нечаканыя перамены, якія прыходзілі ў яе сям'ю, неслі новыя цяжкасці і непакой. Насця хавалася ад іх у кнігах, адлятала ў пошуках лепшага часу. Дзяўчынка выдатна адчувала герояў кніг, уяўляла рэальныя вобразы і іх дзеянні.
Для многіх Насця здавалася дзіўным дзіцём. Дзіцём, які не прапальвае жыццё ў гульнях і дурасці, як яе аднагодкі. Ад гэтага, у Насці было мала сяброў. Дзяўчынка была закрытая, сарамлівая, выхаваная і мэтанакіраваная. Каця старалася зрабіць усё, каб дачка магла дасягнуць, у будучыні, вялікіх вышынь. Яна хацела, каб дачка не мечылася, як яе мама па начах. Вядома, грошай на ўсё не хапала, але самае асноўнае ў Насці было. Дачка заўсёды марыла аб прыгожай вопратцы, але яе было не так шмат. З гадамі яе мары раслі, яна хацела свой вялікі дом і дружную сям'ю. А далей, час прыйшоў і аб марах сапраўднага кахання.
Зразумела, Насця нічога не хавала ў сваіх дзённіках. Яна пісала аб тым, які ж яе тата халодны, бяздушны эгаіст або як мама спрабуе выглядаць моцнай жанчынай і як у яе гэта складана атрымоўваецца. Пісала толькі пра тое, што выдавала яе сэрца.
Аднойчы, у канцы дня, Каця прыйшла дадому стомленая. Яна зазірнула да дачкі і ўпершыню ўбачыла, як яна піша свой асабісты дзённік. Праз дзень-два, яна зноў заўважае, як Насця з захапленнем шарыкавай ручкай водзіць па лісту.
– Чым ты занятая? – спытала мама.
– Я пішу асабісты дзённік…толькі я табе яго не магу паказаць. Гэта толькі для мяне, мам. Я пішу аповяд, такі ж, як вунь тыя кнігі на паліцах. Калі-небудзь, мае кнігі будуць побач стаяць – разважала, марыла дачка.
– Ммм-м, малайчына. Пішы, пішы. Толькі без памылак. – усміхнулася мама, адчуўшы нейкае палягчэнне.
Каця часта лавіла Насцю з дзённікам. Бо як толькі ўвечары ў дачкі ёсць вольная хвілінка, Насця адразу ж адкрывае старонкі штодзённіка. Яе цягнула да напісання. Яна не магла нічога зрабіць з гэтым.
У адзінаццатым класе, перад паступленнем, Насця сама цудоўна разумела, што ёй трэба здаць экзамены на выдатна і пасля гэтага паступіць на журналіста, куды яна так даўно хацела. Таму, Насця надавала ўсё больш часу на вывучэнне прадметаў, якія патрэбныя ёй будуць для гэтага. Яна выдатна ставіла для сябе мэты і даходзячы да адной з іх, яна шчыра радавалася за сябе.
Глава VIII
Толя з-за болю, стаў наведваць стаматалагічную паліклініку. Там ён сустрэўся і пазнаёміўся са сваім лекарам Сафіяй. Толя бачыў у яе прыгожанькі тварык, спакой і замілаванне. Невысокая бландынка, у белым халаце, з карымі вачыма. З першага прыёму, паміж імі пачалася дзіўная сімпатыя. Сафія заўсёды сустракала яго з усмешкай і па-сапраўднаму ніколі не была сумнай у яго прыход.
Яна яму ўсё больш падабалася, з кожным яго прыходам, Толя прывязваўся да яе, жадаў яе. Сафія нібы зачароўвала яго сваімі паводзінамі і выглядам. Пасля гэтага Толя стаў прыязджаць да яе з кветкамі, падарункамі.
Дзіўныя пахаждзенні ўлоўлівала яго былая жонка Каця. Толя наведваючы лекара, падоўгу знікаў дзесьці і амаль у ночы вяртаўся дадому. Ён і раней знікаў, але гэта было зусім іншае. Усе выходныя Толя дзесьці праводзіў час, а раней ён папросту сядзеў за тэлевізарам і піў піва. Каця падазрона хвалявалася, яна адчувала, што ёй не ўсё роўна, што ў яе яшчэ захавалася нейкая прыхільнасць да свайго былога мужа. Яна сама не разумела, чаму ў яе галаве мільгаюць маленькія здагадкі. Яна пачала падазраваць, што ён знайшоў сабе жанчыну. Каця хацела думаць, што нічога дрэннага не адбылося, але, нягледзячы на гэта, яна адчувала лёгкую злосць.
Неяк раз Толя прыйшоў дадому ў раніцу і ўбачыў, што Каця ўжо даўно яго чакае, ёй хацелася пагаварыць з ім. Яна панура сядзела і маўчала на кухні.
“Бог ведае, што яна хоча ад мяне.” – падумаў ён тады.
Вусны Каці торгаюцца, яна хацела казаць, але ўсё не вырашалася выказаць свае словы. Калі ж Толя сышоў з яе выгляду, Каця яшчэ некалькі хвілін збіралася з думкамі, затым таямніча падышла да яго, стала каля дзвярэй гасцінай.
Толя ўжо сядзеў на канапе, трымаў пульт у руцэ і шукаў, што ж паглядзець. У яго заставалася пару гадзін, пасля ён сыдзе на працу. Каця ад яго стаяла не занадта блізка. Яна пачынала размову з нейтральных тэм, а пазней падыходзіла да больш хвалюючых яе пытанняў.
– Ты кагосьці ўжо знайшоў сабе? – спытала Каця, трохі прарываючым голасам.
Яна трохі прытулілася плячом да сцяны, па-ранейшаму стаяла каля дзверэй.
Толя быў здзіўлены.
– Што? Ты аб чым? Нікога я не знайшоў сабе! – заявіў ён, працягваючы ціснуць на кнопкі пульта.
– Мне, значыць, здалося… – сказала Каця, выдаючы сваю цікавасць да Толі. – Як там тваё лячэнне, добры лекар?
– Ці не ўсё роўна табе павінна быць? Я вось, не хачу гаварыць з табой пра гэта! – рэзкім тонам вымавіў ён, яе паводзіны здаваліся яму дзіўнымі.
– Так, мне ўсё роўна! – усклікнула Каця, надаючы гэтаму ўсмешку.
Яна ўстала больш роўна, склала рукі перад сабой.
У гэтай размове, Толя зрэдку глядзеў на Кацю. Ён спыняў усе такія размовы, якія раздражнялі яго, таму як працягваць іх не было ніякага сэнсу. Ён ужо быў гатовы спыніць і гэты, але Каця замоўкла. У цішыні і ў знойдзеным фільме, Толя ўціхамірыў сваю запальчывасць.
– Мне вось таксама трэба наведаць стаматолага, а то нешта зуб пабольвае. – вырвалася, сказала Каця.
– Што ты там сказала? – лёгкім тонам перапытаў Толя, зрабіўшы выгляд, што быццам не пачуў яе слоў.
– Нічога. – сказала Каця і пайшла да дзяцей.
“Ёй што, рабіць няма чаго!?” – падумаў ён.
Толя больш не думаў пра тое, што казала яму Каця, ён сядзеў спакойна, працягваў глядзець тэлевізар. У ім не адбівалася нічога, акрамя абыякавага і таварыскага стаўлення да Каці.
Зайшоўшы ў свой пакой, Каця нібы выйшла з ценю.
“Гэта жудасна…” – пачала папракаць яна сябе за гэтыя размовы з былым мужам. – “Што ж на мяне знайшло?!”
Ёй было сорамна і няёмка ў гэтую гадзіну. Каця зноў сышла ў ранейшыя трывогі, ёй хацелася забыцца.
Толя вырашыў пакуль не казаць Каці пра яго прыхільнасць да Сафіі. Гэта быў не той дзень. На яго твары было напісана, што ён думае аб прыемным. Толя думаў, як бы хутчэй сустрэцца з Сафіяй зноў. Ён адкрываў новае жыццё, а жыццё ў гэтай кватэры ўсё больш цьмянела. Яго каханне да Сафіі расло і ад гэтага, ён надаваў усё менш увагі дому.