Рақамли қалъа

Флетчер унга қараб, қаҳ-қаҳ отиб кулиб юбораёзди:

– Ечиб бўлмайди? Бу нима дегани? Баъзи кодлар ҳақиқатанам узоқроқ вақт олиши мумкин, лекин эртами, кечми машина барибир бир тўхтамга келарди. Нима демоқчилигингизни англамадим, жаноб.

– Бу кодни ечиб бўлмайди, – афсус билан сўзларини такрорлади командор.

Ечиб бўлмайди? Сьюзан код таҳлили бўйича йигирма етти йиллик тажрибага эга одам оғзидан чиққан бу гапга асло ишонолмасди.

– Командор, Бергофский қонуничи?

Бергофский тамойили ҳақида Сьюзан криптограф сифатида янги иш бошлаган кезлари билганди. Бу қонунга мувофиқ агар компьютер кераклича калит сўзларни синаб кўрса, улар орасидан тўғрисини топиши исботланганди. Компьютер тўғрисини тополмаса, бунга сабаб коднинг ўта ҳимоялангани эмас, машинага ишни бажариш учун етарлича вақт берилмаганида бўларди. Бу қонун код ечишдаги «шафқатсиз ҳужум» усулининг тамал тоши эди. Айнан шу тамойил Стратморга Трансхабарни қуриш учун илҳом бағишлаганди.

Командор яна бош чайқади:

– Бу код бошқача деяпман-ку.

– Бошқача? – қизнинг кўзларида савол қотиб қолди. Ечиб бўлмас код мавжуд бўлиши математик эҳтимолдан бутунлай йироқ эди. Командор буни жуда яхши биларди.

Стратмор чаккасидаги тер томчиларини қўли билан сидириб ташлади ва тушунтиришга киришди:

– Бу кодни бизга бутунлай нотаниш энг сўнгги русумдаги шифрлаш алгоритми ёзган.

Сьюзаннинг шубҳаси янада ортди. Шифрлаш алгоритмлари шунчаки, матнни кодга айлантиришга хизмат қилувчи математик формулалар эди холос. Дастурчилар ҳар куни янги алгоритмларни яратарди. Техника дўконларидан уларнинг PGP, ZIP, IDEA каби юзлаб турини топиш мумкин эди. Трансхабар бундай алгоритмлар ёзган кодларнинг барчасини ҳеч қандай муаммосиз синдириб келган. Машина учун шифрни қайси алгоритм тузгани аҳамиятсиз эди.

– Мен тушунмаяпман, жаноб, – Сьюзан эътироз билдирди. – PGP, Люцифер, DSA – фарқи йўқ, ҳар бир алгоритм ўзи хавфсиз деб билган калитни яратади, Трансхабар эса уни топмагунича тўхтамайди.

Стратмор сабр билан жавоб қайтарди:

– Ҳақсан, Сьюзан, Трансхабар кодни ечиш учун зарур бўлган калит сўзни ҳамиша топади, ҳатто унинг ҳажми жуда узун бўлса ҳам. Агар… – муҳим гапни айтмоқчидек чуқур нафас олди.

– Нима агар? – Сьюзан командорнинг оғзини пойлади.

– Агар компьютер кодни топганини ўзи сезмаса-чи?

Кутилмаган фикрдан Сьюзан стулдан йиқилиб тушаёзди:

– Нима-а-а?

– Агар Трансхабар тўғри калит сўзни узоқ муддат тахмин қилишда давом этса, бунга ягона сабаб у керакли калит сўзга дуч келганини англамаслиги бўлиши мумкин. – Стратмор бироз тин олиб, умидсиз оҳангда қўшиб қўйди. – Менимча, бу алгоритм айланма матндан ташкил топган.

Қизнинг оғзи ҳайратдан очилиб қолди.

Айланма матн тушунчаси биринчи марта 1987 йили венгриялик математик Жозеф Гарн томонидан ўртага ташланганди. Компьютер шифрланган матнни ўқиш учун хабардаги кўзга ташланувчи белгилар, уларнинг жойлашувини таҳлил қилишга таянишини ҳисобга олиб, Жозеф матндаги ҳарфлар ва рақамларнинг ўрнини маълум вақт оралиғида алмаштириб туришни таъминловчи алгоритм яратиш фикрини олға сурганди. Назарий жиҳатдан олиб қараганда, белгиларнинг доимий ўзгариши натижасида компьютернинг шифрни ечадиган калитни топиши мураккаблашарди. Муқобил калитни топган тақдирда ҳам хабар матни бошқача тус олиб, янги кўринишига эски калит мос тушмасди ва электрон ҳисоблаш машинаси уринишларни қайтадан бошлашга тўғри келарди. Бу жараённинг охири йўқ эди. Ўша даврда Жозефнинг ғоясига Марсни ишғол қилишдек иложсиз ҳодиса сифатида қаралган бўлса, ҳозирга келиб бу каби алгоритмни яратишга инсон салоҳияти ожизлик қилиши тан олинганди.

– Нима? – қиз анграйганча курсига суяниб қолди. – Бизнинг бўлимда дунёдаги энг моҳир дастурчилар йиғилган, шеф! Энг устаси фаранглар фақат Криптода фаолият юритади! Ўзингиз кўриб турибсиз, бир неча йиллардан бери айланма матн устида ишлаяпмиз, аммо ҳанузгача бирор натижага эришганимиз йўқ. Жамоатчилик орасидаги аллақандай чаласавод айланма матнни яратиш усулини топган бўлиши мумкин эмас! Бу бўлмаган гап!

Стратмор қизни тинчлантиришга уринди:

– Шахсан мен бу дастурчи йигитни чаласавод деб атамаган бўлардим…

Лекин Сьюзан эшитишни ҳам истамасди, унинг миясида турфа фикрлар чарх урарди. Трансхабар бу тарзда ишлашига бошқа изоҳ бўлиши керак. Балки вирус, балки ички аппаратлардаги кўз илғамас носозлик туфайли машина код калитини тополмаётгандир. Ҳар нарса бўлиши мумкин, бироқ ечиб бўлмас шифрни сабаб қилиб кўрсатиш ғирт бемаънилик. Бундай алгоритмнинг мавжуд эмаслиги кундек равшан, ахир…

Командор гапида давом этди:

– Бу алгоритмни шу вақтгача мен учратган энг зеҳни ўткир, алоҳида истеъдодга эга дастурчи тузган.

– Жин урсин, қанақасига? Ақлий салоҳияти юқори бўлган барча компьютер дастурловчилари менинг бўлимимдаку. Агар улардан бирортаси айланма матнни ёзганида эди, мен албатта хабар топган бўлардим бундан, – Сьюзан шубҳа аралаш эътироз билдирди. – Кимни назарда тутяпсиз, аниқроқ гапирсангизчи?

– Тахмин қилиб кўрчи… Бу одамнинг МХАга унчалик ҳуши йўқ эди.

– Оббо… Топишмоқ топишнинг айни вақтини топдингиз! – қиз асабийлашди, унинг сабр косаси тўлиб бораётганди.

Командор Флетчернинг киноясини беэътибор қолдириб, сўнгги изоҳини айтди:

– Бу одам Трансхабар лойиҳаси устида ишлаганди. Бироқ қоидаларга бўйсунмай, муаммо келтириб чиқаргани сабаб уни ишдан четлаштирганман… Ёдингга тушдими?

Шефнинг сўнгги сўзларидан кейин Сьюзаннинг ранги оқариб кетди:

– Эй Худойим…Ахир у…

Стратмор қиз ниҳоят ким ҳақида гап кетаётганини тушунганини кўриб, маъқуллади:

– У йил бўйи Трансхабарга чидамли код ёза олувчи алгоритм яратгани ҳақида жар солиб юрганди.

– Л-лекин… – дудуқланди Сьюзан. – Лекин мен унинг гаплари қуруқ оғиз кўпиртириш деб ўйлагандим. Ростдан ҳам яратибдими шундай алгоритмни?

– Шундай. – қисқача жавоб берди командор.

Сьюзаннинг нафаси ичига тушиб кетди:

– Ахир…бу дегани…

Стратмор қизнинг кўзларига маъносиз тикилди ва нафрат аралаш пичирлади:

– Тўғри ўйлаяпсан. Бу дегани Энзай Танкадо Трансхабарни кераксиз матоҳга айлантирди дегани!

Олтинчи боб

Энзай Танкадо Иккинчи жаҳон урушининг суронли йилларидан анча вақт ўтганидан кейин туғилган бўлса-да, урушни батафсил ўрганди. Айниқса, воқеалар ривожининг энг аянчли нуқтаси, юз минглаб ватандошининг ёстиғини қуритган атом бомбаси портлаши ҳақидаги тарихий маълумотларнинг деярли барчасини синчиклаб кўздан кечириб чиқди.

Ҳиросима. 08:15, 6 август, 1945 йил дунё тарихига аёвсиз бузғунчилик содир этилган сана сифатида муҳрланди. Атом кучи урушдаги ғолиблар ва мағлублар ким эканлигини белгилаб берди. Танкадо жангда мамлакатининг енгилганини ҳам, миллатдошларининг қирилиб кетганини ҳам қабул қила оларди. Лекин мана шу бомба портлаши онасининг умрига зомин бўлганини ҳеч ҳазм қилолмасди.

1945 йили портлашдан кейин кўпчилик дўстлари қатори Танкадонинг онаси ҳам Ҳиросима аҳолисига ёрдам кўрсатиш учун кўнгилли сифатида йўлга отланди. Ўша ерда ҳудуддаги кучли радиациядан заҳарланиб, дарди бедаво хасталик – нурланишга чалинди. Шу дард билан ўн беш йилдан ошиқроқ курашди. Ниҳоят, орадан ўн тўққиз йил ўтиб, ўттиз олти ёшида, ўзини муқаррар ажалга етаклашини билса-да, Танкадони дунёга келтирди ва фарзанди рўйи заминдаги илк нафасини чиқаришига улгурмасиданоқ вафот этди. Аёл ягона зурриёдининг мажруҳ туғилганидан бехабар ҳолда дунёдан ўтганди.

Энзайнинг дадаси хотинини йўқотгани етмагандек, ҳамширалар фарзанди деб кўрсатган нуқсонли мавжудотни кўриб, дардига дард қўшилди, ўша тундаёқ касалхонани тарк этди ва ҳеч қачон боласини қидириб қайтмади. Шифокорлар Танкадонинг бир кечадан ортиқ яшашига ишонмаганди, лекин митти гўдак ҳаёт учун курашиб, матонат билан нафас олишда давом этди. Орадан бироз вақт ўтгач, уни бефарзанд бир оила савоб илинжида асраб олди.

Эсини танигандан кейин ҳар кеча ёш Танкадо ўзининг буришиб кетган бармоқларига тикиларкан, онасининг ўлимига, майиб туғилишига, дадасининг ўғлидан воз кечишига сабабчи бўлган мамлакатдан қасос олишга қайта-қайта қасам ичарди. Болакайнинг мурғак қалбида интиқом алангаси гуриллаб ёнмоқда эди.

Энзай ўн икки ёшга тўлганида Токиодаги компьютер ишлаб чиқарувчи бир фирма унинг оиласини ҳузурига чақирди. Бундан мақсад фирма ишлаб чиқарган ногирон болаларга мўлжалланган клавиатура синовида Танкадонинг иштирокини сўраш эди. Қўшимча маблағ ишлаш илинжида тутинган ота-она болани олиб пойтахтга отланди.

Энзай Танкадо ўшанда умрида биринчи марта компьютерни кўрди. Олдин ҳеч қачон фойдаланмаган бўлса ҳам, бир қарашдаёқ уни қандай ишлатишни ўрганиб олди. Компьютер орқали у бутунлай ўзгача дунёни кашф қилганди. Кейинроқ эса ҳаётининг бир лаҳзасини ҳам компьютерсиз тасаввур қилолмайдиган бўлди, компьютер унинг доимий йўлдошига айланди. Улғайгач, Танкадо мактабни бутунлай йиғиштириб қўйди, компьютер ёрдамида ишлаб пул топишни бошлади, керакли маблағни йиққанидан сўнг Япониядаги энг машҳур олийгоҳ – Дошиша университетига ҳужжат топшириб, ўқишга кирди. Тез орада Энзай Танкадо бутун Япония бўйлаб «Мажруҳ даҳо» номи остида донг таратди.

Кунлардан бир куни тасодифан Энзай Япониянинг Иккинчи жаҳон уруши даврида АҚШнинг Пёрл-Ҳарбор кўрфазига қилган босқини ҳақида ўқиб қолди. Воқеалар силсиласини тарози палласига қўяркан, АҚШга бўлган нафрати аста-секин сўниб борди. Буддизмга меҳр қўйиб, художўй диндорга айланди, шу аснода болалигида ичган қасамини унутди; у кечириш маърифатга етакловчи йўл эканлигини англаганди.

Йигирмага кирганида Танкадо дастурчилар орасида ҳурматга сазовор инсонга айланганди. Унинг довруғини эшитган IBM зудлик билан ишга таклиф қилди. Имкониятдан унумли фойдаланган Танкадо Техасга учди. IBMда ишлаб, янада тажриба орттирган йигит уч йилдан кейин у ерни тарк этиб, Нью-Йоркка кўчиб ўтди ҳамда ўзи мустақил алгоритмлар ёзишни бошлади, шу орқали каттагина бойлик орттирди.

Шу зайлда тинчгина яшаб юрган Танкадонинг овозаси МХАнинг эътиборидан четда қолмади. Тақдирнинг ўйинини қарангки, Танкадо бир вақтлар ер билан яксон қилиш истагида ёнган мамлакатнинг қоқ юрагида, Миллий хавфсизлик агентлигида ишлаш имкониятини қўлга киритди. Иккилана-иккилана суҳбатга борган Энзай командор Стратмор билан кўришганидан сўнг барча шубҳалари барҳам топди. Интервью давомида улар Танкадонинг келиб чиқиши, АҚШга муносабати, келгуси режалари ҳақида дўстона суҳбатлашдилар. Беш ҳафта давом этган текшириш жараёнида йигит ёлғон детекторидан, турли психологик тестлардан муваффақиятли ўтиб, МХАнинг Криптография бўлимида иш бошлади. Унинг юрагида Америкага нисбатан зиғирча ҳам нафрат учқуни қолмаганди.

Катта маош олишига қарамасдан, Танкадо ишга эски мопедида қатнарди, ходимлар учун тайёрланган шоҳона тушликни рад этиб, қўлбола гамбургерини ошхонага ҳам кирмасдан, столида тановул этарди. Бўлимдаги бошқа криптографлар Танкадони жуда ҳурмат қиларди, чунки Энзай ҳақиқатан ҳам учратиш мумкин бўлган энг моҳир, уддабурон, зеҳнли дастурчи эди. Бундан ташқари, Танкадо ўзидаги меҳрибонлик, тўғрисўзлик, одоб каби юксак инсоний хислатлари билан ҳам эътирофга сазовор бўлганди. Йигит учун ахлоқий фазилатлар, ҳақиқатгўйлик жуда муҳим эди. Лекин айнан мана шу хислатлари МХАдан ҳайдалишига сабабчи бўлиши ҳеч кимнинг тушига ҳам кирмаганди.

* * *

Трансхабарни қуриш устида ишлаётган деярли барча муҳандислар-у дастурловчилар уни тўла қонун доирасида ишлайди деб ўйлашарди. Федерал қидирув бюроси кимнингдир телефонига «қўнғиз» – эшитиш датчиги ўрнатиши учун Федерал суднинг ижозатини олиши керак бўлганидек, МХА ҳам бирор электрон хабарни ўқиши учун албатта суд ҳокимиятининг рухсатномаси зарур деган фикр уларга уқтирилган эди. Шу сабаб Трансхабарга Федерал бюро ва суднинг тасдиғидан кейингина ишга тушишни таъминловчи махсус дастур ўрнатилиш кўзланганди. Айнан мана шу йўл билан МХАнинг дунёдаги исталган одамнинг маълумотларини рухсатсиз ўқишига чек қўйилиши назарда тутилганди.

Бироқ дастурни Трансхабарга жойлаштириш вақти келганда ишчи гуруҳга режада ўзгариш бўлганини айтишди. Ҳар бир хабар учун суд рухсатини кутиш баъзан узоқ вақт олиши мумкинлиги МХАнинг фавқулодда тезлик талаб қилувчи аксилтеррор ҳаракатлари ишини кечиктирарди. Шуни ҳисобга олиб, Трансхабар фақатгина МХА томонидан бошқариладиган код ечувчи машина бўлиши режалаштирилганди.

Бу хабарни эшитиб, Энзай Танкадо ғазабдан жунбушга келди. МХАга Трансхабарни бошқаришни тўлиқ топшириш шерни кийиклар лим ўтлоққа қўйиб юборишдек гап эди. МХА энди истаган вақтида, истаган одамнинг хабарларини берухсат, ўзига сездирмаган ҳолда ўқиш имкониятини қўлга киритганди. Бу ҳолат Танкадонинг ҳақиқатгўйлик, адолат тамойилларига асло мос келмасди. Стратмор йигитга Трансхабардан МХАнинг фойдаланиши жиноятчиликнинг кескин камайишига олиб келишини тушунтиришга уриниши бесамар кетди. Танкадо иш жойини тарк этди ҳамда Электрон хабарлар хавфсизлиги идораси билан боғланиб, бор гапни айтиб беришга уринди. Агар Энзай Танкадо дунёга барча компьютерларни яширинча ўқий оладиган махфий машина – Трансхабар мавжудлиги ҳақидаги ҳикоясини маълум қилса, бу қилиғи орқали МХАнинг хавфсизлигига жиддий зарар етказиши муқаррар эди. Бундан ваҳимага тушган Миллий хавфсизлик агентлиги бечора ҳақиқатпарвар йигитнинг оғзини қай йўл билан бўлса-да ёпишга мажбур бўлди, натижада Танкадони давлатга хиёнат қилишда айблаб, ҳибсга олишди.

Мажруҳ даҳонинг қамоққа олиниши ва мамлакатдан қувғин қилиниши оммавий муҳокамаларга сабаб бўлди. Стратморнинг қаршилигига қарамасдан, МХАнинг хавфсизлик бўлими мутахассислари Танкадонинг бош кўтариб, Трансхабарнинг мавжудлиги ҳақида гуллаб қўйишидан чўчишди ва дастурчининг обрўсини бир пул қиладиган ҳар хил миш-мишлар тарқатишди. Энзай Танкадо глобал компьютер жамияти олдидаги ҳурматини ва ишончини бир зумда йўқотди; энди одамлар ундан ўзини олиб қочарди, АҚШнинг код ечувчи машинаси борлиги ҳақидаги ҳеч қандай далил-исботга асосланмаган хабар тарқатиб юрган бу майиб дастурчининг елкасига хавфли жосус деган айбни ортмоқлаб қўйишганди.

Танкадо буларнинг барчаси жирканч сиёсий ўйиннинг бир қисми эканини англаб етди. Бошига тушган кулфатларга қарамасдан, жаҳлини ҳеч кимга кўрсатмади, фақат қатъий бир қарорга келди. Соқчилар суд залидан ташқарига олиб чиқиб кетар экан, у Стратморнинг рўпарасида тўхтади ва совуқ нигоҳини унга қадаб, деди:

– Ҳозирча барчамизнинг сир сақлашга ҳаққимиз бор. Бироқ бир кун келиб мен сизга барчамиз сир сақлашга имкониятимиз бўлишини ҳам исботлайман, командор!

Бу Стратмор ва Танкадонинг сўнгги суҳбати бўлди.

Еттинчи боб

Сьюзаннинг мияси қотиб қолди. Энзай Танкадо ечиб бўлмас шифрлар ёзувчи дастур яратибди деган ўй қизни музлатиб қўйганди.

– Рақамли қалъа, – Стратмор тилга кирди.

– Кечирасиз, жаноб? – қизнинг хаёли чалғиди ва шефга ўгирилди.

– Танкадо ўзининг алгоритмини Рақамли қалъа деб атамоқда, – тушунтирди командор. – Рақамли қалъа алгоритми дастурлаш оламидаги энг буюк қурол. Агар у бозорга тарқалиб кетса борми, исталган кимса МХА ечишга қодир бўлмаган хабарлардан миллионтасини юбориш имкониятига эга бўлади. Бу разведка агентлигимизнинг ҳалокати демак, тасаввур қиляпсанми, Сьюзан?

Бироқ қизни Танкадо тузган дастурнинг сиёсий оқибатлари қизиқтирмасди ҳозир. Бутун умрини кодларни ошкор қилишга сарфлаган Сьюзан ҳалигача айланма матннинг мавжуд бўлиши мумкинигини қабул қила олмаётганди. Ҳар бир коднинг калити бор – Бергофский қонуни буни тасдиқлайди, бошқача бўлиши мумкин эмас… Шу сўзларни такрорлар экан, ўзини Худо билан юзма-юз келаётган даҳрийдек ҳис этиб, танасидан совуқ тер чиқиб кетди.

– Танкадо тузган код тарқалиб кетадиган бўлса, криптографиянинг куни битади… – базўр шивирлади қиз.

– Бу муаммоларимизнинг бошланиши холос, – командор чуқур уҳ тортди.

– Балки унга пул керакдир? Алоқаларимиз яхши бўлмаса-да, Энзай билан музокара олиб бориб, унга бир неча миллион доллар таклиф этишимиз мумкин!

– Бир неча миллион доллар? Ҳазиллашяпсанми? Танкадо ёзган шифр бебаҳо. Жаҳондаги ҳар бир ҳукумат у учун бир неча миллион эмас, бир неча юз миллиард доллар беришга тайёр. Жаноб президентга биз ортиқ ироқлик террорчиларнинг хавфли режаларидан бохабар бўлолмаслигимизни қайси юз билан айтамиз? Бу ҳолат фақат МХА эмас, бутун разведка агентликлари учун нақадар даҳшат эканини тасаввур қиляпсанми? Трансхабар қонун ҳимоячилари учун нажот манбаи эди. Федерал қидирув бўлими, Интерпол, Марказий разведка бошқармаси, Наркобизнесга қарши кураш идораси… Улар Трансхабарсиз ўз йўлини йўқотиб қўяди. Террорчилар истаганича онлайн мулоқот қилиб, манфур режаларини пишитади, товламачилар банкдаги ҳисоб рақамларини ҳеч қандай муаммосиз тўлдириб боради, наркотик савдоси гуллаб-яшнайди – ҳуқуқбузарлик энг юксак чўққига кўтарилади, биз тартибни сақлай олмай қоламиз, тасаввур қиляпсанми? Ақлингга сиғяптими бу воқеаларнинг оқибати, Сьюзан?

Стратмор ўзини босолмай, куйиб-пишиб гапирарди.

Сьюзаннинг юраги орқасига тортиб кетди.

– Агар Электрон чегараланиш жамияти бу ҳақда хабар топса, қиёмат бўлади, командор, бир иложини топишимиз керак… – деди у ҳаяжон билан.

Стратмор жинидан ёмон кўрадиган идора номини эшитиб ижирғанди:

– Агар Электрон чегараланиш жамияти биз Трансхабар ёрдамида қанчадан-қанча террорчилик ҳужумларини бартараф этганимизни билганда эди, бировнинг хабарларини ўқишимиз фақат тинчликни сақлаш учун хизмат қилишини тушунган бўларди.

Сьюзан шефнинг фикрига қўшилса-да, ЭЧЖ ҳеч қачон Трансхабарнинг нақадар муҳим эканлигини тан олмаслигини яхши биларди. Машина расшифровка қилган маълумотлар ўта махфий бўлиб, ҳукумат улар ҳақида баёнот беролмасди. Масалан, АҚШ ҳудудидаги экстремистик оқимлар ўртасида иккита атом бомбаси яратилганидан дарак берувчи ёзишмалар бўлгани ошкор этилса, омманинг бу янгиликни қандай кайфиятда кутиб олиши номаълум эди.

Бироқ ядровий ҳужум мамлакатга кўланка ташлаб турган ягона хавф эмасди. Ўтган ойда Трансхабар шарофати билан МХА ўта пухта режалаштирилган террорчилик ҳужумини тўхтатиб қолишга муваффақ бўлди. Мухолиф кучлардан иборат гуруҳ Нью-Йорк биржасини талон-торож қилиб, бойликларни тунаш мақсадида «Шервуд ўрмони» номли режа ишлаб чиққанди. Унга мувофиқ, олти кун давомида гуруҳ аъзолари биржа атрофидаги биноларга йигирма еттита портловчи мослама ўрнатганди. Бу қурилмалар ишга туширилса, кучли магнит портлаши юз берар, натижада бинодаги асбоб-ускуналар, компьютерлар ва уларнинг қаттиқ дисклари, магнит тасмалар, ROM ва ҳатто оддий дискеталар ичидаги маълумотлар билан бирга қайта тиклаб бўлмайдиган аҳволга келиб қоларди.

Портловчи қурилмаларни бир вақтда ишга тушириш зарурлиги сабаб улар интернет телефон линиялари орқали бир-бирига боғланганди. Жойлаштирилгандан бир неча кун ўтгач, механизмлар алмашган шифрли маълумотни МХА ушлаб олди. Дастлаб шунчаки хатолик деб диққат қаратилмаган кодлар аслида даҳшатли портлашга саноқли соатлар қолганига ишора берувчи дарак эканини Трансхабар ошкор этганидан сўнг тезкор гуруҳ ходимлари зудлик билан ишга киришди. Ҳамма қурилмалар ишга тушишига уч соат қолганида хавфсизлантириб, бўлғуси ҳалокатнинг олди олинди.

Юқоридаги ҳолат Трансхабар бўлмаса, МХА ривожланган электроник терроризм қаршисида ожиз эканлигининг яна бир исботи эди.

Сьюзан командор компьютерининг экранига кўз қирини ташлади – қарийб ўн олти соатдан буён машина жавлон уриб кодни топиш устида ишлаётган бўлса-да, ҳамон натижадан дарак йўқ эди. Мабодо Трансхабар ҳозир Танкадо шифрининг калитини топган тақдирда ҳам МХА ботқоққа ботиб бўлганди. Битта кодни ечишга 16 соат сарфлаш Криптонинг иш самарадорлиги 10 бараварга қисқариши дегани эди. Ҳозирда кунига юз элликдан ортиқ хабарни очиб ташлайдиган Трансхабар айланма матн сабаб кунига иккита кодни ҳам очолмайдиган аҳволга келиб қоларди.

* * *

– Танкадо ўтган ой менга қўнғироқ қилганди, – деди Стратмор қизнинг хаёлларини тўзғитиб.

Сьюзаннинг кўзларида ажабланиш аломатлари пайдо бўлди:

– Қўнғироқ қилганди? Нима учун?

– Огоҳлантириш мақсадида, – командор истеҳзоли жилмайди. – У қўнғироқ қилиб, менга фош этишнинг иложи йўқ кодларни ёзувчи алгоритм устидаги иши ниҳоясига етиб қолганини таъкидлади. Ўз-ўзидан, унга ишонмадим.

– Огоҳлантириш мақсадида? – қиз сўроқ аралаш шефнинг гапларини такрорлади. – У сизни ёмон кўради, ўз режаларини ошкор қилиб, огоҳлантириш нега керак эди унга? Ёки алгоритмни сотмоқчи бўлдими сизга?

– Асло. Танкадо мени шантаж қилмоқчи бўлди.

– Ҳаммаси тушунарли, – унинг фикрини давом эттирди Сьюзан. – У сиздан номини оқлаб беришингизни сўраган. Шу керак экан-да.

– Афсуски, ундай эмас. – Суҳбат тафсилотларини қайта ёдга олган Стратморнинг қовоғи уйилди. – Танкадо Трансхабарни талаб қилди.

– Трансхабарни???

– Ҳа. У мендан Трансхабар мавжуд эканлигини бутун дунёга айтишимни талаб қилди. У, биз хоҳлаган одамимизнинг электрон хабарларини ўқий олиш имониятига эгалигимизни омма олдида тан олсак, Рақамли қалъа алгоритмини йўқ қилишга ваъда берди.

Сьюзан аллақачон ҳайратини яширишга уринмай қўйган эди:

– Ахир бу жаллод кундасига ўз оёғинг билан бориш дегани-ку…

Стратмор хўрсиниб қўйди:

– Нима бўлгандаям, энди кеч таклифини қабул қилишга. У Рақамли қалъанинг нусхасини интернетдаги сайтига жойлаштирди. Энди хоҳлаган одам уни кўчириб олиши мумкин.

Сьюзаннинг ранги оқариб кетди. У кўзларини катта очганча сўради:

– Нима-нима?

– Ҳозирча хавотирланишга ҳожат йўқ. Интернетга жойлаштирилган алгоритм шифрланган. Одамлар уни кўчириб олиши мумкин, лекин ҳеч ким очолмайди. Даҳоларча ўйлаб қилинган режа бу, тан олиш керак.

– Жин урсин! – қизнинг хавотир тўла нигоҳини энди ҳайрат ифодаси эгаллади. – Демак, ҳамма нусхани топа олади, аммо ундан фойдаланиш бировнинг қўлидан келмайди, шундайми?

– Худди шундай, – қизнинг гапини тасдиқлади командор.

– Ўзи алгоритмни кўрдингизми, жаноб?

– Йўқ, кўрмадим. Айтдим-ку, у барибир шифрланган.

Сьюзан ҳалигача ўзини босолмаётганди.

– Ахир бизда Трансхабар бор-ку, шифрни ечиш учун, нимага энди интернетдан кодни юклаб олиб, Трансхабарга топширмаймиз калитни аниқлашни… – командорнинг юз ифодасини кўрган қиз бир зум тўхтаб қолди, ниҳоят гап нимада эканлигини англаб, ҳайқириб юборди. – Эй Худойим, Рақамли қалъа ўзи билан ўзи шифрланганми?

Стратмор тасдиқлади:

– Бинго!

Сьюзаннинг мияси яшин тезлигида ишлаб кетди. Рақамли қалъа алгоритми Рақамли қалъанинг ўзидан фойдаланиб ёзилганди. Танкадо бебаҳо таом рецептини интернетга жойлаганди. Лекин рецептнинг матни шифрланган эди. Қизиқ жиҳати, уни шифрлашда Энзай рецептнинг ўзидан фойдаланганди.

– Бу усул Бигглман сейфи дейилади, – ўйчан хулосалади қиз.

Бигглман исмли шахс бузиб бўлмайдиган сейфни қандай қуриш мумкинлигини кашф этиб, чизмаларини қоғозга кўчирган. Андазаларни хавфсизликда сақлашни ният қилган уста аксига олиб бирор ишончли хуфия жой тополмаган. Охир-оқибат ўзи бузиб бўлмас сейфни барпо этган ва сейфни қандай қуриш ва очиш кераклиги ҳақидаги кўрсатмаларни унинг ичига яширган. Ўшанда сейфни очиш учун зарур бўлган код сейфнинг ичида қолиб, натижада ҳеч ким ундан фойдалана олмаганди. Танкадо ҳам шу йўлдан кетган кўринади.

– Файл Трансхабарнинг ичидами ҳозир? – қизнинг саволи ўртага чўмган жимликни бузди.

– Мен кўпчлик қатори уни сайтдан юклаб олдим. Бироқ кодни оча олмаяпман, муаммо шунда.

Сьюзан ичида Танкадонинг доҳиёна ёндашувига таҳсин ўқиди. Ҳали алгоритмини кўрсатмасдан туриб йигит унинг қудратини МХАга исботлаб қўйганди.

Стратмор қизнинг қўлига газета тутқазди. Унинг илк саҳифасини япониялик дастурловчи Энзай Танкадо ечиб бўлмайдиган кодлар туза олувчи Рақамли қалъа номли алгоритм ёзишни ниҳоясига етказгани ҳамда синаб кўриш учун уни омма ихтиёрига топширгани ҳақидаги хабар банд этганди. Муаллиф, шунингдек, бу алгоритм Японияда катта қизиқиш уйғотган бўлса-да, АҚШдаги аксарият дастурлаш компаниялари Рақамли қалъанинг мавжудлигига қўрғошиндан олтин олишга ишонишдек бемаъни фикр сифатида қараб, жиддий қабул қилмаётганини қистириб ўтганди. Мақола сўнгида алгоритм эгаси уни кимошди савдосига қўйиб, энг кўп пул тиккан харидорга бермоқчи эканини ўқиб, Сьюзаннинг ҳуши бошидан учди.

– Кимошди савдоси? Бу гап яна қаердан чиқди?

– Япониядаги дастурлаш билан шуғулланувчи ҳар бир фирма аллақачон Рақамли қалъани интернетдан юклаб олган ва айни вақтда унинг кодини очиш билан овора. Бироқ уринишлари самарасиз якунланиб, натижада калитнинг нархи тобора ошмоқда.

Сьюзан куйиниб кетди:

– Шунчалик ҳам тутуруқсизлик бўладими!? Трансхабарсиз янги шифрланган файлларни очиб бўлмайди. Рақамли қалъа аслида бир тийинга қиммат алгоритм бўлиши мумкин, бироқ компанияларда Трансхабар йўқлиги сабаб улар барибир шифрни очолмайди.

– Нима бўлган тақдирда ҳам Танкадо жуда маккорона иш тутди, – тан олди командор.

– Япон фирмалари ростданам Рақамли қалъа энг кучли алгоритм эканига ишоняптими?

– Танкадо жамоатчилик олдидаги ҳурматини йўқотган бўлса ҳам, ҳамма унинг даҳо эканини яхши билади. У – хакерлар дунёсидаги энг закий кимса. Танкадо алгоритм кодини топишнинг иложи йўқ деса, демак ростдан иложи йўқ. – Стратмор чуқур тин олди. – Йигирма йиллар муқаддам биз бир кун келиб йигирма битта белгидан иборат шифрларни еча олишимизга ҳеч ким ишонмасди. Бироқ технология ривожланди ва ривожланишда давом этяпти. Компьютер дастурлари ишлаб чиқарувчилари Трансхабар каби ҳисоблаш машиналари қачондир яратилишини тахмин қилишади. Бу эса уларни бугунги кундаги электрон хабарлар хавфсизлигини таъминлаш мақсадида ишлатилаётган кодлар қачондир яроқсиз ҳолга келиши муқаррар эканлигига ишонтиради. Келажак компьютерларига чидаш учун юқори даражада хавфсиз алгоритмлар зарурлигига ҳамманинг ақли етиб турибди.

– Демак, Рақамли қалъа хабарлар хавфсизлигини таъминловчи энг кучли алгоритм бўлиб чиқяптими?

– Худди шундай! Рақамли қалъа код ечувчи компьютерлар қанчалик қудратли бўлмасин, асло оча олмайдиган сирли шифр бўлиб қолади. Бир кечанинг ўзидаёқ у ҳозирги кодлар ўрнини эгаллаши, бутун дунёга ёйилиши мумкин.

Сьюзан чуқур нафас олди ва шивирлади:

– Худодан бошқа ҳеч ким ёрдам беролмайди бу ҳолатда бизга! – кейин сўради. – Балки кимошди савдосида қатнашиб кўрармиз юқорироқ нарх таклиф қилиб, шеф?

Стратмор бош чайқаб, деди:

– Танкадо бизга имконият берганди, бироқ унинг шарти тўғри келмайди. Агар унинг айтганига кўнсак, биз нафақат Трансхабар мавжудлигини тан олган бўламиз, балки Рақамли қалъанинг енгилмас куч эканлигини ҳам сездириб қўямиз.

– Қанча вақтимиз қолди аукцион бошлангунча?

– Танкадо эртага тушликда таклиф қилинган энг юқори нархни оммага билдиришни режалаштирган.

– Ундан кейинчи? – қизнинг ичи шувиллаб кетди. – Кейин нима бўлади?

– Келишувга кўра, энг баланд нарх таклиф қилган ғолибга калит сўз топширилади.

– Калит сўз.

– Ҳа. Ҳозир барчада шифрланган алгоритм бор, ундан фойдаланиш учун шифрни ечувчи калит сўз етишмаяпти холос. Танкадо ана шу калит сўзни кимошди савдосида сотяпти ҳозир.

Қиз қийқириб юборди. Ажойиб! Ўта пухта тузилган режа эди бу. Танкадо Рақамли қалъани атайдан шифрлаб қўяди, шифрни очиш учун зарур бўлган калитни эса ўзидан бошқа ҳеч ким билмайди. Жин урсин! Наҳотки олтмиш тўрт белгидан иборат шифр бутун бошли разведка агентлигини ағдар-тўнтар қилиб ташласа…

Сьюзан содир бўлажак ҳодисаларни хаёлига келтириб, боши айланиб кетди. Танкадо калит сўзни энг қиммат нарх таклиф қилган компанияга тутқазади, ғолиб компания Рақамли қалъа алгоритмини калит сўз ёрдамида очиб, ундан фойдаланиш имкониятига эга бўлади. Шундан сўнг алгоритмни махсус чипларга ёзиб сотишни бошлайди, мисли кўрилмаган фойда кўради. Даҳшатли жиҳати шундаки, кўпи билан беш йил ичида барча компьютерлардаги электрон хабарлар Рақамли қалъа алгоритми орқали тузилган кодлар орқали юборилади. Банкирлар, брокерлар, террорчилар, жосуслар – ҳаммаси Рақамли қалъадан фойдаланади. Жиноятчиларни таъқиб қилишнинг имконияти нолга тенглашади. Рақамли қалъа электрон дунёдаги анархияни бошлаб беради. Бунга эса асло йўл қўйиб бўлмайди.

Одатда МХА ўйлаган ишлар ўз қолипида кетмаса, вазиятни изга солиш учун баъзан муаммоли одамларнинг баҳридан ўтишга ҳам тўғри келарди. МХАда нафақат кучли дастурчи, математиклар, балки дунёдаги тажрибали, бешафқат ёлланма қотиллар ҳам тўплангани ҳақида турлича миш-мишлар юрарди. Улар разведка агентлигидаги энг қонли иши – МХАнинг йўлига ғов бўлаётган рақибларни йўқ қилиш билан шуғулланарди. Бундан жуда яхши хабардор бўлган Сьюзан тусмолланиб сўради:

– Сўнгги чора ҳақида ўйлаб кўрдингизми?

– Агар Танкадони йўқ қилишни назарда тутаётган бўлсанг, бунинг иложи йўқ ҳозир, – бош чайқади Стратмор. – У бизга бундай имконият бериб қўядиган даражада аҳмоқ эмас.

– Қанақасига? Яширинишга улгурдими?

Командор ўйланиб туриб жавоб берди:

– Танкадо алгоритм учун бўладиган кимошди савдосини қўл телефони орқали бошқаришни режалаштириб, ўзи Японияни тарк этган. Лекин биз унинг қаерда эканидан хабардормиз.

– Муаммо нимада унда? Нега бирор ҳаракат бошламадингиз уни тинчитиш учун, тушунмаяпман!?

– Гап шундаки, Танкадо хавфсизлик чораси сифатида алгоритмнинг калитини бизга номаълум учинчи шахсга ҳам бериб қўйган. Агар унга бирор корҳол бўлса…

– Энзайнинг ҳамкори калит сўзни зудлик билан сотиб юборади, шундайми? – шефнинг гапини бўлди қиз.

– Ундан ҳам баттар. Кимдир Танкадога қўлининг учини текизса, шериги калитни ҳамма жойга тарқатиб юборади, интернетга чиқаради, газеталарда чоп этади, эълонлар тахтасига ёпиштириб чиқади. Хуллас, калит сўз барчага етиб бориши учун қўлидан келганини қилади. Одамлар алгоритмдан фойдаланиш учун пул сарфлашига ҳам ҳожат қолмайди, калит сўзни бепул юклаб олиши мумкин бўлади. Танкадо ўладиган бўлса, унга пул керак бўлмаслигини тушуниб етган ва калитни хайрлашув совғаси сифатида қолдиришни режалаштирган!

Командор гапиришдан тўхтади. Сьюзан унинг қанчалик асабийлашётганини тугилган муштларидан англаб турарди. Ўртага оғир жимлик чўкди.

Бир муддат ўтгандан кейин Сьюзан бир қарорга келгандек даст ўрнидан турди ва қатъий овозда деди:

– Биз дарҳол Танкадо билан боғланишимиз керак! Бир иложини қилиб уни калитни оммага ошкор этиш фикридан қайтаришимиз зарур. Керак бўлса аукциондаги энг юқори нархдан уч-тўрт баравар кўп миқдорида таклиф киритамиз. Агар истаса, унинг шаънини оқлаб берамиз. Нима лозим бўлса, ҳаммасини қиламиз, шеф. Бошқа иложимиз йўқ!

Стратмор қизнинг гапларини жим тинглади, чуқур нафас олди ва алам билан пичирлади:

– Энди Танкадо билан боғланишга жудаям кеч. Бугун тонгда Севильяда Энзай Танкадонинг жасади топилди.