Γραφτή και Δημοτική και το Γλωσσικό Ζήτημα στην Ελλάδα

Οι Συντηρητικοί στην Ελλάδα το πιο συχνά δεν παραδέχουνται παραλληλισμούς με τα γλωσσικά περιστατικά άλλων πολιτισμένων λαών, κι' ως προς μερικά καθέκαστα έχουν αληθινά δίκιο. Ως τόσο, οι ίδιοι δε δυσκολέβουνται να παραπέμψουνε σε παραδείγματα καθώς της Ελβετίας και της χαμηλής Γερμανίας, για να δείξουν πως χωρίς βλάβη πολιτισμού και κοινού καλού κάπια πλατύτερη διαφορά δημοτικής και γραφτής μπορεί να σταθεί. Όμως κι' αφτός ο παραλληλισμός κάλια ας μένει στην άκρη. Σ' αφτούς τους τόπους – της Γερμανίας έχω στο νου μου κυρίως το Μεκλεμπούργο – κανείς μορφωμένος δεν κοιτάζει καταφρονητικά κι' ακατάδεχτα τη δημοτική του· στην Ελβετία μάλιστα όχι μοναχά στα σαλόνια, παρά και σε πολιτικά σωματεία μιλούν αλλεμανικά. Ναι, δε λέω, μολονότι κι' εκεί με τη διγλωσσιά δυσκολέβουνται των παιδιών τα γράμματα, μολονότι τη δημοτική τους οι μορφωμένοι την αγαπούν, όμως κανείς δε φαντάζεται ν' ανεβάσει σε γραφτή τη γλώσσα των απλοϊκών αθρώπων και να καταργήσει την ανωγερμανική. Γιατί; Γιατί αφτός ο τύπος πέρα πολύ από της Ελβετίας και του Μεκλεμπούργου τα σύνορα χαίρεται αφιλονείκητο κύρος, κι' είναι αντιπρόσωπος και μεσολαβητής ποικίλης και πολύτιμης διανοητικιάς αγωγής που σύνολες τις φυλές όσες τον παραδέχτηκαν ως γραφτή τις ωφελεί αδιάκοπα με τον ίδιο τρόπο. Ανίσως δεν είταν έτσι, αν η σημερνή ανωγερμανική είταν περιορισμένη εντός του Ελβετικού ας πούμε νομού και μόλις τώρα πρόβαλλε ως γλώσσα λογοτεχνικιά, τότες ο κόσμος θαν τους παρακινούσε δυνατά ναν την ξαπολύσουν και να γράφουν αλλεμανικά, και δεν έχει λόγο τη συβουλή θαν την άκουγαν. Ελληνική όμως γραφτή δεν είναι ανάλογα επίσημη και γειτονικών πολιτισμένων κρατών· μάλιστα, πριν κηρυχτεί απαραίτητη, πρέπει δα πρώτα να δείξει ίσως περγαμηνά ως γλώσσα σημερνού πολιτισμού!

Μήτε μπορείς πάλι να ισχυριστείς – όχι βέβαια – πως η καθαρέβουσα ως τώρα ζημίωσε και τίποτα άλλο. Τέτιος ισχυρισμός θα είταν το ίδιο ανόητος όσο αν έλεγες πως η λατινική στο μεσαιώνα, ότα στους ρωμανικούς τόπους κρατούσε πίσω τις φυσικές γλώσσες των λαών, δεν προξένησε παρά βλάβη. Η καθαρέβουσα μετάφερε ως τώρα από τη δύση στην Ελλάδα πολλά και σημαντικά μορφωτικά δώρα, και μοναχός ισχυρισμός μας είναι αφτός, πως μερικές βαθιές πληγές και φάγουσες στην Ελλάδα δε γιατρέβουνται όσο βασιλέβει τέτιας λογής διγλωσσιά. Σήμερα λοιπόν ένα υπάρχει ζήτημα, τούτο· είναι καθόλου πραχτικό ακόμα να ξαναμπούν οι Έλληνες τώρα στα σωστά νερά ύστερα από πες ενός αιώνα στραβόδρομο ταξίδι; αν είναι πραχτικό, πώς πρέπει να βαλθούνε;

Με τούτο έρχουμαι στο πιο αδύνατο μέρος της τελεφταίας συγραφής του Χατζιδάκη. Θέλει ναι να φραχτεί ο πιο πέρα αρχαϊσμός της γραφτής, μα έπειτα πιστέβει πως πρέπει ν' αφεθούν τα πράματα κι' ας παν όπως πάνε, αφού των Ελλήνων τους αρέσει η σημερνή τους γραφτή και με πελώρια πλειοψηφία καταδίκασαν τους «Προδεφτικούς». Νομίζει λοιπόν και πως το ζήτημα αληθινά λύθηκε τώρα και πια δε μένει σήμερα παρά να καταλάβουμε πια τα περιστατικά και πώς γεννήθηκε ο τωρινός τύπος της γραφτής. Φοβούμαι, ο εξαίρετος λόγιος δεν καλοξάνοιξε μια σημαντικιά διαφορά γραφτής γλώσσας και δημοτικής. Τη δημοτική ο κόσμος την αφίνει μοναχή της, και δε γίνεται αλλιώς. Αντίθετα, η γραφτή με κάθε τρόπο χρειάζεται φροντίδα. Είναι μηχανισμός προς όφελος του συνόλου των πολιτών. Έχει κι' ο λαός ο κάτου δικαίωμα ώστε ναν του γίνουνται εφκολοζύγωτα του μηχανισμού τα καλά, εντός τουλάχιστο του κατορθωτού. Αν το τωρινό λοιπόν γλωσσικό σύστημα στην Ελλάδα είναι σακάτικο, όπως κι' ο Χατζιδάκης παραδέχεται – τουλάχιστο πλάγια – τότες πρέπει ο κόσμος πάντα και παντοτινά να πολεμάει πώς το σύστημα να ματασιαστεί. Τι κι' αν «η πλειοψηφία των Ελλήνων» σήμερα – δηλαδή η πλειοψηφία των κατόχων, της γραφτής, που είναι του συνόλου λαού μειοψηφία – δε διακρίνει πως το έθνος βρίσκεται σε δρόμο στραβό; Αφτό δεν αποφασίζει το παραμικρό. Ριζικός ξαναμορφωμός ανάγκη να κυνηγηθεί ξανά και ξανά, και λόγος καθώς «Πολύ αργά!» δεν πρέπει να ξεστομίζεται. Το πώς ο Ψυχάρης ως τόσο κ' οι συντρόφοι του καταπιάστηκαν πρώτοι τέτιο ξαναμορφωμό κι' άνοιξαν καινούργια ιδέα, αφτό είναι και θα μείνει αξέγραφτη δούλεψή τους, όσο στρεβλή κι' αν προτείνουνε γιατριά.

Στην Ελλάδα, το ξέρω, μερικοί πιστέβουν πως η καθαρέβουσα θα ρουφήξει με τον καιρό κάθε ντοπιολαλιά κι' έτσι τότες μονάχη της θα μορφωθεί η χρειαστή μονογλωσσιά. Πως αφτού μπορεί ίσως το πράμα να τελιώσει αν ο κόσμος δουλέβει μελετημένα προς τέτιο σκοπό, φυσικά κανείς δεν αντιλέει. Μήτε ως επιχείρημα θ' αντιτάξω το πως, αν αφτό αληθέψει, ο κόσμος θα δει φαινόμενο άγνωστο ως τώρα της ιστορίας κάθε άλλου λαού. Όμως ξάστερα πρέπει να νοηθεί τούτο, πως για το φτάσιμο στο σκοπό με τέτιο στρατί πρέπει να λογαριάσεις δουλιά αιώνων τουλάχιστο, εξόν αν από σήμερα κατόρθωνες να σφαλίσεις τους χωρικούς μέσα στις χώρες ώστε ναν τους καθαρογλωσσίσεις όσο χρειάζεται.

Ο Χατζιδάκης κι' ο Κρούμπαχος είναι ένα – κι' είμαι κι' εγώ της ίδιας γνώμης – ως προς τούτο, πως η θεωρία των ριζοσπαστώνε από τους Προδεφτικούς (καθώς του Ψυχάρη, του Πάλλη, και λοιπών) που άρον άρον ξεγράφουν την καθαρέβουσα ως γραφτή και στον τόπο της θρονιάζουν άλλη, αγνή δημοτική, είναι λάθος. Οι ριζοσπάστες αφτοί το παραξηλώνουν. Τα πράματα σήμερα προχώρησαν τόσο, που ο ξαναμορφωτής δε μπορεί καλά καλά να πλάσει πια από υλικό αδούλεφτο, γιατί η γραφτή στην Ελλάδα τον περασμένο αιώνα ξάπλωσε σημαντικά και μ' ένα φετφά δεν τη σβύνεις έτσι όπως αγαπάς. Χρειάζεται λοιπόν κάπιος συβιβασμός, όμως συβιβασμός όπου βέβαια η αφεντιά της – η Καθαρέβουσα – πρέπει από το θρόνο της πολλά σκαλοπάτια να κατεβεί. Ως προς το φτογγολογικό, το τυπικό, και τα κυριώτερα ακόμα του συνταχτικού, πρέπει ο κόσμος ν' ακολουθήσει τη ζωντανή δημοτική, ώστε της γραφτής, όσο γίνεται, ναν της ζωντανέψει ξαναρχής ο οργανισμός. Στο γιόμισμα όμως των καθέκαστα, μάλιστα ως προς το λεξικολογικό θησαβρό, δεν πρέπει η διανοητικιά δουλιά που ξοδιάστηκε κι' αποθηκέφτηκε στην καθαρέβουσα να μείνει άχρηστη· μοναχά κάθε περιττός αρχαϊσμός πρέπει, κοντά στη γνώση, ολότελα να παραμεριστεί. Τα ίδια απάνου κάτου προτείνει κι' ο Κρούμπαχος (σελ. 130 κι' εξής).

Αντάμα τους όμως πρέπει να βαδίσει και θεωρητικιά διδαχή – πρώτα πρώτα του δασκαλικού κλάδου του ίδιου – γενικά ως προς την ουσία και τη ζωή των γλωσσών και ειδικά ως προς την οικονομία των γραφτών ιδιωμάτων, ώστε το ζήτημα στην Ελλάδα να παρατηρηθεί κάπως πιο αντικειμενικά και να νοηθεί η ανάγκη ριζικού ξαναμορφωμού.

Μα πιος όμως μπορεί να κυβερνήσει ιδέες κι' αιστήματα λαών, όταν κρίνουνται ζητήματα τόσο απαλά και δυσκολομέτρητα με διαβήτη; Ίσως – δε λέω – γλήγορα φέρουν αλλαγή στην Ελλάδα οι άντρες οι γνωστικοί, οι μόλις μια χουφτίτσα τώρα, μάλιστα αν κανένα γλωσσοδύναμο κοντύλι, κανείς θεοπροίκιστος λογοτέχνης φανεί σύντροφός τους· ίσως όμως πάλι στέρξει καιρό ακόμα ο κόσμος της Κυρά Καθαρέβουσας το ζυγό. Τούτο δυστυχώς φαίνεται και πιο πιθανό, ότα θωρείς πόσο ξέγνιαστα καθαρεβουσίζει των γραμματισμένων το πλήθος. Ας ελπίζουμε λοιπόν, τι άλλο;

Σποριάς 1906. i} Στην Ελλάδα το να βγει η κοινή από ντοπιολαλιές νομίζεται μεγάλο ψεγάδι και ντροπή. Πολύ συχνά μας το χτυπούν.

2} Στην Ελλάδα η κοινή δε γράφεται διόλου εξόν από τους δημοτικιστάδες. Η συνηθισμένη γραφτή δεν είναι η κοινή, παρά το περισσότερο σωρός νεολογισμοί βγαλμένοι από κλασσικά Λεξικά και Γραμματικές.

3} Το κείμενο Schriftsprache. Μου φαίνεται παραδρομή αντίς Gemeinsprache.

4} Αφτό δεν το παραδέχονται στην Ελλάδα. Οι αλλαγές από τη κλασσικιά που παρουσιάζει η σημερνή γλώσσα νομίζουνται αποτέλεσμα σκλαβιάς. Μήτε όσοι ξέρουν το σωστό φωτίζουν πάντα τους άπειρους. Κάπου είδα και σ' ένα άρθρο του Χατζιδάκεως πως τη σημερνή γλώσσα τη χρωστούμε στις εθνικές μας συφορές.

5} Στην Ελλάδα γίνεται ανάποδα. Την απόσταση της γραφτής από τη ζωντανή γλώσσα οι γραμματισμένοι καταγίνουνται ναν τη φαρδήνουν. Όσους πολεμούν αφτή την ανοησία τους ονομάζουνε με διάφορα επίθετα, όλα διαλεχτά, δηλαδή μουρλούς, οξωφρενικούς, προδότες, χυδαίους, αγράμματους, πλερωμένους κτλ. Μια Κυρά τώρα ύστερα τους είπε και απορηγμένους των σκολιών.

6} Στην Ελλάδα προτιμούν το ανάποδο, να ρήχνει δηλαδή η λαϊκιά λαλιά από τον πλούτο της, να πεταχτεί μάλιστα, αν είναι δυνατό, ολόκληρη στο κάρο και ν' αντικατασταθεί με την αρχαία. Έτσι λεν πώς καλύτερα να μη λέμε ψ ω μ ί παρά ά ρ τ ο ς κτλ.

7} Τα ακούτε, κυρά και κύριοι; Η διγλωσσία, λέει ο καθηγητής Brugman, προβάλλει όταν ξ ε π έ φ τ ο υ ν τα έθνη. Μια φορά, θυμούμαι, ο Βικέλας με ρώτησε «Και γιατί τάχα να μην έχουμε διγλωσσία;» κι' από τότες ο πατριωτισμός του καταγίνεται ναν την παντοτινέψει. Κρίμας στον άθρωπο! Εδώ καιρός, επειδής έτυχε λόγος, να παραπέμψω το Βικέλα στα λόγια του Χαντζιδάκεως σελ. 448. Βεβαιώνει δηλαδή πως του είπε ο Βικέλας «Παρατηρώ ότι όσοι εν τη αλλοδαπή Έλληνες καταφέρονται κατά της γλώσσης «ημών, έχουσι κατά το μάλλον και (γρ. ή) ήττον απομακρυνθή από των «ημετέρων ηθών και εθίμων, από των ημετέρων ακολουθιών εν τη εκκλησία, «από της ημετέρας καθόλου μάνδρας.» Αφτό δεν το πιστέβω· αδύνατο να κατάντησε ως αφτού ο Βικέλας. Ως τόσο σωπαίνει Όπως σωπαίνει κι' ο Λάμπρος, αν και ξέρει πώς ο Χαντζίδακις έγραψε σελ. 842 «Το ότι ο κ. Λάμπρος διαλαμβάνων ποτέ περί των γυναικών παρ' Ομήρω απήγγειλεν ως περίεργον και χάριν γέλωτος ίσως ολίγους στίχους κατά την… εκχυδάισιν των Ομ. επών υπό του κ. Πάλλη, τούτο ουδέν θαύμα. Ηθέλησε πιθανώς να ψυχαγωγήση το ακροατήριον.» Θε μου, τι δείλια!