Тәлімгерлер. Балалар үйі тәрбиеленушілерімен достық жайындағы боямасыз әңгімелер

Мінсіз жан

«Мінсіз адам қалпын сақтау өте қиын».

Тәлімгер – Гүлайша, 34 жаста

Қамқорлықтағы бала – Анна, 17 жаста

6 жылдан бері жобада

Гүлайша

«Айша апай, мен бұрын бай адамға тұрмысқа шықсам, жақсы пәтерде тұрсам, ештеңе жасамасам дейтінмін. Бірақ қазір ол ойымнан айныдым. Сіз сияқты жұмыс істеп, ақша тауып, пәтерді өзімнің адал еңбегіммен сатып алуды қалаймын». Дәл осы сәтте мен оған қатты ықпал ететінімді ұқтым.

Жалпы, балалар үйінің балалары – өзгелерден еш өзгешелігі жоқ, сол кәдімгі балалар. Бірақ сіздікінен тамаша қоғамда тәрбиеленген ересек адамды кездестірсеңіз, онда қарым-қатынасты нөлден орнату қажет. Бізге қиын тиді, алайда бұл ортақ тіл табыса алмағандықтан емес, менің жеке өмірім мен жұмысымдағы қатар жүріп жатқан қиындықтардың әсерінен еді. Тепе-теңдікті сақтау және Анямен ресурстағы қарым-қатынасты ұстау өте қиын болды. Менің оған шамам да қалмаған еді. Сондықтан өзімді Аняға тек жақсы қырымнан ғана көрсетуге тырыстым.

Уақыт өте келе кемшіліктен ада мінсіз адам болып қалу қиынға соқты. Кейін мен мұның бәрі жасанды екенін, жақын жандарымыздың жанында біз өзімізді бұлай ұстамайтынымызды ұқтым. Жақындарымыз бізді бар артық-кемімізбен қабылдайды емес пе, мен де бұл кедергіні жеңе алып, Аняға шынайы ашыла бастадым. Бүгінде Аня менің жақын әрі туыс адамыма айналды, біздің байланысымыз өмір бойы жалғасады деген үміттемін.

Маған Аняның ішкі қуаты мен мықтылығы ұнайды. Қиын сәтте өзінің сол мінезіне сүйенеді де, дұрыс ой түйеді. Сондай-ақ оның ашық-жарқындығы мен көпшілдігі ұнайды. Маған тіпті мұндай қасиетке ие балаға менің ешқандай ықпалым болмайтын сияқты да көріне бастады. Тек бірде өзі менің оған үлгі екенімді айтқанға дейін солай болған еді.

Аня балалары көп әрі тату отбасы жайлы армандайды. Мен оның барлық арманының орындалуын, қасында тек мейірімді, оны жақсы көретін жандардың болуын, бойындағы оптимизмін, оң көзқарасын жоғалтпауын тілеймін.

Анна

Бұрын мен өте ұялшақ едім, анам мен әпкемді өзіме жуытпайтынмын. Айша апаймен танысқан соң ұялшақтығымды жеңіп, әпкем екеуіміздің қарым-қатынасымыз реттелді. Оның да сіңлілері бар, олардың қарым-қатынасын көріп, менің де сол сияқты болғым келді. Әрі оқуға деген құлшынысым оянды.

Бізді тәлімгерлермен алғаш таныстырғандағы кездесуіміз есімде қалды. Маған ол сол кезде қатты ұнаған. Тағы да біз оған куртканы қалай таңдағанымыз да әлі есімде, себебі, жарасатын-жараспайтынына, қандай материалды таңдаған дұрыстығына қатысты үнемі менің пікірімді сұрай берді. Мен үшін бұл таңданарлық жайт еді, өйткені маған ересектер бәрін өздері шешетіндей көрінетін. Ал соңғы кездегіден есімде қалғаны карантин кезінде оның күтпеген жерден келуі еді. Сол сәтте мен көшеде серуендеп жүрдім, ол келеді деп ойламаған едім.

Ал ол маған тамақ әкелген екен, себебі менің дұрыс тамақтанбайтынымды білетін еді.

Апай – менің құрбым әрі әпкем. Мен оған тіпті құрбыларыммен және әпкеммен де бөліспейтін сырларымның бәрін айта аламын. Оған айтамын, ол әрқашан тыңдап, кеңес береді. Оған қарап әркім өз болашағын өзі жасайтынын және бәрі өз қолымда екенін түсіндім. Айша апай өмірде барлық нәрсеге өзі қол жеткізген, бұл менің де қолымнан келеді. Ол – мақсатқа ұмтылғыш, ақкөңіл, ақылды, мейірімді жан. Әрі ол – өте жақсы дос, тамаша мұғалім. Мен де сондай болғым келеді.

Мен оның өмірінде сәби пайда болса екен деймін. Өзі мұны қатты қалайды. Тағы да бақыт, зор денсаулық тілеймін. Оның өмірінде бәрі жақсы болсын!

Жоба үйлестірушісінің пікірі

Гүлайша – өте мейірімді әрі рухани тәлімгер. Осы жұпқа қарасаң, олардың бір-біріне өте жақын екені байқалады. Аня үшін Гүлайша енді тәлімгер ғана емес, әпкесі іспетті. Айша Аняға зор мейіріммен қарап, ол үшін алаңдайды. «Ақшасы бар ма, тамақ ішті ме, жоқ па?» деп уайымдап жүреді. Аня болса, кез келген мәселесін Айшаға ашық түрде айта алады және ол туралы әрдайым жақсы пікір білдіреді.

Әдетте мен осылай ойлаушы ем

«Қиындықтар – өмірдің қалыпты бөлігі».

Тәлімгер – Евгений, 28 жаста

Қамқорлықтағы бала – Роман, 15 жаста

3 жылдан бері жобада

Евгений

Балаға көмектесу – жобаға келгендегі мақсатым болатын. Алайда «Тәлімгерлер мектебінде» біздің шынайы мақсатымыз не екенін сұрады. Бұл сұрақ мені ұзақ уақыт ойландырып жүрді де, жоба барысында әр тәлімгердің расында да жеке өзінің ниеті мен осында келу себебі бар екенін түсіндім. Бұдан кейін менің мақсатым жалпылама түрде болмай, нақтыланды, ол – түрлі күйді бірге кешетін, уайымымызды бөлісетін және бір-бірімізден үйренетін ұзақ та сенімді, достық қарым-қатынас орнату.

Романмен достығымыздың басталуы қарапайым болды. Меніңше, түгел тәлімгердің кезігетін проблемалары бірдей – танысу және қажасу кезеңінен өту. Ромаға көп нәрсені айту, түсіндіру қажет болды, себебі кейбір жайларды ол маған үйреншікті «әдепкідей» ұға қоймайтын. Бірақ егер ахуалмен күреспей, оны және жаңа ережелерді қабыл алсаңыз, айтарлықтай жеңіл болады. Қазір сол кездер туралы жылы естеліктер қалуда, өйткені қиындық – біздің өміріміздің қалыпты бөлігі.

Рома екеуіміз әртүрліміз, мұны айта кету керек. Көп нәрседе ұқсамаймыз. Дегенмен мен оны оңай тіл табысатын, сонымен бірге, ол үшін жауапкершілігім бар екенін білетін інім сияқты сезінемін. Рома, Абрам және олардың әпкелері – мен үшін өте маңызды жандар!

Мен оның жеке басын құрметтеймін әрі қолдаймын. Оның әуестенетін дүниесінің көптігіне шынымен таңғалдым: сурет салу, футбол, би, әрі кез келген істе ол жетістікке жетеді. Дарынды және мақсатшыл жігіт. Мен оған осы қалпынан айнымауын, стереотиптерді қабылдамауын, әрқашан өзінің ішкі ойын тыңдауын және өзіндік талғамын сақтай алуын тілеймін.

Біз дос болған екі жылда Ромка іштей де, сырттай да өзгерді. Қазір ол шешім қабылдамай тұрып, өзін тыңдайтынына, шынымен не қалайтынын содан кейін ғана айтатынына мен өте қуаныштымын.

Тіпті шынын айтар болсақ, алдағы дүние бұлдыр болғандықтан, жобаға қатысуға қатты жүрексіндім, себебі алдымызда тек белгісіздік күтіп тұрды. Ал менің ойлағандарым қиял болып шықты. Бірақ мен ештеңеге де өкінбеймін, өйткені жобаның өмірді өзгертетіні сөзсіз. Онда да оның екі қатысушысының да – тәлімгер мен қамқоршының өмірін өзгертеді. Бұрын ешқашан ойламаған мәселелермен, уайыммен бетпе-бет ұшырасу – керемет тәжірибе. Бір-бірімізді қандай да бір жаңа нәрсеге үйретеміз деп мейлінше нақты айта аламын, және де біздің өзара қарым-қатынасымыз – әрбірімізге қосылған зор үлес!

Роман

Женя – көңілді, ашық, мейірімді әрі белсенді жан. Ол маған ақшаны дұрыс ұстауды үйретті, қайда және неге жұмсау керектігін түсіндірді. Банктен несие алудың қажеті жоқ екенін түсіндім, өйткені бір несие екіншісін тартып, менің өмірім тек қарыз жабатын тұрақты жұмысқа айналуы мүмкін.

Мен оның үйінде болғанды ұнатамын. Әсіресе, сурет салған немесе бірге қыдырған ұнайды. Өйткені Женя табиғатты жақсы көреді және жақсы салады. Бұл сәттерде кез келген тақырыпта сөйлесе аламыз. Уақытты онымен өткізу өте көңілді.

Есте қалған күндерімнің бірі – менің туған күнімде ағасы Абрам мен әпкелері Регина және Эвелинамен бірге киноға барғанымыз.

Женямен танысқаннан кейін менің мінезім жақсы жағына өзгерді, мен ашық әрі көпшіл бола бастадым деп санаймын.

Жоба үйлестірушісінің пікірі

Рома өте тұйық бала болатын. Ол Женяны біраз уақыт жанына жуыта қоймады, сондықтан жоба үйлестірушілері тәлімгермен кездесулерге Романың ағасы Абрамды қосқан жөн деп шешті.

Бұл қадамның Женя үшін маңызын түсінгендіктен, Евгений қарсы болған жоқ және екеуінің де бірдей тілін табуға тырысты. Уақыт өте келе Рома Женяға үйренісіп, кездесулерге Абрамның қатысуы қажет болмай қалды. Қазір жігіттердің бір-біріне деген толық сенімге құрылған достығы өте берік. Тәлімгер қамқорлығындағы баланы айтпай-ақ түсінеді және түрлі жағдайлардың бәрінде оның ойын оқып отырады.

Жоба үйлестірушілері баланың ересек досы пайда болғалы бері өзгергенін атап айтады: ол мейлінше ашыла түсті, бейтаныс адамдармен оңай байланысқа түсе алады. Мұның бәрі – қиындықтарға қарамастан, Ромамен кездесулерді тұрақты жалғастырған әрі Абраммен де бір мезетте қатар байланыста болып, оған да бейресми тәлімгер болған Женяның еңбегі.

Шын достықжас талғамайды

«Оны ойламайтын күнім жоқ».

Тәлімгер – Елена, 54 жаста

Қамқорлықтағы бала – Руслан, 16 жаста

3 жылдан бері жобада

Елена

Шынымды айтсам, тағдыр менің жолымды Русланнан ажыратпаса екен деймін. Қазір жасөспірімге айналған бұл бала мен үшін өте қымбат. Өзімнің балам сияқты алаңдаймын, дұғама қосамын. Тіпті, оны ойламайтын күнім жоқ.

Қазір Руслан жасөспірім жасқа жетті. Осы албырт шақтан аман-есен өтіп, оны кездестірген кезімдегідей елгезек, мейірімді қалпында қалса екен.

Әрі мүмкіндігінше қалауы не екенін, неге қызығатынын анықтап, сезінсе, түйсінсе екен, себебі оның кім болғысы келетіні, неге талаптанатыны жөнінде әзірге нақты мақсаты жоқ. Қазір оған үлгі-өнеге боларлықтай ер адамның достығы ауадай қажет.

Русланның бойында нағыз ерге тән сабырлылық, ұстамдылық, әділдік, жауапкершілік, көмектесуге әзірлік сынды қасиеттер бар болғанымен, теріс жолға түсіп кету қаупі де жоғары. Әсіресе, балалар үйімен қоштасқан соң.

Сол себепті менің басты әрі жалғыз мақсатым – қылмыс жасамауына және ішімдік пен есірткінің арбауына түспеуіне көмектесу.

Қарым-қатынас барысында біз материалдық әрі қаржылық тұрғыдағы бірсыпыра күрделі мәселені шештік. Балалар үйінің тәрбиеленушілерінде «менікі» деген түсінік жоқ, оларға бәрі ортақ.

Олар ақшаның құнын білмейді. Мұны біз бірге реттедік. Шешілмеген мәселелерден қалғаны – қандай да бір нәрсеге ынтаның, ниеттің, қызығушылықтың жоқтығы, сондай-ақ кітаптар.

Тәрбиеленушілер мүлде кітап оқымайды, оқыса да амалсыз, қиналып оқиды.

Жұптағы қиын сәттерді баламен бірге, ересектер де сезінеді. Мен үшін қиындық басқа тәлімгерлермен салыстыру еді. Әрине, балалардың ешқайсысы «сенің тәлімгерің жақсы, маған да сондай адам болса ғой» деп айтпады, бірақ араларында өзара бәсекелестік бар.

Жоба барысында өзімді таныдым, сезімім мен мүмкіндігімді бағамдадым. Әрі маған толық емес және тұрмысы қиын отбасынан шыққан баланы түсіну, оған шамам келгенінше көмек көрсету, оның бәрінен мақұрым қалған шектеулі емес, толыққанды адам екенін көрсету маңызды еді.

Руслан

Елена – мейірімді, өте жауапты, көңілді, ақжарқын жан. Менен көмегін аямайды. Сол кісі сияқты мен де төзімді болғым келеді. Егер біреу мені түртпектесе, шамданып шыға келемін. Лена сондай сәтте өзін басқаша ұстар еді. Оны байыппен тыңдап, шешімін табар еді. Әзірге мен олай жасай алмаймын.

Десе де, мен мейірімдірек бола түстім, бірдеңе істемес бұрын асықпай ойлануды, жан-жақты талдауды үйрендім. Ленаның тау бөктеріндегі үйіне барған ұнайды, онда бәрі тамаша: таза ауа, көңілді отбасы дегендей. Балалары мен немерелеріне де жақсы тәрбие берген. Біз Үлкен Алматы көліне бардық, «Монополия», боулинг ойнадық. Ал оның үйінің ауласында кәуап жасағанымыз да есімде. Бәрі тамаша, көңілді күн болды.

Елена менің жан досым, жақыным, туысым сияқты. Мен онымен әрдайым кез келген тақырыпта ашық сөйлесемін. Бір маңызды жайтты анық түсіндім – досың өзіңнен үлкен болуы мүмкін, алайда шын достық жас талғамайды.

Жоба үйлестірушісінің пікірі

Екі жылда Елена мен Руслан тығыз қарым-қатынас құра білді. Руслан әрдайым Еленаға оп-оңай жүгінеді, себебі бір-біріне деген сенім әбден қалыптасқан, екеуі кез келген мәселені талқылай алады. Елена да оған туған ұлындай қарайды. Әрдайым оған шынайы алаңдайды, өмірлік ақыл-кеңесін аямайды. Русланға Ленамен және оның балаларымен, немерелерімен бірге уақыт өткізген ұнайды.

Мұның бәрі ол туралы

«Адамдарға көмектесетінін айтады».

Тәлімгер – Карина, 40 жаста

Қамқорлықтағы бала – Вагиб, 17 жаста

2 жылдан бері жобада

Карина

Вагиб есімі – арабша әл-Уаһһаб есімінің түркілік нұсқасы, Алланың 99 көркем есімінің бірі, «Сый беруші» деген мағынаны білдіреді. Адам есімі оның тағдырына, жеке басының қасиетіне әсер ете ме, жоқ па, бұл – әлі күнге дейін даулы мәселе. Бірақ менің жас досым – шынымен де, ғажап, керемет адам.

Бір адам бойында соншалықты күш-қуат пен мейірімділік қалайша тоғысып жатқанына таңғаламын. Ал сырт көзге ол ұялшақ. Бірақ оны неғұрлым жақсы таныған сайын, соғұрлым ерге тән мінезі, рух, қасиеті айқын көріне бастайды. Дәл қазір нені қалайтынын ол анық түсінеді. Кейін өскенде адамдарға көмектесетінін үнемі айтып жүреді. Маған оның ойы, мақсаты, талпынысы ұнайды. Балалық шағы қиын болғанына қарамастан, онда ішкі сенім бар, оның бұл өмірде бәрін жеңетініне сенімім кәміл.

Оның жеке басы қасиеттерінің арқасында алғашқы кездесуіміз емен-жарқын өтті, қобалжығаным сап тыйылды. Біз жариясыз ортақ мақсат қойдық – достасу. Қалай достасып кеткенімізді де байқамадық. Алғашында екеуіміз де ұялдық, қысылдық, бірақ уақыт өте келе жақын араласып кеттік. Вагиб біртіндеп ашыла берді, мен де оның өзін, ой-пікірін жақсы біле бастадым. Бұл – сөзбен айтып жеткізе алмайтын сезім.

Тәлімгер болу маған қатты ұнады. Мұнда өзімді, сезімімді және үрейімді түсіндім. Менің ойымша, жоба балалар мен ересектерге де өзін тануына септігін тигізеді. Екеуіміз де өзгердік. Вагиб адал досыма айналды. Әрі менің ұстазым десе де болады, себебі біздің қарым-қатынасымыздан мен де сабақ аламын. Маған онымен бірге уақыт өткізген ұнайды әрі біздің достығымыз берік болады деп үміттенемін.

Оның ештеңеден жасқанбай, өзіне сенімді болуын қалаймын. Вагибте барлығы жақсы болсын!

Вагиб

Каринамен кездесуден соң өзгердім деп сенімді түрде айта аламын. Қысылып-қымтырылуды ұмыттым, қазір көпшіл бола түстім. Карина менің ой-пікіріме, ниет-тілегіме бейжай қарамайды, қайда барғым келетінін сұрайды, шаруаны таңдап істеуге мүмкіндік береді. Біз киноға, тауға, «Медеу» мұз айдынында коньки тебуге бірге барамыз. Отбасымен бірге уақыт өткіземіз.

Карина – менің досым, өзі көңілді, мейірімді және көпшіл. Сол жағынан оған ұқсағым келеді. Әрдайым ақыл-кеңес, көмек сұрап жүгіне алатынымды білемін. Ол бас тартпайды.

Каринаға зор денсаулық, мол бақыт тілеймін, әрқашан айы оңынан тусын!

Жоба үйлестірушісінің пікірі

Вагиб – жылы жүзді, мейірімді әрі ұялшақ бала. Карина туралы жылы жымиып сөйлейді. Каринаның арқасында көптеген таңсық дүниемен және қызықты орындармен танысты. Каринаның өзі – өте мейірімді әрі рухани тәлімгер. Әр сөзінен Вагибке деген қамқорлықтың, ізеттіліктің лебі есіп тұрады. Әрдайым оның пікірін ескеріп, шынайы алаңдайды, оны әркез қолдайды.

Егер үйде жасөспірім болса

Жоба психологі Дана Серікованың ұсыныстары

Ерте ме, кеш пе, құртақандай сәби өсіп, жасөспірімге айналады. Неліктен кеше ғана тәй-тәй басқан, ата-ананың қамқорлығы мен махаббаты қажет бала, аяқ астынан кірпідей жиырылып, бөлектеніп шыға келді? Өзгеру кезінде өзіңізге және балаңызға қалай көмектесу керек? Осы тарауда мән-жайды ұғуға тырысып көрейік.

Жасөспірімдік немесе пубертатты (лат. Pubertas – жыныстық жетілу) кезең – бұл адамның өтпелі жасы. Не бала емес, не ересек адам емес шақ. Өтпелі кезең балаға өте ауыр, бұл оның мінез-құлқына, қарым-қатынасына әсер етеді. Кешегі сәбиіңіздің бойындағы өзгерістердің келесідей себептерін атап көрсетуге болады:

1. Конституция немесе жай ғана айтқанда, дене бітіміндегі өзгерістер. Бұл кезеңде баланың сырт келбеті күрт өзгереді: екінші реттік жыныстық белгілер байқалады, аяқ-қолдары ұзарады, дене салмағы өзгереді, сүйкімсіз безеулер және тер иісі пайда болады. Егер сіз бірден салмақ қоссаңыз, бетіңізден безеу немесе енді басталып келе жатқан бастың қасқасын көрсеңіз, қандай сезімде болар едіңіз? Мұндай өзгерістер көңіл-күй мен өзін-өзі сезінуге әсер етпей қоймайды.

2. Физиология. Физиологиялық өзгеріс бүкіл денеге әсер етеді: ми мен оның жұмыс істеуі өзгереді, сүйек пен бұлшық ет өседі, гормондар өзгереді. Бұл – кез келген адамға зор салмақ. Еске түсіріңізші, әйелдер етеккір келген кезде, суық тигенде немесе қарапайым ұйқы қанбаған кезде қалай болады, жасөспірімде де уақыттың көбі дәл сондай күйде өтеді. Қысқасы, ол жалқау, қу немесе зиянды емес, жай ғана шаршаған, мең-зең және күйгелек.

3. Әлеуметтену. Бұл жерде Лениннің сөзін өзгертіп келтіруге болады: жасөспірімдер ескіше өмір сүргісі келмейді, бірақ жаңаша күн кеше алмайды. Бозбаланың әлеуметтік қажеттіліктері балаларға ұқсамайды, бірақ ол әлі ересек адам емес әрі ересектер тәрізді өмір сүру дағдысын білмейді. Күйзеліс осыдан басталады. Бойы ата-анасынан да биік, серейген бозбала сондай үлкен болса да, неліктен оларға бағыну керектігін түсінбейді, сөйте тұра іштей әлі де ересектерге тәуелді екенін сезеді. Бұл ішкі қайшылықты тудырады. Өз кезегінде көз алдында дене бітімі ересек адамды көріп тұрған ата-анаға да өздері сияқты ойлап, істей алмаған соң, оның әлі де бала екенін түсіну қиынға соғады. Мұндай күйзелісті өмірде маңызды бір өзгерісті бастан кешкенде сіз де сезінуіңіз мүмкін. Мысалы, ұзақ жылғы бойдақтық өмірден кейін жауапкершілігі мол отбасылық өмірге үйренісу оңай болмауы мүмкін.

Бұл факторлар кез келген ересек адамға кедергі келтіріп, өзін-өзі сезінуін өзгертуі мүмкін. Бұл ретте, ересек адамның жасөспірімге қарағанда маңызды артықшылығы бар: «Мені» қалыптасқан, яғни тұлға. Жеткіншек осы өзгерістер барысында өзі туралы тереңірек біліп, өзін тұлға ретінде танытады. Шын мәнінде, бұл кезеңнің негізгі міндеті – өзін-өзі тану. Бала өзін «іздеп» жүрген шақта ата-аналар, басқа ересек тәрбиешілер не істеулері тиіс? Олардың өзін қалай ұстағаны жөн? Жауабы тым оңай: жасөспірімнің өзіндік «МЕНІН» табу жолында оны қолдау қажет.

Әр жастың өзіндік ерекшелігі, жетекші қызметі бар. Ол адамның жеке тұлға ретінде дамуына, өмірдің келесі кезеңіне өтуіне көмектеседі. Жасөспірімдерде бұл құрдастармен қарым-қатынас түрінде көрінеді. Бұл кезеңде қоршаған ортамен қарым-қатынас екі осьте құрылады:

1. Ересектермен қарым-қатынас.

2. Құрдастармен қарым-қатынас.

Бірінші жағдайда жасөспірім ересек адамдарға (ата-ана, мұғалім) белсенді еліктей отырып, олардың рөлі мен беделін іске алғысыз ете бастайды. Үлкендердің көзқарасы мен тәжірибесі ескірген, мәні жоқ деп есептейді, олардың өмір сүру салты мен құндылықтарын айыптайды. Жеткіншектің сырт келбеті өзгереді (қыздар боянады, ұлдар спортзалда бұлшықеттерін шынықтырады), темекі шегеді, мінез-құлқы өзгереді және өзінің саяси немесе гендерлік көзқарасын ашық айта бастайды. Бұл – жасөспірім кезеңнің ерекшелігі, одан қатты қорқудың қажеті жоқ. Бұл құбылысты Марк Твен жақсы сипаттаған: «Жасым он төртте болғанда әкем өте ақылсыз, ақымақ еді. Мен оған әрең шыдайтынмын. Ал менің жасым жиырма бірге келгенде, сол қарт әкемнің соңғы жеті жылда ақылы керемет толысқанына қатты таңғалдым».

Екінші жағдайда құрдастармен қарым-қатынас жасөспірімге өзі сияқтылармен бірге күш жинап, сенімді бола бастайтын, тіл табыса алатын, әлеуметтік нәрселерді түсініп, өзінің маңызына терең бойлай алатын белгілі бір кеңістік береді. Сол себепті жасөспірім кезде достарының болуы маңызды.

Егер үйіңізде жасөспірім болса, оған мынадай жағдайларды жасауға тырысыныз:

• Жасөспірімді жеке кеңістікпен қамтамасыз етіңіз. Баланың оңаша қалуына мүмкіндік беретіндей жер керек. Тіпті, сіз бір бөлмеде тұрсаңыз да, оны белгілі бір уақытта ешкім мазаламайтындай өзінің жеке бұрышы болсын.

• Жасөспірімнің өміріне араласпаңыз. Хат-хабарларын, күнделігін оқудың қажеті жоқ, рұқсатсыз жеке заттарына тиіспеңіз.

• Жұмыс ауыстыру, қоныс ауыстыру, түрлі отбасылық шаралар сынды маңызды оқиғаларға қатысты жасөспірімнің пікірін сұраңыз.

• Балаға таңдау құқығын беріңіз. Мысалы, жасөспірім өз бетінше киім сатып алуға немесе спорт секциясын таңдауға құқылы. Жасөспірімнен көмек сұраңыз. Бұл тұрмыстық міндеттерден гөрі әлеуметтік желілерден аккаунт ашу, логотип ойлап табу, дүкеннен киім таңдау сияқты тек одан ғана сұрай алатын көмек болуы керек. Бұл ретте, оның бас тартуға құқығы бар екенін де ұмытпаңыз. Ол үшін оған ызаланбаңыз.

• Жасөспіріммен сөйлесуге уақыт бөліңіз. «Есейіп кеткенімен», ол әлі де сіздің көңіліңізге, махаббатыңызға, қамқорлығыңызға зәру. Сіздердің қарым-қатынастарыңыз ата-ананың ақыл-кеңесі түрінде емес, екі адамның қызықты диалогы түрінде өрбісін. Мұндай әңгіме кезінде махаббат, жыныстық қатынас, достармен қарым-қатынас, хобби, болашақ мамандығы туралы тақырыптарды талқылауға болады. Оған бейжай қарамайтыныңызды білдіріп, әңгімені баланың өмірі туралы сұрақтардан бастаған абзал, содан кейін өзі сұраса ғана, ақыл-кеңесіңізді айта жатарсыз. Бұл жерде өз өміріңіздегі оқиғаны бөлісіп, баланың өзі сізге кеңес беретіндей мүмкіндік жасауға болады.

• Жасөспірімнің күнделікті шығынына ақша бөліңіз. Ол келісілген әрі белгілі бір уақытта берілетін сома болғаны дұрыс. Саудаласпаңыз және ақшаны бермеудің амалын іздемеңіз. Бұл – баланы ақшамен жұмыс істеуге, бюджетін жоспарлауға үйретеді әрі оған өзін қажетті деңгейде ересектерше және еркін сезінуге мүмкіндік береді.

• Мән-жайды түсіндіріңіз. Көбінесе жасөспірім не болып жатқанын, неліктен ашуланып немесе қайғырып шыға келетінін өзі де түсінбейді. Оған өмірдегі осы кезеңнің ерекшелігі, физикалық және эмоционалды жағдайдың ағзаға қалай әсер ететініні жайлы айтыңыз. Баламен өз басыңыздан өткен тәжірибеңізді бөлісіңіз.

• Жасөспірімге тән өзінің сырт келбетіне сыни тұрғыдан қарай беруді жеңуді балаға үйретіңіз. Тек шектен тыс асыра мақтаудан аулақ болыңыз. Сырт келбетіндегі мықты жақтары мен жеке қасиеттерін ғана көріңіз де, оның да назарын соған аударыңыз. Стиль мен шаш үлгісін таңдауға жәрдемдесіңіз, егер өзі қаласа, қажетті спорт секциясына жазыңыз.

• Ережелер белгілеңіз. Ереже кез келген жаста қажет: ол жасөспірімге де, ата-анаға да тұрақтылық пен қауіпсіздік сезімін береді. Бұл – күн тәртібі, үйге қайтатын уақыты, бір жаққа барып-келуді қадағалау әдісі, гаджетке бөлінетін уақыт, үй шаруасындағы міндеттер болуы мүмкін.

• Баланың өтпелі жасы ата-ана үшін міндетті түрде қиындықтар болады дегенді білдірмейді. Екі жақ үшін де елеусіз өтіп кететін кезі де аз емес. Бұл тарауда біз мінез-құлқы қиын жасөспірімдердің ата-аналарына көмек көрсету тетіктерін қарастырған жоқпыз, тек есею кезіндегі қиындықты жеңуге септігін тигізетін қарым-қатынас ережелерін ғана айттық.