Boskomb vadisinin sirri

– Bəs indi nə olacaq?

– Araşdırmamız uğurla yekunlaşdı. Sabah kral və səninlə – əgər gəlmək istəsən – ora gedəcəyik. Xanımı zalda gözləyəcəyik, fəqət gələndə nə bizi, nə də fotoşəkli tapa biləcək. Əlahəzrət bundan çox məmnun olacaq.

– Saat neçədə orada olacağıq?

– Səhər səkkizdə. O saatda hələ yuxuda olur və bu da bizə vaxt qazandırır. Eyni zamanda tələsməliyik. Çünki evlilik həyatında və vərdişlərində böyük dəyişikliklərə yol aça bilər. Ləngimədən krala teleqram göndərim.

Beyker küçəsinə çatıb qapıda dayandıq. Holms cibində açarları axtararkən ordan keçən biri:

– Gecəniz xeyir, cənab Şerlok Holms, – dedi.

Küçədə çoxlu adamlar vardı, ancaq bu səs küçədən sürətlə keçən gəncdən gəlirdi.

– Bu səsi əvvəllər də hardasa eşitmişəm, – Holms yarıqaranlıq küçəyə baxa-baxa mızıldandı, – Kim olduğunu bilmək istərdim.

III

O gecə Beyker küçəsində qaldım. Səhər tost və qəhvədən ibarət səhər yeməyimizi yeyərkən Bohemiya kralı otağa girdi.

– Onu almağı, həqiqətən, bacardınız? – deyə bağırdı və Şerlok Holmsun çiynindən tutub üzünə xoşbəxtliklə baxdı.

– Hələ yox.

– Amma ehtimal böyükdür, elə deyil?

– Bəli, böyük ehtimalla.

– Elə isə gəlin. Səbirsizliklə getmək istəyirəm.

– Fayton çağırmağımız lazımdır.

– Ehtiyac yoxdur. Faytonum aşağıda gözləyir.

– Elə isə gedək.

Aşağı endik və yenidən Brioni qəsrinə doğru yollandıq.

– İren Adler evləndi, – Holms sözə başladı.

– Evləndi? Nə vaxt?

– Dünən.

– Kiminlə?

– Norton adlı ingilis vəkil ilə.

– Ancaq onu sevə bilməz.

– İnanıram ki, sevir.

– Niyə?

– Çünki belə olduqda əlahəzrətin gələcəkdə baş verəcək hadisələrdən qorxmasına ehtiyac qalmır. Əgər qadın ərini sevirsə, demək, əlahəzrəti sevmir. Əlahəzrəti sevmirsə, onun planlarına müdaxilə etmək üçün ehtiyac qalmaz.

Bu dəm Brioni qəsrinin qapısı açıldı və pilləkənlərin başında yaşlı qadın göründü:

– Cənab Şerlok Holms, eləmi?

Holms maraqla və olduqca çaşqın ifadə ilə qadına baxa-baxa qalmışdı:

– Bəli, cənab Holms mənəm.

– Gözəl! Xanım gələcəyinizi demişdi. Özü bu gün səhər əri ilə 05:15 qatarı ilə Çerinq Kross vağzalından Amerikaya yola düşdü.

– Nə? – Şerlok Holms geriyə doğru səndələdi. Üzü kədərdən və çaşqınlıqdan ağappaq olmuşdu.

– İngiltərədən getdilər?

– Bir daha dönməmək şərti ilə.

– Bəs sənədlər? – kral sərt şəkildə soruşdu, – Uduzduq!

– Bilmək olmaz, – Holms xidmətçini itələyib zala girdi. Kral və mən də arxasınca içəri soxulduq. Ora darmadağın idi. Mebellər sağa-sola aşmışdı. Rəflər və siyirmələr boşaldılmışdı. Qadın sanki qaçmamış hər şeyi talan etmişdi. Holms zəngə doğru atıldı. Zəngin üstündəki kiçik bölməni açdı və əlini soxub bir fotoşəkil və məktub çıxardı. İren Adlerin gecə paltarında çəkilmiş şəkli idi. Məktubun üstündə, “Şerlok Holmsa: özü gəlib istəyənə qədər açılmayacaq” – yazılmışdı.

Dostum zərfi cırıb məktubu açdı və üçümüz birlikdə oxumağa başladıq. Bir gün öncə, gecə yazılmışdı və belə deyilirdi:

ƏZİZİM CƏNAB ŞERLOK HOLMS!

Həqiqətən, çox peşəkardınız. Məni necə lazımdır, tələyə saldınız. Yanğın məsələsinə qədər heç nədən şübhələnməmişdim. Öz planlarımın necə pozulduğunu anlayanda düşünməyə başladım. Aylar əvvəl məni sizinlə bağlı xəbərdar etmişdilər. Mənə, “Kral bir detektiv tutmalı olsa, mütləq sizə müraciət edəcək” – demişdilər. Ünvanınızı da mənə vermişdilər. Ancaq yenə də yerini öyrənmək istədiyiniz şeyin yerini mənim göstərməyimi təşkil etdiniz.

Elə sevimli, yaşlı keşişdən pislik gələ biləcəyindən heç şübhələnməmişdim. Amma bildiyiniz kimi aktyorluq təhsilim var. Kişi kostyumlarına öyrəncəliyəm. Yaratdığı rahatlıqdan dəfələrlə faydalanmışam. Arabaçım Cona sizi izləməsini tapşırdım, sonra yuxarı çıxıb gəzinti paltarlarımı geyindim və siz çıxarkən aşağı endim.

Sizi qapınıza qədər izlədim. Beləliklə, həqiqətən də, məşhur Şerlok Holmsun “qonağım” olduğunu tam dəqiqliyi ilə başa düşdüm. Bir az da ehtiyatsızcasına sizə, “Gecəniz xeyir” – dedikdən sonra ərimi görmək üçün Templə getdim. Onunla məsləhətləşdikdən sonra belə qorxunc rəqibin qarşısında ən yaxşı yolun qaçmaq olduğu qərarına gəldik. Ona görə də sabah gələndə yuvanı boş görəcəksiniz. Fotoşəklə gəldikdə isə, müştərinizin qəlbi rahat olsun. Ondan daha yaxşı kişini sevirəm və o da məni sevir. Kral istədiyini edə bilər. Fotoşəkli isə gələcəkdə mənə qarşı yönələcək hansısa hərəkətə qarşı silah olaraq istifadə etmək üçün yanımda saxlayacağam. Onun əvəzinə saxlamaq istəyəcəyi fotoşəkil qoyuram. Sizə də sevgilərimi bildirirəm, cənab Şerlok Holms.

İREN NORTON-ADLER.

Məktub bitəndə Behemiya kralı:

– Bu necə qadın imiş, Tanrım? – deyə bağırdı, – Sizə nə qədər cəld və prinsipial olduğunu demişdim. Necə mükəmməl kraliça ola bilərdi! Yanımda olmaması, çox pis oldu, elə deyilmi?

– Belə başa düşürəm ki, xanım əlahəzrətdən fərqli səviyyədədir, – Holms soyuqqanlılıqla dedi, – Əlahəzrətin işini uğurla tamamlaya bilmədiyim üçün üzgünəm.

– Əksinə, əziz cənab, – kral dilləndi. Bundan daha müvəffəqiyyətli ola bilməzdiniz. İrenin sözübütövlüyünə inanıram. Fotoşəkil etibarlı əllərdədir.

– Əlahəzrətin sözləri məni məmnun etdi.

– Sizə nə qədər borclu olduğumu izah edə bilmərəm. Lütfən, sizi necə mükafatlandıracağımı deyin. Bu üzük… – Barmağından bir üzük çıxarıb Holmsa uzatdı.

– Əlahəzrətdə mənim üçün daha dəyərli şey var, – Holms dedi.

– Deməyiniz kifayətdir.

– Bu fotoşəkil.

Kral təəccüblə ona baxdı:

– İrenin fotoşəkli? – deyə bağırdı, – Əlbəttə, əgər istəyirsinizsə, buyurun.

– Əlahəzrətə təşəkkür edirəm. Elə isə görəcəyimiz başqa iş qalmadı. Sizə uğurlar diləyirəm, – kralın önündə baş əydi və ona uzanan ələ diqqət yetirmədən arxasını çevirib evə doğru yönəldi.

Bu Bohemiya krallığını təhdid edən böyük qalmaqalın və Şerlok Holmsun bir qadının zəkasına məğlub olmasının hekayəsi idi. O gündən bəri qadınların zəkası ilə bağlı zarafat etdiyini eşitmədim. İren Adlerin fotoşəklini saxlayır, ondan söz düşəndə isə deyirdi: “O ləyaqətli qadındır!”

BOSKOMB VADİSİNİN SİRRİ

Arvadımla səhər yeməyi yeyərkən xidmətçi qız bir teleqram gətirdi. Teleqram Şerlok Holmsdan idi:

“Mənə ayıracaq bir neçə günün var? İngiltərənin qərbindən Boskomb vadisi faciəsi ilə bağlı teleqram almışam. Mənimlə gəlsən, çox sevinərəm. Hava və mənzərə mükəmməl olacaq. 11:15 qatarı ilə Paddinqtondan çıxıram”.

Arvadım mənə baxdı:

– Nə deyirsən, həyatım? Gedəcəksən?

– Nə deyəcəyimi, həqiqətən, bilmirəm. Bu dəqiqə görməli olduğum çoxlu işim var.

– Anstruser həll edər. Son zamanlarda rəngin solğunlaşıb. Məncə, bu dəyişiklik sənə xoş təsir bağışlayacaq. Həm də cənab Holmsun macəraları səni hər zaman maraqlandırır.

– Bu macəralardan çox şey öyrəndiyimi inkar edə bilmərəm, – deyə cavab verdim, – Əgər gedəcəyəmsə, tezbazar hazırlaşmalıyam, çünki cəmi yarım saatım var.

Düşərgə qurmaq mövzusunda Əfqanıstanda əldə etdiyim təcrübə sayəsində sürətli və hər zaman hazır səyyah sayılıram. Yalnız bir neçə əşyaya ehtiyacım olduğu üçün qısa müddətdə hazırlaşıb faytona minərək Paddinqton stansiyasına yollandım. Ora çatanda Şerlok Holms perronda var-gəl edirdi. Onsuz da, uzun və arıq olan bədəni geydiyi uzun, boz səfər plaşı və ona uyğun şlyapası ilə daha da uzun görünürdü.

– Gəlməyin çox yaxşı oldu, Vatson, – dedi, – Yanımda tam etibar edə biləcəyim adamın olması çox əhəmiyyətlidir. Yerli orqanlar hər zaman ya fərasətsiz, ya da çox qərəzli olur. Sən küncdə bir yer saxla, mən də biletləri alım.

Holmsun yanında gətirdiyi böyük sənəd yığınını çıxsaq, bütün kupe bizə aid idi. Bunları araşdırır, hərdənbir qeydlər götürür və düşünürdü. Ridinqi keçmişdik ki, kağızları dəstələyib üst rəfə qoydu.

– Hadisə haqqında nə bilirsən?

– Heç bir şey. Bir neçə gündür, qəzet oxumurdum.

– London mətbuatı çox detallı məlumat verməyib, onsuz da. Elə indi qəzetlərin son saylarının lazımlılarını ayırd etməklə məşğul idim. Məncə, bu da son dərəcə sadə görünən çətin problemlərdən biridir.

– Bu, bir az ziddiyyətli izahat deyilmi?

– Amma belədir. Bir məsələnin başqalarından fərqli olması hər vaxt yaxşı ipucudur. Halbuki məsələ nə qədər məzmunsuz və adidirsə, həll etmək o qədər çətin olur. Burada isə öldürülən adamın oğluna qarşı ciddi iddia qaldırılıb.

– Elə isə qətldir?

–Elə olduğu iddia edilir, deyək. Şəxsən araşdırmadan heç bir şeyi qəbul edə bilmərəm. Əvvəl məsələni sənə mənim də bildiyim qədərilə, bir neçə sözlə izah edim.

Boskomb vadisi Herefordşirdə, Ross yaxınlığında səhralıq bölgədir. Bu bölgədəki ən böyük torpaq sahibi bir müddət Avstraliyada çalışıb pul qazandıqdan sonra köhnə məmləkətinə dönən cənab Con Turner adlı şəxsdir. Haserleydəki fermasını özü kimi Avstraliyadan gəlmə cənab Çarlz Makkarti adlı bir adama verib. Bir-birlərini koloniyadan tanıdıqları üçün harasa köçərkən bir-birlərinə yaxın olmaq istəmələri təbiidir. Turner daha imkanlı olduğu üçün Makkarti kirayəçi kimi qalıb. Amma tez-tez birlikdə olmalarından aydın olur ki, indiyə qədər aralarında hansısa problem yaşanmayıb. Makkartinin on səkkiz yaşında bir oğlu, Turnerin də eyni yaşlarda bir qızı varmış: ikisinin də arvadı çoxdan ölüb. Ətrafdakı ingilis ailələrindən uzaq, özləri üçün yaşayırlarmış. Makkartilər idmana meyilli olduqlarından tez-tez ətrafdakı at yarışlarında görünürmüşlər. Makkartinin orta yaşlı kişi və gənc qız olmaqla iki, Turnerin isə ən az yarım düjün xidmətçisi varmış. Ailələr haqqında öyrənə bildiklərim bunlardır. İndi hadisəyə keçək. Keçən bazar ertəsi, yəni 3 iyunda, Makkarti, günortadan sonra saat üç radələrində Haserleydəki evindən çıxıb vadidən axan çayların qovuşması ilə meydana gəlmiş Boskomb gölünə doğru yollanıb. Həmin gün səhər xidmətçisi ilə birlikdə Rossa gedib və orada görüşdüyü şəxsə saat üçdə önəmli görüşü olduğunu bildirib. Amma bu görüşdən sağ qayıtmayıb. "Haserley” fermasından Boskomb gölünə dörddə bir mil məsafə var. İki nəfər onun oradan keçdiyini görüb. Biri adı qeyd olunmamış yaşlı qadın, digəri də cənab Turnerin yanında çalışan ov gözətçisi Uilyam Krovder. Bu iki şahid də cənab Makkartinin təkbaşına getdiyini söyləyirlər. Lakin ov gözətçisi cənab Makkarti keçib getdikdən bir neçə dəqiqə sonra oğlu Cənab Ceyms Makkartini çiynində silahla eyni istiqamətə doğru gedərkən gördüyünü söyləyir. Gözətçiyə görə, oğul atasının arxasınca təqib məsafəsində gedirmiş. Amma axşam xoşagəlməz hadisəni eşidənə qədər bu mövzunun üzərində çox dayanmayıb.

Gözətçi Uilyam Krovderdən sonra başqası da Makkartiləri görüb. Boskomb gölü bölgəsi ətrafı çəmən və qamışlıqlarla əhatələnmiş meşəlikdir. Patinse Moran adında on dörd yaşlı qız Boskomb vadisinin ərazi gözətçisinin qızı imiş, o vaxt meşədə çiçək yığırmış. Meşənin gölə yaxın tərəfində cənab Makkarti və oğlunu ciddi şəkildə mübahisə edərkən gördüyünü deyir. Ata Makkartinin kobud danışdığına və oğulun əlini, atasına vurmaq istəyərmiş kimi qaldırdığına şahid olub. Bu gərgin davranışlarından o qədər qorxub ki, oradan qaçıb evə gedib və anasına Makkartilərin Boskomb gölünün sahilində mübahisə etdiklərini gördüyünü, dalaşacaqlarından qorxduğunu deyib. Bu sözlər ağzından çıxar-çıxmaz gənc Makkarti onlara gəlib, meşədə atasının meyitini tapdığını söyləyib və gözətçidən kömək xahiş edib. Silahı, papağı yox imiş, sağ əlində, köynəyinin qolunda təzə qan ləkəsi görünürmüş.

Onun arxasınca gölün yanındakı çəmənlikdə uzanmış cəsədin yanına gediblər. Cəsədin başına ağır, düz alətlə dəfələrlə vurulubmuş. Yaralar cəsədin bir neçə addımlığında atılıb qalan silahın qundağı ilə edilə bilərmiş. Bu şərtlər altında gənc dərhal həbs olunub və çərşənbə axşamı günü keçirilən istintaqın nəticəsinə görə, “qəsdən adam öldürməkdə” təqsirkar bilinib.

Çərşənbə günü Rossda hakim qarşısına çıxıb, qərar növbəti iclasa qədər təxirə salınıb. Bunlar polisin əlində olan ilkin məlumatlardır.

– Bundan axmaq hadisə ola bilməz, hər halda, – deyə fikrimi bölüşdüm, – Bütün bu dəlillər bir günahkara işarə verir.

– “Dəlillər” sözü bir az fırıldaq kimi görünür, – Holms fikirli-fikirli dilləndi, – Həqiqətən, nəyəsə işarə edirmiş kimi görünə bilər. Amma baxış bucağını bir az dəyişsən, bu səfər də tamamilə fərqli şeyə işarə etdiklərini görə bilərsən. Hadisənin gəncin əleyhinə göründüyünü və günahkar olma ehtimalının çox yüksək olduğunu qəbul etmək lazımdır. Amma aralarında qonşu fermanın sahibinin qızı xanım Turnerin də olduğu bir neçə insan şübhəlinin günahsız olduğuna inanırlar. Bu məsələni həll etməsi üçün sənin də tanıdığın Lestradeni tutublar. Lestrade məsələni həll edə bilmədiyi üçün mənə təhvil verdi. Buna görə orta yaşlı iki cənab evlərində nahar etmək əvəzinə, səhər-səhər, saatda əlli mil sürətlə qərbə doğru gedirlər.

– Hadisələr o qədər açıq-aydındır ki, qorxuram bu səfər hadisədən heç nə aydınlaşdıra bilməyəsən.

– Açıq kimi görünən hadisələrdən daha böyük fırıldaq ola bilməz, – Holms gülərək cavab verdi, – Qaldı ki, cənab Lestradenin qətiyyən görmədiyi bəzi gerçəklərlə qarşılaşa bilərik. Onun nəzəriyyələrini necə çürütdüyümü bilirsən. Bir nümunə vermək lazımdırsa, yataq otağının pəncərəsinin sağ tərəfdə olduğunu açıq-aydın gördüyüm halda, Lestradenin belə açıq-aşkar şeyi də görə biləcəyindən şübhə edirəm.

– Bu necə olur axı?

– Sevimli dostum, səni yaxşı tanıyıram. Əsas xüsusiyyətin olan hərbçi vasvasılığını da bilərəm. Hər səhər taraş olursan və bu mövsümdə də günəş işığında taraş olmağa üstünlük verirsən. Sola doğru endikcə edilən taraş pisləşdiyindən, çənənin alt küncündə bu qüsur əməlli-başlı ortaya çıxdığından, otaqda o tərəfin digərindən daha az işıqlandırılmış olduğu çox açıqdır. Bunu sənin kimi vasvasını tənqid etmək üçün deyil, müşahidəyə və ağıl işlətməyə nümunə olsun deyə söyləyirəm. Mənim üslubum budur və ümid edirəm, qarşımızdakı məsələni həll edərkən də işə yarayacaq. İstintaqda ortaya atılan əhəmiyyətli bir-iki kiçik nöqtə var.

– Nəyi deyirsən?

– Diqqət etsək, gənc dərhal deyil, “Haserley” fermasına döndükdən sonra həbs olunub. Polis müfəttişi onu həbs etməyə getdiyi zaman oğul buna heç təəccüblənmədiyini deyib. Bu ifadəsi məhkəməni tərəddüddə saxlayan bütün şübhələri ortadan qaldırıb.

– Bu ki etirafdır, – həyəcanla dilləndim.

– Xeyr, çünki sonra günahsız olduğunu bildirib.

– Belə hadisələr zəncirindən sonra şübhəli ifadə deyil?

– Tam əksinə. Bu anda buludların arasından görə bildiyim ən parlaq boşluq budur. Nə qədər günahsız olursa-olsun, şərtlərin tamamilə əleyhinə olduğunu görə bilməyəcək qədər axmaq ola bilməz. Həbs olunmasına çaşması və ya hirsləndiyi iddiasını da şübhə ilə qarşılayaram, çünki o şərtlər altında belə qarışıqlıq, ya da hirs təbii alınmazdı. Ancaq fırıldağı olan adamın tapdığı taktika olaraq görülərdi. Baş verənləri dürüstlüklə qəbul etməsi ya günahsızlığından, ya da ölçülü və möhkəm xarakterli olmasındandır. İfadəsindəki öz-özünü qınama və peşmanlıq əlamətləri mənə günahkar zehindən çox, sağlam zehnin işartısı kimi görünür.

Başımı yelləyib narazılığımı bildirdim:

– Bir çox adam bundan daha az dəlil olmasına baxmayaraq asılıb.

– Bəli, elədir. Bir çox adam səhvən asılıb.

– Cavan oğlan baş verənləri necə izah edir?

– Təəssüf ki, bir neçə müsbət ifadəni çıxmaqla ona inananlar üçün çox ümidverici deyil. Bax, buradadır, özün oxuya bilərsən.

Kağız-kuğuzun içindən yerli “Hereford” qəzetinin bir nüsxəsini çıxarıb səhifəni çevirərək şanssız gəncin ifadəsinin yazılı olduğu abzası göstərdi.

Diqqətlə oxudum:

“Mərhumun oğlu cənab Ceyms Makkarti dəvət olunanda belə ifadə verib: “Üç gün Bristolda qaldıqdan sonra keçən bazar ertəsi səhər geri döndüm. Mən gələndə atam evdə deyildi: xidmətçi qız mehtər Con Kobbla Rossa getdiyini söylədi. Qısa müddət sonra at arabasının təkərlərinin səsini eşitdim və pəncərədən baxanda atamın arabadan düşüb fermadan çıxmaq üçün sürətlə getdiyini gördüm. Amma hansı istiqamətə getdiyinə diqqət yetirmədim.

Bir müddət sonra tüfəngimi götürüb dovşanın bol olduğu Boskomb gölünə tərəf yola çıxdım. Yolda ov gözətçisi Uilyam Krovderi gördüm. Bunu özü də ifadəsində qeyd edib. Amma atamı izləməyim barəsində yanılır. Atamın məndən qabaqda getməyindən xəbərim yox idi. Gölə bir neçə yüz metr qalmış atamla aramızda gizli işarə olan “Ku-ui-i-i” səsini eşitdim. Sürətlə səs gələn tərəfə qaçdım və gördüm ki, gölün yanında dayanıb. Məni görcək çaşdı. Bir az da acıqlanıb burada nə işim olduğunu soruşdu. Aramızda sərt, az qala, yumruqlaşmağa çatan mübahisə oldu. Bunun səbəbi atamın çox əsəbi olmasıdır. Baxdım ki, sakitləşməyəcək, onu tək qoyub “Haserley” fermasına doğru geri dönməyə qərar verdim. Heç yüz əlli metr getməmişdim, arxamdan qorxunc qışqırıq yüksəldi. Geri dönüb atamla qarşılaşdığım istiqamətə qaçmağa başladım. Oraya çatanda gördüm, atam can verir. Başından ağır yara almışdı. Silahımı atdım və onu qucağıma aldım, oradaca son nəfəsini verdi. Bir neçə dəqiqə yanında diz çökmüş halda dayandım, sonra da kömək istəmək üçün cənab Turnerin gözətçisinin yaxınlıqdakı evinə yollandım. Qışqırığı eşidib atamın yanına qaçanda ortalıqda heç kəsi görmədim. Necə yaralandığını qətiyyən başa düşmədim.

Davranışları bir az soyuq və qorxulu olduğundan çox sevilən adam deyildi, amma bildiyim qədərilə düşməni yox idi. Bu məsələ haqqında başqa nəsə bilmirəm”.