W cieniu wiązów

Z kilku stron jednocześnie zapytano pana Peloux o szczegóły sprawy w domu królowej Małgorzaty. Zabójstwo wdowy Houssieu poruszyło całą okolicę i wzbudzało ciekawość. Nikomu nie było tajne, że silne poszlaki ciążyły na dziewiętnastoletnim czeladniku rzeźniczym, imieniem Lecoeur; widywano go dwa razy na tydzień, jak z koszykiem na głowie wchodził do domu staruszki. Wiedziano także, że trzymani są pod śledztwem, jako wspólnicy, dwaj terminatorzy tapicerscy w wieku od czternastu do szesnastu lat, i mówiono, że zbrodnia dokonana została w okolicznościach, które czyniły opowiadanie o niej szczególnie drażliwym.

Prezes Peloux, pytany o to, uniósł znad bilardu swą okrągłą, rudą głowę, mrugnął okiem i rzekł:

– Śledztwo jest ukończone. Odtworzono w całości scenę zabójstwa. Nie zdaje mi się, by mogła istnieć jeszcze najmniejsza wątpliwość co do czynów rozpustnych, które poprzedziły zbrodnię i ułatwiły jej spełnienie.

Wziął kieliszek, wypił łyk armaniaku, cmoknął językiem i zawołał:

– Nektar! Aksamit!

I kiedy krąg ciekawych cisnął się do niego dopytując o szczegóły, sędzia po cichu zdradził parę okoliczności, które wzbudziły szmer zdziwienia i pomruki obrzydzenia.

– Czyż możliwe? – mówiono. – Kobieta osiemdziesięcioletnia?

– Fakt ten – odrzekł prezes Peloux – nie jest odosobniony. Wierzcie, panowie, mojemu długoletniemu doświadczeniu sądowemu. Młodzi urwisze na przedmieściach więcej wiedzą o tym od nas. Zbrodnia w domu królowej Małgorzaty jest zbrodnią znanego rodzaju, mogę powiedzieć: zbrodnią typu klasycznego. Zaraz wietrzyłem rozpustę starczą i wiedziałem bardzo dobrze, że Roquincourt, któremu powierzono śledztwo, idzie mylnym śladem. Kazał naturalnie aresztować wszystkich włóczęgów i żebraków błąkających się w obrębie kilku mil. Wszyscy wzbudzali w nim podejrzenia; do reszty stropiło go to, że jeden z nich, Sieurin, przezwany Skowronią Nóżką, stary recydywista, przyznał się do zbrodni.

– Jak to?

– Nudził się sam w celi. Obiecano mu tytoń do fajki, jeżeli się przyzna. Przyznał się. Opowiadał wszystko, czego chciano. Ten Sieurin, trzydzieści siedem razy karany za włóczęgostwo, niezdolny jest zabić muchę. Nigdy nic nie ukradł. Jest to matołek, istota nieszkodliwa. W chwili zbrodni żandarmi widzieli go na wzgórzach Duroc; robił tam dla dzieci fontanny ze słomek i czółenka z korków.

Prezes Peloux znów powrócił do partii bilardu.

– Dziewięćdziesiąt na czterdzieści… Przez ten czas Lecoeur opowiadał wszystkim dziewkom na ulicy Carreaux, że on to zrobił, a właścicielki domów publicznych składały u komisarza policji kolczyki, łańcuszki i pierścionki wdowy Houssieu, które rzeźnik rozdawał ich dziewczętom. Ten Lecoeur, jak tylu innych morderców, sam się wydał. Ale Roquincourt, wściekły, zatrzymał Skowronią Nóżkę w areszcie. Siedzi tam jeszcze. Dziewięćdziesiąt dziewięć… i sto.

– No, no! – rzekł prefekt Worms-Clavelin.

– Zatem – szepnął pan Dellion – ta osiemdziesięciotrzyletnia kobieta miała jeszcze… To nie do uwierzenia!

Lecz doktor Fornerol przyłączając się do zdania prezesa Peloux zapewnił, że nie jest to wypadek tak rzadki, jakby sądzić można, i zaczął rzecz tłumaczyć fizjologicznie. Słuchano go z zajęciem. Z kolei przytoczył różne wypadki zboczeń instynktu płciowego i zakończył w ten sposób:

– Gdyby diabeł unosząc nas w powietrzu uchylił przed oczami naszymi dachy domów miejskich, ujrzelibyśmy rzeczy okropne, przerażeni bylibyśmy odkryciem wśród naszych współobywateli tylu maniaków, ludzi zwyrodniałych i szaleńców.

– Ba! – rzekł prefekt Worms-Clavelin – nie trzeba się przyglądać nazbyt z bliska. Wzięci oddzielnie, ludzie ci są może tacy, jak pan mówi, ale razem tworzą przepyszną całość dla administracji, ludność wspaniałej stolicy departamentu.

Tymczasem senator Laprat-Teulet, siedząc na ławeczce górującej nad bilardem, głaskał swą długą, siwą brodę. Było w nim coś z majestatu rzeki.

– Ja – rzekł – mogę wierzyć tylko w dobro. Gdziekolwiek spojrzę, wszędzie widzę cnotę i uczciwość. Na licznych przykładach mogłem stwierdzić, że obyczaje kobiet francuskich, zwłaszcza w klasach średnich, od czasów Rewolucji nic nie pozostawiają do życzenia.

– Nie jestem takim optymistą – odparł pan de Terremondre – ale istotnie nie przypuszczałem, aby za swymi zbutwiałymi murami, za wąskimi oknami osnutymi zasłoną sieci pajęczych dom królowej Małgorzaty ukrywał tak haniebne tajemnice. Odwiedziłem kilka razy wdowę Houssieu; wydała mi się staruszką skąpą, nieufną, trochę słabą na umyśle, ale podobną do tylu innych! Zresztą, jak mawiano za czasów królowej Małgorzaty:

 
Już się nie ruszy.
Pokój jej duszy.
 

Nie będzie już swoją rozpustą obrażać herbowej tarczy zacnego Filipa Tricouillard.

Na to imię z rozgorzałych twarzy buchnął wesoły śmiech. Ta tarcza emblematyczna, świadectwo potrójnej mocy seksualnej, która równała dawnego mieszczanina z wielkim kondotierem z Bergamo, była skrytą radością i dumą miasta. Mieszkańcy kochali tego dzielnego pradziada z czasów króla Stu nowych nowel⁹⁰, swego starożytnego ławnika, Filipa Tricouillard, chociaż prawdę mówiąc znany im był tylko ze swej przyrodzonej zalety, której zawdzięczał znakomite przezwisko.⁹¹

W dalszym ciągu rozmowy doktor Fornerol przytoczył jeszcze kilka innych przykładów tej anomalii i zapewnił, że wedle niektórych pisarzy zaszczytna ta potworność przekazuje się dziedzicznie i utrwala w pewnych rodzinach. Na nieszczęście ród zacnego Filipa wygasł już od przeszło dwustu lat.

W związku z tym pan de Terremondre, jako prezes Towarzystwa Archeologicznego, opowiedział historię prawdziwą.

– Nasz archiwista departamentalny, uczony pan Mazure, na strychu prefektury odnalazł niedawno dokumenty odnoszące się do procesu o cudzołóstwo, wytoczonego właśnie w epoce Filipa Tricouillard, w końcu XV wieku, przez Jehana Tabouret przeciwko Sydonii Cloche, jego małżonce. Sydonia zrodziła trojaczki, a imć pan Jehan Tabouret przyznawał się tylko do bliźniąt i utrzymywał, że trzecie dziecko nie jest jego. Twierdził, że nie jest zdolny do spłodzenia więcej niż dwóch istot na raz. I przytaczał dowody oparte na przekonaniu kumoszek, cyrulików i aptekarzy, którzy twierdzili, że normalna budowa człowieka nie może dostarczyć materiału na więcej niż na bliźnięta. Na tej podstawie uznano, że biedna Sydonia widocznie się puściła na boku, za co posadzono ją nagą na ośle, twarzą do ogona, i oprowadzano przez całe miasto do stawu Evés, w którym po trzykroć ją zanurzono. Kary tej nie byłaby poniosła, gdyby jej złośliwy mąż był równie szczodrze uposażony przez matkę Naturę jak nasz zacny Filip Tricouillard.

XVII

Przed boczną furtką domu Rondonneau prefekt obejrzał się na prawo i lewo, czy czasem ktoś go nie śledzi. Podobno mówiono w mieście, iż chodzi na schadzki do domu Rondonneau i że widziano panią Lacarelle wchodzącą za nim do tego domu, zwanego domem Dwóch Satyrów. Gniewało go to bardzo. Miał jeszcze inny powód do niezadowolenia. „Liberał”, który go długo oszczędzał, napadał nań gwałtownie z powodu budżetu departamentalnego. Pismo konserwatywne ganiło go za przenoszenie wydatków z jednej pozycji budżetu na drugą i za ukrycie wydatków na propagandę wyborczą. Prefekt Worms-Clavelin był człowiekiem wypróbowanej uczciwości. Pieniądz wzbudzał w nim szacunek i miłość jednocześnie. Przed „walorami” doświadczał takiego uczucia religijnego lęku, jaki księżyc wzbudza w psach. Miał kult dla bogactwa.

Budżet jego był bardzo przyzwoicie zrównoważony. Oprócz nieprawidłowości, które już się stały prawidłowymi na skutek złej administracji, wspólnej całej Republice, nic karygodnego nie można by w nim znaleźć. Pan Worms-Clavelin wiedział o tym. Czuł się silny w swej uczciwości. Ale niecierpliwiły go polemiki prasy. Niechęć przeciwników i nienawiść partii, które, jak sądził, udało mu się rozbroić, zasmucały jego serce. Cierpiał, że pomimo tylu ofiar nie udało mu się pozyskać szacunku konserwatystów, co w duchu wyżej stawiał niż przyjaźń republikanów. Należało natchnąć „Latarnię” do replik zręcznych i energicznych, prowadzić polemikę żywą, może długą. Ta myśl mąciła głębokie lenistwo umysłu i niepokoiła jego rozwagę, która lękała się każdego czynu jako źródła niebezpieczeństw.

Toteż był w bardzo złym humorze. Sucho zapytał pana Rondonneau, rzucając się na skórzany fotel, czy przyszedł już ksiądz Guitrel. Ksiądz Guitrel jeszcze nie nadszedł. Pan Worms-Clavelin porwał gazetę z biurka jubilera i próbował czytać paląc cygaro. Ale ani polityka, ani dym cygara nie zdołały zatrzeć ciemnych obrazów nagromadzonych w jego duszy. Oczyma czytał, lecz myślał o napaściach „Liberała”: przenoszenie wydatków! „Nie ma pięćdziesięciu osób w mieście, które by wiedziały, co to znaczy. A widzę już wszystkich głupców w departamentach, jak trzęsą głowami i powtarzają poważne zdanie swego dziennika: Z żalem stwierdzić musimy, że pan prefekt nie zerwał z nieznośną i godną potępienia praktyką budżetową”. Popiół z cygara obficie sypał się na kamizelkę, a prefekt myślał dalej: „Czemu napada na mnie «Liberał»? Przeprowadziłem na posła jego kandydata. W moim departamencie jest najwięcej monarchistów ugodowych na urzędach”. Przewrócił stronicę gazety. Myślał dalej: „Nie maskowałem żadnego niedoboru. Sumy przyznane przy otwarciu kredytów nie zostały wydane inaczej, niż przewidziano. Ci ludzie nie znają się na budżetach. I polemizują w złej wierze”. Wzruszył ramionami i ponury, obojętny na popiół cygara pokrywający mu piersi i kolana, pogrążył się w gazetę.

Oczy jego padły na zdanie:

„Dowiadujemy się, że wielki pożar wybuchł na przedmieściu Tobolska. Sześćdziesiąt drewnianych domów stało się pastwą ognia. Przeszło sto rodzin pozostało bez chleba i dachu”.

Czytając to prefekt Worms-Clavelin wydał okrzyk głęboki, coś jakby pomruk triumfalny, i uderzając nogą w biurko jubilera zapytał:

– Rondonneau, powiedz, Tobolsk to jakieś miasto w Rosji, nieprawdaż?

Rondonneau unosząc swą łysą głowę niewiniątka odrzekł, że istotnie Tobolsk jest to miasto w Rosji azjatyckiej.

– No więc! – zawołał prefekt Worms-Clavelin – urządzamy zabawę na rzecz pogorzelców z Tobolska.

I dodał przez zęby:

– Urządzę im zabawę rosyjską. Będę miał spokój przez sześć tygodni, a oni tymczasem przestaną gadać o budżecie.

W tej chwili ksiądz Guitrel, z kapeluszem pod pachą, rozglądając się niespokojnie, wszedł do magazynu jubilera.

– Czy ksiądz profesor wie – rzekł prefekt – że na ogólne żądanie zezwalam na urządzanie koncertów, przedstawień galowych, bazarów dobroczynnych itd. na korzyść pogorzelców z Tobolska? Spodziewam się, że Kościół przyłączy się do tych zabaw dobroczynnych.

– Kościół, panie prefekcie – odrzekł ksiądz Guitrel – ma ręce pełne pociech dla strapionych, którzy się doń zwracają. I bez wątpienia jego modły…

– Ale, ale, księże profesorze, sprawy księdza nietęgo idą. Wracam z Paryża. Widziałem kilku przyjaciół z ministerstwa wyznań i przywożę złe nowiny. Przede wszystkim jest was osiemnastu.

– Osiemnastu?…

– Osiemnastu kandydatów na biskupstwo w Tourcoing. W pierwszym rzędzie ksiądz Olivet, proboszcz jednej z najbogatszych parafii Paryża, kandydat kancelarii prezydenta. Następnie ksiądz Lavardin, wikariusz generalny w Grenoble. Ten jest bardzo wyraźnie popierany przez nuncjusza.

– Nie mam zaszczytu znać księdza Lavardin, ale nie sądzę, by był kandydatem nuncjatury. Być może, że nuncjusz ma swego wybrańca. Ale z pewnością wybraniec ten pozostanie nieznany. Nuncjatura nie zabiega nigdy o swoich protegowanych. Raczej każe ich sobie narzucać.

– Ho, ho, sprytni oni są tam w nuncjaturze!

– Panie prefekcie, nie wszyscy ludzie są tam znakomici sami przez się, ale mają za sobą długotrwałe tradycje i postępują wedle reguł wielowiekowych. A to jest siła, panie prefekcie, wielka siła.

– Do licha, pewnie! Mówiłem więc, że są kandydaci prezydenta i nuncjatury. Jest jeszcze kandydat naszego arcybiskupa. Z początku głoszono i ja sam myślałem, że to ksiądz… Myliliśmy się, mój drogi przyjacielu, założę się, że nie zgadnie ksiądz nigdy, kto jest protegowanym Jego Eminencji kardynała Charlot.

– Proszę się nie zakładać, panie prefekcie, proszę się nie zakładać. Jestem pewny, że kandydatem Jego Eminencji kardynała arcybiskupa jest jego wikariusz generalny, ksiądz de Goulet.

– Skąd ksiądz wie o tym? Ja tego nie wiedziałem.

– Panie prefekcie, nieobce jest panu pewnie, że Jego Eminencja obawia się, by mu nie dodano koadiutora, i że ten lęk jest zmorą jego starości, zresztą tak dostojnej i pogodnej. Boi się on, żeby ksiądz de Goulet nie ściągnął – że tak powiem – na siebie nominacji, a to ze względu na swe osobiste zasługi jako też ze względu na nabytą znajomość spraw diecezji. Poza tym Jego Eminencja tym bardziej pragnąłby jak najrychlej rozstać się ze swym wikariuszem generalnym, księdzem de Goulet, gdyż z rodu należy on do szlachty okolicznej i temu zawdzięcza pewną świetność, którą Jego Eminencja czuje się dotknięty. Och, Jego Eminencja powinien by się raczej radować, że jest synem uczciwego rzemieślnika, który jak święty Paweł uprawiał rzemiosło tapicera!

– Czy ksiądz wie, że mówią również o księdzu Lantaigne? Jest on protegowanym generałowej Cartier de Chalmot. A generał Cartier de Chalmot, choć klerykał i reakcjonista, jest bardzo szanowany w Paryżu. Mają go za najzdolniejszego i najinteligentniejszego spośród generałów dywizyjnych. Jego poglądy w chwili obecnej raczej pomagają nam, niż szkodzą. Przy rządzie koalicyjnym konserwatyści otrzymują, co chcą. Są potrzebni, są podporą rządu. Przy tym dzięki przymierzu z Rosją i przyjaźni cara arystokracja i armia odzyskały w naszym narodzie część swego dawnego prestiżu. Chcemy nadać Republice pewną wytworność i dobre maniery. Nadto zaznacza się pewna ogólna tendencja ku utrwaleniu władzy. Nie zdaje mi się jednak, by ksiądz Lantaigne miał wielkie widoki. Przede wszystkim dałem o nim bardzo nieprzychylne informacje. Przedstawiłem go gdzie należy jako wojującego monarchistę. Zwróciłem uwagę na jego nieprzejednanie i zły charakter. A co do księdza, kochany książę Guitrel, nakreśliłem obraz sympatyczny. Podniosłem umiarkowanie księdza, giętkość, zmysł polityczny, szacunek dla instytucji republikańskich.

– Bardzom wdzięczny za tę życzliwość, panie prefekcie. I co panu odpowiedziano?

– Chce ksiądz wiedzieć? A więc powiedziano mi: „Znamy ich, tych kandydatów w rodzaju pańskiego Guitrela. Raz mianowani, gorsi są od innych. Okazują jeszcze więcej gorliwości przeciwko nam. To jest zrozumiale. Muszą więcej uzyskać, żeby ich partia więcej im wybaczyła”.

– Czyż być może, panie prefekcie, żeby władza tak źle o nas sądziła?

– Tak, tak! Mój znajomy w ministerstwie powiedział mi jeszcze: „Nie lubię kandydatów na biskupstwa, którzy okazują za wiele przywiązania do naszych rządów. Gdyby mnie słuchano, wybierano by spomiędzy innych. Że do służby świeckiej, politycznej wybiera się urzędników najbardziej życzliwych, najbardziej przywiązanych do systemu rządu, to słuszne. Ale nie ma księży przywiązanych do Republiki. I wobec tego daleko zręczniej jest wybierać najuczciwszych”.

I prefekt, rzucając na środek pokoju niedopałek cygara, skończył słowami:

– Widzi ksiądz, kochany księże Guitrel, że nietęgo idą księdza sprawy.

Guitrel szepnął:

– Nie widzę, panie prefekcie, nie rozumiem, dlaczego te słowa mogły wywołać u pana to wrażenie… mogły zniechęcić… Ja, przeciwnie, czerpałbym z nich… nadzieję…

Pan prefekt Worms-Clavelin zapalił cygaro i rzekł ze śmiechem:

– Kto wie, czy nie mają racji w ministerstwie… Ale uspokój się, kochany księże profesorze, ja księdza nie opuszczam. Obliczmy razem, kogo mamy za sobą?

Uniósł lewą rękę, żeby liczyć na palcach.

Obaj zaczęli się zastanawiać.

Znaleźli senatora departamentu, wygrzebującego się właśnie z kłopotów, w które wpadł po ostatnich skandalach, znaleźli jednego dymisjowanego generała, polityka, publicystę i finansistę, biskupa Ekbatany, dosyć znanego w świecie sztuki, i Teofila Mayera, przyjaciela ministrów.

– Ależ, kochany księże Guitrel – zawołał prefekt – ksiądz ma za sobą samą hołotę.

Ksiądz Guitrel znosił takie facecje, ale ich nie lubił. Spojrzał na prefekta z miną zasmuconą i ściągnął swe wąskie, wygięte wargi. Pan Worms-Clavelin, który nie był złośliwy, pożałował swej porywczości i postanowił uspokoić starego kapłana:

– No, no, to nie jest znów protekcja najgorsza. Zresztą, moja żona jest za księdzem. A Noemi potrafi zamianować biskupa!