Атос кардиналнинг арзандаси – аллақандай Каюзак билан уришарди. Портосга Бикара тушди, Арамис бўлса, икки рақибга юзма-юз келиб қолди.
Д’Артаньянга келганда де Жюссакнинг ўзи унга рақиб бўлди.
Ёш гасконлик йигитнинг юраги шундай ҳаприрардики, кўксини ёриб ташлагудай эди. Худо шоҳид, қўрқувдан эмас – у заррача қўрқувни ҳис қилмасди – ҳаяжондан. У рақибининг атрофида қутурган йўлбарсдай гир айланиб, турган жойини ва услубини йигирма бор алмаштиришиб олишарди. Де Жюссак, ўша маҳал ибораси бўйича «тиғ устаси» бўлиб, яна пихини ёрганлардан эди. Лекин, барибир, у дақиқа сайин умумий қоидаларни тан олмай, бир вақтнинг ўзида ҳамма томондан ҳужум қилиб, ҳамда зарбаларни терисини жуда авайлаётган одам сингари қайтараётган қайишқоқ ва эпчил рақибидан ўзини жуда қийналиб мудофаа қиларди.
Ахийри бу кураш де Жюссакнинг тоқатини тоқ қилди. Ўзи ғўр деб ҳисоблаган рақибни уддалаёлмаётганидан ғазаби қайнаб, у хато кетидан хатога йўл қўя бошлади. Кўп тажриба орттирмаган, лекин, назария ёдида турган д’Артаньян ҳаракат тезлигини икки марта оширди. Жюссак рақибга даҳшатли зарб билан уни тугатиб қўя қолишга интилиб, бирдан ҳамла қилди. Лекин, д’Артаньян уни боплаб қайтарди ва Жюссак қаддини тиклаётган онда гасконлик йигит унинг қўли остидан илондай сирғаниб чиқиб, қиличини унга паррон санчди. Жюссак шилқ этиб йиқилди.
Рақибидан қутулиб олган д’Артаньяндан дарҳол жанг майдонига ташвишли назар ташлади.
Арамис рақибларининг бирини тугатиб улгурган эди, лекин иккинчиси уни анча сиқиб, чекинтирганди. Ҳар қалай, Арамиснинг аҳволи дуруст, у ҳали ўзини ҳимоя қилиши мумкин эди.
Портос билан Бикара қиличларини моҳирлик билан ўйнатмоқда эдилар. Портос аллақачон билагидан, Бикара сонидан яраланган эдилар. На у яра, на буниси ҳаётни таҳликага солмас, ҳар иккаласи ҳам янада шиддат билан қиличбозлик санъатида устомонлик қилишарди.
Каюзак томонидан иккинчи марта яраланган Атоснинг дақиқа сайин ранги ўчиб борарди-ю, лекин у бир қадам ҳам чекинмасди. У фақат қиличини бошқа қўлига олиб, энди чап қўли билан уришарди.
Д’Артаньян ўша вақтлар қабул қилинган мубораза қонунларига биноан уришгувчиларнинг бирига мадад бериши мумкин эди. Унинг кўмаги кимга кўпроқ даркорлигини билмай, тараддудланиб турганда у тўсатдан Атоснинг нигоҳини пайқади. Бу нигоҳнинг уқубатли маъноси равшан эди. Атос ёрдамга чақиргандан кўра ўлиб қўя қоларди. Лекин, қараши ва нигоҳи билан мадад сўраши мумкин эди. Д’Артаньян тушунди-ю, олға ташланиб, Каюзакка ён томонидан ҳужум қилди:
– Жаноб гвардиячи, менга қаранг! Сизни мен ўлдираман!
Каюзак ўгирилиб қаради. Мадад вақтида келган эди. Фақат мислсиз матонати тутиб турган Атос чўккалаб қолди.
– Лаънат! – қичқирди у. – Уни ўлдириб қўйманг, йигит. Тузалиб, соғ бўлганимда у билан қиладиган ҳисобкитобим бор. Уни қуролсизлантиринг, қиличини чиқариб ташланг… Ана шундай… Жуда яхши! Жуда яхши!
Каюзакнинг қиличи йигирма қадамча нарига учиб кетгандан кейин Атоснинг оғзидан шу хитоб чиқиб кетди. Д’Артаньян билан Каюзак бир вақтда унга ташланишди: бири ўзига қайтариш, иккинчиси эгаллаб олиш учун. Эпчилроқ д’Артаньян аввал чопиб бориб қиличга оёғини қўйди.
Каюзак сакраб Арамис ўлдирган гвардиячининг қиличини олди ва д’Артаньяннинг олдига қайтишга шайлангани ҳамон шу қисқа муддатда нафасини ростлашга улгурган Атосга дуч келди, д’Артаньян душманини ўлдириб қўйишидан қўрқиб, у жангни қайтадан бошлашни истарди.
Унга халал берса, Атосни ранжитиб қўйишини д’Артаньян тушунди. Дарҳақиқат, зум ўтмай, Каюзак йиқилди. Атоснинг қиличи унинг бўғзига санчилган эди.
Худди шу маҳал Арамис қиличини рақибининг кўксига тақаб, мағлуб бўлганини тан олишга мажбур этди.
Портос ва Бикара қолган эди. Портос, унинг фикрича, соат неча бўлганини сўраб, Наварр полкида акаси олган рота билан уни табриклаб, қизиқчилик қиларди. Аммо бу масхаралар ҳеч натижа бермади. Бикара жони чиққандагина йиқиладиган метин тоифа кишилардан бири эди.
Шу асно ишни тугатиш пайти бўлиб қолганди. Соқчилар келиб қолиши ва дуэлнинг барча иштирокчиларини – омон қолганлару ярадорларни, қиролчилару кардиналчиларни ҳибсга олиши мумкин эди. Атос, Арамис ва д’Артаньян таслим бўлишни таклиф этиб, Бикарани ўраб олишди. Ҳаммага қарши ёлғиз ўзи қолган, сонидан яраланган Бикара, барибир, бош тортди. Лекин, Жюссак тирсагига таяниб, таслим бўлавер, деб қичқирди. Бикара д’Артаньян сингари гасконлик эди. У парво қилмай кулди, холос. Уришишда давом этиб, у икки ҳамла орасида қиличининг учи билан ерда бир нуқта кўрсатди.
– Шу ерда, – Тавротнинг26 сўзларини ҳажв қилиб деди у, – Бикара, ўзи билан бўлмиш ҳаммадан бири, шу ерда қазо қилади.
– Лекин, ёлғиз сенга қарши улар тўрт киши-ку. Таслим бўл, буюраман сенга!
– Агар буюрсанг, бу бошқа гап, – деди Бикара. – Менинг бошлиғимсан, сенга итоат қилишим керак!
У бирдан орқага сакраб, қиличини душманга бермаслик учун иккига бўлди. Синиқларини монастир деворидан ошириб ташлаб, аллақандай кардиналча қўшиқни хиргойи қилганча қўлларини қовуштирди.
Жасорат, ҳатто, бу душманнинг жасорати бўлган тақдирда ҳам ҳамиша ҳурмат қўзғатади. Мушкетёрлар қиличлари билан жасур гвардиячига салют бериб, уларни қинига солиб қўйдилар. Д’Артаньян уларга таъсиб қилди, сўнгра тик қолган ягона гвардиячи ёрдамида монастир пешайвонига Жюссак, Каюзакни ва Арамиснинг фақат яраланган рақибини элтиб қўйди. Тўртинчи гвардиячи айтганимиздек ўлдирилган эди. Сўнгра кираверишдаги қўнғироқларни чалиб қўйиб ва беш қиличдан тўрттасини ўзлари билан олиб, шодликдан маст ҳолда, жаноб де Тревилнинг уйига йўл олдилар.
Улар кўчанинг бор энини эгаллаб, қўл ушлашиб, дуч келган ҳамма мушкетёрларга гап қотиб боришардики, пировардида бу тантанали юришга ўхшаб қолди. Д’Артаньян сархуш эди. У Атос билан Портослар орасида, уларни меҳр билан қучиб борарди.
– Мен ҳали мушкетёр бўлмасам ҳам, – де Тревиль уйининг бўсағасида янги дўстларига юзланиб гапирди у, – ҳарҳолда, шогирд бўлдим, деб ҳисоблашим мумкин, тўғрими?
VI
Қирол Людовик XIII ҳазрат олийлари
Бу воқеа кўп шов-шувга сабаб бўлди. Жаноб де Тревиль ўз мушкетёрларини оғзида сўкар, зимдан эса табрикларди. Бироқ, вақт ғанимат: зудлик билан қиролни огоҳлантириб қўйиш лозим. Жаноб де Тревиль ҳам Луврга ошиқди. Лекин фурсат ўтган: қирол кардинал билан эшикни ичидан беркитиб ўтирарди. Де Тревилга қирол ҳозир жуда банд, ҳеч кимни қабул қилолмайди, деб айтилди. Де Тревиль кечқурун соат бирда, қирол карта ўйнаётган пайти ташриф буюрди. Қирол ютмоқда эди ва бошқалардан фарқли ўлароқ ҳазрат олийлари ўта хасис бўлгани учун шу муносабат билан жуда димоғи чоғ эди.
– Қани, бу ёққа келинг жаноб капитан! – анча йироқдан капитанга кўзи тушиб қичқирди у. – Яқинроқ келинг, мен сизни яхшилаб койиб қўяй. Мушкетёрларингиздан арз қилиб, ҳузуримга падари бузруквор келгани ва азбаройи ҳаяжонланганидан суҳбатдан кейин, ҳатто, ётиб қолгани сизга маълумми? Бу қандай гап: мушкетёрларингиз каллакесар, шайтон-пайтонми ўзи?
– Йўқ, ҳазрат олийлари, – бир луқмадан кейиноқ гап қаёққа айланишини фаҳмлаб, жавоб берди де Тревиль. – Йўқ, худди акси: булар энг кўнгилчан, энг беозор, кафилманки, ёлғиз бир нарсани, қиличлар ғилофни ҳазрат олийларининг хизмати учунгина тарк этишини ният қилган одамлар. Лекин, на чора: жаноб кардиналнинг гвардиячилари ҳар ерда уларнинг жиғига теккани-теккан, йигит бечоралар лоақал полкининг шарафи учун ўзларини ҳимоя қилишга мажбур бўлиб қолишяпти.
– Қулоқ солинг, жаноб де Тревиль! – хитоб қилди қирол. – Қулоқ солинг! Гап роҳибалар жамоаси хусусида деб ўйлаш мумкин. Дарҳақиқат, азиз капитаним, сизни капитанлик унвонидан маҳрум этиб, монастир нозири қиламан, деб ваъда берганим мадмуазел де Шамрога тортиқ қилиб юбориш истаги туғиляпти менда. Лекин, сўзларимга ишонади деб хаёл қилманг. Мени-чи, жаноб де Тревиль, Одил Людовик дейишади, қани, ҳозир кўрамиз…
– Айни шу адолатдан кўнглим тўқ бўлгани учун, қарорингизни сабр-қаноат ва тўла хотиржамлик билан кутаман, ҳазрат олийлари.
– Кутинг, кутаверинг, – деди қирол, – мен сизни кўп куттириб қўймайман.
Бу орада ўйиндаги омад қиролдан юз ўгира бошлади: у ютқаза бошлаб, бундай иборамизни кечирсинлар-у, ғирромлик қилишдан ҳам тоймасди. Бир-икки дақиқадан сўнг қирол ўрнидан қўзғалди ва олдидаги столда турган, ўзи қарийб ютган ҳамма пулларни чўнтагига яшира туриб, деди:
– Ле Вевил, ўрнимни эгалланг. Мен жаноб де Тревиль билан муҳим масала юзасидан гаплашиб олишим зарур. Ҳа-я, бу ерда саксон луи турган эди – худди шунча тикинг, токи ютқазганлар зиён кўрмасинлар. Адолат – ҳамма нарсадан афзал.
Сўнгра у де Тревилга ўгирилди.
– Шундай қилиб, тақсир, – деразаларнинг бирига томон юра туриб, деди у, – мушкетёрларингиз билан жанжални падари бузруквор гвардиячиларнинг ўзлари қўзиган, деб таъкидлаяпсизми?
– Ҳа, ҳазрат олийлари, ҳар доимгидай-да.
– Бу қандай содир бўпти? Сўзлаб беринг. Ахир ҳакам ҳар иккала томонни ҳам эшитиши зарурлигидан сиз воқиф бўлсангиз керак.
– Худоё тавба! Бундан жўн нарса бўлмайди. Менинг энг яхши уч нафар аскарим – уларнинг номлари сизга яхши таниш, ҳазрат олийлари йигитларнинг садоқатига кўп тан берганлар, улар бутун қалби билан ўз хизматига содиқ деб сиз ҳазрат олийларини ишонтиришим мумкин – демак, уч нафар аскарим Атос, Портос ва Арамислар эътиборига мен бугунгина ҳавола қилган бир ёш гасконлик йигит билан сайрга отланишган. Улар, янглишмасам, Сен Жерменга бормоқчи бўлиб, учрашув жойи қилиб Дешо монастири олдидаги ялангликни тайин қилишган. Тўсатдан жаноб Каюзак, жаноб Бикара, яна икки гвардиячи ҳамроҳлигида жаноб де Жюссак пайдо бўлган. Бу жаноблар кўпчилик бўлиб, фармонни бузиш ниятидан холи бўлишмаган чоғи.
– Хўш, хўш, мен энди тушундим, – деди қирол. – Уларнинг ўзлари шу ерда уришмоқчимикан?
– Мен уларни айбламайман, ҳазрат олийлари, лекин ҳазрат олийлари, ўзингиз бир ўйлаб кўринг: беш нафар қуролланган киши роҳиблар монастрининг атрофидай хилват жойга нима мақсадда боришлари мумкин?
– Сиз ҳақсиз, де Тревиль сиз ҳақсиз!
– Лекин, мушкетёрларимни кўриб қолиб, уларнинг нияти бузилган ва шахсий хусумат полклар орасидаги адоватга ўрин берган. Ҳазрат олийларига маълумку, ахир: қиролга ва ёлғиз қиролга содиқ мушкетёрлар жаноб кардиналга содиқ гвардиячиларнинг азалий душманлари!
– Ҳа, Тревиль, ҳа, – ғамгин гапирди қирол. – Францияни икки қароргоҳга бўлиниб кетганини кўриш жуда қайғули. Қиролликнинг боши иккиталиги жуда қайғули ҳол. Лекин, ҳаммаси барҳам топади, Тревиль барҳам топади. Демак, гвардиячилар мушкетёрлар билан жанжал чиқаришган дедингизми?
– Мен иш худди шундай бўлди, шекилли, деяпман. Лекин, кафил бўлолмайман. Ҳақиқатни аниқлаш нечоғлик мушкуллигини сиз биласиз. Бунинг учун ўша Людовик XIII Одил Людовик деб ном чиқаришига сабаб бўлган ажойиб фаросатга молик бўлмоқ лозим.
– Сиз ҳақсиз, Тревиль. Лекин, мушкетёрларингиз ёлғиз эмас эди. Улар билан бир ёш йигит, қарийб ёш бола бўлган.
– Ҳа, ҳазрат олийлари, яна бири ярадор эди, шунга кўра, бири ярадор, орасида ёш бола бўлган уч қирол мушкетёрлари жаноб кардиналнинг энг машҳур беш гвардиячисига бас келганлар, ҳаттоки, уларнинг тўрттасини узала туширганлар.
– Ахир бу ғалаба-ку! – юзлари ёришиб хитоб қилди қирол. – Тўла-тўкис ғалаба!
– Ҳа, ҳазрат олийлари, худди Седаги сингари тўлатўкис…
– Тўрт киши, улардан бири ярадор, яна бири қарийб ёш бола дедингизми?
– Уни йигит дейишга ҳам тилинг бормайди. Тўқнашув пайти у ўзини бирам зўр тутганки, уни сиз ҳазрат олийларига тавсия этишга журъат қиламан.
– Унинг исми нима?
– Д’Артаньян, ҳазрат олийлари. Бу менинг энг эски дўстларимдан бирининг ўғли. Сиз ҳазрат олийларининг оталари билан урушда кўнгилли бўлиб қатнашган кишининг ўғли.
– Шу йигит ўзини яхши тутган денг? Буни менга батафсилроқ сўзлаб беринг, Тревиль: мен уруш ва жанглар мавзусидаги ҳикояларни яхши кўришимни биласиз-ку, ахир.
Шундан кейин қирол Людовик XIII виқор билан орқага суяниб, мўйловини бураб қўйди.
– Ҳазрат олийлари, – давом этди де Тревиль, – сизга айтганимдек, жаноб д’Артаньян – ҳали деярли ўспирин, мушкетёр бўлиш шарафига ноил бўлмагани важҳидан шаҳарлик кишидай кийинган эди. Жаноб кардиналнинг гвардиячилари унинг ҳаддан ташқари ёшлигини ва хусусан полкка дахлсиз бўлганини назар-эътибор қилиб, улар ҳужум бошламасидан кетишини таклиф қилишган…
– Кўряпсизми, Тревиль, – унинг сўзини бўлди қирол, – биринчи улар ҳужум қилишган.
– Мутлақо тўғри, ҳазрат олийлари, бунга шубҳа йўқ. Демак, улар кетишни таклиф қилганлар, у эса қалбида мушкетёрлиги, сиз ҳазрат олийларига тамомила содиқлиги ва бинобарин, мушкетёр жаноблар билан қолажагини айтиб, жавоб қилган.
– Ажойиб йигит! – шивирлади қирол.
– У ҳақиқатда бирга қолган, ҳазрат олийлари ажойиб жангчига эга бўлдилар, зеро, жаноб кардинални қутуртираётган ўша даҳшатли қилич зарбини де Жюссакка ўша берган.
– Жюссакни ўша яралаганми ҳали? – хитоб қилди қирол. – Ўша-я! Бола-я? Бу мумкин эмас, Тревиль!
– Ҳаммаси худди мен сизга маълум қилишга мушарраф бўлгандек рўй берган.
– Жюссак – бутун Франциянинг энг яхши қиличбозларидан бири-ку!
– Нима бўпти, ҳазрат олийлари, у ўзидан кучли рақибга дуч келипти-да.
– Мен у йигитни бир кўрай, Тревиль уни бир кўрай, агар унинг учун бирор нарса қилишнинг иложи бўлса, биз бу билан шуғулланамиз.
– Ҳазрат олийлари уни қачон қабул қилишни мақбул кўрадилар?
– Эртага пешинда, Тревиль.
– Ёлғиз ўзини бошлаб келайми?
– Йўқ, тўртовини бирга келтиринг. Мен уларга бир вақтда миннатдорлик изҳор қилмоқчиман. Содиқ кишилар ҳадеб учрайвермайди, Тревиль, садоқат мукофотга арзийди.
– Пешинда Луврда бўламиз, ҳазрат олийлари.
– Кичик дарвозадан, Тревиль, кичик дарвозадан. Кардинал ғофил қола қолсин.
– Эшитаман, жаноб олийлари.
– Сиз тушунасиз, Тревиль: фармон бу, барибир, фармон. Ахир ҳарҳолда уришиш тақиқланганлиги бор-да.
– Бироқ, бу тўқнашув оддий мубораза доирасидан мутлақо чиқиб кетган. Бу жанг, энг яхши далил эса шуки – менинг уч мушкетёрим билан жаноб д’Артаньянга қарши кардинал гвардиячилари беш нафар эдилар.
– Тўғри, – деди қирол. – Лекин, барибир, кичик дарвозадан келинг, Тревиль.
Тревиль жилмайди. У боланинг устозига қарши бош кўтаришга эришган, бу эса катта гап эди. У қирол қаршисида илтифот билан эгилиб, чиқиб кетишга ижозат сўради. Ўша оқшомдаёқ учала мушкетёр ҳам ўзларига кўрсатилажак марҳаматдан огоҳ қилинди. Қиролни анчадан бери билганлари сабабли улар кўп ҳаяжонланмадилар. Лекин, д’Артаньян ўзининг гасконча тасаввури билан бу воқеада келгуси муваффақиятларнинг нишонасини кўрди ва тун бўйи ёрқин лавҳаларни чизиб чиқди. Эрталаб соат саккизда у аллақачон Атосникида эди.
Д’Артаньян мушкетёрнинг кийиниб чиқишга чоғланиб тургани устидан чиқди. Қиролнинг қабули пешинга тайинлангани учун Атос Люксембург ошхоналари ёнидаги майхонага бориб, у ерда бир оз копток ўйнаш тўғрисида Портос ва Арамис билан ваъдалашган эди. У д’Артаньянга ўзи билан бирга кетишни таклиф қилди. Гарчи, ўйинни билмаса-да, у рози бўлди. Вақт энди тўққиз бўлиб, йигит ўн иккига қадар нима қиларини билмай турган эди.
Портос билан Арамис аллақачон келган ва эрмак учун бир-бирларига копток ирғитишмоқда эдилар. Ҳамма жисмоний машқларда жуда чаққонлик кўрсатадиган Атос д’Артаньян билан майдончанинг қарши томонида туриб, уларга суришишни таклиф қилди. Лекин, гарчи, чап қўли билан ўйнаса-да, бу хил машқ учун жароҳати ҳали жуда янгилигини тушунди. Шу зайл д’Артаньян ёлғиз қолди, ҳамма қоидалар бўйича ўйнамоқ учун ҳали ўта тажрибасизлигини огоҳлантириб қўйгани учун мушкетёрлар ҳамон очко ҳисобламай, копток ирғитардилар. Портоснинг забардаст қўлидан чиққан бир копток учиб ўта туриб, д’Артаньяннинг юзига тегаёзди, агар копток учиб ўтиб кетмай, унинг юзига теккан тақдирда, эҳтимол қабулнинг иложи бўлмаслиги йигитнинг хаёлидан ўтди, чунки унинг бора олиши даргумон бўлиб қолади. Ахир гасконча тасаввурида намоён бўлишича, унинг бутун истиқболи шу қабулга боғлиқ эди-да. У илтифот ила Портос билан Арамисга таъзим қилди-да, улар билан беллашишга қурби етганда ўйинни давом эттиражагини айтди. Шу сўзлар билан у арқоннинг нарёғига ўтиб, томошабинлар орасидан ўрин олди.
Д’Артаньяннинг бахтига қарши падари бузруквор гвардиясиларидан бири томошабинлар орасида эди. Биродарлари кеча учраган мағлубиятдан куйиниб, бу гвардиячи қасос олишга ўз-ўзига сўз берган эди.
– Мана бу йигит коптокдан қўрқса, ажаб эмас, – қўшнисига мурожаат қилиб деди у. – Бу – мушкетёрларнинг шогирди бўлса керак.
Д’Артаньян илон чақиб олгандай ялт этиб ўгирилди-да, бу қўрс сўзларни айтган гвардиячига тикилиб қаради.
– Нима гап? – мўйловини масхараомуз бураб, давом этди гвардиячи. – Менга хоҳлаганингизча қарайверинг, азизим, айтдим-қўйдим-да.
– Бироқ, айтганларингиз ниҳоятда равшан бўлиб, изоҳ талаб этмагани важҳидан, – жавоб берди д’Артаньян, – мен орқамдан юришингизни сўрайман.
– Қачон экан? – ҳамон ўша масхарали оҳангда сўради гвардиячи.
– Шу заҳоти, қани, марҳамат қилинг.
– Сизга менинг кимлигим маълумдир, деган умиддаман.
– Бу менга сира маълум эмас, бунинг устига фарқи ҳам йўқ.
– Аттанг! Номимни билгач, бу қадар шошмай қолармидингиз.
– Хўш, номингиз нима экан?
– Бернажу, хизматингизга тайёр.
– Демак, жаноб Бернажу, – хотиржам жавоб берди д’Артаньян, – мен сизни чиқаверишда кутаман.
– Бораверинг, тақсир. Орқангиздан кетяпман.
– Ортиқча шошма-шошарлик қилманг, тақсир, токи бирга чиққанимизни ҳеч ким пайқаб қолмасин. Биз шуғулланажак ишга ортиқча гувоҳларнинг кераги йўқ.
– Яхши, – номи лозим таассурот қолдирмаганидан ҳафсаласи пир бўлиб, рози бўлди гвардиячи.
Бернажунинг номи ҳақиқатан ҳам ҳаммага маълум эди, ёлғиз д’Артаньянгина бундан истисно бўлса, эҳтимол. Зеро, бу қирол ва кардиналнинг фармонларини юз-хотир қилмасдан ҳар кун содир бўлиб турган тўқнашув ва олишувларнинг деярли ҳаммаси иштирокчисининг номи эди.
Портос билан Арамис ўйин билан шу қадар андармон, Атос бўлса уларни шу қадар берилиб кузатмоқда эдики, гвардиячига ваъда қилганидек, чиқиб бўсағада тўхтаган ёш йигитнинг кетганини уларнинг ҳеч бири сезмади. Бир-икки дақиқадан кейин гвардиячи унинг изидан чиқди. Д’Артаньян пешинга тайинланган қирол қабулига кечикишдан қўрқиб, интиқарди. Атрофга аланглаб, у кўчанинг бўм-бўшлигини кўрди.
– Худо ҳаққи, – рақибига мурожаат қилиб гапирди у, – ўзингизни Бернажу десангиз ҳам омадингиз бор экан! Сиз фақат шогирд-мушкетёрга йўлиқибсиз. Дарвоқе, ташвиш тортманг: мен қўлимдан келганини аямайман. Ҳимоя қилинг ўзингизни!
– Назаримда, – деди д’Артаньян чорлаган гвардиячи, – назаримда, жой нобопроқ танланган. Сен-Жерменнинг орқасида, ёки, Пре-о-Клеркда учрашсак, бемалолроқ бўлармиди.
– Сўзларингиз жуда ўринли, – деди д’Артаньян. – Афсуски, вақтим зиқ. Роппа-роса соат ўн иккида мулоқотим бор. Шунинг учун ўзингизни ҳимоя қилинг, тақсир, ҳимоя қилинг!
Бернажу бу хил таклифни такрорлатиб ўтирадиганлардан эмасди. Шу заҳотиёқ у қўлда қиличини ярақлатиб, ёшлигини юз-хотир қилиб, фақат бир қўрқитиб қўймоқчи бўлган рақибига ташланди.
Лекин, д’Артаньян куни-кеча яхши сабоқ олган эди. Ғалаба иштиёқидан бутун вужудини титроқ босиб, кутилажак марҳаматдан фахрланиб, у бирор қадам чекинмасликка қатъий қасд қилган эди. Қиличлар жаранглаб чалишди. Д’Артаньян дадил турди, рақиб эса бир қадам чекинишга мажбур бўлиб қолди. Бу ҳаракат пайти Бернажунинг қиличи сал оғишганидан фойдаланиб, д’Артаньян қиличини бўшатиб олди-да олға ташланиб, тиғни рақибнинг кифтига тегизди. Д’Артаньян шу замон орқага чекиниб, қиличини кўтарди. Лекин, Бернажу, бу ҳеч гап эмас, деб қичқирди-да, дадил олға чиқиб, д’Артаньяннинг қиличига ўзи бориб урилди. Лекин, барибир, у йиқилмас, ўзини мағлуб деб ҳам тан олмас, фақат ўзини бир қариндоши хизматда бўлган де Ла Тремул иморати сари чекинарди, холос, ўзи рақибига берган сўнгги жароҳатнинг нақадар оғирлиги тасаввурида ҳам йўқ д’Артаньян шиддат билан уни қисиб борар, эҳтимол, ўлдириб ҳам қўярди. Бироқ, кўчадаги шовқинни копток ўйналаётган хонада эшитиб қолишди. Гвардиячининг дўстларидан уни д’Артаньян билан бир-икки оғиз сўз ташлашиб, кейин унинг орқасидан чиқиб кетганига кўзи тушган икки нафари қиличларини суғуриб, хонадан чопиб чиқиб, ғолибга ёпишдилар. Аммо, айни шу онда Атос, Портос ва Арамислар ҳам ўз навбатида бўсағада пайдо бўлдилар ва ёш дўстларига ҳужум қилаётган икки гвардиячига ёпирилиб, уларни ўзлари томон ўгирилишга мажбур қилдилар. Шу пайт Бернажу йиқилиб тушди, тўрт кишига қарши иккаловигина қолган гвардиячилар шовқин кўтаришди:
– Де Ла Тремулнинг одамлари, ёрдамга!
Бу нидога де Ла Тремулнинг уйида бор одамлар ёғилиб чиқди-ю, тўрт мушкетёрга ташланишди.
Лекин, мушкетёрлар ҳам ўз навбатида жанговар наъра тортдилар:
– Мушкетёрлар, ёрдамга!
Бу ҳайқириққа ҳамиша лаббай дейиларди. Мушкетёрлар падари бузрукворнинг душмани эканини ҳамма билар, кардиналга бўлган бу адовати учун улар манзур эдилар. Шунинг учун Арамис айтгувчи Қизил Герсогга хизмат қилмаган бўлак полкларнинг гвардиячилари шу хил тўқнашувларда қирол мушкетёрларининг ёнини олардилар. Айни шу пайтда жаноб Дезессара полкидан уч гвардиячи ўтиб кетмоқда эди, улардан икки киши тўрт биродарларига ёрдамга отилди, бу орада учинчиси эса:
– Мушкетёрлар, ёрдамга! Ёрдамга! – дея бақирганича де Тревиль уйига қараб, елдек учиб кетди.
Ҳар доимгидай жаноб де Тревилнинг ҳовлиси ўз полкидаги аскарлар билан гавжум бўлиб, улар биродарларининг ёнини олгани югуришди. Умумий ур-йиқит келиб чиқди, лекин, устунлик жаноб де Тревиль одамларида эди. Кардиналнинг гвардиячилари билан жаноб де Ла Тремулнинг одамлари рақибаларининг ҳам ўзлари билан киришига тўсқинлик қилиш учун дарвозани беркитишга аранг улгуриб, ҳовлининг ичкарисига чекинишди. Ярадор Бернажу бундан илгарироқ жуда оғир аҳволда уйга олиб кетилган эди.
Мушкетёрлар билан уларнинг шериклари ҳаяжони авжига чиқиб кетди, энди де Ла Тремул одамлари қирол мушкетёрларига ҳужум қилишга ботингани қасдига уйга ўт қўйиб юбориш керакмикин, деган фикр туғила бошлади. Кимдир ўртага ташлаган бу таклиф завқ билан қабул қилинди. Аммо, хайриятки, соат ўн бирга занг уриб қолди. Д’Артаньян билан унинг дўстлари қабулни эслаб қолишди. Шундай қойилмақом ҳазил уларнинг иштирокисиз ижро этилишидан қўрқиб, бу бебош каллаларни совутишга ҳаракат қилишди. Ҳар қалай бир-иккита тош учиб бориб, дарвозага тегди. Лекин, дарвоза мустаҳкам экан. Бу оломоннинг шаштини қайтарди. Бундан ташқари, сарбонлар оломондан ажралиб чиқиб кетишган ва аллақачон ҳамма гапдан хабар топган де Тревилнинг уйига томон кетмоқда эдилар.
– Дарров Луврга! – деди у. – Луврга, бирор дақиқа зое кетмасин, қирол билан, уни кардинал огоҳлантирмасдан илгари учрашиб кўрайлик. Биз бу ишни кечагининг давоми қилиб кўрсатамиз, иккаласи бир кета қолади.
Жаноб де Тревиль тўрт оғайни ҳамроҳлигида Луврга шошилди. Лекин, у ерда мушкетёрлар капитанини лол қолдириб, қиролнинг Сен-Жермен ўрмонига буғу овлагани жўнаб кетганини хабар қилдилар. Жаноб де Тревиль бу янгиликни икки марта такрорлашга мажбур қилиб, гал сайин кўпроқ қовоғини соларди.
– Овга чиқишга ҳазрат олийлари кеча қарор қилдиларми? – сўради у.
– Йўқ, жаноб олийлари, – жавоб берди маҳрам, – тунда буғу қуршаб олинганини бош мерган бугун эрталаб уларга хабар қилди. Қирол аввал бормайман деди, кейин бундай эрмакдан воз кечгани кўнгли бўлмай – барибир кетди.
– Қирол кетиш олдидан кардинал билан кўришганмиди? – сўради жаноб де Тревиль.
– Шундай бўлса, эҳтимол, – жавоб берди маҳрам. – Падари бузрукворнинг қўшилган извошини бугун эрталаб дарвозахонада кўриб эдим. У қаёққа бормоқчи, десам, менга Сен-Жерменга деб жавоб қилишди.
– Биздан ўзиб кетишипти, – деди де Тревиль. – Бугун кечқурун мен қиролни кўраман, жаноблар. Сизларга келганда эса, қиролга рўбарў бўлишни маслаҳат бермайман.
Маслаҳат жуда тўғри, энг муҳими, қиролни тўкис билган кишидан чиққан эдики, тўрт оғайни у киши билан баҳслашиб ҳам ўтирмадилар. Жаноб де Тревиль уй-уйига тарқаб, кейинги маълумотларни кутишни таклиф этди.
Уйга қайтгач, де Тревиль шошилинч, биринчи бўлиб арз қилиш керак, деб кўнглидан кечирди. У мулозимларининг бирини жаноб де Ла Тремул ҳузурига мактуб билан юборди, унда кардинал хизматида бўлган гвардиячини ўз уйидан ҳайдаб чиқаришини ва мушкетёрларга ҳужум қилишга журъат этганлари учун ўз одамларига танбеҳ беришни ўтинган эди. Бернажуга рақобати бўлган ўз отбоқари томонидан аллақачон огоҳ қилинган жаноб де Ла Тремул жаноб де Тревилнинг ҳам, мушкетёрларнинг ҳам арз қилишлари ярашмаган қилиқ, чунки, аксинча, мен ўзим шикоят қилсам бўлади, зеро, мушкетёрлар хизматкорларимга ҳужум қилишган, ҳатто, уйимга ўт қўймоқчи ҳам бўлишган деб жавоб қилди. Бу икки мансабдорнинг жанжали анча узоқ чўзилиши мумкин эди, уларнинг ҳар бири ҳам ўз сўзида туриб олиши аён эди, лекин, де Тревиль бир чора ўйлаб топдики, у ҳаммасини равшанлаштириши зарур эди. У шахсан ўзи жаноб де Ла Тремулникига боришга аҳд қилди.
Жаноб де Ла Тремулнинг уйига етиб, у ўзи тўғрисида ахборот беришни буюрди.
Мансабдорлар илтифот билан таъзим қилдилар. Гарчи, дўстлик ришталари билан боғланмаган бўлсалар-да, улар бир-бирларини иззат қилишарди. Протестант ўлароқ де Ла Тремул саройда кам бўлар ва шунинг учун ҳеч бир партияга кирмагани сабабли, у, одатда, ўзининг кишилар билан муносабатларига эгри фикр аралаштирмасди. Бу дафъа де Тревиль тавозе билан бўлса-да, ҳар вақтдагидан совуқроқ манзират қилинди.
– Тақсир, – деди мушкетёрлар капитани, – иккимиз ҳам ўзимизни озор топган, деб ҳисобламоқдамиз, мен сиз билан биргаликда бу ишнинг ҳамма жиҳатларини аниқлаш учун ҳузурингизга ташриф буюрдим.
– Жоним билан, – жавоб берди де Ла Тремул, – лекин, огоҳлантириб қўяй, менинг жуда яхши хабарим бор, ҳамма гуноҳ сизнинг мушкетёрларингизда.
– Сиз ўта мулоҳазали ва ҳаққоний кишисиз, тақсир, мен айтмоқчи бўлиб, ҳузурингизга келган таклифни рад қилмассиз.
– Марҳамат, тақсир, қулоғим сизда.
– Отбоқарингизнинг қариндоши жаноб Бернажу ўзини қандай ҳис қиляпти?
– Аҳволи оғир, тақсир. Ҳеч қандай хавф туғдирмайдиган билакдаги ярадан ташқари, ўпкасига иккинчи зарба ҳам берилган. Табиб унинг соғайиб кетишига деярли умид қилмаяпти.
– Ярадор ҳушидами?
– Ҳа, ҳуши жойида.
– У гапира оладими?
– Зўрға-ю, лекин, гапиряпти.
– Гап бундай, тақсир, унинг ёнига борайлик, тез ора унинг жонини олиб кетиши, эҳтимол, худони ўртага солиб ҳақиқатни айтишини илтижо қилайлик. Майли, ўз шахсий ишида унинг ўзи ҳакам бўлсин, мен ҳам у нимаики деса, ҳаммасига ишонаман.
Жаноб де Ла Тремул бир зум ўйланиб қолди, лекин бундан тўғрироқ таклиф қилиш мушкул, деган қарорга келиб, дарҳол рози бўлди.
Улар иккаласи ярадор ётган хонага тушдилар. Ўзидан хабар олгани келган бу мартабали жанобларни кўриб, бемор каравотида қўзғалишга ҳаракат қилди, лекин у шу қадар заиф эдики, қилган ҳаракатидан мадори қуриб, деярли ҳушидан кетиб, орқасига ағдарилиб тушди.
Жаноб де Тревиль унинг ёнига бориб, юзига тутган шишадаги дори уни ўзига келтирди. Шунда жаноб де Тревиль беморга таъсирини ўтказган, деб маломат қилишларини истамай, де Ла Тремулнинг ўзи тергашини таклиф этди.
Ҳаммаси худди жаноб де Тревиль ўйлагандай бўлиб чиқди. Ҳаёт-мамот ўртасида тураркан, Бернажу ҳақиқатни яширолмади. У бор гапни асли қандай рўй берган бўлса, худди шундай сўзлаб берди.
Де Тревилнинг айни муддаоси шу эди. У Бернажуга тезроқ соғайишини тилаб, де Ла Тремул билан хайрмаъзур қилди-да, уйига қайтиб, тўрт оғайнини пешинликка кутажагини айттириб, зудлик билан одам юборди.
Жаноб де Тревилникида энг яхши давра – хонаси келганда шуни айтиш керакки, ёппасига кардинал душманлари йиғилгувчи эди. Шунинг учун бутун овқат давомида суҳбат падари бузрукворнинг гвардиячилари учраган қўш мағлубият атрофида айлангани тушунарли. Иккала жангнинг ҳам қаҳрамони д’Артаньян бўлгани сабабли ҳамма олқишлар худди ўшанга ёғилди. Атос, Портос ва Арамислар эса фақат кўнгилчан дўстларгина эмас, балки, кўп мадҳ этилавериб кўнглига урган, бу гал ўз насибасидан бош тортиши мумкин кишилар сифатида унга бажонудил ён берган эдилар.
Соат олтига етганда де Тревиль Луврга жўнаш пайти келди, деб эълон қилди. Лекин, аудиэнсия учун тайинланган вақт ўтиб кетгани сабабли у энди кичик дарвозадан киришга ижозат сўрамади, балки, ўзининг тўрт ҳамроҳи билан қабулхонадан ўрин олди. Қирол ҳали овдан қайтганича йўқ эди.
Ёш дўстларимиз ярим соатча кутганларидан кейин бирдан ҳамма эшиклар ланг очилиб, ҳазрат олийларининг етиб келгани тантанали маълум қилинди. Д’Артаньян қалтирай бошлади. Кейинги дақиқалар, афтидан, унинг бутун келгуси тақдирини ҳал қилиб бериши лозим эди. Нафаси ичига тушиб, у нигоҳини қирол кирадиган эшикка қадади.
Бўсағада Людовик XIII кўринди. У ҳамроҳларидан илгари келарди. Қирол роса чангга ботган ов либосида эди. Қўлларида қамчи. Д’Артаньян бир қарашдаёқ унинг қаҳр-ғазаб сочишини фаҳмлади.
Қиролнинг авзойи ёмонлиги нечоғлик равшан бўлмасин, барибир, сарой аҳли унинг йўлида сафга тизилиб турди: қирол қабулхоналарида ғазабли назарга тушишни, умуман, кўзга илинмасликдан афзал кўрадилар. Шунинг учун учала мушкетёр ҳам сира иккиланмасдан бир қадам олдинга чиқдилар, д’Артаньян эса аксинча, уларнинг орқасида пана бўлишга ҳаракат қилди. Де Тревилга келганда, қиролнинг нигоҳи унга қадалганда, у бу нигоҳга шунча қатъият билан дош бердики, қирол беихтиёр кўзларини олиб қочди. Бундан кейин ҳазрат олийлари аллақандай мубҳам товушлар чиқариб, ҳашаматли хонасига ўтиб кетди.
– Ишлар пачава, – табассум билан деди Атос. – Бизга орден инъом қилиниши ҳали пешанамизда йўқ экан.
– Шу ерда ўн дақиқа кута туринг, – деди жаноб де Тревиль. – Бу орада қайтмасам, меникига жўнайверинг: ортиқ кутишнинг фойдаси йўқ.
Тўртала дўстлар ўн дақиқа кутишди, чорак соат, йигирма дақиқа. Де Тревилнинг дараги йўқлигини кўриб, улар жуда безовта бўлиб, йироқлашдилар.
Жаноб де Тревиль бу орада қирол кабинетига далил кириб борди ва қиролнинг энг нохуш кайфияти устидан чиқди. Қирол қамчи сопини ботфортларига уриб-уриб, креслода ўтирарди. Де Тревиль хижолат чекмасдан, пинагини бузмай унинг сиҳатини суриштирди.
– Ёмон, тақсир, ўзимни ёмон ҳис қиляпман, – жавоб берди қирол. – Зерикаяпман.
Дарҳақиқат, бу Людовик XIII нинг энг оғир дардларидан бири эди. У муқаррибларидан бирортасини дераза ёнига етаклаб, унга: «Зерикиб кетяпман, тақсир, келинг, бирга зерикайлик» – деган ҳоллар ҳам бўлиб турарди.
– Қандай? – хитоб қилди де Тревиль. – Ҳазрат олийлари шикордан роҳат қилмадиларми ҳали?
– Роса роҳат бўпти-да! – тўнғиллади қирол. – Ҳамма нарса айнияпти, азбаройи худо! Билмайман, энди парранда из қолдирмай қўйдими, итлар сезгирлигини йўқотишдими. Биз каттакон буғунинг пайига тушиб, олти соат таъқиб қиляпмиз денг, уни Сен-Симонга қамай-қамай деганда ғалабани овоза қилайлик, деб энди мугузни лабимизга тутишимизни биламиз, гала тўсатдан сапчиб, аллақандай бир яшарига ёпишса бўладими. Мана, кўрасиз, лочин ови сингари буни ҳам йиғиштириб қўйишимга тўғри келади. Э, жаноб де Тревиль, мен бахти қаро қиролман! Битта шунқорим қолган эди, у ҳам тунов куни ҳаром ўлди.