Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι

Κεφάλαιο II
Μία αρχαία αντιπαλότητα
Η σύγκρουση μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας

Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να εξετάσουμε την κατάσταση στη Βρετανία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Την ίδια εποχή με τα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στη Γαλλία μεταξύ 1793 και 1815, η Βρετανία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της Γαλλίας. Το βρετανικό ναυτικό ήταν σαν ένα μεγάλο αγκάθι στην πληγή για τον Ναπολέοντα, το οποίο προσπάθησε να βγάλει, χωρίς επιτυχία: καταρχάς, δεν μπορούσε να βελτιώσει τη δική του ναυτική δύναμη για να γίνει ισοδύναμη με εκείνη των Βρετανών, και δεύτερον, γεύτηκε την ήττα στον Νείλο, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την ικανότητα του περίφημου βρετανού ναυάρχου, Οράτιου Νέλσονα.

Εκείνη την εποχή, η Μεγάλη Βρετανία συγκαταλεγόταν στις πλουσιότερες μεγάλες δυνάμεις, και συχνά παρείχε οικονομικές ενισχύσεις στους συμμάχους τους στην Ευρώπη. Με τον συνδυασμό όλων αυτών - και πολλών άλλων - παραγόντων, η Βρετανία διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην τελική ήττα του Ναπολέοντα. Αναμφίβολα, βρισκόταν στην ακμή της - όντας μία από μεγαλύτερες αποικιακές αυτοκρατορίες του κόσμου, και διέθετε επίσης σύγχρονο στρατό και προικισμένους στρατιωτικούς διοικητές. Καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, ο παραδοσιακός βρετανικός χαρακτήρας του σκληροτράχηλου βρετανού στρατιώτη, και η οξυδέρκεια της υψηλής κοινωνίας της Βρετανίας, μετέφεραν σε αυτόν την εξιδανικευμένη εικόνα της Βρετανίας της Γεωργιανής Εποχής.

Από την άποψη της κοσμοθεωρίας και φιλοσοφίας, η Βρετανία διέφερε σημαντικά από τη Γαλλία εκείνης την εποχής: ενώ η δεύτερη κυριολεκτικά σαρώθηκε από τις νέες ριζοσπαστικές φιλοσοφίες της Εποχής του Διαφωτισμού, η πρώτη παρέμεινε σταθερά προσηλωμένη σε συντηρητικές και παραδοσιακές απόψεις. Από πολιτική άποψη, επίσης, υπήρχε ζωτική διαφορά: Η Βρετανία παρέμεινε φιλοβασιλική και συντηρητική, ενώ η Γαλλία ήταν ριζοσπαστικά δημοκρατική.

Το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό ήταν αναμφίβολα το σημαντικότερο πλεονέκτημα και η δύναμη της Βρετανίας στον πόλεμο και το εμπόριο. Η άνοδος του Ναπολέοντα στην εξουσία έγινε πραγματική απειλή για τη βρετανική ενδοχώρα, και έτσι οι Βρετανοί επένδυσαν μεγάλο μέρος των οικονομικών τους πόρων στους Ναπολεόντειους Πολέμους. Το Βασιλικό Ναυτικό έπαιξε κρίσιμο ρόλο σε αυτό, μέσω των ναυτικών αποκλεισμών του σε γαλλικά λιμάνια, καθώς επίσης και των περίφημων ναυτικών θριάμβων του. Το 1803, όμως, το Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας ανασυστάθηκε, και έγινε Ηνωμένο Βασίλειο, αφού απορρόφησε την Ιρλανδία.

Μετά τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης, η περίοδος ευμετάβλητης και ασταθούς "ειρήνης" ήταν σύντομη, και κράτησε μόνο από το 1801 μέχρι το 1803 περίπου, όταν ξέσπασαν πάλι συγκρούσεις. Όμως, από το 1803 και έπειτα, η σύγκρουση έγινε πολύ πιο σοβαρή και προχώρησε: έφερε αντιμέτωπες μεταξύ τους ώριμες, σταθερές, και συγκριτικά ισχυρές ευρωπαϊκές δυνάμεις, δοκιμάζοντας τα όρια του απλού στρατιώτη, αλλά και του στρατηγού.

Ήταν ένας πόλεμος ικανότητας και στρατηγικής, εντυπωσιακών ναυμαχιών γραμμής, και παράτολμων επελάσεων του ιππικού. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ήταν μία από τις τελευταίες συγκρούσεις μίας εποχής που τελείωνε - μία έκρηξη, με την οποία κορυφώθηκε η ξεπερασμένη εποχή της πυρίτιδας. Και οι Βρετανοί ήταν ανένδοτοι στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν υπεροχή.

Ένας βασικός τρόπος για να το πετύχουν αυτό ήταν, φυσικά, τα χρήματα. Για να νικηθεί η δύναμη του Ναπολέοντα, απαιτούνταν σοβαρή χρηματοδότηση, και η δυνατότητα διατήρησης ισορροπίας δυνάμεων επί σειρά ετών.

Για να το επιτύχει αυτό, η Βρετανία στηρίχθηκε στον συνδυασμό των οικονομικών και βιομηχανικών πόρων της, και τη δυνατότητά της να συγκεντρώσει όλους αυτούς τους πόρους για την πολεμική προσπάθεια. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η Γαλλία είχε σχεδόν διπλάσιο πληθυσμό από τη Βρετανία εκείνη την εποχή, με κάπου 30 εκατομμύρια πολίτες, σε σύγκριση με 16 εκατομμύρια του Ηνωμένου Βασιλείου. Παρ' όλα αυτά, οι Βρετανοί κατάφεραν να αντισταθμίσουν αυτόν τον αριθμό, στηριζόμενοι σε κρατικές ενισχύσεις, και καταβάλλοντας χρήματα για αυστριακούς και ρώσους στρατιώτες. Περίπου 1,5 εκατομμύριο λίρες καταβλήθηκαν ως ενίσχυση για κάθε 100.000 ρώσους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης.

Με απλά λόγια, η Βρετανία κατάφερε να διατηρήσει την οικονομική της δύναμη, και μία ισχυρή εγχώρια παραγωγή, εστιάζοντας ως επί το πλείστον εκεί όπου χρειαζόταν - κυρίως στον στρατιωτικό τομέα. Ένας τεράστιος όγκος της οικονομικής παραγωγής της πήγαινε στο Βασιλικό Ναυτικό, το σημαντικότερο πλεονέκτημά της. Ο αριθμός μεγάλων "πλοίων γραμμής" διπλασιάστηκε, όπως και ο αριθμός των φρεγατών. Ο αριθμός των ναυτικών επίσης εκτοξεύτηκε - φτάνοντας από περίπου 15.000 σε 133.000 σε διάστημα μόλις οκτώ ετών. Το Βρετανικό Ναυτικό κατέστρεψε για πάντα τα σχέδια του Ναπολέοντα για ναυτική κυριαρχία και εισβολή στη Βρετανία, καθηλώνοντάς τον στην ηπειρωτική Ευρώπη σε όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Οι ενισχύσεις που αναφέραμε ήταν σημαντική δαπάνη από την πλευρά της Βρετανίας, και χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν την Αυστρία και τη Ρωσία, αλλά και στον πόλεμο. Να ένα ενδιαφέρον αντιπροσωπευτικό δείγμα του πώς έμοιαζε ο βρετανικός προϋπολογισμός το 1814, μετά τον πόλεμο - περίπου 98 εκατομμύρια λίρες ήταν το σύνολο του προϋπολογισμού, 10 εκατομμύρια λίρες προορίζονταν για το Βασιλικό Ναυτικό, το ίδιο ποσό για τους συμμάχους της Βρετανίας, 40 εκατομμύρια λίρες απέμεναν για τον στρατό, και 38 εκατομμύρια λίρες ήταν ο τόκος του δημόσιου χρέους - το οποίο κατέληξε να είναι σχεδόν διπλάσιο του συνολικού ΑΕΠ της Βρετανίας, φτάνοντας συνολικά τα 679 εκατομμύρια λίρες. Συνολικά, οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι κόστισαν στην Αγγλία το τεράστιο ποσό των 831 εκατομμυρίων λιρών. Παρ' όλα αυτά, τόσο το ποσό αυτό, όσο και το δημόσιο χρέος, συντηρήθηκαν από χιλιάδες επενδυτές, και βέβαια, από τους φορολογούμενους. Από τους τελευταίους, ένα άτομο - ή μάλλον, μία οικογένεια - ήταν ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση της βρετανικής πολεμικής προσπάθειας. Από το 1813 μέχρι το 1815 περίπου, κάποιος Νέιθαν Μάγιερ Ρότσιλντ , ένας πλούσιος εβραίος τραπεζίτης, χρηματοδότησε μόνος του ολόκληρη τη βρετανική πολεμική προσπάθεια, οργανώνοντας την πληρωμή των βρετανικών ενισχύσεων στους συμμάχους της στην Ευρώπη, καθώς επίσης και την αποστολή φορτίων ράβδων πολύτιμων μετάλλων στα στρατεύματα του Δούκα του Ουέλινγκτον στην ηπειρωτική Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, ο άνθρωπος αυτός ήταν μεταξύ των πιο πλούσιων ανθρώπων στη γη, αν όχι ο πιο πλούσιος, και ο πλουσιότερος άνδρας της τραπεζικής δυναστείας των Ρότσιλντ.

Κεφάλαιο III
Άρξατε πυρ
Ο πόλεμος του Τρίτου Συνασπισμού

Η πρώτη σύγκρουση των Ναπολεόντειων Πολέμων - και αναμφίβολα, αυτή με τα σημαντικότερα γεγονότα - έγινε γνωστή ως Πόλεμος του Τρίτου Συνασπισμού Εδώ, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης που προηγήθηκαν, και τον αρχικό Πρώτο και Δεύτερο Συνασπισμό. Ο Πόλεμος του Τρίτου Συνασπισμού κράτησε από το 1803 μέχρι το 1806, και σηματοδοτεί την εναρκτήρια φάση των Ναπολεόντειων Πολέμων. Ο λεγόμενος Τρίτος Συνασπισμός ήταν η συμμαχία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νάπολης, της Σικελίας, της Σουηδίας, και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, εναντίον της Γαλλίας του Ναπολέοντα και διάφορων πελατειακών κρατών της.

Εξοργισμένος από την επιμονή της Βρετανίας να πάει σε πόλεμο, ο Ναπολέων σκέφτηκε πάλι πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο να εισβάλει στη Μεγάλη Βρετανία. Για να το επιτύχει αυτό, συγκέντρωσε έναν μεγάλο στρατό 180.000 ανδρών στη Βουλώνη, στις γαλλικές ακτές. Όμως, όπως αναφέραμε προηγουμένως, του έλειπε η ναυτική υπεροχή που χρειαζόταν για να διασχίσει το κανάλι της Μάγχης χωρίς αντίσταση. Έτσι, κατέληξε σε ένα παράτολμο και περίπλοκο σχέδιο, με το οποίο θα παρέσυρε τον βρετανικό στόλο μακριά από τα περάσματα του καναλιού, πράγμα που θα επέτρεπε στον ίδιο να εισβάλει χωρίς αντίσταση. Το σχέδιο βασιζόταν στην επίθεση, και επομένως, απειλή, των βρετανικών υπερπόντιων εδαφών στις Δυτικές Ινδίες, αποσπώντας την προσοχή του εχθρικού ναυτικού. Το αποτέλεσμα του σχεδίου του Ναπολέοντα ήταν η περίφημη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ.

Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ

Οι προθέσεις του Ναπολέοντα στο κανάλι της Μάγχης ήταν σαφείς - να γίνουν τα Βρετανικά Νησιά τρωτά και ευάλωτα σε εισβολή. Μέρος του σχεδίου ήταν να ενώσει τις δυνάμεις ολόκληρου του, ασθενέστερου, γαλλικού στόλου, με τους ενωμένους στόλους των συμμάχων του. Με αυτήν την πολυεθνική δύναμη, είχε την ευκαιρία να αποκτήσει τον καθοριστικό και άμεσο έλεγχο του καναλιού της Μάγχης, με μία και μόνο ριψοκίνδυνη ενέργεια. Όμως, ενώ αυτό ήταν το θεωρητικό σχέδιο, στην πραγματικότητα συχνά βρήκε εμπόδια στον δρόμο του.

Όπως αναφέρθηκε, η βασική αποστολή αυτού του ενωμένου στόλου του Ναπολέοντα ήταν να βάλει πλώρη για την Καραϊβική, όπου θα ενωνόταν με τη ναυτική δύναμη που στάθμευε εκεί, θα ανεφοδιαζόταν, και θα ανακτούσε δυνάμεις, με κατεύθυνση προς την ηπειρωτική Ευρώπη. Αλλά εδώ είναι που κάνει την εμφάνισή του και το πρώτο πιθανό ελάττωμα του σχεδίου - η γαλλική διοίκηση. Ο γαλλικός στόλος της Μεσογείου ήταν, εκείνη την εποχή, υπό τις διαταγές του αντιναυάρχου Πιέρ Σαρλ Βιλνέβ. Αν και ήταν ένας αυστηρός και απόλυτα υπάκουος ναυτικός διοικητής ανάμεσα στις δυνάμεις του Ναπολέοντα, απείχε πολύ από το να είναι ο πιο ικανός ή πιο τολμηρός. Σε σύγκριση με αυτόν, το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό υπερηφανευόταν για έναν από τους καλύτερους ναυτικούς διοικητές της εποχής του, τον ιδιαίτερα καταξιωμένο αντιναύαρχο Οράτιο Νέλσονα. Το 1805, ανατέθηκε στον Νέλσονα η αποστολή να συνεχίσει τον ναυτικό αποκλεισμό των γαλλικών δυνάμεων στην Τουλώνη. Ο αποκλεισμός αυτός ήταν χαλαρός - ο Νέλσων, συγκεκριμένα, επέλεξε έναν τόσο χαλαρό αποκλεισμό, με την ελπίδα να παρασύρει το γαλλικό ναυτικό σε ναυμαχία, και να το κατατροπώσει. Το άλλο μέρος του βρετανικού στόλου, το οποίο ήταν υπό τις διαταγές του λόρδου Κορνουάλις, απέκλειε το λιμάνι της Βρέστης. Είναι περιττό να πούμε, ότι και οι δύο αυτοί οι ναυτικοί αποκλεισμοί κρατούσαν τα σχέδια του Ναπολέοντα καθηλωμένα.

Παρ' όλα αυτά, ο αντιναύαρχος Βιλνέβ κατάφερε να επιτύχει την αποστολή του με κάποιο ρίσκο. Αυτό συνέβη, όταν τα πλοία του Νέλσονα αποκόπηκαν από τους σχηματισμούς τους, και βγήκαν από την πορεία τους λόγω των ιδιαίτερα κακών καιρικών συνθηκών. Χρησιμοποιώντας αυτό ως ευκαιρία για να περάσει από ανάμεσα, ο Βιλνέβ ξεκίνησε με τον στόλο του, συναντήθηκε με τον σύμμαχο ισπανικό στόλο, και συνέχισε με κατεύθυνση προς την Καραϊβική, όπως ήταν η αποστολή που του είχε ανατεθεί.

Αφού ολοκληρωνόταν αυτό, θα ακολουθούσε τις αυστηρές διαταγές του Ναπολέοντα - να επιστρέψει στο λιμάνι της Βρέστης. Ωστόσο, κατά την επιστροφή του από την Καραϊβική λίγους μήνες αργότερα, ο Πιέρ Σαρλ Βιλνέβ έδειξε ότι του έλειπε η τακτική εμπειρία ως διοικητή, διαπράττοντας ένα σημαντικό ατόπημα. Γνωρίζοντας για τη βρετανική παρουσία κοντά στη Βρέστη, ο Βιλνέβ φοβήθηκε τη ναυμαχία, και άλλαξε την πορεία του, όχι προς τη Βρέστη, αλλά προς το ισπανικό λιμάνι του Κάδιθ.

Ο λόρδος ναύαρχος Οράτιος Νέλσων έμαθε τα νέα για τον ενωμένο γαλλοϊσπανικό στόλο στο Κάδιθ στις 2 Σεπτεμβρίου 1805, και αμέσως έπραξε ανάλογα. Στις 15 του ίδιου μήνα, η ναυαρχίδα του, το τιμημένο HMS Victory, ήταν έτοιμο. Εντωμεταξύ, ο Κορνουάλις έκανε επίσης μία καταπληκτική κίνηση, αποσπώντας περίπου 20 πλοία γραμμής από τους σχηματισμούς του στη Βρέστη, και στέλνοντάς τα προς το Κάδιθ, ελπίζοντας να ενισχύσει τη δύναμη του Νέλσονα. Στις 28 Σεπτεμβρίου, και οι δύο στόλοι είχαν πάρει θέση κοντά στο Κάδιθ - προκαλώντας απόλυτο τρόμο στον Βιλνέβ.

Η σύγκριση των αντίπαλων ναυτικών δυνάμεων είναι καθοριστικής σημασίας κατά τη μελέτη της Ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ. Μας δείχνει ότι η αριθμητική υπεροχή δεν είναι το κλειδί της νίκης σε ορισμένες περιπτώσεις. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για το πεδίο μάχης της ναπολεόντειας εποχής, όπου η τακτική αντίληψη και η ανώτερη στρατηγική ήταν συχνά παράγοντες καίριας σημασίας για τη νίκη, παράλληλα με τις ριψοκίνδυνες επιλογές. Στη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, ο λόρδος Οράτιος Νέλσων διοικούσε πάνω από 27 πλοία γραμμής. Αυτός ο όρος σημαίνει το κλασικό πολεμικό πλοίο εκείνης την εποχής. Τα πλοία γραμμής χωρίζονταν στη συνέχεια σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με τον αριθμό των κανονιών που διέθεταν. Τα πλοία πρώτης κατηγορίας αριθμούσαν 100 κανόνια το καθένα, και ήταν φυσικά τα καλύτερα από όλα. Ο Νέλσων είχε υπό τις διαταγές του μόνο 3 τέτοια πλοία στον στόλο του. Τα πλοία δεύτερης κατηγορίας έφεραν 98 κανόνια το καθένα, και υπήρχαν 4 από αυτά στον βρετανικό στόλο. Ο υπόλοιπος στόλος του Νέλσονα αποτελούνταν από ένα μόνο πλοίο με 80 κανόνια, 16 πλοία με 74 κανόνια, και 3 πλοία με 64 κανόνια.

Συγκριτικά, ο ενωμένος στόλος των Γάλλων και των Ισπανών υπερτερούσε αριθμητικά των Βρετανών κατά αρκετά πλοία. Η δύναμή τους αριθμούσε 33 πλοία υπό τις διαταγές του Πιέρ Σαρλ Βιλνέβ - έξι περισσότερα από αυτά που είχε ο Νέλσων. Παρότι αυτό μπορεί να μην ακούγεται πολύ, στη ναυτική πολεμική τέχνη, είναι κάτι που μετρά πολύ. Τέσσερα πρωτοκλασάτα πλοία υπήρχαν στον ισπανικό στόλο, και δύο από αυτά έφεραν 112 κανόνια το καθένα, ένα έφερε 100 κανόνια, και ένα έφερε τον εκπληκτικό αριθμό των 130 κανονιών - 30 περισσότερα από ό, τι το καλύτερο πλοίο του στόλου του Νέλσονα, το HMS Victory . Ο υπόλοιπος γαλλοϊσπανικός στόλος αποτελούνταν από φοβερά πλοία, τα περισσότερα από τα οποία έφεραν 80 κανόνια. Όταν συγκρίνουμε τον εξοπλισμό αυτών των δύο στόλων, βλέπουμε ότι ο στόλος που διοικούσε ο Βιλνέβ ήταν ανώτερος από κάθε άποψη από εκείνον του Οράτιου Νέλσονα. Παρ' όλα αυτά, έλειπε από τον Βιλνέβ η τόλμη, η έφεση στην τακτική, και η ικανότητα που διέθετε ο Νέλσων.

Ωστόσο, ένα βασικό στοιχείο υπήρχε ως σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε αυτούς τους δύο αντίπαλους στόλους - η ικανότητα του πληρώματος. Ο βρετανοί ναυτικοί και ναύτες ήταν ως επί το πλείστον έμπειροι βετεράνοι, συνηθισμένοι στις αντίξοες συνθήκες ενός πολεμικού πλοίου εν πλω. Και ήταν σκληραγωγημένοι - ήταν γνωστό πόσο απάνθρωπη ήταν η ζωή πάνω σε ένα ιστιοφόρο εκείνης της εποχής. Όμως οι ναυτικοί του γαλλικού στόλου ήταν άπειροι, συχνά νεοσύλλεκτοι, και χρειάζονταν εκπαίδευση στην πορεία. Η έλλειψη εμπειρίας για πολλούς από αυτούς προερχόταν σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός ότι τα πλοία στα οποία υπηρετούσαν ήταν αποκλεισμένα για πολύ καιρό.

Τα κανόνια πάνω στα πλοία έπαιξαν επίσης κρίσιμο ρόλο σε αυτήν τη ναυμαχία. Σχεδόν όλα τα κανόνια που διέθετε ο γαλλοϊσπανικός στόλος πυροδοτούνταν μέσω της χρήσης βραδύκαυστου φιτιλιού. Συνδυάστε αυτό το γεγονός με την έλλειψη εμπειρίας του πληρώματος, και έχετε έναν αρνητικό ρυθμό βολής περίπου 3 με 5 λεπτών για κάθε βολή.

Οι Βρετανοί, από την άλλη, διέθεταν κανόνια που βασίζονταν σε πυροδοτικούς μηχανισμούς πυρόλιθου (τύπου καριοφιλιού). Και με την εμπειρία των πληρωμάτων των κανονιών που τα επάνδρωναν, μπορούσαν να επιτύχουν ρυθμό βολής μόλις 90 δευτερολέπτων ανά βολή.

Οι διαταγές του Ναπολέοντα ήταν ακριβείς και σαφείς, και παρ' όλα αυτά, ο Βιλνέβ δίστασε. Η αποστολή του ήταν να αποπλεύσει με τον ενωμένο στόλο από το Κάδιθ προς τη Νάπολη. Ωστόσο, ο Βιλνέβ για μία ακόμη φορά έμεινε αναποφάσιστος, και άλλαξε τις διαταγές για τον στόλο του αρκετές φορές σε διάστημα λίγων ημερών. Στο τέλος, ενέδωσε στις πιέσεις, και έδωσε την τελική διαταγή να αναχωρήσει ο στόλος του από το Κάδιθ στις 18 Οκτωβρίου 1805. Όμως, τότε, ίσως ήταν πολύ αργά. Ο καιρός ήταν κάθε άλλο παρά ευνοϊκός, με ελαφρύ άνεμο μόνο και ήρεμη θάλασσα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πολύ αργή πορεία του στόλου. Για τους Βρετανούς, όμως, αυτό ήταν ένα σαφές πλεονέκτημα, καθώς μπορούσαν να παρατηρήσουν εύκολα τις κινήσεις του εχθρού τους.

Καθώς ο στόλος του πλησίαζε στην ανοικτή θάλασσα, ο Βιλνέβ επέλεξε σχηματισμό 3 γραμμών, προεκτείνοντας την ακολουθία του. Όμως, μόλις 2 ημέρες μετά την αναχώρησή του από το Κάδιθ, μπορούσε να διακρίνει πίσω του τον βρετανικό στόλο που τον καταδίωκε. Ο Βιλνέβ κατάλαβε τότε ότι η ναυμαχία ήταν αναπόφευκτη, και έδωσε διαταγή για σχηματισμό σε μία γραμμή. Το επόμενο πρωί, οι Βρετανοί φαίνονταν πολύ καλά πίσω τους να τους καταδιώκουν γρήγορα, με τον άνεμο να φουσκώνει τα πανιά τους.

Την 21η Οκτωβρίου ξημέρωσε η ημέρα της μάχης. Την ημέρα αυτή, ο βρετανικός στόλος βρισκόταν περίπου 34 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ στην ισπανική ακτή. Μεταξύ των δύο υπήρχε ο ενωμένος γαλλοϊσπανικός στόλος. Ο λόρδος ναύαρχος Οράτιος Νέλσων έδωσε διαταγή για προετοιμασίες για πλήρη μάχη γύρω στις 6 το πρωί εκείνης της ημέρας, και είχε σε πλήρη θέα τους Γάλλους μόλις 2 ώρες αργότερα. Τότε ήταν που ο Βιλνέβ αποφάσισε να γυρίσει πίσω ολόκληρο τον στόλο του, και να επιστρέψει στο Κάδιθ - χωρίς αμφιβολία, αυτό ήταν ένα μεγάλο λάθος. Οι διαταγές του δεν εκτελέστηκαν αποτελεσματικά, καταλήγοντας σε μία αργή στροφή χωρίς συντονισμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα έναν μικτό σχηματισμό, και μία απλωμένη γραμμή πλοίων που εκτεινόταν περίπου 8 χιλιόμετρα. Ο Νέλσων απλά προχωρούσε ακάθεκτος στην πορεία του, συνεχίζοντας την καταδίωξη. Διέταξε σχηματισμό δύο παράλληλων γραμμών, οι οποίες ήταν τοποθετημένες έτσι ώστε να τέμνουν κατευθείαν το κέντρο του απλωμένου στόλου του αντιπάλου του. Το μόνο πράγμα που δεν μπορούσε να αναγνωρίσει στον αποδιοργανωμένο γαλλικό στόλο, ήταν η ναυαρχίδα του. Εδώ μπορούμε να παραδεχθούμε το παράτολμο και υπολογισμένο ρίσκο ενός προικισμένου ναυτικού διοικητή: Ο Νέλσων γνώριζε ότι είχε λιγότερα κανόνια και ήταν αριθμητικά υποδεέστερος, όμως εντούτοις εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και προχώρησε μπροστά.

Η ναυμαχία ξεκίνησε γύρω στις 11:45 εκείνο το πρωί, και περίπου εκείνη την ώρα, ο Οράτιος Νέλσων έβγαλε τη γνωστή διαταγή του που έμελλε να γίνει θρυλική. Από το κατάρτι της πρύμνης της ναυαρχίδας του, HMS Victory, έδωσε διαταγή με μήνυμα με σημαίες ναυτικού κώδικα, το οποίο απλά έλεγε: “Η Αγγλία περιμένει όλοι οι άνδρες να πράξουν το καθήκον τους”.

Και σίγουρα έπραξαν το καθήκον τους. Οι παράλληλες σειρές του βρετανικού στόλου έκοβαν κατευθείαν μέσα στα εχθρικά πλοία, αρχίζοντας τη μάχη με μία καταστροφική ανταλλαγή κανονιοβολισμών. Αυτό που ακολούθησε ήταν μία χαώδης ναυμαχία, στην οποία, πλοία πραγματοποιούσαν ελιγμούς, επιδιώκοντας την καλύτερη δυνατή γωνία επίθεσης. Το HMS Royal Sovereign, η βρετανική κανονιοφόρος, πραγματοποίησε μία καταστροφική ομοβροντία με τα κανόνια της πάνω στο ισπανικό Santa Ana, αιχμαλωτίζοντάς το στη συνέχεια. Αντίθετα, κάποια πλοία ήταν λιγότερο τυχερά. Το βρετανικό HMS Belleisle ήρθε αντιμέτωπο με τέσσερα πλοία ταυτόχρονα, και εξουδετερώθηκε. Αυτός ο βίαιος αγώνας εκ του σύνεγγυς ήταν ένα κλασικό παράδειγμα της ναυμαχίας της ναπολεόντειας εποχής: ενός χαώδους πεδίου μάχης, όπου τα καταστροφικά πυρά των κανονιών εξουδετέρωναν τόσο το πλοίο, όσο και τους άνδρες, σε ένα σκηνικό που περιβαλλόταν από πυκνό, ομιχλώδη καπνό μπαρουτιού. Καθώς οι σχηματισμοί γίνονταν όλο και πιο στενοί, τα πλοία ενώνονταν, και γινόταν επιβίβαση σε αυτά, φέρνοντας αντιμέτωπα τα πληρώματα σώμα με σώμα σε μάχη εκ του σύνεγγυς.

Όμως, καθ' όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης, ο βρετανικός στόλος κατάφερε να διατηρήσει την υπεροχή, προωθώντας συνεχώς τις επιθέσεις του, και εκμεταλλευόμενος την αρχική υπεροχή. Καθώς τα μετόπισθεν του σχηματισμού του Ναπολέοντα έμπαιναν στη μάχη διαδοχικά, ο γαλλοϊσπανικός στόλος βρισκόταν κάτω από συνεχή πίεση. Στο τέλος, ο γαλλικός και ο ισπανικός στόλος - εκείνος που δεν βυθίστηκε - άρχισε να παραδίνεται. Οι Βρετανοί θριάμβευσαν.

Αλίμονο, ήταν μία πύρρεια νίκη - ο λόρδος ναύαρχος Οράτιος Νέλσων, ένας από τους μεγαλύτερους διοικητές και ήρωες των Βρετανών, έχασε τη ζωή από μία σφαίρα μουσκέτου που εκτοξεύθηκε από εχθρικό πλοίο. Όμως η νίκη του ήταν αρκετή για να εδραιώσει τη βρετανική ναυτική κυριαρχία: Η άγνοιά του από ναυτική στρατηγική και η ανικανότητα των διοικητών του είχαν ως αποτέλεσμα ο Ναπολέων να μην έχει ποτέ ξανά την ευκαιρία να διασχίσει το κανάλι.

Οι πρώτες νίκες

Διάφορα σημαντικά γεγονότα σημάδεψαν τον περίφημο Πόλεμο του Τρίτου Συνασπισμού που κράτησε από το 1803 μέχρι το 1806. Ενώ η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ ήταν βέβαια γεγονός καθοριστικής σημασίας, υπήρχαν άλλα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στη στεριά, τα οποία καθόρισαν τον ρυθμό εξέλιξης των Ναπολεόντειων Πολέμων. Και όπου ο Ναπολέων δεν είχε επιτυχία στη θάλασσα, το αναπλήρωνε στη στεριά.

Το 1804, ο Ναπολέων για μία ακόμη φορά συγκλόνισε τον ευρωπαϊκό κόσμο. Συνέλαβε τον Λουδοβίκο Αντώνιο του Ανγκιέν, δούκα του Ανγκιέν, έναν σημαντικό γάλλο ευγενή, και μέλος του πλούσιου Οίκου των Βουρβόνων. Ο άνδρας αυτός κατηγορήθηκε από τον Ναπολέοντα ότι βοήθησε τη Βρετανία να συνωμοτήσει εναντίον του, και στη συνέχεια κρίθηκε ένοχος και εκτελέστηκε. Αυτό το γεγονός προκάλεσε εκτεταμένο σοκ στους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης, και ανάγκασε την Αυστρία και τη Ρωσία να κινηθούν εναντίον του Ναπολέοντα, ουσιαστικά εμπλέκοντας αυτές τις χώρες σε πόλεμο. Ο ρώσος αυτοκράτορας, τσάρος Αλέξανδρος Α΄, εντάχθηκε στον Τρίτο Συνασπισμό, θέλοντας να δώσει ένα τέλος στην εξουσία του Ναπολέοντα.

Οι πραγματικοί λόγοι της εκτέλεσης του δούκα του Ανγκιέν θα μπορούσε να είναι ακόμη βαθύτεροι, και θα μπορούσε να υπάρχει ακόμη και κάποια προσωπική προστριβή μεταξύ των δύο. Παρ' όλα αυτά, η πράξη σπίλωσε - για πολλούς - την τιμή του Ναπολέοντα.

Την ίδια ώρα που τα πανιά των πλοίων φούσκωναν και τα κανόνια βροντούσαν στο Τραφάλγκαρ, μία κρίσιμη συμπλοκή εκτυλισσόταν στη στεριά. Στην περίφημη εκστρατεία της Ουλμ, ο Ναπολέων Βοναπάρτης έδειξε τις σπάνιες ικανότητές του ως στρατιωτικού διοικητή, όταν ήρθε αντιμέτωπος με την Αυστριακή Αυτοκρατορία.

Η τελευταία είχε ξεκινήσει τις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις της ήδη από το 1801, τοποθετώντας τον στρατάρχη Καρλ Μακ ως αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Επέφερε επίσης μεταρρυθμίσεις στο πεζικό, και αυτό στη συνέχεια είχε ως αποτέλεσμα, ένα σημαντικό μέρος του πυρήνα των αξιωματικών να στερείται επαρκούς εκπαίδευσης. Κι όμως, την εποχή του Τρίτου Συνασπισμού, οι Αυστριακοί διέθεταν μερικές από τις καλύτερες μονάδες ιππικού στην Ευρώπη. Ωστόσο, ο Ναπολέων ήταν υπέρμαχος των αποφασιστικότητας. Οι τακτικές του χαρακτηρίζονταν από ταχύτητα, σιγουριά, απλότητα, και συχνά τόλμη. Η Μεγάλη Στρατιά (Grande Armée) του αριθμούσε περίπου 210.000 άνδρες την εποχή της εκστρατείας της Ουλμ, και διαιρούνταν σε επτά σώματα στρατού. Εξασφάλισε επίσης σημαντικές εφεδρείες ιππικού, με μικτές μεραρχίες δραγόνων και θωρακοφόρων. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα που διέθετε ο γαλλικός στρατός ήταν το καλά εκπαιδευμένο σώμα αξιωματικών. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, ήταν βετεράνοι - είχαν υπηρετήσει στους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης που είχαν προηγηθεί. Πέρα από αυτό, ο γαλλικός στρατός ήταν άρτια εξοπλισμένος και εκπαιδευμένος.

Καθώς οι κινήσεις στη στεριά προχωρούσαν, ο αυστριακός διοικητής κατάστρωσε τη δική του στρατηγική. Θεωρώντας την ορεινή περιοχή του Μέλανα Δρυμού στη νότια Γερμανία ως το πιο πιθανό δρομολόγιο που θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί ο Ναπολέων, εστίασε την άμυνά του στα αυστριακά σύνορα εκεί. Γνώριζε ότι οι πιθανότητές του ήταν μηδαμινές όταν θα αντιμετώπιζε τον Ναπολέοντα, καθώς ο στρατός του αριθμούσε μόλις 23.000 άνδρες. Έτσι, επέλεξε την άμυνα, και γι' αυτό διάλεξε την στρατηγική πόλη της Ουλμ. Εκεί, έλπιζε να αναχαιτίσει τη γαλλική προέλαση - εφόσον ερχόταν - και να κρατήσει αρκετά, μέχρι να φτάσουν οι ρωσικές ενισχύσεις. Οι τελευταίες προχωρούσαν κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Κουτούζωφ. Όμως υπήρχε ένα σημαντικό σφάλμα στο αυστριακό σκεπτικό. Καθώς, στις προηγούμενες συγκρούσεις - του 1796 και του 1800 - ο Ναπολέων εστίασε την προσοχή του στην Ιταλία, η αυστριακή διοίκηση τοποθέτησε την πλειονότητα των στρατευμάτων της εκεί, πιστεύοντας ότι οι Γάλλοι θα εξαπέλυαν επίθεση πάλι εκεί για τρίτη φορά. Ωστόσο, ο Ναπολέων δεν ήταν τόσο άπειρος διοικητής, όσο νόμιζαν.

Οι προθέσεις του ήταν λοιπόν οι εξής: τα επτά σώματα της Μεγάλης Στρατιάς - 210.000 στρατιώτες - να κινηθούν προς την ανατολή, ελπίζοντας να περικυκλώσουν τις αυστριακές δυνάμεις που ήταν κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Μακ. Για να καμουφλάρει και να κρύψει τις κινήσεις του, στηρίχθηκε στον στρατάρχη Μυρά, το ιππικό του οποίου θα μπέρδευε τους Αυστριακούς, δίνοντάς τους την εντύπωση ότι ο Ναπολέων στην πραγματικότητα προχωρούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Και εντωμεταξύ, ασφάλισε επιδέξια όλα τα αδύνατα σημεία του: Η Βουλώνη στα παράλια της Γαλλίας ασφαλίστηκε από πιθανή βρετανική εισβολή, τα αυστριακά στρατεύματα στην Ιταλία απασχολήθηκαν και κρατήθηκαν εκεί, και το ίδιο συνέβη με τις δυνάμεις στη Νάπολη. Επίσης, οι καλές γραμμές επικοινωνίας και η αποτελεσματική αναγνώριση έκαναν την εκτέλεση αυτού του σχεδίου ακόμη πιο εύκολη.

Εδώ, είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι αυτές οι κινήσεις είναι μεγάλης κλίμακας. Καθώς διαβάζετε αυτές τις σειρές, μπορείτε να πάρετε μια ιδέα ενός ελιγμού μικρής κλίμακας. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν έτσι τα πράγματα: στις ενέργειες αυτές συμμετείχαν χιλιάδες επί χιλιάδων ανδρών, και περιλάμβαναν στρατηγικές παρατάξεις και κινήσεις που εκτείνονταν σε δεκάδες χιλιόμετρα, καθώς και πλήθος πόλεων σε θέσεις-κλειδιά για μία επιχείρηση. Αυτή ήταν η "μεγαλεπήβολη στρατηγική" της ναπολεόντειας εποχής. Εξάλλου, η πραγματοποίηση ελιγμών με δύναμη 210.000 ανδρών χρειάζεται όντως κάποιον χώρο.

Η δράση που ακολούθησε ήταν κλασικό παράδειγμα αποτελεσματικών ελιγμών και περικύκλωσης. Ο Ναπολέων στηρίχθηκε σε μία ταχεία προέλαση με ξέφρενο ρυθμό, την οποία συνέχισε, συχνά υπερβαίνοντας τις δυνατότητες του πεζικού. Παρ' όλα αυτά, αυτό του επέτρεψε να πραγματοποιήσει με επιτυχία έναν μεγάλο κυκλωτικό ελιγμό, γυρίζοντας πίσω από τα νώτα του αυστριακού στρατού του στρατηγού Μακ, και αιχμαλωτίζοντάς τον στις 20 Οκτωβρίου 1805. Σε ολόκληρη της εκστρατεία της Ουλμ, η οποία κράτησε μόλις 25 ημέρες, οι Γάλλοι αιχμαλώτισαν περίπου 60.000 αυστριακούς στρατιώτες. Η σύγκριση των απωλειών παρουσίαζε επίσης μεγάλη διαφορά: οι Γάλλοι είχαν 2.000 νεκρούς και τραυματίες, ενώ οι Αυστριακοί κοντά στους 60.000. Ο Ναπολέων μπορούσε επίσης να στηριχθεί στους εξαιρετικά ικανούς στρατηγούς τους δηλαδή τον στρατάρχη Μυρά και τον στρατάρχη Νε, και επίσης τον στρατάρχη Νταβού. Το κίνητρο, οι γρήγορες κινήσεις, και η αξιοπιστία τους οδήγησαν την εκστρατεία της Ουλμ σε βέβαιη επιτυχία.

Ωστόσο, ακόμη και αν ολόκληρος ο αυστριακός στρατός κάτω από τις διαταγές του Μακ αιχμαλωτιζόταν, εξακολουθούσε να παραμένει η απειλή του ρωσικού στρατού που κατέφθανε κάτω από τις διαταγές του Κουτούζωφ. Αυτή η μεγάλη δύναμη συνέχιζε να βρίσκεται κοντά στη Βιέννη στην Αυστρία, επιχειρώντας να ενώσει τα απομεινάρια του αυστριακού στρατού, και να λάβει περαιτέρω ενισχύσεις. Σε αυτήν ακριβώς την κρίσιμη στιγμή, απέδωσε η αποφασιστικότητα και η επιμονή του Ναπολέοντα: συνέχισε τις προελάσεις του, κατέλαβε τη Βιέννη, και προχώρησε για να αντιμετωπίσει τους Ρώσους.