Czytaj książkę: «Quran hekayətləri»

ÖN SÖZ

İlahi kitabların sonuncusu və ən möhtəşəmi – İslam mədəniyyətinin müqəddəs yazı abidəsi Qurani-Kərimin müəyyən bir hissəsini folklor süjetləri və ulu peyğəmbərlərin həyatlarına aid qissələr – hekayətlər təşkil edir. Tarixi gerçəklikləri əks etdirən bu əbədi parçalar insanlara yüksək bəşəri hisslər aşılayır, onları düzlük və paklığa, daxili zənginlik və mənəvi ucalığa səsləyir. Böyük əhəmiyyət daşıyan bu qissələr yüzilliklər boyu Yaxın və Orta Şərq xalqlarının zəngin ədəbiyyat xəzinəsi üçün tükənməz qaynaq olmuşdur.

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində də Qurani-Kərimin yeri ölçülməz dərəcədə böyükdür. Klassik şair və yazıçılarımızın demək olar ki, hamısı bu müqəddəs, qutsal kitaba dönə-dönə üz tutmuş, ondan bəhrələnmişlər. Klassik ədəbiyyatımızda bol-bol işlənən "Nuhun gəmisi", "İbrahimin dəyanəti", "Nəmrud odu", "Yaqub həsrəti", "Yusif gözəlliyi", "Süleyman hikməti", "Qarun sərvəti", "Əyyub dözümü", "Musanın əsası", "Zəmzəm suyu", "İsgəndər səddi" kimi ifadələr Quranda olan hekayətlərlə bağlıdır.

Görkəmli İran alimi Sədrəddin Bəlağinin "Quran qissələri” – “Quran hekayətləri" kitabı çağdaş oxucularda bu müqəddəs kitabdakı hekayətlər haqqında düzgün və dolğun təsəvvür yaratmaq məqsədilə qələmə alınmışdır.

Kitab iki hissədən ibarətdir. Onun həcmcə daha böyük olan birinci hissəsini Quran hekayətləri təşkil edir. Müəllif Qurandakı məlum süjetləri yazıçı təxəyyülü ilə oxunaqlı, maraqlı bir şəkildə, yüksək bədii üslubda, qısa və yığcam qələmə almışdır. Hekayətlər tarixilik baxımından böyük bir dövrü əhatə edir: bəşərin ulu babası Adəm peyğəmbərin macərası ilə başlayır və dünyanın sonuncu peyğəmbəri Həzrət Məhəmmədin (s.) doğum ilində baş vermiş "Əshabi-fil" hadisəsi ilə bitir. Hər bir hekayətin başlanğıcında onun Qurani-Kərimin hansı surəsindən götürüldüyü qeyd olunur və ayələrin sıra sayları ilə göstərilir. Hekayətlərin böyük bir qismini ulu peyğəmbərlərdən İbrahim peyğəmbərin, Yusif peyğəmbərin və Musa peyğəmbərin başına gələn əhvalatlar təşkil edir.

Sözsüz ki, Quran hekayətləri içərisində "Yusifin hekayəti" öz şirinliyi və həzinliyi, canlılığı və yanıqlığı ilə seçilir. Burada peyğəmbərlərlə yanaşı hökmdarların, adi insanların, hətta dustaqların da həyatı təsvir olunmuş, insan övladının yüksək bəşəri əxlaqı, adi duyğu və hissləri ifadə edildiyi kimi, onun çirkin əməlləri, paxıllıq və xəyanəti də göstərilmiş və pislənmişdir. Qədim bir təfsirdə deyildiyi kimi, Yusif qissəsində heç bir hekayətdə rast gəlinməyən qırx hikmət vardır. Elə buna görə də Uca Tanrı Yusif qissəsini "Əhsənül-qisəs" (Hekayətlərin ən yaxşısı) adlandırmışdır. Təsadüfi deyil ki, bu qissə hələ orta yüzilliklərdə bir çox Şərq şair və ədibləri üçün ilham mənbəyinə çevrilmiş, ölməz bədii sənət nümunələrinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Yusif mövzusunda qələmə alınmış bədii əsərlər içərisində türkdilli şairlərdən Əlinin (XIII əsr) "Qisseyi-Yusif", Yusif Məddahın (XIV əsr), Suli Fəqihin (XIV əsr), Şəyyad Həmzənin (XIV əsr), Xətai Təbrizinin (XV əsr) "Yusif və Züleyxa" poemaları xüsusi yer tutur. Böyük Füzuli də bu mövzuya biganə qalmamış və "Hədiqətüs-süəda" (Xoşbəxtlər bağçası) adlı əsərinin ən böyük fəslini Yusifin iztirablarına həsr etmişdir. S.Bəlaği gözəllik, sədaqət rəmzi olan Yusif peyğəmbərin başına gələnləri olduqca təsirli bir dillə, canlı şəkildə, böyük ustalıqla qələmə almışdır. Eyni sözləri müəllifin zəngin qaynaqlar əsasında işlədiyi başqa hekayətlərə də aid etmək olar. Fikrimizcə, bu hekayətləri oxuduqdan sonra Qurandakı bir sıra incə mətləblər oxucular üçün daha aydın, daha anlaşıqlı olacaqdır. Bu baxımdan kitabın ikinci hissəsi olan "Lüğət"in xüsusilə böyük əhəmiyyəti vardır. Ensiklopedik mahiyyət daşıyan bu zəngin lüğətdə Quranda adı çəkilmiş, haqqında danışılmış peyğəmbərlər, hekayətlərdəki ayrı-ayrı surətlər, təsvir olunmuş hadisələr, onların cərəyan etdiyi yerlər haqqında məlumat verilir, ayrı-ayrı dini məfhum və anlayışların mahiyyəti yığcam şəkildə açıqlanır. Lüğətdə "Atəş", "Axirət", "Asiman", "Qiyamət", "Büt", "Xuda" başlıqlı yazılar mövzunun dolğun və dərin izahı ilə seçilir və müəllifin bu sahədə yetkin və nüfuzlu bir alim olduğunu göstərir. Bütövlükdə maraqla oxunan və müstəqil elmi-kütləvi araşdırma təsiri bağışlayan bu yazılar içərisində "Zülqərneyn" xüsusi yer tutur. Müəllif burada Quranda adı çəkilmiş Zülqərneynin indiyədək Makedoniyalı İsgəndər kimi qəbul olunmasını yanlış hesab edir və zəngin dini, elmi ədəbiyyata əsaslanaraq göstərir ki, "ikibuynuzlu" bu "cahangir" heç də İsgəndər yox, məşhur İran hökmdarı Kuroşdur. Sözsüz ki, Bəlağinin bu hökmündə müəyyən dərəcədə fars təəssübkeşliyi özünü açıq-aşkar göstərsə də, hər halda müəllifin Zülqərneyn haqqında irəli sürdüyü fikirlər yeni və ağlabatandır.

Müəllif kitabın "Lüğət" hissəsində yeri gəldikcə Qurandan çoxlu ayələr və misallar gətirmiş və onların izahını vermişdir. Həmin ayələri dilimizə çevirərkən biz bu izahlarla yanaşı Quranın türkcə məalından və ruscaya tərcüməsindən də bəhrələnmişik.

"Quran hekayətləri”nin lüğətindəki ayrı-ayrı mövzuların izahında müəllif yeri gəldikcə Şərqin bir sıra tanınmış Quran təfsirçilərinə, görkəmli tarixçi və filosof alimlərinə üz tutmuş, öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün onların əsərlərindən nümunələr gətirmişdir. Bu təfsirçilərin çoxu heç şübhəsiz, fars oxucularına yaxşı bələd olduğundan Sədrəddin Bəlaği onlar haqqında heç bir məlumat verməmişdir. Biz isə həmin müəlliflər haqqında geniş oxucu kütləsini nəzərə alaraq qısa qeydlər verməyi məqsədəuyğun bildik. Qeyd edək ki, Sədrəddin Bəlaği ayrı-ayrı müəlliflərin adını tam şəkildə vermədiyindən onların bir neçəsi haqqında məlumat əldə edə bilmədik. İbn Sina, Əbu Reyhan Biruni, İbn Xəldun kimi görkəmli şəxsiyyətlər haqqında isə onların məşhurluğunu nəzərə alaraq qeydlər verməyi artıq hesab etdik.

Lüğət ümumi tədqiqat işinin tərkib hissəsi olduğundan onun fars əlifbasına uyğun olaraq orijinalda olan ardıcıllığını saxlamağı məsləhət bildik.

Sədrəddin Bəlağinin “Quran hekayətləri” kitabı İranda yazıldığı gündən geniş şöhrət qazanmışdır. Təkcə bunu xatırlatmaq kifayətdir ki, kitab yalnız 1950-1955-ci illər arasında İranda kütləvi tirajla on dəfə çap olunmuşdur. Müəllifin çoxsaylı əsərləri sırasında İranda dəfələrlə çap olunmuş "Bürhani-Quran" (Quranın dəlilləri), "Ədaləti-qəza dər İslam" (İslamda hökmün ədaləti) adlı kitabları da məşhurdur.

Sədrəddin Bəlaği "Quran hekayətləri" kitabına yazdığı qısa "Ön söz"ündə qeyd edir ki, bəşər övladının enişli-yoxuşlu həyatını əks etdirən bu dəyərli və ibrətli hekayətlər bugünkü insanların da həyat yoluna işıq salmalı, onlar üçün əvəzsiz örnək olmalıdır. Biz də kitabın tərcüməsini bitirib onu çapa təqdim edəndə bu fikrə qoşularaq ümid etdik ki, Sədrəddin Bəlağinin "Quran hekayətləri" kitabının dilimizə tərcüməsi Azərbaycan oxucuları, xüsusilə də ədəbiyyatşünaslar, islamşünaslar üçün faydalı olacaq və rəğbətlə qarşılanacaqdır. Heç şübhəsiz, yenidən nəşrə hazırlanan bu kitab müstəqillik illərində dünyaya gəlmiş gənc nəslin mənəvi tələbatının ödənilməsinə xidmət etməsi ilə yanaşı, onların əxlaq normaları çərçivəsindəki təlim-tərbiyə prosesi üçün də əvəzsiz mənbə olacaqdır.

Möhsün Nağısoylu

ADƏM¹

Allah-Taala yeri iki günə² yaradıb onu böyük dağlarla möhkəmlətdi. Yer sakinlərinin bütün ehtiyaclarını isə dörd günə hazır etdi. Sonra qaza oxşar bir maddə ilə yeri işıqlandırıb göyü yaratmağa başladı və hər ikisini öz iradə dairəsinə daxil etdi. Daha sonra dua oxuyan, ibadət edən mələkləri yaratdı. Sonra iradəsi və hikmətinin tələbi ilə Adəmi və onun nəslini yaratmaq üçün mələklərə belə bir xəbər göndərdi: "Elə bir yeni məxluq yaradacağam ki, yer üzündə xəlifəm olsun, orada məskən salıb nəsli hər bir yana yayılsın, torpaqda bitənlərdən yeyib onun təkindəki nemət və bərəkətləri üzə çıxarsın". Mələklər yeni yaradılacaq xilqətin təbiətindəki hikməti və Tanrının onu yer üzünə xəlifə təyin edəcəyini bilmirdilər. Allah-Taala mələklərə onu da bildirdi ki, yeni yaranacaq məxluqun böyük bir qismi dindarlıq və ibadətə, itaət və dua etməyə mələklər qədər can atmayacaqlar. Ona görə də mələklər Allaha üz tutub söylədilər: "Yer üzündə fitnə törədən, qanlar tökən bir kəsimi xəlifə yaradacaqsan? Axı biz dua oxuyur ibadət edirik!"³

Bu anda Allah-Taalanın cavabı onları heyrət və şübhədən qurtardı. Cavabın xülasəsi belə idi: "Siz bu məxluqun sirrindən xəbərsizsiniz və mənim bildiyimi siz bilmirsiniz". Sonra mələklərə buyurdu: "Adəmə səcdə etməyə hazır olun. İndicə Adəmin bədənini düzəldib ona can üfürəcəyəm".

Tanrı Adəmin bədənini gildən yaradıb ona can üfürdü. Onun bədəninə həyat nəsimi dəydi, iradəsi və hissləri fəaliyyətə başladı. Sonra Allah-Taala ona mərifət və nemət bəxş etdi. Öz nurundan ona bir işıq və aydınlıq saçaraq yaradılmışların adlarını və sirlərini öyrətdi. Sonra yer üzündəki məxluqların şəklini təsvir edərək mələklərin zəifliyini, biliklərinin nöqsanlı olduğunu bildirmək və Adəmin üstünlüyünü anlatmaq üçün buyurdu: "Əgər düz deyirsinizsə, bu məxluqların adlarını və sirlərini mənə söyləyin". Mələklər bu imtahan qarşısında şaşqın qalıb cavab verə bilmədilər. Onlar əlacsız qalaraq acizliklərini, elm və mərifətdə bacarıqsızlıqlarını etiraf edib dedilər: "Biz Səndən öyrəndiyimizdən başqa heç nə bilmirik. Əsl alim və bilici Sənsən". Adəmin isə mənəvi nemət mənbəyindən feyziyab olmaqda, İlahi elminin nurundan bəhrələnməkdə istedadı var idi. O, yaradılmışların adlarını öyrənmiş, sirlərini dərk etmişdi. Odur ki, Allahın əmrilə yaranmışlar haqqında bildiklərini mələklərə söylədi və bu yolla İlahinin yaradıcı mövqeyinin hikmətini açıb dedi.

Bu anda Tanrı mələklərə buyurdu: "Məgər sizə demədim ki, göylərin, yerin sirlərini bilirəm və sizin aşkar və gizlin işlərinizə bələdəm".

Mələklər Adəmin biliyini, yaranışındakı sirri anlayıb onun seçilməsindəki hikməti bildilər. Belə olduqda Tanrı mələklərə buyurdu ki, Adəmin tutduğu məqamın etirafı kimi ona səcdə etsinlər. Lakin mələklərin cərgəsində olan şeytan dikbaşlığına və yersiz məğrurluğuna görə Tanrı fərmanından boyun qaçırdı. Allah-Taala şeytanı töhmətləyib buyurdu: "Sənə nə mane oldu ki, mənim öz rəhimli əlimlə yaratdığım məxluqa səcdə etmədin?"

Şeytan dedi: "Mən mənşə və mahiyyətcə Adəmdən üstünəm və heç kəs mənimlə bərabər ola bilməz. Heç bir varlıq mənim uca rütbəmə çata bilməz. Mən odun yanar cövhərindən yaranmışam, o isə qara gil tərkibindən. Ona görə də mənə yaraşmaz ki, ona səcdə edəm".

Allah-Taala şeytanı itaətsizlik və dikbaşlığına görə cəzalandıraraq dedi: "Səadət behiştindən çıx. Sən yanımdan qovulursan və Qiyamət gününədək lənət və nifrətə layiq olursan".

Şeytan öz Tanrısından xahiş etdi ki, Qiyamət gününədək ona ömür versin. Allah-Taala onun xahişini qəbul etdi. Elə ki, şeytanın istəyi yerinə yetdi, o, nankorluq edərək İlahi lütfünə görə minnətdarlığını bildirmədən ədəbsizliklə dedi: "İndi ki, məni yoldan azdırdın, sənin haqq yolunda Adəmi və nəslini izləyib onları yoldan çıxarmağa çalışacağam. Öndən və arxadan, sağdan və soldan onların qəsdinə duracağam və görəcəksən ki, onların çoxu minnətdarlıq şərtinə əməl etməyəcəklər".

Allah-Taala şeytanı alçaqlıq və dikbaşlığına görə öz dərgahından qovub dedi: "Özün üçün seçdiyin yolla get və bəndələrimdən hansı birinə gücün çatsa, bildiyini et. Atlı və piyada qoşununu onların üstünə sal, mal və övladlarına şərik ol. Yalan vəd və xam xəyallarla onları alçalt. Ancaq imkan verməyəcəm ki, möhkəm iradəli və ağıllı bəndələrimə əlin yetişsin, onlar üzərində qələbə çalasan. Onların ürəkləri səndən dönüb, qulaqları sənin sözlərinə bağlanıb. Adamları yoldan çıxarmaq, aldatmaq haqqındakı qərarın isə cavabsız qalmayacaqdır. Onun ağır cəzasını alacaqsan. Səni və sənin yoluna düşənləri cəhənnəmə dolduracağam".

Allah-Taala beləliklə, şeytanı öz lütf və nemətindən məhrum etdi. Adəmlə arvadına isə behiştdə yer verib onları şeytanın hiyləsindən xəbərdar edərək bildirdi: "Şeytanın sözlərinə qulaq asmağı sizə qadağan edirəm, yoxsa behiştdən qovular və onun nemətlərindən məhrum olarsınız". Allah-Taala Adəmlə Həvvaya behiştin bütün nemətlərindən istifadə etməyə icazə verdi. Yalnız bir ağacın meyvəsinə yaxınlaşmağı qadağan edərək bildirdi ki, əgər o ağacdan çəkinsələr, onlar üçün hər cür nemət hazır olacaq. Heç bir korluq çəkmədən, xəstəlik və susuzluq nə olduğunu bilmədən behiştdə ömür sürəcəklər.

Adəm behiştdə məskən salıb onun nemətlərindən feyziyab oldu. O, ağacların arasında gəzir, onların kölgəsində dincəlir, güllərdən dərir, iyləyir, meyvələrindən yeyir və bağdakı dadlı sulardan içirdi. Həvva da Adəmlə bərabər bütün bu nemətlərdən faydalanırdı.

Adəm və Həvva bir müddət beləcə səadət içində yaşadılar. Onların bu xoşbəxt həyatı şeytanın ürəyinə, gözünə tikan kimi batırdı. Axı o, düşmənini xoşbəxt, özünü isə qaragünlü görürdü. Odur ki. Adəmdən intiqam almaq və onu behiştin nemətlərindən məhrum etmək fikrinə düşdü. Şeytan öz qərarını yerinə yetirmək üçün hiylə ilə behiştə girib məsləhətçi donunda Həvvanın yanına gəldi. Şeytan əvvəlcə Adəmlə Həvvaya hər cür mehribanlıq göstərdi, sonra isə onları bu nemət və səadətin yox olacağı ilə qorxudaraq dedi: "Allahın bu ağacı sizə qadağan etməsinin sirri yalnız bundadır ki, əgər ondan istifadə etsəniz, ya mələk olacaqsınız, ya da əbədilik behiştində qalacaqsınız".

Şeytan öz şirnikdirməsini beləcə davam etdirirdi. O, Adəmlə Həvvaya təsir edə bilməyəcəyini görüb ümidsiz halda and içərək dedi: "Mən sizin etibarlı məsləhətçinizəm və əsla ziyanınızı istəmərəm. Sizdən intiqam almaq niyyətim də yoxdur". Şeytan o qədər dil tökdü ki, Adəmlə Həvva bir gün əllərini həmin ağacın meyvəsinə buladılar.

Adəmlə Həvva şeytanın hiylə toruna düşdükdə Allah-Taala onları behişt nemətindən məhrum edib buyurdu: "Məgər mən sizə bu ağacı qadağan edib deməmişdim ki, şeytan sizin açıq-aşkar düşməninizdir?"

Adəmlə Həvva tutduqları işdən peşman olub dedilər: "Ya Rəbb, biz özümüzə zülm etdik. Əgər bizə rəhm edib mərhəmət göstərməsən, şəksiz ki, ziyankarlardan olacağıq".

Allah-Taala buyurdu: "Behiştdən çıxın, siz yer üzündə məskən salacaq və Qiyamət gününədək bir-birinizə düşmən olacaqsınız".

Sonra Allah-Taala rəhmə gəlib Adəmlə Həvvanın tövbəsini qəbul etdi. Adəmlə Həvva tövbələrinin qəbul olunmasına sevinib ümid etdilər ki, behiştdə qalıb yenə də onun nemətlərindən bəhrələnəcəklər. Ancaq Allah-Taala onların ürəklərindən keçənləri bilib buyurdu ki, behiştdən çıxsınlar. Tanrı Adəmlə Həvvaya xatırlatdı ki, onlarla şeytan arasındakı bu düşmənçilik beləcə davam edəcəkdir. Buna görə də onun fitnə-fəsadına uymasınlar, İlahi göstərişinə əməl etsinlər.

Tanrı Adəmə yer üzündə yaşamaq qayda-qanununu öyrətdi və onun ürəyində ümid işığı yandırdı. Ona xəbər verdi ki, xoşbəxt günlərin, əziyyətsiz rahatlıq dövrün keçdi, indi behiştdən çıxandan sonra həyatının xüsusi bir mərhələsinə qədəm qoyursan. Qarşında iki yol vardır: Biri doğru yoldur, o biri çaşqınlıq yolu. Biri imandır, o biri dinsizlik. Biri kimsəni xilas etməkdir, o biri kiməsə zərər yetirməkdir. Odur ki, kim İlahi qayda-qanununu gözləsə, onun düzgün yolu ilə getsə, şeytanın azdırması və şirnikdirməsindən əsla qorxusu yoxdur. Ancaq Allahdan üz döndərib, Onun yolundan çıxanlar çətinliyə və bədbəxtliyə düşəcək, elə şəxslərdən olacaqlar ki, dünyada özlərini yaxşı adam saysalar da, həyatdakı bütün səyləri əyriliyə və yolazmaya yönələcəkdir.

ADƏMİN OĞLANLARI⁴

Bəşər bağçasının ilkin qönçələri açılırdı. Adəmlə Həvvanın həyatı çoxlu əzablardan, sonsuz əziyyətlərdən sonra öz yoluna düşməyə başlayırdı.

Həvva iki dəfə doğdu və dünyaya dörd övlad gətirdi. Birinci dəfə Qabil və bacısı, ikinci dəfə isə Habil və bacısı dünyaya göz açdılar. Adəmlə Həvva əziz övladlarının dünyaya gəlişindən şad olub sevindilər. İllərlə ağladığından, ruzigarın acısını daddığından sonra onların həyat üfüqündə ümid qığılcımları parladı, ürəklərində şadlıq və sevinc hissləri baş qaldırdı.

Övladlar mehriban ata və ananın məhəbbətlə dolu qucağında boy atıb, saflıq duyğuları ilə böyüdülər. İllər ötdü, övladlarının həyatına təravət və cavanlıq gücü gəldi. Qızlar qadınlıq həddinə çatdılar, oğlanlar isə ruzi qazanmaq, yemək əldə etmək üçün çalışdılar. Qabil əkinçiliyə girişdi, Habil isə qoyun otarmağa başladı. Bu yolda Adəmin xoşbəxt ailəsinin dolanışığı və səadəti təmin edilmiş oldu. Yaşayış qaydalarının, təbiət qanunlarının tələbi ilə oğlanlarda cinsiyyət duyğuları baş qaldırdı. Qabillə Habil hər biri özünə həyat yoldaşı axtarmağa başladı. Oğlanlar bu yolla ürəklərini şad etmək, əzablı həyatdan qurtularaq məhəbbətin qoynunda yaşamaq istədilər.

İlahinin əzəli iradəsilə Adəm övladı ruzisini alın təri ilə ələ gətirməlidir. Əkinçilərin qabarlı əlləri ilə torpağın təmasından yer üzünün sərvəti artmalı və Adəm övladları törəyib çoxaldıqca onlarda yeni-yeni duyğu və hisslər yaranmalı idi. Xoşbəxtlik və bədbəxtlik, xeyir və şər ortaya çıxmalı və insanlar həyat meydanını bəzəməli idilər. Buna görə də Tanrı bəşərin atası Adəmə bu vəhyi göndərdi: "Oğlanlarından hər birini o birinin bacısı ilə evləndir. Qoy onlar həyata vurulub rüzgarın əzablarına hazır olsunlar".

Adəm İlahinin sifarişini oğlanlarına bildirdi. O, ümidvar idi ki, oğlanları bu işdə Tanrı buyruğuna əməl edəcək və göstərişindən boyun qaçırmayacaqlar. Şübhəsiz ki, Qabilin dikbaşlığı və macəraçılığı olmasaydı, mehriban atanın arzusu yerinə yetəcəkdi.

İnsanın təbiətində özünüsevərlik, hərislik və tamah hissləri var. Ona görə də hər kəs gərək dikbaşlıq və tərslik etməsin, güclü nəfsini öldürsün, ağlı hisslərdən üstün tutsun. Belə şəxsi Allah hər iki dünyada əziz və möhtərəm tutacaq. Əksinə, kim ki, öz nəfsinə uyub hisslərinin cilovunu əldən versə, hökmən ziyana düşəcək. Belə adamların yaraşmaz hərəkətləri, murdar əməlləri yalnız öz nəzərlərində gözəl görünür.

Bu, həmişəlik dünyada qalan, əlamətləri bəşər həyatında görünən əzəli qanun və əbədi qaydadır.

Adəm İlahi buyruğunu oğlanlarına çatdırdıqda Qabil özündən çıxıb atasının iradəsinə qarşı baş əymədi. Axı qardaşının qismətinə düşən qız ona çatan qızdan daha gözəl idi. Odur ki, bu qərarla razılaşmayıb öz cütü ilə evlənməyi daha layiq bildi.

Sifətin gözəlliyi, bədənin yaraşığı elə bir qorxunc tufandır ki, bəşər əhlini yerindən oynadır və şəhvət toz-torpağını ağlın gözünə səpir. İnsanı ölüm və fəlakət uçurumuna atan, onu rüsvayçılıq bataqlığına salan belə tufanlar nə qədər çoxdur! Gözəllik burada iki qardaş arasında uçurum və ixtilaf yaratdı. Nəticədə onların biri atasının sözündən çıxdı və onun arzusunu gözündə qoydu.

Adəm əsla gözləmədiyi bir sıxıntıya düşüb çaşbaş qaldı. Çünki bir yandan istəyirdi ki, oğlanlarının xahişini yerinə yetirsin, o biri yandan çalışırdı ki, iki qardaş arasındakı xoş münasibət pozulmasın. O, çıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı. Əlini göyə qaldırıb Allaha yalvardı ki, bu məsələnin həllində ona kömək etsin.

Allah-Taala vəhy vasitəsilə ona bu işin yolunu, çarəsini göstərdi. Adəm Tanrı göstərişilə oğlanlarına buyurdu ki, hər biri İlahi dərgahına bir qurbanlıq gətirsin. Hər kimin qurbanlığı qəbul olsa, istəyi yerinə yetsin. Habil qurbanlıq üçün ən yaxşı bir dəvə seçdi, Qabil isə bir azacıq buğda hazırladı. Hər ikisi ümid edirdi ki, məhz onun qurbanlığı qəbul olunacaq və bu yarışda qalib çıxacaq.

Habilin qurbanlığı qəbul olundu. Qurbanlığın qəbul olunmasının rəmzi kimi dəvəni od yandırdı. Qabilin qurbanlığı isə qəbul olunmadı, çünki qurbanlığını ürəkdən və sədaqətlə hazır etməmişdi.

Qabilin ümid şöləsi söndü. Düşmənlik və paxıllıq hissləri onun bütün ruhunu bürüdü, ürəyində qəzəb və kin alovu şölələndi. O, qardaşına hədə-qorxu gələrək dedi: "Səni öldürəcəyəm. İstəmirəm ki, sənin uğurunda öz uğursuzluğumu görəm. Öz məğlubiyyətimin əzabından, sənin qələbəndən canımı qurtarmaq istəyirəm".

Habil kədərli halda cavab verdi: "Qardaşım, yaxşısı budur ki, xəstəliyin kökünü axtarıb onu dibindən çıxarasan, özünün əxlaqi və mənəvi xəstəliyini sağaltmağa könül xoşluğu kimi bir nemətdən bəhrələnəsən. Axı sənin qurbanlığının rədd olunmasında mənim günahım yoxdur. Bu ona görədir ki, Tanrı yalnız təmiz adamların əməlini qəbul edir".

Habil o kəslərdən idi ki, Tanrı onları güclü bədən və iti ağılla mükafatlandırmışdı. Belə kəslər İlahi etimadını qoruyub saxlamış və Tanrı hikmətinin bərəkətinə nail olaraq onu əziz tutmuş, ata-anasının yolu ilə getmişdi. O, öz qismətindən razı idi və inanırdı ki, bu dünyadakı həyat keçici bir şey və davamsız kölgədir. Habil qardaşına mehribanlıq göstərir, onun pis rəftarından qorunurdu. Həmişə ona nəsihət verir, yol göstərirdi. Tanrıya arxalandığı üçün Habilin elə güclü ürəyi var idi ki, Qabilin hədəsindən, dikbaşlığından və yersiz inadından qorxmurdu. Eyni zamanda qardaşı barədə ürəyində pis hisslərə yol vermir və İlahi qismətini gözləyirdi, çünki Tanrı onun cövhərini təmizlik və paklıqdan yoğurmuşdu. Buna görə də o, yeri-göyü Yaradandan qorxur və Onu razı salmağa çalışırdı.

Habil qardaşına nəsihət edərək dedi: "Qardaşım, yaxşı fikirləş. Sən düz yoldan azmış, haqq yolundan çıxmısan. Yaxşısı budur ki, Allahdan mərhəmət istə və azğınlıq yolundan qayıt. Yox, əgər qərarın qətidirsə və fikrindən dönmək istəmirsənsə, onda mən gərək öz işimi Tanrıya tapşıram ki, günaha batmayam və itaətsizlik etmiş olmayam. Sən də günah altında qalıb cəhənnəm əhlindən olasan. Əlbəttə ki, günahkarların cəzası elə budur".

Qardaşlıq mərhəməti Qabilin qəlbində şölələnmiş paxıllıq və həsəd alovunun qarşısında təsirsiz qaldı. Aralarındakı keçmiş mehribanlıq və məhəbbət ürəyindəki qəzəb alovunu söndürə bilmədi, Allah qorxusu ata-ana haqq-sayı Qabilin şəhvət və nəfs tufanına müqavimət göstərə bilmədi. Axırda intiqam və ədavət, paxıllıq və həsəd hissləri Qabilin bütün vücudunu bir anda qorxunc tufan kimi bürüyüb gözlərini bağladı, ağlını əlindən aldı. Habil öz qanına boyandı, soyuq, cansız bədəni Qabilin qabağında torpağa düşdü.

Habilin cavan ömrü qırıldı, ömür çırağı söndü və Adəmin həyat üfüqündəki ümid ulduzu kimi qaranlıqlara düşdü. Qoca ata əziz oğlundan bir xəbər tutmaq üçün ora-bura qaçır, onu tapıb yanar ürəyinin yarasını söndürmək istəyirdi. Ancaq Habili nə qədər axtardısa da, ondan bir soraq tapmadı. Qabildən qardaşını soruşduqda o, sərt və qaba şəkildə dedi: "Mən onun gözətçisi deyildim! Sən onu mənə tapşırmamışdın!" Adəm bildi ki, oğlu öldürülüb. O, susub qəm-kədər yanğısını içində saxladı.

Habil yer üzündə öldürülən ilkin kəs idi. Qabil buna qədər dəfn görmədiyi üçün bilmirdi ki, qardaşının meyidini necə basdırsın, onu gözünün qabağından necə yox etsin. Bir müddət Habilin meyidini çiynində gəzdirdi, pərişan halda özünü ora-bura vurdu. Qabilin nəfsi və ağlı, arzusu və vicdanı arasında güclü bir təlatüm yaranmış, rahatlığı və yuxusu ərşə çəkilmişdi. O, ağır sarsıntı keçirirdi.

Qabil bərk yorulduğundan dizi üstə oturdu. Qardaşının meyidi hələ onun çiynində idi. Nəhayət, o təmiz, pak bədənə İlahinin rəhmi gəldi. Gələcək insanlara yol göstərmək və adəmlə oğlanlarının kəramətini qorumaq üçün Allah-Taala o dikbaş və yelbeyin oğlana çətin və xoşagəlməz dərd verdi. Qabil vəhyə layiq deyildi, ona görə də Tanrı bir qarğanı ona "müəllimliyə" göndərdi ki, bəlkə xudpəsəndlik dağı bu sərt və xoşagəlməz dərs önündə uçub dağıla və Qabil bu dəyərsiz qarğa qarşısında da öz ağlının zəifliyini, idrakının sönüklüyünü etiraf edə.

Allah-Taala ona iki qarğa göndərdi. Onlar Qabilin önündə bir-birilə vuruşdular və nəhayət onlardan biri o birini öldürdü. Diri qarğa dimdiyi ilə bir çala qazıb ölü qarğanı orada basdırdı. Bu hadisəni görən Qabil qan ağladı, nalə çəkərək qışqırdı: "Kül mənim başıma! Mən heç bu qarğacan da yoxam!"⁵