Bayatılar

Bayatılar şifahi söz sərvətimizin ən qiymətli incilərindəndir. Sadəlik, yığcamlıq, dərin poetik məna bayatıları səciyyələndirən əsas xüsusiyyətlərdir.

Dörd misradan ibarət olan bayatılar aaba şəklində qafiyələnir. İraqda yaşayan azərbaycanlıların folklorunda altı misradan ibarət bayatılara – xoryatlara da təsadüf olunur. Hər misrada yeddi heca olur. Şeirin məzmunu sonuncu iki misrada açılır. Birinci iki misra, adətən, köməkçi xarakter daşıyır və şeirin poetik bitkinlyinə xidmət edir. Bayatılar çox vaxt “Mən aşiq”, “Əzizim”, “Əziziyəm”, “Eləmi” sözləri ilə başlayır. Qafiyələnmədə cinasdan – yazılışı eyni olub müxtəlif mənalar bildirən sözlərdən geniş istifadə olunur.

Azərbaycan bayatılarının bir çoxu məhəbbət mövzusundadır. Bununla yanaşı, mərdlik-namərdlik, həsrət-vüsal, vətən-qürbət və s. mövzularda da bayatılar çoxdur.

“Bayatı” sözünün etimologiyası ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi alimlərin fikrincə, “bayatı” sözü qədimilik mənası verən “boyat” sözündən yaranmışdır. Digər alimlər iddia edirlər ki, bu şeir forması Azərbaycanın Bayat qəbiləsində (Məhəmməd Füzuli bu qəbilədən olmuşdur) yarandığından belə adlanmışdır.

Dilə yatımlı və yadda qalan şeir forması olan bayatı folklor janrı olsa da, bir çox şairlərimiz öz yaradıcılıqlarında bu janra müraciət etmişlər.

DEDİM KÖNLÜM ODUN AL,
DEMƏDİM, ODA GİR YAN

 
Mən aşiq oda giryan,
Mən giryan, o da giryan,
Dedim könlüm odun al,
Demədim, oda gir, yan.
 

***

 
Bülbüllər uçdu bağa,
Qondu budaq-budağa,
Dünyada bir canım var,
Olsun yara sadağa.
 

***

 
Mən aşiq ay camala,
Yar əldən, ay, cam ala,
Götür üzdən rübəndin,
Baxım bir ay camala.
 

***

 
Əzizim nərdivana,
Ayaq qoy nərdivana,
Yar qədrini yar bilər,
Nə bilər hər divana.
 

***

 
Mən aşiqəm bir cana,
Bir cana, bir canana,
Hər yetənə can vermə,
Canı ver bir canana.
 
 
Mən aşiqəm ayına,
Bəndəm qaşın yayına,
Qorxuram kirpik çalam,
Üzündən göz yayına.
 

***

 
Əzizim gündə dara,
Zülfünü gündə dara,
Səndən əlim üzmərəm,
Çəksələr gündə dara.
 

***

 
Dağlara çən düşəndə,
Sünbülə dən düşəndə,
Ruhum qəfəsdə oynar
Yadıma sən düşəndə.
 

***

 
Aşiq minayə gələ,
Xalın minayə gələ,
Küsmüşəm, barışmaram,
Göydən min ayə gələ.
 

***

 
Gecəni dan eyləmə,
Zülfünü yan eyləmə,
Baxışına mən qurban,
Könlümü qan eyləmə.
 
 
Mən aşiq gözlərinə,
Qoy baxım gözlərinə,
Canım canına qurban,
Gözlərim gözlərinə.
 

***

 
Araz üstə, buz üstə,
Kabab yanar köz üstə,
Qoy məni öldürsünlər,
Bir alagöz qız üstə.
 

***

 
Bu dağı aşmaq olmaz,
Narıncı başmaq olmaz,
Bir quru sözdən ötrü
Yarla savaşmaq olmaz.
 

***

 
Zülfün suda mar kimi,
Oynar su damar kimi,
Sızıldatdın aşiqi,
Yağa su damar kimi.
 

***

 
Əzizim gəzər bağı,
Dost gəlib gəzər bağı,
Məhəbbət bir dəstə gül,
Açılıb bəzər bağı.
 
 
Qaşların qibləgahdı,
Qiblə desəm, günahdı,
Dağlara duman çöksə,
O da mən çəkən ahdı.
 

***

 
Aşiq gəzər dağ-daşı,
Axtarar yaşıl başı,
Can alan bir gözəlin
Sürməni neylər qaşı.
 

***

 
Çaylar təkin axmaram,
Başa həna yaxmaram,
Bir dəfə üzün görsəm,
Aya, günə baxmaram.
 

***

 
Qızıl gülü əkmərəm,
Dərib yerə tökmərəm,
Əlim zülfünə dəysə,
Şahmar olsa, çəkmərəm.
 

***

 
Qönçə idim gül oldum,
Boy atdım, sünbül oldum,
Bir dilbilməz quş idim,
Oxudum, bülbül oldum.
 
 
Əziziyəm gündə mən,
Kölgədə mən, gündə mən,
İldə qurban bir olar,
Sənə qurban gündə mən.
 

***

 
İncəsən incidən sən,
Sədəfdən, incidən sən,
Kəsərəm, dilim, səni,
Bilsəm yar incidənsən.
 

***

 
Mən aşiqəm ay bağlar,
Ay bağçalar, ay bağlar,
Qaşın, gözün təhrində
Hansı usta yay bağlar.
 

***

 
Bulaq başı toz olar,
Üstü dolu qız olar,
Əyil dəsmalın götür,
Mən götürsəm söz olar.
 

***

 
Əzizim gül üşüdü,
Şeh düşdü, gül üşüdü.
Güldün, ağlım apardın,
Bu necə gülüşüdü?
 
 
Aşiq, bu gün həzinəm,
Qəmlə dolub xəzinəm.
Mən elə oxlanmadım,
Bir də duram gəzinəm.
 

***

 
Aşiq sözün gizlədi,
Sözün düzün gizlədi.
Sən çıxdın çəmənliyə,
Lalə üzün gizlədi.
 

***

 
Aşiq sözün düz dedi,
“Gülü bağdan üz” dedi.
Xalın yeri buxaqdı,
Niyə səndə üzdədi?
 

***

 
Aşiqəm, oxusana,
Saz çalıb oxusana.
Sən bir gözəl maralsan, -
Kim vurdu oxu sana?
 

***

 
Mən aşiq güzgüsünə,
Baxdım yar güzgüsünə.
Ürəkdən bir ah çəkdim,
Az qaldı güzgü sına.
 
 
Mən aşiq, dəstə-dəstə,
Bülbül qonar gül üstə.
Məni yarla barışdır,
Nə istəsən gəl, istə.
 

***

 
Mən aşiq, aydın olsun,
Ay çıxsın, aydın olsun.
Dedilər "yarın gəlir",
Gözlərim aydın olsun!
 

***

 
Mən aşiq, yarı yandı,
Yar mənə yarıyandı.
Aşiq tonqal qaladı,
Oduna yarı yandı.
 

***

 
Mən aşiq, üzümüm yox,
Bağım var, üzümüm yox
Qəbrində bir yer eylə,
Sənsiz heç dözümüm yox.
 

***

 
Mən aşiqəm üzünə,
Heyranam qaş-gözünə.
Sən məndən əl üzməzdin,
Baxdın özgə sözünə.
 
 
Mən aşiq, naz yarıma,
Dəyməsin göz yarıma.
Sağalar xəstə könlüm,
Qovuşsa öz yarıma.
 

***

 
Eləmi, yana-yana,
Od düşər şirin cana.
Məhəbbətin zəhəri
Şərbət olar insana.
 

***

 
Eləmi, o Leylisən,
Kimə saldın meyli sən.
Sən bəyəndin, mən sevdim,
Yenə də gileylisən?!
 

***

 
Mən aşiq, boz dağları,
Bürüyüb toz dağları.
Əlin əlimə versən,
Aşaram tez dağları.
 

***

 
Əzizim, xuda səni,
Saxlasın xuda səni,
Heç yata da bilmirəm,
Görəm yuxuda səni.
 
 
Əziziyəm, dəryalar,
Nə dərindir dəryalar,
Xoş o zülfün halına,
Ağ buxaqdan tər yalar.
 

***

 
Əziziyəm, daş üstə,
Kirpik oynar qaş üstə.
Sən nə vaxt göz eylədin,
Mən demədim baş üstə?!
 

***

 
Əzizim, gözüm, neynim,
Bu dərdə dözüm, neynim?
Ah çəksəm sən yanarsan,
Qoy yanım özüm, neynim?!
 

***

 
Əziziyəm, dörd üzdü,
Dörd çalxandı, dörd üzdü.
Yardan cavab alınca,
Ürəyimi dərd üzdü.
 

***

 
Əzizim, nəçiyəm mən?
Sənə ərzəçiyəm mən.
Eşqin məni göndərib,
Demə dilənçiyəm mən.
 
 
Əzizim, bal dodağı,
Öp, qoxla al dodağı.
Elə bil, qanım içib,
Olubdu al dodağı.
 

***

 
Əzizim, alma qara,
Geyməyə alma qara.
Xəlvəti bir yar sevdim,
Saldılar qalmaqala.
 

***

 
Əzizim, badam çalar,
Bağ salan, badam çalar.
Hörüyün qırx bənd elə,
Açılar, adam çalar.
 

***

 
Əzizim, badam çalar,
Bar verib badamçalar.
Zülflərin şahmar ilan,
Dolansa, adam çalar.
 

***

 
Əzizim, o gül hanı,
Gül hanı, bülbül hanı?!
Yarı yalqız görəndə
Söz deməyə dil hanı?!
 
 
Əzizim, yaman qaşlar,
Vermədi aman qaşlar.
Sıx dursun qoy kirpiklər,
Darıxar kaman qaşlar.
 

***

 
Əzizim, yar gözünnən,
Tamahım var gözünnən.
Heç qanlı düşmənim də
Düşməsin yar gözünnən.
 

***

 
Əzizim, yada səni,
Yar salmaz yada səni.
İçmə eşq şərabını,
Yandırar bada səni.
 

***

 
Əzizim, bar düşəndə,
Dağlara qar düşəndə.
Gecələr yata bilməm,
Yadıma yar düşəndə.
 

***

 
Əzizim, coşdu neynim,
Qəm həddən aşdı, neynim?
Yenə gördüm üzünü,
Dilim dolaşdı, neynim?
 
 
Əzizim, toz ələnsin,
Kababa köz ələnsin.
Nə gözüm səni görsün,
Nə dərdim təzələnsin.
 

***

 
Əzizim, başa dəyər,
Kirpiklər qaşa dəyər.
Ağıllı, vəfalı yar
Qohum-qardaşa dəyər.
 

***

 
Əziziyəm, bağı var,
Bağında çardağı var.
Üzündə xallar qədər
Ürəyimdə dağı var.
 

***

 
Əziziyəm, gülümnən.
Gül suladım əlimnən.
Küsdürdüm, yola saldım
Bu lal olmuş dilimnən.
 

***

 
Əzizim, güldən gözəl,
Oxur bülbüldən gözəl.
Yar mənə bir gül verib,
Özü o güldən gözəl.
 
 
Əziziyəm, nə qiyam,
Zülfün eylər nə qiyam.
Sən camaldan nə qıydın,
Mən canımdan nə qıyam?!
 

***

 
Əziziyəm, gündə sən,
Kölgədə mən, gündə sən.
Can çıxar birdəfəlik,
Canım aldın gündə sən.
 

***

 
Əzizim, lalə nədi,
Əldə piyalə nədi.
Səsim eşitsə idin,
Bilərdin nalə nədi.
 

***

 
Əzizim, o da yanar,
Od düşər, oda yanar.
Mənim bu eşq oduma
Gün gələr, o da yanar.
 

***

 
Əzizim, oduna mən,
Yanmışam oduna mən.
Bilsəydim nə dindəsən,
Dönərdim o dinə mən.
 
 
Talada quzu gördüm,
Bir maral izi gördüm.
Endim bulaq üstünə,
Sevdiyim qızı gördüm.
 

***

 
Tellərin varaq-varaq,
Hayıfdı, vurma daraq.
Səndən mənə yar olmaz,
Aləmə salma soraq.
 

***

 
Teşt altında dələmə,
Qaşın bənzər qələmə.
Mən səni gizli sevdim,
Niyə dedin aləmə?
 

***

 
Sürüynən keçi gəlir,
Saymışam, üçü gəlir.
Çıxağın tamaşaya,
Yarımın köçü gəlir.
 

***

 
Sular kimi axmaram,
Başa xına yaxmaram.
Üzün görsəm bəsimdi,
Aya, günə baxmaram.
 
 
Suya gedən ikidi,
Saçı məxmər təkidi.
Allah, məni su elə,
Su gözəllər yüküdü.
 

***

 
Su gəlir axmağinən,
Daş-qaya yıxmağinən.
Yar-yardan necə doysun
İraqdan baxmağinən.
 

***

 
Əziziyəm, o yaram,
O həmdəməm, o yaram.
Gözüm sənə xor baxsa,
Barmaq salıb oyaram.
 

***

 
Əzizim, üzmə barı,
Qaş-gözün süzmə barı;
Sevməyi bacarmadın,
Dostluğu üzmə barı.
 

***

 
Əzizim, gün aşanda,
Ay doğar gün aşanda.
Günəşə gözəl derlər, -
Sən handa, günəş handa?!
 
 
Əziziyəm, düzül qal,
Suya dönüb, süzül qal.
Gedirsən yar yanına,