Czytaj książkę: «Асарлар. Махтумқули»

MUNAVVAR SHE’RIYAT

Maxtumquli (Firog‘iy) she’riyati nafaqat turkman xalqining, balki butun turkiy xalqlarning ham faxriiftixoridir. Bir necha asr bo‘ldiki, ulug‘ shoir she’riyatidan millionlab qalblar munavvar bo‘lib keladi. Dunyoviy va tasavvufiy she’riyatning benazir vakili bo‘lgan Maxtumquli she’rlari yurtimizda Ahmad Yassaviy, So‘fi Allohyor, Boborahim Mashrab, Muhammad Fuzuliy kabi shoirlar ijodiyoti qatorida sevib va ardoqlanib o‘qiladi. Elimizda bu shoir she’rlaridan hech bo‘lmaganda bir baytni yod bilmaydigan odam topilmasa kerak, desak, mubolag‘a bo‘lmas.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, Maxtumquli she’riyati bilan o‘zbek kitobxonlarini yanada yaqindan tanishtirish maqsadida bir qator zahmatkash tarjimonlarimiz mehnat qilishdi. Bu jarayon hamon davom etayotir. Chunki shoir she’riyati bamisoli bir ummondir. Hali bu shoir she’rlarini tarjima qilishda mahoratli tarjimonlar oldida katta ishlar turibdi. Bu ishlarni amalga oshirish esa tarjimondan malaka, uquvni talab etadi. Asliyatni yetarlicha anglab yetmoq uchun til bilishning o‘zi kifoya qilmaydi (afsuski, turkman tilidan deyarli bexabar bo‘lgan ayrim mutarjimlar ham Maxtumquli she’rlarini o‘girmoqdalarki, bunda yutuqdan ko‘ra kamchiliklar ko‘proq uchramoqda). Maxtumquli she’rlarini o‘zbekchalashtirish uchun kishi tasavvuf adabiyotidan, turkman tilining o‘ziga xos xususiyatlaridan, turkman xalq og‘zaki ijodiyotidan har tomonlama va chuqur xabardor bo‘lmog‘i lozim. Ana shundagina tarjima ko‘ngildagidek amalga oshishi mumkin. Tarjima ishiga kirishgan kishi Maxtumquli she’riyatining ichiga kirib bora olmasa (garchand u turkman tilini bilsa ham), u holda tarjima dag‘al qilib aytganda, “sho‘rvasining sho‘rvasining sho‘rvasi” bo‘lib qoladi. Tarjimalardagi kamchiliklar, ishkalliklar haqida goh unda, goh bunda tanqidiy mulohazalar bildirilayotganligining sababi ham shunda bo‘lsa kerak, deb o‘ylaymiz.

O‘tgan asrning oltmishinchi yillaridan buyon o‘zbek kitobxonlari Maxtumquli she’rlaridan qilingan tarjimalarni Jumaniyoz Sharipov, Ergash Ochilov, Muzaffar Ahmad, Mirzo Kenjabek kabilarning o‘girmalari orqali o‘qib keladilar. Bu mutarjimlar Maxtumquli she’riyatini qanchalik talofatlarsiz o‘zbek kitobxonlariga yetkaza oldilar – buni endi mutaxassisolimlar aytishadi. Bu yerda muhim gap shundaki, shoir she’rlari tobora va tobora o‘zbek kitobxonlari qalbiga singib, o‘rnashib borayotir. Bu esa qutlug‘ jarayondir.

Shuni alohida ta’kidlash joizki, Maxtumquli she’riyatini o‘zbekchalashtirishda surxondaryolik Shayx Abdul Mo‘min (Abdumo‘min Jumayev) hamda Jumanazar Zulpiyevlarning ham tarjimonlar qatorida o‘z o‘rni, mavqei bor. Bu tarjimonlarning asosiy yutuqlaridan biri shuki, ular turkman millatiga mansubdir. Ikkinchidan esa, ikkovlon qariyb o‘ttiz besh yildan buyon Maxtumquli she’rlarini o‘zbekchaga o‘girib keladilar.

Bu ijodkorlar tarjimasi “Kamalak” nashriyoti orqali “Bu naqldir…” (1991-yilda), O‘zbekiston YozMuvacxhtuilmarquuliyushshem’rlaasrii ” ja(2m0g0‘3a-rymiladsai)nnaosmhir iyboiltai n ocrhqoapli“ etildi. Hamkorlikdagi tarjima 2008-yilda “O‘zbekiston” nashriyoti “Saylanma” nomi bilan besh ming nusxada nashr qilindi. Maxtumquli she’riyati muxlislari uchun bir xushxabar shuki, bu ikki zahmatkash tarjimon navbatdagi kitobni nashrga tayyorlashdi. Bemalol aytish kerak: bu kitob hozirga qadar o‘zbek tilida nashr qilingan (Maxtumquli she’riyatidan) salmoqlisi va zalvorlisidir.

Shubhasiz, ushbu kitob ham ikki qadimiy millat, ikki qardosh xalq do‘stligini yanada mustahkamlashda, ularni bir-biriga yanada yaqinlashtirishda, do‘stlikbirodarlik rishtalarini mahkamroq bog‘lashda o‘ziga xos hissa bo‘lib qo‘shiladi.

Mahmud ABULFAYZ

BILSAYDING!

 
Qalam olib nomani ko‘ndararim¹ bilsayding!
Afsun urib, Hud-hudni indirarim bilsayding!
Arsh ustiga ko‘tarib mindirarim bilsayding!
To‘rt kecha, uch kun yig‘lab, tindirarim bilsayding!
Eshak minib Iysodek yeldirarim bilsayding!
 
 
Majnun kabi sahroda yig‘lab-yig‘lab kezarman,
Ko‘zim yoshin marjonday tizim-tizim tizarman,
Varqo kabi Gulshodan, o‘lib umid uzarman,
Jo‘shqin berib ishq o‘ti, qaynab-qaynab qizarman,
Shibliy kabi bir tog‘ni yondirarim bilsayding!
 
 
Hud-hud kabi Farangdan Chin-Mochinga borarman,
Bog‘ ichinda Bilqisning sochin ochib ko‘rarman,
Sulaymonning taxtidan so‘zlab-xabar berarman,
Qush qo‘nsin deb boshimga, bulbul kuyin qurarman,
Chorshanba kun chosh vaqti qo‘ndirarim bilsayding!
 
 
Surohning orqasinda Majnun qurdi joduni,
Bismilloh, deb boshladi, chaqirdi ustodini,
Haqdan g‘ayri bir kimsa eshitmadi dodini,
Qirq oshiq na’ra chekib, olovlatdi o‘tini,
Ko‘z yoshimdan suv olib, so‘ndirarim bilsayding!
 
 
Shirvonxonning savdosi, ne ajoyib savdodir,
Qildan bir yon og‘dirsa, qiyomat kun rasvodir,
Yuz yigirma saf qurlib, har safda bir g‘avg‘odir,
Oshiqliq bir jo‘shqindir, oqmas toshqin daryodir,
Bir jur’adan qirq oshiq qondirarim bilsayding!
 
 
Yetilmamish shunqorim, qamish qanot, oq turpak,
Dunyo meni toydirdi, bir yonim yetdi urpoq,
Jonon jigar tilibon, tortar, qon qo‘ymas turpoq,
Har tikandan yuz g‘affi² har qirq guldan bir yaproq,
Tog‘u toshni elayib, undirarim bilsayding!
 
 
Maxtumquli, so‘zlayur, to‘qqiz falak Zuxrasi,
Yetti yulduz qardoshi, Oyning, Kunning porasi,
Diydam nuri shu’lasi, ko‘zim oqu qorasi,
Obi-Zamzam chashmasi, Safo, Marva orasi,
Sulaymondek ahdimni sindirarim bilsayding!
 

ARSHI A’LOYA…

 
Yo Ahmad shoh, Yerda yoyilib choving³,
Oting osmon ketar – Arshi a’loya.
Kelgan navkaringdir, kelmagan – oving,
Biyiklik zinasin qil poya-poya.
 
 
Eronga qilich ur, yurit sipohi,
Boshingda berk bo‘lsin davlat kulohi,
Humoyun tog‘inda sherlarning shohi,
Go‘yo bir Nahangsan mavju daryoya.
 
 
Beshalarning ov ongdigan⁴ sherisan,
Rumiston mag‘z, bayni, devning birisan,
Zol o‘g‘lining olmos-paykon-tirisan,
Gushtosb o‘g‘li kabi uhda baloya…
 
 
Peshing Eron bo‘lsa, pushting Turondir,
Ishingdan do‘st xushvaqt, dushman hayrondir,
Iqboling ochilar, ishing davrondir,
Marhamat nazaring solsang har joya.
 
 
Firog‘iy der, qo‘llab-quvvatlab dinni,
Shohlarning shohisan, Islomning zayni,
Amringga mute’ et Eron zaminni,
Ro‘zu shab nolishim shuldir Xudoya.
 

CHILIM CHEKMAGIL

 
Joningga qasd etma dudkashim, o‘zing,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
Pandim shu – ro‘za tut, o‘qi namozing,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Chilimdan yilonlar tushar bo‘yningga,
Og‘zin ochib, «vish-sh»lab, kirar qo‘yningga,
Har zamon zahrini sochar taningga,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Vujuding tiskinar, undan qocharsan,
Suvsizlikdan zahar-zaqqum icharsan,
Ichim yondi deya, og‘zing ocharsan,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Yilon aytar: «Bu kun qocharsan mendan,
Ul Haqning amridir, ayrilmam sendan».
O‘shal vaqtda bezor bo‘larsen undan,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Yolg‘onchi dunyodan istama vafo,
O‘t yemak bo‘larmish bezavqu safo,
Dudkash ummat emas, deydi Mustafo,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Bu dunyo foniydir, bodi-zud kechar,
Ul kim oqil ersa, bil, undan qochar,
Shaytonga yo‘l berma, iymoning uchar,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Omonat joningga qilmagil tuhmat,
Izzat-qadri nedir, kel endi fahm et,
Mahshar kun ne dersan, javobingni ayt,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Iblisga yo‘l berma, yutmagil norni,
Gul deya o‘zingga ep ko‘rma xorni,
Benomuslik qilma, saqlagil orni,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Tark ayla chilimni, to‘g‘ri tur Haqqa,
Har zamon tovba deb, tutaver yoqa,
Derlar, suv bermasmish dudkashga soqqa⁵,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Ichganing zaqqumdir, yeganing o‘tdir,
Bilmassan, shaytonlar kasbingdan shoddir,
Bugun xushnud bo‘lsang, tongla hayhotdir,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Bir safar xatodan chekibdir Ali,
Sayr uchun sahroga chiqibdir vali,
Bir masjidni ko‘rib zarli-safoli,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Masjidni ko‘ribdir ajoyibzoda,
Tomosha aylabon, kirmish piyoda,
Sutuni siyomish, o‘rtanmish o‘tga,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
O‘shal damda qaytib kelmish Rasulga,
Bo‘lganin so‘ylamish sohib usulga,
«Sutuni siyomish, nadir vusula?»
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Rasul aytdi: «Ali, eshitdim so‘zing,
Sifating, surating ko‘ribdir ko‘zing,
Dudkashlik ziyondir, yiroq tut o‘zing,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Ko‘ribsan masjidni, turfa yoronmish,
Shayton bugun senga kayfni berganmish,
Aning uchun ustun o‘tgan burkanmish,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Odamning ustuni – bilgil imoni,
Shaytonning makridan saqlagil oni,
G‘ofil bo‘lsang, yoqar, yo‘qdir gumoni,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
O‘shal fursat Haydar chiqdi maydonga,
Qahr ila qad etdi la’in shaytonga,
Shundan beri shayton bo‘ldi pinhona,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Undan oldin shayton oshkor kezarmish,
Odamlarni aldab, dinin buzarmish,
«Bismilloh» desang, u umid uzarmish,
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 
 
Maxtumquli, panding ellarga so‘yla!
O‘z holing nechukdir, dog‘i fikr ayla,
Safar qilmoq lozim ozuqing shayla…
Hayf erur joningga, chilim chekmagil!
 

BORSA KERAKDIR

 
Moyil bo‘lmang bu dunyoga, do‘stlarim,
Barcha bundan uyon borsa kerakdir,
Avval omon, oxir imon tilarman,
Haq qulning murodin bersa kerakdir.
 
 
Bir kun Qof tog‘idan Xardajjol chiqar,
Bezab eshagiga zumradlar taqar,
Mahdi yo‘lin to‘sar, tug‘ini tikar,
Savashib Dajjolni qirsa kerakdir.
 
 
O‘shal chog‘da Dajjol bezang⁶(?)ga do‘nar,
Qayta boshdan dinning chirog‘i yonar,
Madinada Iyso osmondan inar,
Saf qurib, maydonda tursa kerakdir.
 
 
Osmondan Jabroyil alarga kelar,
Mahdi bilan Iyso jahonni olar,
Madina shahrida podishoh bo‘lar,
Qirq yillab davrini sursa kerakdir.
 
 
Qirq yildan so‘ng ular qilarlar safar,
Giyohlar qurirlar, daryolar kepar⁷,
Ya’juj-ma’juj derlar, mo‘‘jiza qo‘par,
Mag‘ribdan Mashriqqa yursa kerakdir.
 
 
Fosh etarman, bir so‘zim bor demoqqa,
Tillarim aylanmas ani aytmoqqa,
Jahon qurib, narsa qolmas yemoqqa,
Bir-birining qonin so‘rsa kerakdir.
 
 
Yomg‘ir yog‘ar, Yerning yuzin suv olar,
Vayron bo‘lib, buyuk tog‘lar evrilar,
Hayvon, inson qolmas, barchasi o‘lar,
Zamonning oxiri bo‘lsa kerakdir.
 
 
Azroyil o‘z jonin o‘zi olarmish,
Barcha ketib, Haqning o‘zi qolarmish,
 
 
Bu jahonga to‘rt farishta⁸ kelarmish,
Isrofil bir sayha ursa kerakdir.
 
 
Ko‘karibon Yer yuziga chiqarlar,
Munofiq, zolimni shu kun yoqarlar,
Hisob aylab, xayring, sharring chekarlar,
Yo malak mezonin qursa kerakdir.
 
 
Bu fasodlar Yer yuziga kelganda,
Munkir yig‘lab, mo‘‘min bari kulganda,
Go‘r yorilib, tongla mahshar bo‘lganda,
Rasul «Ummatim!» deb tursa kerakdir.
 
 
Barchani yaratgan ul go‘zal Alloh,
Deyavering: «La ilaha illalloh»,
Gunohkor ummatin haq Rasululloh,
Sirotdan boshlabon yursa kerakdir.
 
 
Ummat bo‘lgan, bilgil, Sirotdan kechar,
Jannat ichra Kavsar sharobin ichar,
Aldanmang, so‘filar, piringiz qochar,
«Dod!» deya Rasulga borsa kerakdir.
 
 
Maxtumquli, boshdan ketmas tumanim,
Men Haqqa oshiqman, yo‘qdir gumonim.
Avval damda omon, oxir imonim,
Ro‘zi qilib, bizga bersa kerakdir.
 

UL HASAN BIRLA HUSAYN

 
Bir Xudoyimning qulidir ul Hasan birla Husayn,
Mustafoning bulbulidir ul Hasan birla Husayn,
Bog‘i-Rizvonning gulidir ul Hasan birla Husayn,
Alining ikki o‘g‘lidir ul Hasan birla Husayn,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Dovud o‘g‘li Sulaymonni qilibon dodxoh,
Yaqub o‘g‘lin qul qilib, so‘ngra Misrda podshoh,
Hazrati Ayyubni qilding yuz baloga mubtalo,
Men alarni izlabon har dam qilarman oh-voh,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Ne gunoh qildi Alining o‘g‘li, ey Parvardigor,
Karbalo dashtida qilding sen alarni xoru zor,
Ul Hasan birla Husayn, bilsang, edilar shahsuvor,
Egniga qalqon solib, ilgiga oldi Zulfiqor,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Senga dod aylay, ey Alloh, qani shahzodalar,
Senga dod aylay Xalilulloh, qani shahzodalar,
Senga dod aylay Kalimulloh, qani shahzodalar,
Senga dod aylay Valiulloh, qani shahzodalar,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Shamr mal’un-palid kesdi Husaynning boshini,
Tongla mashharda ko‘rarsiz ul Fotima ko‘z yoshini,
Ham yetim qildi o‘g‘il-qiz, ham yana qardoshini,
Ham qarindosh urug‘ ham, yana ham-yo‘ldoshini,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Ul Husayn kirdi urushga bir Xudoni yod etib,
Shamr mal’un kesdi boshin, zulmni bisyor etib,
Ahli olam yig‘lashadur bir Xudoni yod etib,
Ham Ali buni eshitib, nolayi-faryod etib,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Gar Ali bo‘lsa edi, anda berardi dodini,
Ul palidlar tutmagay erdi urushning otini,
Sherday o‘krar, tinglagil, bandaning faryodini,
Aytingiz, bu dunyoda, bu sirlarning bunyodi ne?..
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 
 
Mustafoni kuydirib, ham bag‘rini biryon etib,
Ul Abu Bakru Umarning ko‘zlarin giryon etib,
Ham taqi Usmon, Alining aqlini hayron etib,
Qul Maxtumni bo‘zlatib, bulbuldayin nolon etib,
Ikki dunyoning gulidir ul Hasan birla Husayn.
 

OQ IT
(Qildi yoronlar)

 
Hamd aytayin ul yaratgan Xudoyga,
Ul bizni yo‘qdan bor qildi, yoronlar,
O‘zi ziynat berdi Kun bilan Oyga,
Qudratini oshkor qildi yoronlar.
 
 
Barchaning otasi ul Odam-Safiy,
Undan paydo bo‘ldi necha ming nabiy,
Hosil bo‘lmay hech birining matlabi,
Bu dunyodan yig‘lab o‘tdi, yoronlar.
 
 
Payg‘ambar borining avvali Odam,
Oxiri Muhammad alardir Hotam,
Chahor-yorlar bo‘ldi alarga hamdam,
Rasulga ko‘p xizmat qildi, yoronlar.
 
 
Chori yorlar Haq deb ko‘zda yosh etdi,
Ular yomonlikdan o‘zni tash etdi,
Ali bir elda yo‘q yaxshi ish etdi,
G‘arib Maxtumquli aytdi, yoronlar.
 
 
Ali eshigiga bir gadoy keldi,
Qo‘lin qovushtirib, duolar qildi,
«Bir xotinim bordi, xastalab o‘ldi,
Bir qizim yosh qoldi» dedi, yoronlar.
 
 
Dedi: «Maqsadim shul, senga arzim bor,
Musulmonman, sunnatim bor, farzim bor,
Bir juhudga qirq ming tillo qarzim bor,
Menga bir xayr eting!» dedi yoronlar.
 
 
Shul zamonda bir boy juhud bor edi,
Ali ul juhudning yoniga bordi.
«Sen menga bir qirq ming tillo ber» dedi,
Ikki o‘g‘lin garov qo‘ydi, yoronlar.
 
 
Juhud berdi unga qirq ming tilloni,
Ali sheri Xudo yodlab Olloni,
«Hasan imom bilan Husayn sho(h)ni,
Uzguncha garov ol!» dedi, yoronlar.
 
 
Juhud bolalarni oldi-da, ketdi,
Ikki shahzodani uyiga eltdi,
Ali olgan pulni gadoyga tutdi,
Gadoy duo qilib ketdi, yoronlar.
 
 
Bu ishni eshitdi kofir, musulmon,
Eshitganlar bari qoldilar hayron,
Xudoyimning sheri ul Shohimardon,
Eshitganlar vola qoldi, yoronlar.
 
 
Bir juhud bor erdi o‘sha zamonda,
Boyligi ko‘p erdi, g‘amsiz-jahonda.
Eshitgan el hamma tasdiq qilganda,
O‘shal juhud munkir bo‘ldi, yoronlar.
 
 
Munkir bo‘lib, tunda uyida yotdi,
Kechasi oqshomdan saharga yetdi.
Qudrat bilan Haq uyqudan uyg‘otdi,
Bir oppoq it bo‘lib turdi, yoronlar.
 
 
Oq It bo‘lib el-ulusdan saylanib,
Odam suratidan Itga aylanib,
Aqli joyida-yu, biroq shaylanib,
Eshikdan chiqmoqqa bordi, yoronlar.
 
 
Kalla bilan urib qobsani ochdi,
Buning mushkul ishlar boshiga tushdi.
Pushaymonlar qilib, ko‘z yoshin sochdi,
«Voy, mening holimga!» dedi, yoronlar.
 
 
Chora topmay, yana eshikdan kirdi,
Bola-chaqa, hamma uyquda erdi.
«Vov-vov» deb ayolin yoniga bordi,
Manglayiga yuzin qo‘ydi, yoronlar.
 
 
Xotini havl ila tiskinib turdi,
O‘g‘lon-ushoqlari uyquda erdi,
«Uyda it bor» deya barisi turdi,
Har qaysi bir tayoq oldi, yoronlar.
 
 
Bari tayoq olib, itni urdilar,
Har tarafdan ko‘plab ozor berdilar,
To qo‘llari qavarguncha urdilar,
Mashaqqat-azoblar tortdi, yoronlar.
 
 
Oxir iloji yo‘q, ul uydan chiqdi,
Ko‘zidan shashqator qonli yosh to‘kdi,
Biror yoqqa ketmay, xotinga boqdi,
Xotini ko‘p hayron qoldi, yoronlar.
 
 
Qanday it ekan deb, shunda ul zanon,
Itga rahmi kelib, berdi unga non,
Non bersa non toshga do‘ndi shul zamon,
It cheksiz azoblar ko‘rdi, yoronlar.
 
 
Suv berib ko‘rdilar unga ul zamon,
Bo‘g‘zidan o‘tmasdan suv ham bo‘ldi qon,
Hamma ko‘rgan bunga qoldilar hayron,
Ko‘p yomon azoblar tortdi, yoronlar.
 
 
Uni yana quvlab yetib urdilar,
«Yit-yo‘qol!» deb cho‘x azoblar berdilar,
Rosa quvlab, u yon bu yon surdilar,
Bir cho‘l-biyobonga qochdi, yoronlar.
 
 
It ketdi cho‘l bilan ko‘zlari giryon,
Gala it uchradi unga nogahon,
Oraga olishib, talashdi chunon,
Bor yeri qora qon bo‘ldi, yoronlar.
 
 
Ko‘p azoblar tortdi ul It bechora,
Bo‘lib a’zolari qon, pora-pora,
Andomiga tushib sonsiz bir yara,
Itlardan qutulib qochdi, yoronlar.
 
 
Bir yozi⁹ bor edi-ul Barrimajnun,
Yo‘llar qumloq, havo issiq erdi chin,
Biyobonga borib, holi ko‘p zabun,
Tillari og‘zidan chiqdi, yoronlar.
 
 
Ul It bo‘lib shuncha jazosin topdi,
Suvsizlikdan og‘zi, burni ham kepdi¹⁰,
Sarob ko‘rsa, suv deb aldanib chopdi,
Ko‘p vaqt tilin sollab yurdi, yoronlar.
 
 
Xotinning ko‘ngliga notinchlik tushdi,
Dedi: «Mening erim qayoqqa qochdi.
Oylarim tutildi, kunlarim yoshdi,
Erimdan darak yo‘q dedi, yoronlar.
 
 
Ul ayyom bir qari momo bor edi,
Fol-qurra, har ishdan xabardor erdi,
Bir kun borib ayol uni chaqirdi,
Arzi-holin bayon qildi, yoronlar.
 
 
«Bir necha kun bo‘ldi, yitibdir erim,
Qayoqlarga ketdi, yo‘qdir xabarim.
Daragin topmasam, yo‘qdir qarorim,
Menga bir fol ochgil!» dedi, yoronlar.
 
 
Momo aytdi: «Ering Oq It bo‘libdir,
Barri-majnun degan cho‘lga boribdir
Suvsizlikdan tilin sollab yuribdir,
Sababi – munkirlik» dedi, yoronlar.
 
 
«Alining uyiga bir gadoy kelmish,
Qirq ming tillo qarzim bor, deb yolbormish,
Ali ikki o‘g‘lin garovga bermish,
Xalq eshitib hayron qoldi, yoronlar.
 
 
Xalq barcha inonib, tasdiq qilibdir,
Hazrati Aliga hayron qolibdir,
Sening ering, unga munkir bo‘libdir,
Shundan Oq It bo‘ldi» dedi, yoronlar.
 
 
Ayol der: «Maslahat bergil, momojon,
Ne ish qilsam erim qo‘lga solarman,
Erim topmay nechuk qaror qilarman,
Momo, maslahat ber dedi, yoronlar.
 
 
Momo aytdi: «Barri-majnunga borgin,
Ering bir oq itdir, tanigin, ko‘rgin,
Ul cho‘lda boshqa it yo‘q, turur, bilgin,
It ko‘rsang – eringdir» dedi, yoronlar.
 
 
«Tanisang, qo‘lingga bir ipni olgin,
Ul ipni Oq Itning bo‘yniga solgin,
Sudrab Madinaga tez ola kelgin,
Payg‘ambarga ko‘rsat» dedi, yoronlar.
 
 
Ul folchi momodan so‘zni eshitdi,
Izlab Barri-majnun cho‘liga ketdi,
Mashaqqatlar bilan cho‘lga ham yetdi,
Oq Itni axtarib yurdi, yoronlar.
 
 
Yo‘llar qumloq edi, issiq havosi,
Do‘zaxdan ziyoda cho‘lning balosi,
Ul Oq Itni oxir topdi – ul osiy,
Bo‘yniga ip solib, tortdi, yoronlar.
 
 
Azob bilan Madinaga keltirdi,
Yo‘lda charchab, necha-palla o‘ltirdi,
Rasul huzuriga erin keltirdi,
Payg‘ambar: «Bu ne sir?» dedi, yoronlar.
 
 
Xotin aytdi: «Bu erimdir, bad bo‘ldi,
Buning bad bo‘lmog‘i elga sad bo‘ldi,
Murtazoga munkir bo‘lib, It bo‘ldi,
Sizga olib keldim» dedi, yoronlar.
 
 
Rasul aytdi: «Ey zan, bu erdan ketgin,
Har bir ishning bitar joyiga yetgin,
Munkir bo‘lgan bo‘lsa, Aliga eltgin,
Ne qilsa, ul qilar» dedi yoronlar.
 
 
Ul xotinning joni qoldi baloga,
Surib-sudrab Itni eltdi sahroga,
Oxir olib bordi sheri Xudoga,
Sheri Xudo Itni ko‘rdi, yoronlar.
 
 
Xotin dedi shunda: «Yo, sheri – Alloh,
Bu mening erimdir, o‘zimga hamroh,
Sizga munkir bo‘lgan bu osiy, gumroh,
Xullas, olib keldim» dedi, yoronlar.
 
 
«Endi olib keldim, yo Shohimardon,
Qarodir yuzlari , mundadir usyon,
Gunohidan o‘ting, ey, sheri – subhon,
Ixtiyor Sizdadir» dedi, yoronlar.
 
 
Ali bu xotindan so‘zni eshitdi,
Unga rahmi kelib, gunohin o‘tdi,
«Ey, munkir!» deb Itga shapati tortdi,
Odam sifatiga keldi, yoronlar.
 
 
Karam aylab unga ul sheri – subhon,
Karomat ko‘rsatdi ul Shohimardon,
Juhud bo‘lib o‘z ishidan pushaymon,
Oxir yaxshilikka do‘ndi, yoronlar.
 
 
Er-xotin ikkisi «Kalima» aytib,
Musulmon bo‘ldilar ra’yidan qaytib,
Bular ana shunday murodga yetib,
Xudoga ko‘p shukur qildi, yoronlar.
 
 
G‘arib Maxtumquli osiy-gunohkor,
Gunohim kechirgil yo Parvardigor,
O‘qigan bandadan ko‘p umidim bor,
Duo qilgin, deya aytdi, yoronlar.
 

CHAQIR KALLA ¹¹
(Do‘stlar hey)

 
Yaratgan Allohning hamdin aytayin,
Ul bizga ko‘p ne’mat berdi, do‘stlar hey.
Yeru Osmon, Behisht, Do‘zax yo‘q erdi,
Me’mori jumlasin qurdi, do‘stlar hey.
 
 
Odam maxluqotning yaxshisi bo‘ldi,
Alloh darajasin ko‘p baland qildi.
Payg‘ambar yaratib, kitob yubordi,
Odamga ko‘p rif’at berdi, do‘stlar hey.
 
 
Avval bizga tan yaratib, qon berdi,
Aql berdi, ko‘z-qosh bilan, jon berdi.
Hayvonga o‘t berib, bizga non berdi,
Ko‘p daraja ato qildi, do‘stlar hey.
 
 
Ko‘zni berdi bu jahonni ko‘rsin deb,
Oyoq berdi yaxshi yo‘lga yursin deb,
Ne’mat berdi shukrin barjoy qilsin deb,
Xullas, bizni hurmat qildi, do‘stlar hey.
 
 
Jumla Payg‘ambarning Odam avvali,
Muhammaddir barchasindan afzali.
Abu Bakr, Umar, Usmonu Ali,
Rasulning Choryori bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Ul er podsho bo‘lib, oldi jahonni,
Har kim munkir bo‘lsa, yo‘qdir imoni,
Uning payg‘ambarlik surgan zamoni,
Ko‘p ajoyib ishlar bo‘ldi do‘stlar hey.
 
 
Bir kun Rasululloh masjidda erdi,
Ahli ashob shunda, (barisi ko‘rdi),
Shul asno taqirlab bir Kalla keldi,
Masjid eshigida turdi, do‘stlar hey.
 
 
Salmon Forsiy, magar, o‘sha zamonda,
Chodir soqchi ekan bilsang ul onda,
O‘zi Rasulimiz, ul yaxshi banda
Salmonga: «Chiqib ko‘r!» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Salmon chiqib ko‘rdi aytilgan palla,
Ko‘rdiki, eshikda bir Quruq Kalla,
Bu ishlar hammasi qudrati Ollo,
Ovoz bilan yig‘lab turdi, do‘stlar hey.
 
 
Yana Salmon Forsiy ichkari kirdi,
Kelib Payg‘ambarga bosh egib turdi,
Kallani ko‘rganin xabarin berdi,
Payg‘ambar ham hayron qoldi, do‘stlar hey.
 
 
Haq Rasuli ul Salmonni chaqirdi,
Kalllani keltir deb buyruq ham berdi,
Salmon darhol borib uni keltirdi,
Kalla yig‘lab salom berdi, do‘stlar hey.
 
 
Kalla Payg‘ambarning kamolin ko‘rib,
Sirin bayon etdi zor yig‘lab turib,
Boshga tushgan ishning tafsilin berib,
Uzr bilan so‘zin aytdi, do‘stlar hey.
 
 
Dedi: «YO, payg‘ambar, men kofir erdim,
Bir kecha men Sizni tushimda ko‘rdim
Uyqudan uyg‘onib, musulmon bo‘ldim,
Ko‘nglimga iymon jo bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Bola-chaqalarim barisin olib,
Barchasin Islomga dalolat qilib,
Kalima qaytarib, musulmon bo‘lib,
Uni ham zolimlar bildi, do‘stlar hey.
 
 
G‘ozg‘urupbon degan bir dev bor erdi,
Yurtimizda ul dev podishoh erdi,
Zolimlar ul devga chaqib-bildirdi,
Ul bizga ko‘p g‘azab qildi, do‘stlar hey.
 
 
G‘azab bilan bizga odam yuborib,
Bizning barchamizni qoshiga terib,
Ul bizga cho‘x yomon azoblar berib,
Barimiz zindonga soldi, do‘stlar hey.
 
 
Mening o‘z jasadim ul zolim yedi,
Gavdamni tamom yeb, kallamni qo‘ydi,
Farzandlarim barin yutdi ul yedi,
Xotinim cho‘risi bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Xotinim ul devga cho‘ri-xizmatkor,
Zolimning bitini terardi nochor,
Har biti go‘yo bir toshbaqacha bor,
Bizni ko‘p azobga soldi, do‘stlar hey.
 
 
Quruq Kalla bo‘lib o‘zim qutuldim,
Qon yig‘lab, Xudoga munojot qildim,
Qochib chiqib, Sening yoningga keldim,
Bizlarga karam qil» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Agar mening so‘zim bovar qilmasang,
Ul zolimdan mening orim olmasang,
Men g‘aribman, menga g‘amxo‘r bo‘lmasang,
Da’vogarim Siz» deb, aytdi, do‘stlar hey.
 
 
Rasul aytdi: «Ey ashoblar bo‘linglar,
Zolim devdan buning orin olinglar,
Xudoy uchun jonfidolik qilinglar»,
Deya ashoblarga aytdi, do‘stlar hey.
 
 
Rasul muni aytdi uch yo‘li takror,
Ashoblardan na ovoz bor, na so‘z bor.
Shunda sichrab turib ul sheri-Jabbor,
«Ey rasul, men boram» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Rasul dedi shunda: «YO, sheri-Jabbor,
Necha odam senga bu ishda darkor?»
Besh yuz odam tilab haydari-qarr,
«O‘zim saylab olsam» dedi , do‘stlar hey.
 
 
Borguncha u Kalla yo‘l boshlab yurdi,
Ali sheri-Xudo Duldulni surdi,
Kalla ham taqirlab yo‘l bilan bordi,
Dulduldan ham tezroq yurdi, do‘stlar hey.
 
 
Ali Duldulini ravona etdi,
Kesik bosh yo‘l bo‘yi «Qur’on» xatm yetdi.
Hamma borib oxir bir joyga etdi,
O‘sha joyda bir choy¹² bordi, do‘stlar hey.
 
 
Ali sheri-Xudo yaqin bordilar,
Hamma ko‘rib, hayron bo‘lib turdilar.
«Nechuk choy?» deb ul Kalladan so‘rdilar,
Devning choyi deya aytdi, do‘stlar hey.
 
 
Ali dedi: «Meni choyga solinglar,
Belimga ip bog‘lab, ravon qilinglar.
Oxir taqdir, nechuk bo‘lsa, ko‘ringlar,
«Tavakkal Xudoga» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Beliga ip bog‘lab, Sheri-Xudoni,
Soldilar shu chohga ul Murtazoni.
Murtazo qorong‘i ko‘rdilar oni,
Xudoga munojot qildi, do‘stlar hey!
 
 
Xullas, sheri-Xudo ul choyga kirdi,
Ul zamonda devni uyquda ko‘rdi.
Devning bastini ko‘rib, kuzatib turdi,
Uni ko‘rib, hayron qoldi, do‘stlar hey.
 
 
Ali aytdi: «Muni men o‘ldirarman,
Uyquda o‘ldirsam, nomard bo‘larman,
Inshoolloh, buning boshin olarman»,
Deya uyg‘otmoqqa bordi, do‘stlar hey.
 
 
Devni ko‘rib, qildi-Xudoga zori,
Kallasi gumbazdek, gavda minori,
Har bir qo‘li go‘yo shoxi-chinori,
Barmoqlar fil burni erdi, do‘stlar hey.
 
 
Har na ul dev xurrak otib yotganda,
To‘zonlar ichiga kirardi shunda,
Shamollar qo‘pordi dam chiqarganda,
Oy, Quyosh ko‘rinmas edi, do‘stlar hey.
 
 
Sheri-Xudo devning yoniga bordi,
Zulfiqorni g‘ilofidan chiqardi,
Qilich oyog‘iga to‘rt barmoq kirdi,
«Chivin chaqyaptimi?» dedi, do‘stlar hey.
 
 
«Chivin bor» deb, qars-qars etib qashirdi,
Oyog‘in uzatib, yana yig‘ardi,
Qilichdan xabari magar yo‘q erdi,
Yana-da uyquga botdi, do‘stlar hey.
 
 
Ali sheri-Xudo bu sirni ko‘rib,
Qaytadan ul devning yoniga borib,
Dedi: «Bir sinasam bu devni urib»,
Urmoqlik xayolin qildi, do‘stlar hey.
 
 
Borib bir shapati urdi ul zamon,
Kuch bilan chaldilar ul sheri-mardon,
Ko‘zlari ochilib, ul dev badnishon,
Hazrati Alini ko‘rdi, do‘stlar hey.
 
 
Uyqudan uyg‘onib ul dev badnishon,
«Tishimning darmoni kel» deb ul zamon,
«Og‘zingga sig‘masman» deb Shohimardon,
Devga bir siyosat qildi, do‘stlar hey.
 
 
G‘ozg‘urupbon unda sarbasta bo‘lib,
Bir tegirmon toshin qo‘liga olib,
Yuz botmonlik toshni olibon solib,
«Endi qutulmassan» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Ul tosh qaytib devning o‘ziga keldi,
Tosh tegsa ham ul dev beparvo bo‘ldi,
«Bismilloh!» deb Ali Zulfiqor chaldi,
O‘shal toshni ikki yordi, do‘stlar hey.
 
 
Toshni ikki bo‘lib, devni yaralab,
Ul devni bo‘libdir, ko‘rsa, poralab,
Murodin-maqsadin Xudodan tilab,
Qilichini tortib oldi, do‘stlar hey.
 
 
Ali qilichini tortib olibdir,
Ko‘rsa, qilich toshni ikki bo‘libdir,
Ul devning ham ishi tamom bo‘libdir,
Ali Haqqa shukur qildi, do‘stlar hey.
 
 
Mal’un dev urinib o‘shal zamonda,
«Ya’lat, ya’lat» deya jon berdi shunda,
Murdor bo‘lib qoldi choyning ichinda,
Ali ko‘rib, hayron qoldi, do‘stlar hey.
 
 
O‘shal chog‘da Kalla shodlanib kelib,
Alidan xayr ko‘rib, ko‘p rozi bo‘lib,
Zolim badbaxt devning o‘lganin bilib,
Xudoga munojot qildi, do‘stlar hey.
 
 
Kalla der Aliga: «Yaxshi ish qilding,
Haq Seni xush qilsin, meni xush qilding,
Ul zolimdan mening orimni olding,
Zo‘rliging oshkora bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Kalla der: «Yo, Ali, qornini yorgin,
So‘ngaklarin so‘kib, har yon ayirgin,
Tamom a’zolarin poralab ko‘rgin,
Farzandlarim yutdi» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Ali ul zolimning qornini yordi,
Unda Kesik boshning bir o‘g‘lin ko‘rdi,
Xudo qudratidan salomat erdi,
Ul Kalla shod bo‘lib kuldi, do‘stlar hey.
 
 
Suyaklarin kesib, bir yonga terdi,
Chillagacha tegin birma-bir ko‘rdi,
So‘ngra chillachaning qornini yordi,
Kallaning bir qizi chiqdi, do‘stlar hey.
 
 
Chap qo‘lini tilib ko‘rgani zamon,
Yana chillachaga qaytdi, begumon,
Kallaning bir o‘g‘li undan sog‘-omon,
Tirik ekan, kulib chiqdi, do‘stlar hey.
 
 
O‘ng oyog‘in tilib ul Shohimardon,
Uning bosh barmog‘in yordi shul zamon,
Undan bir qiz chiqdi salomat, omon,
Tirik ekan, kulib chiqdi, do‘stlar hey.
 
 
«Yana ne bor?» deya ko‘zladi-yurdi,
Topdi, Kesik Boshning ayolin ko‘rdi,
U ham, ming shukurki, salomat erdi,
U ham qutulgandi, endi, do‘stlar hey.
 
 
Ali der: «Ashoblar, beri kelinglar,
Kimga arqon solsam, tortib olinglar,
Bu kun (Sizlar) menga yori¹³ bo‘linglar,
Salomat chiqsinlar» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Ashoblar Alining yoniga keldi,
Sahobalar ipning bir uchin oldi,
Murtazo bir-birdan ip boylab bordi,
Sahobalar tortib oldi, do‘stlar hey.
 
 
Oxirida chiqardilar Kallani,
Ali sheri-Xudo yodlab Olloni,
Eru-xotin, bola-chaqa, zanoni,
Barisi salomat chiqdi, do‘stlar hey.
 
 
Hammadan so‘ng go‘rdan topib gavdani,
Ip boylab, oldilar ul damda ani.
To‘lgan oydek bo‘lib chiqdi nuroniy,
Sahobalar hayron bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Ali sheri-Xudo tahorat qildi,
Haqdan hojat tilab, duoda bo‘ldi
Xudoga yolvorib, namozin qildi,
Kallani gavdaga qo‘ydi, do‘stlar hey.
 
 
Kallani gavdaga qo‘yib Murtazo,
Allohga yolvorib, qildilar duo,
Sensan podishohim, senga men gado,
Jonin bag‘ishla deb aytdi, do‘stlar hey.
 
 
Barcha sahobalar «Omin!» dedilar,
Duoda Aliga ko‘mak berdilar,
Shu zamon Kallani tirik ko‘rdilar,
Ul gavda aksirib, qalqdi, do‘stlar hey.
 
 
Gavda aksa urib, so‘ng tura qoldi,
Hazrati Aliga ta’zimlar qildi.
Ali ul zolimdan orini oldi,
Barchalar shodumon bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Ushbu ishlar Payg‘ambardan shafoat,
Hazrati Alidan bo‘ldi karomat.
Ayrilganlar bari birga-salomat,
Barchasi shod-xurram bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Ali ashoblarin chaqirib oldi,
Barchasiga bir-bir maslahat soldi,
Ammo oxirgi so‘z Alida qoldi,
«Yuring Madinaga!» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Kalla birla bola-chaqa, zanoni,
Ali birla hama yo‘ldosh-yoroni,
Rahbar aylab yana sheri-Xudoni,
Madinaga ravon bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Bular bundan Madina deb yurdilar,
Cho‘l kesib, yo‘l bosib, oxir bordilar.
Payg‘ambarning jamolini ko‘rdilar,
Bari takbir aytib, kirdi, do‘stlar hey.
 
 
Barchalari kelib, Salomin berdi,
Kalla xursand, ta’zim bajo keltirdi.
«Oldingiz orimni, yo Rasul!» dedi,
«Sizga rahmat bo‘lsin!» dedi, do‘stlar hey.
 
 
Bosh bo‘lib keldilar ul Shohimardon,
Kalla bilan o‘g‘lon-ushoq ham zanon,
Rasulning yonida turib shul zamon,
Barchasi musulmon bo‘ldi, do‘stlar hey.
 
 
Rasulning yonida keltirib imon,
Kalima qaytarib, bo‘ldi musulmon,
Bu dunyoga kelib ul Shohimardon,
Bir talay xo‘b ishlar qildi, do‘stlar hey.
 
 
Bularning barisi murodga yetdi,
Ko‘ring, sheri-Xudo ne ishlar etdi.
G‘arib Maxtumquli bir doston bitdi,
Duodan umidvor bo‘ldi, do‘stlar hey.