Czytaj książkę: «Nar çubuğu»

Qırğıgöz Səməndər

Qızmar yay günləri bir-birini əvəzlədikcə Qırğıgöz Səməndərin yuxusu ərşə çəkilirdi. Belə istilərin sonu mütləq yağışla müşahidə olunacaqdı. Bircə dəfə, lap elə bircə saatlığa da olsa yağış yağmalıydı, özü də şıdırğı. Dədə-babadan sınaqdan çıxartmışdılar. Zəmidə biçilmiş ot mərəyə daşınmasaydı, qalıb islana bilərdi. Yağış aramsız yağsaydı lap qaraldıb çürüdə də bilərdi, ondan sonra da at getsin, hansı heyvan çürümüş, kiflənmiş, qaralmış ota ağız atacaqdı?

Odur ki, tezdən obaşdan durub üz qoydu qonşu kəndlərə, at, qatır axtarmağa. Kimə üz tutdusa, əli boşa çıxdı. İndi işin qızğın çağıydı, hamı qışa tədarük görürdü, ot, yarpaq daşıyırdı. Kənd yerində kim idi kimə at, qatır verən. Nə olsun ki, ona söz vermişdilər…

Beləcə, Qırğıgöz Səməndər üç gün gəzdi, tanıdığı, sözünün keçəcəyini güman etdiyi yeddi-səkkiz kəndə baş çəkdi, ancaq niyyəti hasil olmadı. Kəndlərindən də xeyli aralanmışdı, bəlkə də otuz-qırx kilometrdən çox olardı. Əli ətəyindən uzun kor-peşman geri qayıdırdı. Bir xeyli yol gəlib yorulmuşdu, necə deyərlər, lap əldən-ayaqdan düşmüşdü, dizlərində taqət qalmamışdı, daha ayaqları da sözünə baxmırdı. Aclıq da bir yandan əhədini kəsirdi, ürəyi uçum-uçum uçunurdu.

Axşamtərəfi olardı. Qarayazı meşəsinin girəcəyində tüstü qalxdığını gördü. “Balam, bu nə tüstü ola bilər? İndi buralarda ferma-zad da qalmayıb, hamısı Gədəbəyin, Şəmşəddinin, Borçalının yaylaqlarına qalxıb”, – deyə fikrindən keçirdi.

Vaxt itirməyib tez özünü yetirdi ora. Nə görsə yaxşıdır?!

Gördü ki, yaşı qırx-qırx beş arası qıvrımsaç, şeşəbığ bir adam ocaq qalayıb, özü də ocaqdan bir az aralıda süfrə açıb oturub nahar eləyir. Atı da ondan bir az aralıda otlayır.

Lap yaxına gəldi, baxdı ki, süfrə, nə süfrə. Kartof, yumurta soyutması, pendir, yanında da təzə göy-göyərtisi; çöl kişnişi, xəzəz, kəvər… Ürəyindən keçdi ki, bir “nuş olsun” deyib özü də süfrəyə əyləşsin. Tez də fikrindən daşındı: “Ey dili qafil, bu adam bura adamı deyil, nabələddir, görünür, gecəni də burda qalacaq, ocağı da qalayıb ki, mığmığalar, ağcaqanadlar, ditdililər gəlib onu yeməsin…”.

– Nuş olsun! – dedi və ucadan, özü də yoğun səslə soruşdu. – Ay adam, kimsən, buralarda nə gəzirsən?

Adam tez özünü yığışdırdı, elə zənn etdi ki, gələn meşəbəyidir, bir az qorxuya düşdü.

– Nə eləyəcəm? Heç nə. Görürsən ki, çörək yeyirəm. – Nə fikirləşdisə, sözünə bir az ara verib dedi. – Ajdığın var, gəl qonaq ol.

Qırğıgöz Səməndərə də elə bu lazım idi. Tez çöməlib oturdu süfrənin qırağına. Lavaşı götürüb arasını pendirlə doldurdu. Üstünə də göy-göyərti qoyub bürmələdi, dürmək elədi. Basdı ağzına, ovurdlarını şişirdə-şişirdə şirin-şirin çeynəyib uddu. Arxasınca kartof soyutması, onun dalınca da iki yumurta yeyib qarnını bərkitdi. Gözlərinə işıq gəldi.

– Süfrən açıq, ruzin bol olsun! – dedi.

Gözlərini süfrədən qaldırıb aralıda otlayan ata baxdı. “Pərvərdigarə! Sən heç vaxt məni darda qoymamısan, dar macalda olsa da özün imdadıma yetmisən. Şükür yaranışına!”. Ürəyində Tanrıya qabağına çıxartdıqlarına görə dua etdi.

Nəzərlərini bir xeyli atın üzərindən çəkmədi. At, özü də nə at. Kəhər at, min üstünə, düşmə yerə, ancaq çap. Adam heç belə ata yük vurmağa da qıymaz. Bəs neyləməli? Məcburiyyət insanı çox şeyə vadar edir. Gəl indi qismətindən qaç. Tanrı özü qabağına at çıxardıb. At yox e, bəslənmiş köhlən, cilovu da başında. Cilovun ucuna bir kəndir bağlanıb. Kəndir gəlir-gəlir, adamın ayağının yanında yerə basdırılmış dəmir mıxçaya bağlanır.

– Həə, sən heç demədin axı… kimsən? Buralarda nə gəzirsən? – Qırğıgöz Səməndər bir də soruşdu.

– Yol adamıyam, ağrın alım. Varıb o tərəflərə gedəsiyəm. – Əli ilə Qarayazı meşəsinin anrı tərəflərini, dağları, yaylaq yerlərini göstərdi. – Gördüm ki, gecə düşür, dedim elə burda gecələsəm yaxşıdır. Tezdən obaşdan gedərəm. Gecəykən gedib yolu tapammaram. At da ki, xamdır, hürküb eliyər, məni yıxar.

– Ayə, ağrın alım, bəs qorxmursanmı, gecə gəlib atını oğurlayarlar?

Qırğıgöz Səməndərin belə yumşaq, bir az da məlhəm danışığını ciddiliyə almadan zarafat kimi başa düşdü, elə o tərzdə də cavab verdi:

– Atı hörükləmişəm, mıxı da dizimin dibinə basdırmışam. Kim gəlib oğurlayacaq?

– Mənim kimi yoldan keçənin biri…

– Sən də söz dedin də… Gözüm görə-görə hancarı gəlib oğurlaya bilərlər?

– İndi mən göstərim, sən də tamaşa elə. Göstərimmi?

– Göstər görüm. – Bığaltı qımışdı.

– Deməli, oğru ehmal-ehmal gəlir, yaxınlaşıb dizinin dibindən mıxı çıxardır. – Qırğıgöz Səməndər ehmalca durub ona yaxınlaşdı, dartıb mıxı çıxartdı, kəndirdən aralayıb adama uzatdı. – Sən hələ bu mıxı bir tut.

Adam hələ də nə baş verdiyini anlamadan bir uşaq marağıyla Qırğıgöz Səməndərə baxa-baxa mıxı aldı.

– Kəndiri də, bax beləcə dəstələyir. – Kəndiri dəstələyə-dəstələyə atın yanına gəlib yəhərə bağladı.

– Tuxu, tuxu… – deyib atın yalmanına bir-iki dəfə sığal çəkdi.

Sonra ayağını üzəngiyə basıb qalxdı atın belinə. Elə ki, atı mindi, baxıb gördü, adam, əlində mıxca quruyub qalıb yerində.

– Nə quruyub qalmısan? – Ona təpindi. – Bir tərpənsənə, qırışığın açılsın. Əlindəki qamçını da bəri elə görüm, hələ sənin atın necə qaçır. Deyirsən xamdı, köhləndi, nə bilim nədi…

Adam yerdən qalxıb ata yaxınlaşdı. Qamçını ona uzatdı. Qırğıgöz Səməndər qamçını alan kimi ucadan səsləndi:

– Di salamat qal, mən getdim. On gündən sonra gəlib atını Göyyurddan sağ-salamat geri götürərsən.

– Axı heç adınızı da demədiniz… – Adam, sanki yuxudaydı, indi ayıldı.

– Adım Səməndərdi, məni bu mahalda tanımayan yoxdur, kimdən soruşsan, nişan verəcək.

– Səməndər?! Ə kişi, bəlkə o məşhur at oğrusu Qırğıgöz Səməndər sənsən?

– Düz tapmısan, özüdür ki, var. – Tanışlıq verdi.

– Baloyun başına dolanım, ay Səməndər, məni də al tərkinə, burda qoyma, bir də o boyda yolu payi-piyada gəlməyim. – Nə fikirləşdisə, sözünə bir az ara verdi. – Otun varsa, onu da özüm daşıyaram…

Qırğıgöz Səməndər elə-belə ad qazanmamışdı, qənşərə çıxıb gözünü qıyıb baxdımı, bəsdi. Ona gün kimi aydındı, harda mal otlayır, harda at, qatır, harda da heyvan. Gözündən heç nə yayınmazdı. Mahalda onu tanımayan yox idi – məşhur at oğrusuydu. Özü at, eşşək, qatır saxlamazdı. “Nəyimə gərəkdi, artıq xərcdi, on-on beş gün yük daşıtdıracam deyə, il boyu at-qatır bəsdəməliyəm? Lazım olanda birinin atı, eşşəyi ilə daşıyaram”, deyirdi. Oğru olmağına oğruydu, amma başqa oğrular kimi deyildi. İldə ikicə dəfə oğurluğa gedərdi, bir yayda, bir payızda. Özü də gedib yeddi-səkkiz kənd o tərəflərdə at, qatır oğurlayardı ki, yiyəsi soraqlaşa-soraqlaşa gəlib tapana kimi işini görüb qurtarsın. Yayda ot, yarpaq, payızda da odun daşıyardı. Bax, onun oğurluğunun qəribəliyi bundaydı.

Xeyli vaxtdı, oğurluğun daşın atmışdı. Kənd camaatı, elə iki qonşu kəndin kişiləri də özləri razılığa gəlib kişi kimi söz vermişdilər ki, mövsümdə növbə ilə onların at, qatırlarından istifadə etsin. Ancaq nə etməli? Kim öz yükünü saxlayıb atını Qırğıgöz Səməndərə verəcəkdi?

Hərdən də deyirdilər ki, onun işini Allah özü sahmanlayır.

Bu dəfə də belə alındı. Görünür, yenə Tanrı özü rəva bildi, yoxsa bu boyda oğurluq işini düzüb-qoşmaqmı olardı?

Qayğıkeş qoca

Səsə yuxudan ayıldım, qapının zəngi dayanmadan çalınırdı. Şənbə günü idi, yatıb dincələcəkdim. Hər gün səhər obaşdan yuxudan alayarımçıq qalxıb şəhərin o başına işə getmək, axşam da işdən sonra yenidən o boyda yolu avtobuslarda sallaşa-sallaşa, metronun sıxlığında, basabasda gedib-gəlmək məni əldən salmışdı. Bircə ümidim istirahət günlərinəydi ki, yatıb dincələ bilirdim, o da evin əsaslı təmizliyindən başqa bir hoqqa çıxmasaydı… Ancaq, nədənsə, ötən bir il ərzində hələ dalbadal iki gün dincəldiyim olmamışdı, hər dəfə nəsə bir iş çıxmışdı.

Cəld yatağımdan qalxdım. Səhərin bu alatoranında məni narahat edən kim ola bilərdi? İlk ağlıma gələn su sızması oldu. Cəld hamama və ədəbxanaya baxdım, hər şey qaydasındaydı. Ordan özümü atdım mətbəxə, birdən, Allah eləməmiş, nəsə yanar, ya qaz sızması ola bilər. Şükür, burada da salamatçılıqdı, hər şey öz qaydasındaydı.

Qapının zəngi isə lap iliyimə işləyirdi. Elə gecə paltarında dəhlizə yüyürdüm.

– Gəldim e.., gəldim. – Səsləndim ki, bəlkə zəng düyməsini basan eşidə, əl saxlaya, amma o da hər kimidisə, inadından dönmürdü.

Məcbur olub gecə paltarında qapını açdım.

Arıq, hündürboy kişi ilə üzbəüz qaldım, tanıyırdım, adı da Muxtar idi, qonşu blokda yaşayırdı, hərdənbir binanın həyətində rastlaşırdıq. Salaməleykimiz olmasa da bir-birimizi tanıyırdıq, bilirdik ki, bir binada yaşayırıq. Nə özündən, nə də adından xoşum gəlirdi. "Ay sənə ad qoyanın… demişdim… Əsl muxtar olmalı adamlar qalmışdı qıraqda, bu adam muxtarlıq edirdi…".

Muxtar kişinin qoltuğunda qovluq varıydı, bildim ki, elə-belə gəlməyib, nəsə işi var.

– Ə kişi, noolub? – Salamsız-kəlamsız yeridim üstünə. – Qoymazsan yatıb dincələm. Bilmirsən ki, mən iş adamıyam, ancaq şənbə-bazar günü dincələ bilirəm.

– Elə mən də ona görə tezdən gəlmişəm. Nə vaxt gəlirəm, evdə yoxsan. Qonşulardan soruşuram, deyirlər, işə getmisən.

– Hə, nə məsələdi? Nəyə gəlmisən?

– Əvvalə, salam. – Heç təmkinini pozmadan davam elədi. – Mən bu boz binada yaşayan sakinlərin etimadı ilə imza toplayıram.

Muxtar kişini həm də demaqoq kimi tanıyırdıq. Bir problem-zad olanda ora-bura zəng vurur, lazım gələndə ərizə yazıb göndərir, işi yoluna qoydurardı.

– Nə imza? – Təəccüblə soruşdum. – İndi də məndən demaqoqluq etmək fikrindəsən? Zibili aparıb atmamışam? Suyu açıq qoymuşam, axıb qonşuların mənzilini batırıb? Lifti zibilləmişəm? Kommunal ödənişi vaxtında ödəməmişəm?

Muxtar kişini tez-tez Tofiqlə birlikdə görürdüm – komendant Tofiqlə. İkisi də bir çəkmənin taylarıydı, heç seçilmirdilər. Bircə fərq Muxtar kişinin yaşlı olmasıydı, az qalırdı səksəni haqlasın… Tofiqin də yaşı az olmazdı, yetmişi çoxdan haqlamış olardı. Hər ikisinin işi-gücü onun-bunun arxasınca baxıb qeybətini qırmaqdı.

Nə isə… Hər ikisinin üzünü görmək istəmir adam. Deyirəm bircə nə olaydı, bunların üzünü mürdəşir tez yuyaydı…

– Nə imza, Muxtar kişi? – Baxdım ki, Muxtar kişi qabağımda karıxıb qalıb, matdım-matdım mənə baxır, sonra gedib mənə də söz qoşmasın ki…

Başı ilə işarə verdi. Bunda iştaha bir bax?! Evə keçmək istəyir kaftar.

– Yox! – Çəmkirdim. – Evə olmaz. Nə sözün var, burda de.

– Bax! – Muxtar kişi qoltuğundakı qovluğa işarə verdi. – Burda bütün sənədlər var. Gərək göstərim ki, oxuyub qol çəkəsən.

– Eybi yoxdur. Oxumadan qol çəkərəm. Sən elə burda göstər, nə yazdığını de, sənə inanıram…

– Olmaz! – Muxtar kişi əl çəkmədi, inadkarlıq göstərdi. – Bir belə adamın evinə girmişəm. Sən indi məni evinə buraxmayacaqsan? Nədən qorxursan? Mən səksəni çoxdan haqlamışam. Bilirsənmi?

– İstəyirsən lap doxsanı, yüzü haqla, nə işimə qalıb.

– İmkan ver, keçim içəri. – Muxtar kişinin dirəşməsi lap ciddiləşdi. – Səni orda başa salaram.

– İndiyə kimi görmüsən, ya eşitmisən ki, bir adam mənim qapımdan içəri ayaq basıb?

– İşim-gücüm qurtarıb, durub səni güdəcəyəm. – Muxtar kişi gülümsündü. – İstəyirsən hər gün qonaqlıq elə, qohumların, dostların gecə də qonaq qalsınlar, çıxıb evlərinə getməsinlər.

Əlqərəz, gördüm ki, Muxtar kişi lap dirəşib, əl çəkmir, razılaşdım.

– Yaxşı, keç. – Dedim. – Ancaq mətbəxə. Özü də sənədləri tez göstərəcəksən, qol çəkəcəm, götürüb çıxacaqsan.

Muxtar kişini içəri buraxıb qapını bağladım. Mətbəxin yolunu ona göstərdim. O, ayaqqabısını, gödəkçəsini çıxarıb mətbəxə keçənə kimi otağa gəlib üst paltarımı geyindim. Hər ehtimala qarşı vəsiqəmi də götürüb mətbəxə gəldim. Muxtar kişi qovluğunu masanın üstünə qoyub içindəki bəzi kağızları çıxartmışdı.

– Bax, bu ərizə şəhər sovetinin sədri cənabınadı – boz binanın sakinləri adından, – deyə Muxtar kişi izahat verməyə başladı. – Yazıb xahiş edirik ki, aşağıda – dəmir yolun qırağında məskunlaşmış məcburi köçkünlərin evlərinə gedən yolun yerini dəyişin, bizim binanın qabağından gedib-gəlməsinlər. İki qonşu binanın sakinləri də bizə qoşulacaqlar. Kənd adamıdırlar, yerişlərini-duruşlarını bilmirlər. Zibillərini də gətirib bizim binanın sakinləri üçün nəzərdə tutulmuş məişət tullantıları qablarına atırlar. Biz bu xoşagəlməzliklərə çoxmu dözməliyik?

Ərizəni tələmtələsik gözdən keçirdim. Muxtar kişi dediyi kimi, hər şeyi təfsilatı ilə yazmışdı, hələ beş də üstünə qoymuşdu. Sonda da belə bir qeyd etmişdi: "Artıq dərəcədə xahiş edirik, yolun yerini dəyişdirəsiniz, biz aşağıda imza edənlər bu biabırçılığa daha dözə bilmərik…".

– Muxtar kişi, bəs niyə təklif vermirsiniz? Demirsiniz ki, yolu hara dəyişmək olar? – Soruşdum və özüm də fikirləşə-fikirləşə qaldım, gerçəkdən yolu hansı tərəfə dəyişmək olardı.

Məncə, yolu dəyişmək mümkünsüzdü. Binanın sol tərəfindən məhəlləyə gedən yol hansısa idarə tərəfindən tutulmuşdu, hündür hasar lap dəmir yolun qırağınadək çəkilmişdi. Sağ tərəfdən də bizdən sonrakı iki bina qurtaran yerdə başqa bir qaraj ərazini tutmuşdu, orda da iritonnajlı maşınlar saxlanılır, həm də təmir-xidmət işləri həyata keçirilirdi. Oradan da yol salmaq mümkün deyildi.

– Mənə nə var! Hara dəyişəcəklər, qoy dəyişsinlər.

– Gəlin, öz aramızda elə-belə götür-qoy edək, – deyə təklif verdim.

– Onlar vəzifədə oturublar, qoy onlar da başlarını işlətsinlər.

– İmzaya bir söz demirəm, qol çəkirəm, ancaq əhəmiyyət verməyəcəklər.

– Daha bir ərizə var. – Muxtar kişi qovluqdan başqa bir ərizə də çıxartdı. – Buyurun, bunu da oxuyun.

Ərizədə yazılmışdı: "Filan şəhərin mənzil-istismar idarəsinin rəisinə. Biz, aşağıda imza edən boz binanın sakinləri, xahiş edirik ki, məişət tullantıları üçün nəzərdə tutulmuş zibilqablarını bizim binanın yanından yığışdırasınız və yüz metr aralıda bir yerə qoyasınız. Belə ki…".

Muxtar kişi milçək yığıntısından, it toplantısından, zibil eşənlərin hay-küyündən, tullantı çörəkləri toyuq-cücə üçün götürənlərin bir-birlərilə dava-dalaşından; bir sözlə, hər şeydən təfsilatı ilə yazmış və binada yaşayan elit təbəqənin firavanlığı naminə vəzifədə olan bir aristokrat kimi bu addımı atacağınıza ümidvar olduqlarını xüsusilə vurğulamışdı…

– Necədir? – Ərizəni oxuyanda gülümsədiyimi görüb Muxtar kişi də güldü. – Sən hələ Muxtar dayını tanımırsan. Muxtar dayınız olmazdı burda, zibil içində itib-batardılar.

Üz vermək istəmədim, ciddiləşdim. Üz versəydim, bir az da xoş sifət göstərsəydim çıxıb getməyəcəkdi, bəlkə çay da istəyəcəkdi.

Odur ki, Muxtar kişidən zibilqablarını hara aparıb qoya biləcəkləri yeri soruşmadım, əhəmiyyətsiz bildim. Özlüyümdə təsəvvür etdim ki, hardasa, yüz metr məsafəyə aparıblar. Biz də boz binanın sakinləri əlimizdə zibil torbaları, vedrələri, korobkaları şəhərin arası ilə hər gün o qutuların yanına gedib-gəlirik. Üç binanın hərəsində yüz doxsan ailə… Bir sözlə… zibil karvanı…

– Mənzilin nömrəsi yazılan cərgədə vəsiqənin nömrəsini qeyd elə və imzala. – Muxtar kişi buyurdu.

Ərizənin arxasında və əlavə olunmuş vərəqdə çoxlu imza vardı. Əlimin içi kimi bilirdim ki, boş şeydi, nə yolun yerini dəyişəcəklər, nə də zibilqablarını yüz metrlik məsafəyə aparacaqlar. Bununla belə, qocanın xətrinə dəymək istəmədim, əziyyət çəkib ərizə yazmışdı, qapı-qapı düşüb mənim kimi inadkarlarla mübahisə edə-edə imzalatmışdı. Təqaüdçü adamdı, özü də tək yaşayırdı, bir işlə məşğul olmalıydı, ya yox…

İndi ona elə gəlirdi ki, bizim qayğımıza qalır…

Qonşulardan seçilmək istəmədim. Qoca dediyi kimi şəxsiyyət vəsiqəmin nömrəsini qeyd etdim və imzaladım. Muxtar kişi ərizəni qovluğuna qoydu.

– Bundan sonra görəcəksən, bütün işlərin xod gedəcək. Tək yaşayan qadının evində kişinin peyda olması uğur əlamətidir.

Qoca qovluğu da götürüb sevinə-sevinə getdi. Onun uşaq kimi sevindiyinə lap gülməyim tutdu. Bir də nə dediyini anlaya bilmədim. Bu nə deyir? Kişinin peyda olması… nə demək? Uğur əlaməti nədir? Mənim axı heç bir planım yoxdur. Heç bu barədə düşünmürəm də… Belə yaşayışımdan, belə halımdan razıyam.

İki gün sonra axşam işdən gələndə gözlərimə inanmadım. Binanın arxa tərəfində yolun düz qırağında zibil qutularını kənar müdaxilələrdən qorumaq üçün üstüörtülü xüsusi yerin tikintisinə başlamışdılar. Hələlik isə zibilqablarını dəyişmişdilər. Üstüaçıqları götürüb, yerinə qapağı açılıb-örtülən qablar qoymuşdular.

– Həə… Bu, artıq real iş oldu, – deyib keçdim.

"Sən demə, Muxtar kişi zəhlətökən deyilmiş, özü dediyi kimi, səksəni çoxdan haqlayıbmış. Dünyagörmüş adam kimi sözü havaya atmayacaqdı ki… Bəlkə…".

Ağbaş

İyirminci əsrin sonu bizə üfüqdən baxırdı. Üfüqün o tayınamı keçmişdik, yoxsa sürüşüb geri düşmüşdük, bilmirəm. On il idi ki, aralanmışdıq. İki mininci ilin ilk onilliyində atlarımızı hara gəldi, dördnala çapırdıq. Bizim üçün yeni dövr ötən əsrin doxsanlarından başlayırdı. O vaxt kimin taleyinə hara yazılmışdısa, həyat neyinin akordlarını orda dınqıldatmaq xoş xatirə kimi hərdən yaddaşımızı təzələyirdi.

Elə mən də o vaxtdan Moskvadaydım, mərkəzi topdansatış bazalarının birində köhnə dövrün dili ilə desək baş kassir, təzə qaydalara görə xəzinədar işləyirdim. Alınan mallara nəzarət edirdim, məbləğin aparata düzgün vurulmasına baxırdım ki, həm itgi olmasın, həm də vergi ödəmə vaxtı problemimiz yaranmasın. İşçilər arasında İqtisad universitetini bitirən yeganə adamdım, şef sənədlərimdən başqa savadımı, beyniıni, bir də fantaziyamı yoxlayıb işə götürmüşdü. “Ticarətdə ki, fantaziyan olmadı, batdın”, həmişə belə deyərdi. Neçə ildi ki, burdayam. İnsafən, vəziyyətimdən razıyam, işlərim yaxşı gedir.

Tanıyanlar bilir, Moskva Moskvadı, təsvirinə, tərifinə ehtiyac yoxdu, qoynunda hamıya yer tapılır. Sovetlər dövründə də beləydi, sovetlər dağılandan sonra da…

Bizim Moskvada nə azarımız var? Hamımız bura işləməyə, qazanmağa gəlmişik. O boyda imperiyanın, indi də Rusiyanın baş şəhəridi, burda iş də yaxşıdı, qazanc da. Nə qədər ki, cavanıq, canımız gümrahdı, işləməli, qazanmalıyıq.

Şefımiz Leninqrad şəhərindən gəlib. Yaxşı adamdır, gözü, könlü toxdur. Görüb, götürmüş, alicənab ailədən çıxdığı dərhal hiss olunur. Qiymətləri də miinasib müəyyənləşdirir, işçilərini də dolandırır. Onların işlərinə çox varmasam da hiss edirəm ki, son vaxtlar Moskvanm idarəçiliyini leninqradlılar ələ alıblar. Təkcə ticarətdə yox, elə hər sahədə…

Bazada bir çox millətlərin nümayəndələri işləyir. Sülh və əmin-amanlıq şəraitində dolanırıq. Nə Pribaltika ölkələrindən bir adam var, nə də Cənubi Qafqazdan, Azərbaycandan yeganə adam mənəm. Düzdür, əvvəlki kimi dostluq münasibətləri qalmayıb, kapitalizm öz boz sifətini hamıya göstərməkdədi, indi hamı öz qazancını düşünür. Bununla belə, aramızda müəyyən xətir-hörmət qorunub-saxlanılırır. Şef özü də ciddi intizamlıdı deyə işdə heç kim cızığından çıxmır.

Şef mühafızə məsələsini çeçenlərə tapşırıb, bazanın əsas vuran qolu onlardı. Mühafızənin rəisi hamımızın böyüyü sayılır. Düzdür, hər kəs öz sahəsində işini aparır, amma bir problemimiz yarananda onunla məsləhətləşməli oluruq.

Sovetlər vaxtı çoxlarının yuxarıdan aşağı baxdığı özbəklər də xüsusi fəallıqları ilə seçilir, bazaya canıyananlıq göstərirlər. Onlardän ikisi şefın ən yaxın etibarlı adamına çevrilib. Biri bazanın içində fəaliyyət göstərir, digəri isə bazanın kənarında dolaşır. Əlli, yüz addım məsafədən bir it keçsə belə, şefın ondan da xəbəri olmalıdı.

Xülasə, hər kəs başını aşağı salıb şefın müəyyənləşdirdiyi qaydada öz işi ib məşğul olur. Mən kassaya baxıram, o birilər də öz işlərinə. Bəzən bütün günü başıını qaldırmağa vaxtım olmur. Çox nadir hallarda ortada boşluq yaranır. Belə günlərin birində bazanın kənarında fəaliyyət göstərən özbək Vaxob təngənəfəs qaçıb yanıma gəldi.

–Çöldə bir kişi var, səninlə maraqlanır. Ucaboy, heyvərənin biridir, saçları da dümağ, pambıq kimidir. Deyir həmyerlindir. – Vaxob bunları birnəfəsə üyüdüb tökdü.

–Day çöldə niyə qabağını kəsib saxlamısan? – Yarızarafat, yarıciddi Vaxoba acıqlandım. – Madam ki, bazanın giriş qapısınacan gəlib, deməli, buranı tanıyır. Həmyerlim olduğunu söyləyir, qoy, içəri keçsin.

Doğrusu, hərdən həmyerlilər üçün darıxırdım. İş-ev, ev-iş başımı elə qatırdı ki, bir də görürdün ayınan bir azərbaycanlı ilə qarşılaşmırsan. Adamın burnunun ucu göynəyir həmyerlisini görmək, öz ana dilində beş-on kəlmə danışmaq üçün…

–Yox e… – Vaxob oğurluq üstündə tutulmuş adamlar kimi udqundu, çeçələdi. – Belə… birtəhər adamdı. Tez-tez ora-bura boylanır, vurnuxur, nəsə narahat adama oxşuyur. Ona görə qaçıb gəldim ki, xəbər verəm.

–Nətəri adam olur-olsun, burax, gəlsin. Sən heç narahat olma. Əgər bir şey baş versə də, qorxma, Murad burdadı. – Çeçenlərin, həm də mühafızənin böyüyünün adı Murad idi, onu nəzərdə tuturdum.

Vaxob çıxdı. Bir az keçmiş həmyerlim gəldi. Vaxob dediyi kimi ucaboy yekəpərin biriydi, yoğun olmasa da dolubədəndi. Saçları ağappaq ağarmışdı, müharibə vaxtı yığılmadığından tarlalarda qalıb bozumtul-ağımtıl rəng alan Beyləqan pambığına oxşayırdı, sifətində qırışlar əmələ gəlmişdi, ciddi görkomi vardı. Boylu-bııxunluydu; ya idmançıydı, ya da sistem adamıydı, mənim nəzərimcə…

–Zdorov! – Məni rusca salamladı, əl tutub görüşdük. – Kto xozyain?

Mənə maraqlı göründü. Mənim adıma, mənim yanıma gəlibsə, xozeynu neynir?

–Nc vajno. – Astadan cavab verdim, şef özü belə tapşırmışdı, “hər şeyə görə məni narahat etməyin, yola verin, getsin”, demişdi. – Nə lazımdı, mənə deyin.

Bundan sonra daha heç nə demədi. Vitrinlərin, polkaların arası ilə bir xeyli gəzdi, qiymətlərə baxdı. Sonra xırım-xırda şeylər; ketçup, siqaret, südlü sosiska, cem, mayanez və başqa tez-tez tələb olunan ərzaqlardan götürdü. Karzinə yığıb kassaya yaxınlaşdı.

–Posçitay! – dedi.

Ərzaqları bir-bir götürüb qiymətlərinə baxdım, kassa aparatına vurub hesabladım. Çek çıxardıb təqdim etdim.

–Sizdə qiymətlər münasibdir, başqa yerlərə baxmış nisbətən ucuzdu. – Bunu da rusca dedi və aldıqlarının pulunu ödədi.

Pulun qalığını qaytardım. Alıb cibinə qoydu və çıxıb getmək istədi. Hörmət əlaməti olaraq mən də onunla çıxdım ki, qapıdan yola salım, getsin.

–Xətrinə dəyib-eliyən yoxdur ki? – Çöldə bunu soruşdu.

–Yox! Yaxşılıqdı. Çoxdan burdayam. Alışmışam. Hamı da tanıyır.

–Varsa, de, çəkinmə. – İsrarla soruşdu. – İstəyirsən, şefin telefonunu ver, bu dəqiqə zəng vurub tapşırım…

–Ehtiyac yoxdur. – Gülümsündüm ki, arxayın olsun. – Münasibətimiz yaxşıdır. Təşəkkür edirəm.

–Bax də… Bura Moskvadır, yetim-yesir yeri deyil. Diribaş olmaq lazımdır. Fağır olarsan, başına qapaz vurub çörəyini əlindən alarlar. – dedi.

Darvazanın ağzına çatmışdıq deyə sağollaşdıq. O, ancaq rus dilində danışdı, mən də rusca cavablandırdım. Niyə belə elədi, baş açmadım. Adətən, burda həmyerlilər görüşəndə öz dillərində danışırlar. Aralıda dayanan maşınına oturub getdiyini görəndən sonra bazaya qayıtdım. Murad qapının ağzında məni gözləyirdi.

–Həmyerlindi? – Çatan kimi soruşdu. – Bəs niyə rusca danışırdmız? Adı nədir?

–Hə. – deyib çiynimi çəkdim, hesabat verməyi xoşlamırdım.

–Onu hardan tanıyırsan? – Əl çəkmədi. – Ya o, səni hardan tanıyır?

–Tanımırdım. İndi tanış olduq.

–Adı nəydi? – Bir də soruşdu.

–Maraqlanmadım.

–Bax ha… ehtiyatlı ol. – Murad xəbərdarlıq etdi. – Biz adam tanıyanıq, sifətindən dələduza oxşayır.

–Elə demə… – İnciyəntəhər oldum.

–Bəs nə deyim? – Murad gülümsündü, yəqin ki, könlümü almaq islədi. – Görmürsən qurddur?

–Mənim həmyerlim qurd olmalıdır də… – Pərtliyim sovuşdu. – Çaqqal, it olmayacaq ki…

Doğrusu, Muradın cavabını versəm də, acı sözlərinə alındım, bir az da pərtfason oldum, ancaq çox da büruzə vermədim, özümü o yerə qoymadım, guya əhəmiyyətsiz hesab elədim. Özlüyümdə bir az da götür-qoy etdim. Murad dayanmışdı, mənim hələ də sözlü adama oxşadığımı, nəsə deyəcəyimi gözləyirdi.

–Bizə qarşı nə dələduzluq eliyəcək? – Mən də acıqlı cavab verdim. – Burda hər şey göz qabağındadı. Ərzaq məhsullarından götürdü, onu da qəpiyinəcən ödədi.

–Narahat olma. Bizim də nəzərimiz üstündəydi. Dedik birdən narkotik-zad atar polkalara… Siz çölə çıxan kimi dərhal göz gəzdirdik gəzdiyi yerlərə… Tərtəmizdir.

İndi başa düşdüm ki, şef nəyə görə çeçenlərə bu qədər üstünlük verir.

***

Dəqiq yadımda deyil, aradan bir həftə, on günmü keçmişdi, yenə Vaxob qaça-qaça gəldi ki, bəs həmyerlin qapının ağzındadır.

Yenə də sakitlikdi, boş idim. Bilmirəm təsadüfdən idimi, yoxsa həmyerlim aralıda durub bazanın qabağını güdürdü, sakitlik olanda gəlirdi, hər nəydisə, yenə özümüz idik. Sözün diizü, Muradın danışığından sonra mən də ehtiyatlı davranmağa qərar vermişdim.

Çıxdım qarşılamağa. Gördüm ki, formadadı, əynində ədliyyə işçilərinin geyimi vardı, çiynində də üç böyük ulduz parıldayırdı, polkovnik rütbəsindəydi. Buna çox sevindim, ehtimalım düz çıxmışdı, həmyerlim sistem adamıydı, özü də yüksək rütbəli. İstər-istəməz fərəhləndim, qürur hissi məni ağuşuna aldı. Buna kim sevinməzdi?

–Salam. – Bu dəfə öz dilimizcə, azərbaycanca danışırdı.

–Salam. – Əl tutub görüşdük.

–Şefin burdadı? – Mənə elə gəldi ki, sözgəlişi, “xala, xətrin qalmasın” deyə soruşur.

–Problem yoxdur, mən burdayam.

–Özü olsaydı, yaxşıydı.

Belə deyəndə, dalağım sancdı. O dəqiqə başa düşdüm ki, nəsə “yükləmək” istəyir. Havayı deyildi, on beş ildən artıq idi ki, həm Moskva kimi mərkəzi şəhərdəydim, həm də ticarətin mərkəzində. Sistem işçilərinin biznes adamlarından umacaqları olduğundan xəbərdardım. İndi bunu çox adam bilirdi. Ticarətdə işləyəsən, bunu bilməyəsən…

–Narahat olmayın, nə lazımdır, deyin.

–Bilirsən, bu gün bizim şefin ad günüdür. Onun da hər şeyi var, bahalı maşınları, villası, daçası, bir sözlə, heç nəyə ehtiyacı yoxdur. İstəyirdim bir blok bahalı siqaret hədiyyə edim, xarici… Durub atıla-atıla yanına gedəsi deyiləm ki…

–Malboro. – Dərhal təklif etdim, özüm siqaret çəkmədiyimdən, həm də bizdə, bazada olan ən bahalı siqaret bu idi. Odur ki, ağlıma gələni səsləndirdim.

Xəfıfcə gülümsündü.

–Malboro yaramaz. Malboro keçmişin bahalı siqaretiydi. İndi elə siqaretlər çıxıb ki… – dedi. – Həm də damskiy siqaret lazımdı. Boss qadındı.

Həmyerlim hələ şefımizi soruşanda başa düşmüşdüm ki, bu dəfə nə götürsə, qalacaq mənim üstümdə. Bunu “özü olsaydı, yaxşıydı’ deyəndə hiss etmişdim, ancaq geri çəkilə bilməzdim.

–Yenə də özünüz bir baxın. – Hər ehtimala qarşı təklifımi etdim.

İçəri keçdik. Həmyerlim keçən dəfəki kimi vitrinlərə göz gəzdirdi, polkaların arası ilə gəzib dolaşdı. Hardasa iki min, iki min beş yüz rublluq ərzaq malları götürüb kassanın qabağına düzdü. Onları hesablayıb kassa aparatına vurdum. Pulunu ödəmək istəyəndə qoymadım.

–Mənlikdi. – dedim. – Bir dəfə də qonaq olun.

Təklifımə qarşı çıxmadı, dərhal pulunu qatlayıb cibinə qoydu.

–Təşəkkür edirəm. – dedi.

Yenə də onu ötürməyə çıxdım.

–Mən general Varonçova ilə çox yaxınam. – Çöldə astadan pıçıldadı. – FTX-nın generalıdı, nə problemin olsa, çəkinmə, de, buralar bizlikdi.

–Şükürlər olsun. Hələ ki, bir problemim yoxdur, – dilucu təşəkkürümü bildirdim. – Bir də ki, mən kiçik adamam, generallıq nə problemim olasıdı. Elə sizin kimi adamla tanış olmaq mənə bu qərib diyarda dünya boydadı.

Həmyerlimi yola salıb geri qayıdanda yenə də Muradla üz-üzə gəldik.

–Ağbaş həmyerlin polkovnikdir?

Bazanın işçiləri ona ad da qoymuşdular: Ağbaş. Öz aralarında belə danışırdılar: Ağbaş gəldi, Ağbaş burdan keçdi.

–Özün görmədin? – Sualını sualla qarşıladım.

–Gördüm. Harda işləyir? Vəzifəsi nədir?

–Soruşmadım.

–Soruşardın də… – Murad əlini əlinə vurub heyfsləndi. – Bəlkə bir işimizə yaradı.

–Özü də dedi e… fıkir vermədim.

–Nə dedi?

–Dedi ki, general Varonçovanın xidmətindəyəm.

–FTX Varonçovanın?

–Hə… Nədir ki?

–Heç bilirsən o, kimdir?

–Yooxxx…

–Bilməsən yaxşıdır.

Murad bunu deyib getdi. Təxminən bir saat sonra özbək Vaxob yenə başılovlu gəldi yanıma.

–İndi nə olub? – Bu dəfə mən onu qabaqladım.

–Sənin o polkovnik həmyerlin bu dəfə gedib mənim o yetim-yesir kəndçilərimə ilişib, çörəklərinə bais olub.

–Nə kəndçilərinin? Hansı kəndçilərinin? Bir düzəməlli-başlı danış görüm…

Vaxob danışdı. Sən demə, onun üç həmkəndlisi yaxınlıqda “Özbək təndiri” işlədirlər. Cürbəcür şirniyyatlar bişirib satırlar. Orda oturub çay içməyə, piroq yeməyə yerləri də var. Polkovnik həmyerlim burdan gedəndə dönüb özbəklərin işlətdiyi təndirə. Oturub, çay, piroq sifariş verib. Yeyib-içəndən sonra təndiri işlətmək üçün müvafıq sənədlərinin olub-olmadığını soruşub. Özbək əkələr şalvarı batırıblar. Ağbaş polkovnik onları bir az da sıxma-boğmaya salanda deyiblər ki, sahə müvəkkilinə aylıq verirlər. Sahə müvəkkilinə zəng vurub onu haraya çağırıblar. Dişinin dibindən çıxanı deyib sahə müvəkkilinə ağbaş polkovnik, abrını ətəyinə büküb, təcili baş ədliyyə idarəsinə çağırtdırıb. Özbəklərə də tapşırıb ki, sizə üç gün vaxt verirəm, ya adama min dollar hazırlayıb verin, canınız qurtarsın, ya da əlli-ayaqlı gedirsiniz içəri. Odur ki, özbəklər düşüblər əl-ayağa, kömək üçün həmyerlilərindən gümanları gələn hər kəsə ağız açırlar.

–Ağbaş pulun dalınca nə vaxt gələcək? – deyə soruşdum.

–Üç gündən sonra səhər tezdən gələcəyini deyib.

–Gələndə xəbər verərsən, gedib danışaram.

–Bəlkə…

–Nə bəlkə? Onun qaldığı yeri tanımıram, işlədiyi idarənin harda yerləşdiyini bilmirəm, telefon nömrəsini də götürməmişəm ki, zəng vuram, görüşək. Başqa variantımız varmı? Vaxob gözlrini döyüb durdıı.

–Uşaqlara telefon nömrəsini veribmi?

–Yox.

Ağlıma bir ideya gəldi.

–Bəlkə sahə müvəkkilindən nömrəsini alsınlar… Axı deyirsən, ona zəng vurub.

–Sahə müvəkkilinə öz telefonu ilə zəng vurmayıb. Uşaqların telefonu ilə danışıb.

–Yaxşı… onda gözləyək… Gözləməkdən başqa çıxış yolumuz yoxdur. Sən kəndçilərinə de, pulu hazırlasınlar. Gələndə mən danışaram, dediyi məbləğdən nə qədər endirsəm, kəndçilərinin xeyrinədir.

***

Ağbaş polkovnikin pul dalınca gələcəyi günü işə günorta getməliydim. Kirayə qaldığımız evdə oturub zəng gözlıyirdim. Gözləyirdim ki, özbəklər xəbər etsinlər, gedib danışım.

Kirayə etdiyimiz mənzil üç otaqdan ibarət idi. Az xərcimiz çıxsın deyə altı nəfərlə bir yerdə qalırdıq. Dolanışığımız yaxşıydı. Dostluq, həmrəylik şəraitində xidmətlərdən istifadə edirdik. Hər kəs özündən sonra səliqə-sahman yaradırdı. Belə danışmışdıq öz aramızda, çalışırdıq ki, zibilləməyək.

Bazada işləyən bir qırğızla foyedə oturub vaxtın keçməsini gözləyirdik. Divara vurıılmuş televizor özü üçün qırıldayırdı. Qırğız televizorla üzbəüz idi, gözlərini ekrana zilləmişdi. Mən isə televizorun alt tərəfındəki taburetkada oturub divara söykənmişdim. Fikrim özbəklərin, ağbaş polkovnikin yanında qalmışdı. Birdən qırğız qayıtdı ki, bəs həmyerlini tutublar, odur göstərirbr. Taburetkadan qalxıb ekranın qarşısına keçənə kimi göstərib keçdilər. Aparıcı qız qeyri-qanuni polkovnik formasını geyınmiş bir adamın həbsini qeyd edir, dələduzluq yolu ilə sahibkarlardan pul tələbindən danışırdı.

–Sənin o həmyerlinə yaman oxşayırdı.