Hər kəs üçün yaxşı

"Xatirə Ədəbiyyatı” silsiləsindən 28-ci kitab

© Hər kəs üçün yaxşı Arif Əmrahoğlu ("XAN" xatirə ədəbiyyatı silsiləsindən).

© "XAN' nəşriyyatı. Bakı-2019. 328 səh. 2-ci nəşr

Dizayn və qrafika: Teymur Fərzi

* * *

Anar
Ziyalı ləyaqəti (Ön söz əvəzi)

Arif Əmrahoğlunu şəxf sən yaxından tanımırdım. Mətbuatda dərc edilmiş bəzi məqalələrini maraqla oxumuşdum. Bu yazılardakı analitik təfəkkür, cana lı təhkiyə, çağdaş dünya ədəbiyyatşünaslığının özəlliklərinə bələdlik, geniş erudisiya diqqətimi çəkmişdi. Bilirdim ki, XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan nəsri mövzusunda dəyərli araşdırması var, filologiya elmləri namizədidir.

Adamı yolda tanıyarlar – deyiblər. Azərbaycanın elm, ədəbiyyat adamlarının Türkiyəyə böyük dəstəylə ilk səfərlərindən birində yol yoldaşı olduq. Qayseridə keçirilən geniş toplantıda iştirak etdik. Bu səfərdə Arifi daha yaxından tanıdım. Son dərəcə qayğıkeş, yaşca özündən böyüklərə diqqətli, təvazökar və abırlı insan kimi ona səmimi rəğbətim oyandı. Bu səfərimizdə Çingiz Abdullayev də iştirak edirdi. Neçə il sonra yazıçılarımızın X qurultayı ərəfəsində Birliyimizdə gənclərlə iş üzrə katib vəzifəsinin təsis olunması məsələlərini qaldırdıq və bu vəzifəyə layiq ola biləcək adamları götür-qoy edəndə Çingiz Arifın adını çəkdi. Bu təklif mənim də ürəyimdən oldu və katiblikdə onun namizədliyini irəli sürməyi razılaşdırdıq. Qurultayda Arif yekdilliklə Birliyin katibi seçildi. O zaman Arif Birliyimizin gənclərlə iş üzrə indiki katibi, başqa bir dəyərli ziyalımız Rəşad Məcidin yaşında idi. O günlərdən on ildən artıq vaxt keçib və keçən ilki XI qurultayımızda da Arif Əmrahoğlu yekdilliklə Birliyin katibi seçildi. Bu illər ərzində Arif təşkilatımıza yeni dövrün ab-havasını gətirdi. Bizlərdən qat-qat artıq yeni texnoloji əsrinin nümayəndəsi olan Arifin təklifi, səyi və ardıcıl təşəbbüsləriylə təşkilatımız texnoloji avadanlıqla – kompüterlərlə, fakslarla, kseroksla təmin edildi və indi burada çalışanların bir vaxtlar bu cihazlarsız necə keçindiyini təsəvvür etmək asan deyil.

Amma Arif Əmrahoğlunun Birliyimizə gətirdiyi yenilik, təbii ki, tək bir bu texniki vasitələrlə məhdudlaşmır. O, katibliyinin hələ ilk dövründə ən istedadlı gənc nasir, şair, tənqidçi, dramaturqlarla ünsiyyət yaratmaqla, yeni nəslin sağlam qüvvələrini Yazıçılar ocağıyla daha yaxından bağlamağa nail oldu və bu gün də bu vacib işi davam etdirməkdədir. Gənclərdən bir çoxu yaş fərqinə görə mənə və Fikrət Qocaya ürək açıb deyə bilmədiyi qayğılarını Ariflə bölüşürlər və Arif də heç bir vaxt bu problemlərə biganə qalmır. Bacaranda özü həll eləyir, köməyimizə ehtiyacı olanda bizə müraciət edir. Arifin çalışdığı təşkilatda belə canbaşla fəaliyyət göstərməsi, cümləqayğı olması, ən müxtəlif məsələləri uzağa qoymadan həll etməsi çox vaxt onu öz elmiyaradıcılıq fəaliyyətindən ayırmır. Başqa görkəmli və bəzən də görkəmsiz əhli-qələmlərin neçə-neçə qalın-qalın kitabları nəşr edilibsə, Arif yazdıqlarının və yaza biləcəklərinin onda birini də kitab şəklində çatdırmağa tələsmir. Son məqalələr toplusu, yanılmıramsa, 1999-cu ildə nəşr olunub, məzmunca dolğun, amma həcmcə çox kiçik bir kitabçadır. Bu illərdə Arif neçə başqa müəllifin kitablarının çıxmasına təşəbbüs göstərib və niyyətinə nail olub. Fikrət və mən çox böyük təkidlə onu yeni iri kitabını nəşrə hazırlamağa məcbur etməli olduq. inşallah, yaxın zamanlarda həmin kitab işıq üzü görəcək.

Arif çox ailəcanlı insan, qayğıkeş atadır. Bu çətin zamanda ailəsini layiqincə dolandırmaq üçün özünü odaközə vurur. Yazıçılar Birliyindən başqa universitetdə dərs deyir. Mənzil şəraiti də yaxşı deyil, bir qədər vasvasılıqla xəstəliklərindən də gileylənir. Amma heç bir çətinlik, heç bir məişət qayğısı onu tutduğu pak və təmiz yoldan zərrə qədər də sapdıra bilməz. Elmlər Akademiyasında, Nizami Muzeyində, Prezident Aparatında çalışdığı zamanda da, indi Yazıçılar Birliyində işlədiyi vaxtda da adına bir damla ləkə düşməsinə imkan verməyib, həmişə namuslu ədəbiyyat adamı, müəllim, ləyaqətli ziyalı kimi mənliyini, heysiyyətini, qürurunu qoruyub saxlaya bilib. «Sözə inam sabahımızdır» adlı kitabında yazdığı fikrə mən də şərik çıxıram.

«Dövlət və sənət, yaxud da Nəsimi vəzir ola bilərdimi» adlı məqaləsində yazır: «İnsan içində özündən böyük «mən» tapanda və görəndə yazmağa və yaratmağa başlayır. Onun içindəki «məni» isə «olmazlar», «qadağalar», qanunlar çərçivəsində düşünə və yaşaya bilmir. Bununla da tale sənətkarı əzablara məhkum edir: həm yazıb-yaratmaq əzablarına, həm də «olmazlara», «qadağalara» qarşı barışmazlıq əzablarına… Saray və dövlət sənətkarlarına gəlincə, burada da ifrat iki meyil nəzərə çarpır. Birincisi, milli dövlətin sənətkarı, ikincisi hakimiyyətin sənətkarı. Milli dövlətin sənətkarı adətən istedadını, imkanını və bacarığını milli idealların və milli dövlət quruculuğunun xidmətinə səfərbər edir. Hakimiyyətə və iqtidara qulluqdarlıq onun məsləkinə yaddır. Hakimiyyətlə və iqtidarla onun münasibətləri mürəkkəbliyiylə fərqlənir».

Arifin sözünə qüvvət, onu əlavə etmək istərdim ki, çox vaxt ziyalının, illah da yaradıcı ziyalının cəmiyyətdə missiyası düzgün dərk edilmir. Kəpənək çiçəkdən-çiçəyə qonduğu kimi, gah bu partiyadan, gah o partiyadan şirə çəkənlər üç-dörd, həqiqətən, layiqli addan başqa bütün böyük ziyalılar ordusunu mövqesizlikdə ittiham edir, hətta onları ziyalı belə hesab etmək istəmir. Mövqe deyəndə isə belələri yalnız bir mövqeyi, yəni özünün mövqeyini, daha doğrusu, məhz bu məqamdakı mövqeyini nəzərdə tutur. (Çünki elə özü də dünən başqa mövqedəydi). Bir sözlə, bəyənmədikləri bolşeviklərin prinsiplərinə riayət edirlər: Kim bizimlə deyilsə – düşmənimizdir.

Həmişə də tarix boyu bütün demoqoqlara xas olan bir üsula əl atırlar – xalqın adından danışırlar. Məlum deyil ki, xalq haçan, harda və nə şəkildə bu adamları özünə vəkil tutub, sözçü seçib. Nəyə görə bu millət üçün nə etdiyi məlum olmayanlar bu millətçün nələr etdiyi hamıya məlum olan insanlarla haqq-hesab çəkir? Niyə belə dedin, niyə belə etdin, niyə belə demədin, belə etmədin? Əsl ziyalı isə havadan iy çəkən deyil, o, nə flüqerdir, nə buqələmun. O məhz öz dəyişməz mövqeyində durduğu üçün ziyalıdır. Arif Əmrahoğlu kimi.

Lakin məsələ tək bunda da deyil. İş ondadır ki, hətta vicdanlı adamlar belə, dediyim kimi, çox vaxt yaradıcı zib yalının cəmiyyətdə yerini hələ də aydın dərk etmir. Yaradıcı ziyalı – yazıçı-şair olsun, alim olsun – siyasi proseslerə qoşulmursa belə, ictimai mövqeyini yeri gəldi-gəlmədi dəqiqəbaşı bəyan etmirsə belə, ədəbi, elmi, sənət əsərləriş ylə xalqına, dövlətinə xidmət edir, milli-mədəni sərvətlər yaradır, ədəbiyyatını, sənətini, elmini zənginləşdirir, ölkəsini dünyada tanıdır. Yaradıcı ziyalının əsas işi budur. Uca Tanrı istedadı başqasına yox, ona məhz buna görə bəxş edib. Yaradıcı ziyalının cəmiyyətdə və tarixdə missiyası, öz xalqına övladlıq borcunu ödəməsi də məhz bu meyarlarla müəyyənləşməlidir. Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Firudin bəy Köçərlinin, Üzeyir bəyin hansı siyasi partiyanın mövqeyində durduğu deyil, onların ölməz əsərləri önəme lidir, məhz bu irs yaşayır və mənəviyyatımızı yaşadır. Özü də söhbət təkcə ziyalılardan getməməlidir. Ən çətin şəraitdə, yarıuçuq, yarıqaranlıq məktəbdə belə beş-on şagirdinə savad verən kənd müəllimi izdihamlar qarşısında alovlu çıxışlar edən, yaxud gurultulu şeirlər oxuyanlardan millətin işinə daha çox yarayır. Yaxşı peşəkar cərrahın, səriştəli mühəndisin, ədalətli hüquq işçisinin xalqa xidməti onun siyasi baxışlarıyla, ictimai fəallığıyla ölçülməməlidir. Belə mütəxəst sislərin vətəndaşlıq dəyəri də öz peşələrinə layiqincə yiyələn-ə məsində və namusla çalışmaqlarındadır. Söhbət elmdən, ali təhsildən, ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqiddən gedirsə, Arif Əmrahoğlu məhz bu yüksək meyarlara tam mənasında örnək ola bilən fədakar və namuslu ziyalıdır. Mən Azərbayə canın məhz belə ziyalılarıyla – onların sayı minlər, yüz minlərdir – fəxr edir və gələcəyə nikbin ümidlərimi də məhz bu sayaq insanlarla bağlayıram.

Etibarlı bir insan kimi də, heç bir sınaq qarşısında, ya şirin vəzifə xülyalarına uyaraq sifətini dəyişməyən bir şəxs kimi də Arifi çox istəyirəm. Artıq uzun illər bir yerdə işləsək də, bu sözləri ona deməmişəm. İş münasibətlərindən başqa yaş fərqimizi də nəzərə alın. Arifdən 17 yaş böyüyəm və bütün bunlara görə aramızda pərdə var.

Amma indi Arif Əmrahoğlunun 50 yaşı tamam olarkən düşündüm ki, bu ürək sözlərimi bu gün də deməsəm, haçan deyəcəm? Əzizim Arif! Sənə azar-bezarsız uzun ömür, ailə səadəti, mənzil rahatlığı, ədəbi, elmi, müəllimlik fəaliyyətində yeni uğurlar diləyirəm.

ANAR,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq Yazıçısı.

Nizami Cəfərov
O gəncliyindən müdrik idi

Mən yaşıdlarım – mənsub olduğum ədəbi və ya elmi nəsil içərisində tanıdığım «müdriklər» i bir-bir yadıma salanda Arif Məmmədovun (Əmrahoğlunun) siması birincilərdən biri olaraq gəlib dayanır gözlərimin qarşısında. Və vaxtsız vəfatından sonra daha dərindən hiss edirəm ki, Arif nə qədər böyük ziyalı, nə qədər müdrik insan idi.

Biz Universitetin filologiya fakültəsinin birinci kursunda oxuyanda Arif sonuncu kursdaydı. Çox keçmədən dostluğa çevrilən tanışlığımız da elə o zaman – 1977-1978-ci illərdə başladı. Demək olar ki, həmyerli olmağımız, ondan da daha çox ədəbiyyata sonsuz marağımız, milli hisslərimiz, emosiyalarımız bizi tezliklə məsləkdaş etdi.

Universiteti bitirdikdən sonra Arif Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat institutunda elmi fəaliyyətə başladı. Və 80-ci illərin sonlarına qədər əsasən XIX əsr nəsrinin öyrənilməsi ilə məşğul oldu.

Elə həmin illərdə onun müasir ədəbi prosesin müxtəlif problemlərinə həsr olunmuş məqalələri geniş ictimai maraq doğuraraq müəllifini peşəkar bir tənqidçi-ədəbiyyatşünas kimi tanıtdı. Yüksək intellektlə təmkinli zəhmətkeşliyin məhsulu olan araşdırmaları öz dəqiqliyi, sistemliliyi və müasirliyilə seçilirdi. Hamı görürdü ki, Arifin dünyagörüşü, təfəkkürü, məntiqinin miqyası nə qədər genişdir… Və bu miqyas genişliyi yalnız onun intellekti ilə əlaqədar deyildi, həm də ruhunun, mənəviyyatının, ürəyinin genişliyindən (və mütəvaze təmənnasızlığından!) irəli gəlirdi.

Yaxşı təşkilatçı idi. Hətta komsomol məktəbi də keçmişdi. Ancaq Arifin komsomolçuluğu siyasi məzmundan daha çox ictimai-intellektual, yaxud ədəbi-mədəni məzmun daşıyırdı. Və indiyə qədər məmnunluqla xatırlayıram ki, Ədəbiyyat institutunda çalışdığı ilk illərdən (elə bir geniş səlahiyyəti də yox idi) bizi – gənc məsləkdaşlarını bəzən məcburən bir yerə yığıb elmi konfranslar keçirərdi ki, həmin konfransların çap olunmuş materialları bu gün də bir çoxlarımızın biblioqrafiyamızın (və bioqrafiyamızın!) ilk əsərləridir.

Arifin rəhbərliyi ilə keçirilən gənc tədqiqatçıların bu elmi konfranslarında gənclik enerjisindən gələn həm milli, həm də intellektual coşqunluğun intonasiyasını, yəqin ki, heç zaman unutmayacağıq. Onu da unutmayacağıq ki, həmin coşqunluğun müəllifi zahirən təmkinli görünən, ancaq daxilində, ruhunda tufanlar oynayan Arif idi.

Təşkilatçılıq istedadını nəzərə alaraq onu EA Ədəbiyyat muzeyinin elmi işlər üzrə direktor müavini təyin etdilər. Sonra isə bir neçə il Prezident Aparatında milli siyasət məsələləri üzrə Dövlət Müşavirliyində məsul vəzifədə çalışdı. İstər bu vəzifələrdə, istərsə də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi olduğu illərdə Arif Əmrahoğlu xalqa, Vətənə istedadla, məsuliyyətlə (və şərəflə!) xidmət etdi.

Məzunu olduğu Universitetə müəllim kimi qayıtması da onun yaradıcılıq tərcümeyi-halının tamamilə təbii hadisəsi sayılmalıdır. Türk xalqları ədəbiyyatının həm tədqiqinə, həm də tədrisinə Arif yeni üslub gətirdi. Ancaq çox heyf ki, bu yeni üslubu zənginləşdirib özünəməxsus məktəbə çevirə bilmədi. Halbuki bunun üçün hər cür imkanları var idi.

Arifin bu dünyanı vaxtsız tərk etməyi onun doğmalarını, yaxınlarını nə qədər yandırırsa, elmimizi, ədəbiyyatımızı da o qədər təəssüfləndirir. Və ona (onun intellektinə, istedadına, fəaliyyət meydanına) aid olan hər yerdə gəncliyindən müdrikləşmiş bu insanın yeri görünür.

Nizami Cəfərov,

AMEA-nın Müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor.

Asif Hacılı
Saflıq və bütövlük örnəyi

Arif Əmrahoğlunu itirdik! Böyük, əvəzolunmaz itkidir. Ancaq Arifin haqqında keçmişdə, xatirələrlə danışmaq çətindir. Arifin dünyamızdan getdiyinə inanmaq çətindir. Otuz illik dostluğumuz dövründə Arifi həmişə şux, məğrur, sanballı, nikbin görmüşdüm. Həmişə çöhrəsində təbəssüm, sözündə qətiyyət vardı. Arif cavanlığından bir səbat və dəyanət nümunəsi idi. Əqidəsi, sözü və əməli bir olan insanlardan idi. Elmində də, fəaliyyətində də, vətəndaşlığında da, dostluğunda da.

Ariflə tanışlığım 1977-ci ildən başlayıb, Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində oxuduğumuz dövrdən – Arif beşinci, mən birinci kursda oxuyurdum. Fakültəmizdə filologiyamızın klassikləri dərs deyirdi, tələbə çevrəmizin də əsas söhbəti ədəbiyyatşünaslıq, dilçilik, folklor, türkologiya idi. Arif sonuncu kursda oxumasına və artıq elmi nüfuz sahibi olmasına baxmayaraq, hamımızla dost, simsar, təvazökar idi. Hər bir fikrimizə, yaşımızdan gələn fantastik ideyalara maraq və hörmətlə yanaşırdı. Heç kimi birbaşa tənqid etmirdi, ehmalca, həvəsdən salmadan, həssaslıqla düz səmtə yönəldirdi. Bildiklərini, oxuduqlarını, fikirlərini səxavətlə paylaşırdı.

Arif ədəbiyyatşünaslığın aktual, milli filologiyamız üçün yeni sahələri ilə maraqlanır və dostlarını da buna istiqamətləndirirdi. "Klassik Azərbaycan nəsrində təhkiyə məsələləri (XIX əsrin ikinci yarısı)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası və "Nəsrin poetikası (XIX əsrin II yarısı)" adlı monoqrafiyası ədəbiyyatşünaslığımızda yeni bir söz oldu – təhkiyə problemi, mifopoetik elementlər, arxetiplər, müəllif məsələsi klassik nəsr materialında ilk dəfə ciddi elmi təhlilini tapdı. Bu anlayışların nəzəri aspektləri ümumiləşdirildi və sonrakı bir çox təhlillərə zəmin yaratdı. Arifin "Sözə inam sabahımızdır", "Epik sözün bədii gücü" kimi kitabları da fikir, müşahidə, qənaət baxımından yeniliyi, dəyəri ilə seçilir. İndiki elmi-ədəbi reallıqlarla müqayisədə sayca elə də çox kitabı dərc olunmayıb. Ancaq çap olunmuş kitabları tarixdə qalacaq, istifadə olunacaq dəyərli və ciddi əsərlərdir.

Arif Əmrahoğlu ədəbi tənqid, tərcümə, ədəbi əlaqələr sahəsində də mahir mütəxəssis, söz sahibi idi. Bakıda və Moskvada çıxan bir sıra kitabların tərtibatçısı, tərcüməçisi kimi böyük zəhməti olub. Ədəbi-tənqidi məqalələrindən başqa, bir sıra tədbirlərin təşkilatçısı, aparıcısı kimi də müasir ədəbi prosesə sanballı xidmətləri var.

Yazıçılar Birliyinin katibi işlədiyi dövrdə qayğısını heç kimdən əsirgəmirdi. Maraqlıdır ki, onu ədəbi prosesimizin bütün nəsilləri, fərqli məktəblərin və cərəyanların nümayəndələri qəbul edib sözünə güvənirdi. Çünki prinsipiallığına və obyektivliyinə, səmimiyyətinə inanırdılar. Arif sözə böyük dəyər verən təmənnasız adam idi və əsl söz sahiblərini də ürək genişliyi ilə qiymətləndirirdi.

Arif həm də ustad müəllim idi, müəllimliyə vaxtı az qalsa da peşəkarlığı, humanizmi, qədirbilənliyi ilə tələbələrinin dərin məhəbbət və hörmətini qazanmışdı. Eləcə də həmkarlarının, qələm yoldaşlarının, dostlarının. Sənətə sədaqəti qədər də dostluğa, yurduna, xalqına, dövlətinə sadiq idi. Əqidə və məslək sahibi idi. Saflıq və bütövlük örnəyi idi.

Məşğul olduğu bütün sahələrdə – elm, təşkilatçılıq, müəllimlik – məsuliyyəti ilə seçilirdi. Arif bütün işlərinə köklü, dərindən yanaşırdı, yükü çiyinlərinə alırdı. Arifin bir mühüm xüsusiyyəti də, daim ədəbi mühitin içində, katib kimi isə mərkəzində olmasına baxmayaraq, bütün dövrlərdə ədəbi intriqalardan uzaqlığı, bunların fövqündə durması idi. Xarakterinə bir ağayanalıq və bütövlük, təmkin və alicənablıq xas idi. Bu onun həm insani münasibətlərində, həm fəaliyyətində aşkarlanırdı. Çünki saf və təmənnasız idi. Arif mənliyinə, davranışına, xarakterinə görə, əslində, maarifçilik dövrünə xas klassik Azərbaycan ziyalısı idi. Şəxsiyyəti, səviyyəsi, əqidəsi və mənəviyyatı ilə örnək idi.

Arif yurdunu, vətənini, xalqını, dövlətini təmənnasız və saf bir məhəbbətlə sevirdi. İctimai-ideoloji məsələlərdə sağlam və məntiqli mövqeyi olan adam idi. 1980-ci illərin axırları – 1990-cı illərin əvvəllərində respublikamızda, eləcə də Qərbi Azərbaycanda və Borçalıda baş verən ağır proseslərə həssaslıqla və peşəkar reaksiya verirdi. Borçalıda milli maarif və mədəniyyətin qorunmasına çalışırdı. Türk dünyası, bütöv Azərbaycan anlayışları onun üçün üstün dəyərlər idi. Vəfatından bir qədər əvvəl televiziyada hörmətli Anar müəllimlə Ahıska türklərinə həsr olunmuş verilişdə iştirak etmişdik. Arif Ahıska türklərinin mədəniyyətinin də əsl bilicisi kimi fikirlərini söylədi, proqnozlarını verdi. Bu, məncə, onun belə geniş televiziya proqramında son iştirakı oldu.

Arif Əmrahoğlunu itirdik! – Əsərləri qaldı, yaddaşlarda yaşayan söhbətləri, xeyirxah əməlləri qaldı, nurlu çöhrəsi qaldı. Arif dünya səviyyəli alim idi və çox dəyərli əsərlər yaza bilərdi və yazacaqdı da – ömür vəfa etmədi. Biz bu yazılacaq əsərləri itirdik! İstedadlı ədibimiz bir çox fikir və mülahizələrini, yazacağı sətirləri özü ilə apardı. Təsəllimiz budur ki, Arifin vəfalı tələbələri, məsləkdaşları, onun əsərlərindən, söhbətlərindən bəhrələnmiş qələm yoldaşları var. Gözəl ailəsi, vəfalı dostları var. Nəhayət, ömrünü həsr etdiyi ədəbiyyatımız var – Arifi əbədiyyətə qovuşduran amillər bunlardır.

Allah əziz dostumuza rəhmət eləsin, ruhu şad olsun.

Asif Hacılı,

Bakı Slavyan Universitetinin rektoru, ədəbiyyatşünas, folklorçu, filologiya elmləri doktoru, professor.

Buludxan Xəlilov
Ona sözünü rahat deyə bilirdin

Doğma bildiklərimi itirdikdən sonra onların barəsində düşünmək, onlardan yazmaq mənim üçün o qədər də asan deyildir. Ona görə ki, doğmalaşmaq tez bir zamanda baş vermir. Bu, uzun bir müddətin, uzun bir yolun nəticəsi kimi insanın qarşısına çıxır. Bir də ayılıb görürsən ki, yüzlərin, minlərin içərisində kimlərsə sənə daha əzizdir, kimlərsə səninlə daha mehribandır, kimlərsə səninlə daha yaxındır. Üst-üstə yığılan mehribanlıq, yaxınlıq səni hara apardığını bilmirsən. Birdən-birə görürsən ki, doğma hesab etdiklərinin sırasında sənə mehriban, yaxın olanların sayı artır. Hər bir insanın həyatında belə doğmalar olub və olacaqdır. Bu mənada Arif Əmrahoğlu mənə doğma olan, mənə yaxın olan, mənə mehriban olan adamlardan biri idi. O, adi bir adam deyildi. Ziyalılığı, abır-həyası, xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi çoxlarından fərqlənən və nümunə ola bilən adam idi. İş elə gətirmişdi ki, ilk dəfə mənim Azərbaycan Yazıçılar Birliyində tanış olduğum qələm sahiblərindən biri də Arif Əmrahoğlu olmuşdu. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin binasına daxil olanda, daha doğrusu, rəhbərliyin oturduğu mərtəbəyə daxil olanda Arif Əmrahoğlunun otağı ilə görüşməli olurdum. Onun otağı elə yerdə idi ki, onu görmədən, ona salam vermədən, onunla söhbət etmədən digərlərinin otağına keçmək mümkün deyildi. Arif Əmrahoğlunun otağı sədrin, digər katiblərin və rəhbərlikdə təmsil olunanların otağına, yanına getmək üçün sərhəd rolunu oynayırdı. Bu sərhəddən keçməmək mümkün deyildi. Bu sərhəd mənim üçün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin siması idi. Xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi, insanpərvərliyi ilə seçilən bir sima idi. Onunla yaxın olduqdan sonra bu keyfiyyətləri hər dəfə ondan görmüşəm, hiss etmişəm. Fikirləşmişəm ki, nə yaxşı ki, belə bir insanı tanımışam, onunla isti münasibətim olub. Hər bir insan kimi mənim də yaxşılara, xeyirxahlara həmişə ehtiyacım olub. Bu mənada Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə qəbul olunanda mənə zəmanət verən xeyirxahlarımdan biri o olub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olanda məni ilk təbrik edən və bu təşkilatın üzvlük biletini təqdim edən də o olub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin tərkibindəki "İrs" komissiyasının üzvü olmağım barədə ilk təbriki də o edib. Adətən, insanın kimliyini biləndə, xislətini biləndə, xarakterini biləndə onunla münasibət qurmaq mənim üçün daha rahat olur. Bu mənada mən Arif Əmrahoğlu ilə daha rahat və sərbəst davranırdım. Onun rahat və sərbəstliyi imkan verirdi ki, Arif Əmrahoğlu ilə istənilən mövzuda söhbət edə biləsən. İstənilən mövzuda söhbət edərkən o, fikrini rahat və sərbəst söyləyirdi. Həm də imkan verirdi ki, sən də fikrini rahat və sərbəst söyləyə biləsən. Bir sözlə, Arif Əmrahoğlu o qəbildən olan insan idi ki, ona sözünü rahat deyə bilirdin. Bunun səbəbi vardı. Bu səbəb barədə vaxtilə Şəms Təbrizi deyirdi:

 
Sözü özümə deyə bilərəm,
Ya da o kəsə deyərəm ki,
Onda özümü görürəm!
 

Arif Əmrahoğlu ədəbiyyat, onun müxtəlif dövrləri, problemləri barədə kifayət qədər məlumatlı idi. O, təkcə Azərbaycan ədəbiyyatından deyil, türk, şərq və dünya ədəbiyyatından da geniş bilgiyə malik idi. Bunun da müəyyən səbəbləri var idi. Arif Əmrahoğlu təkcə ədəbi prosesdən yazmırdı, həm də ədəbi prosesi tədris edirdi. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində türk ədəbiyyatından mühazirə və seminar dərsləri aparırdı. Oxuduqları, öyrəndikləri tədris prosesində köməyinə çatırdı. Tədris prosesində qarşılaşdığı ədəbiyyat problemlərini isə araşdırmalarında, tədqiqatlarında oxuculara çatdırırdı.

Arif Əmrahoğlu erməni ədəbiyyatını və dilini yaxşı bilirdi. Bu sahədə yeganə ədəbiyyatşünas alimlərdən idi. Yadımdadır ki, dünyasını dəyişməmişdən bir neçə müddət əvvəl Azərbaycan Yazıçılar Birliyində Ermənistan-Azərbaycan-Dağlıq Qarabağ problemi, o cümlədən bunun ədəbiyyatda əksi məsələsi ilə bağlı tədbiri aparırdı. Və yüksək səviyyədə aparırdı. Ona görə ki, problemin ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni tərəflərini yaxşı bilirdi. O, Ermənistan adlanan bölgəni yaxşı tanıyırdı, erməni millətinin xislətini yaxşı bilirdi.

Əbdürrəhman Caminin hikmətlərinin birində deyilir: "Ölümlə birlikdə zavala uğrayan neməti ağıllı adamlar nemət hesab etməmişlər. Ömür nə qədər uzun olur olsun, elə ki, sona çatdı, o uzunluqdan nə fayda?! Nuh Əleyhissəlam min il ömür sürmüşdür və indi də beş min ildir ki, ölmüşdür.

O nemət qiymətlidir ki, əbədi olsun, zavalın pozucu əli ona çatmasın". Bu hikməti olduğu kimi qəbul etmək olarmı? Axı, ömrün mənası boyunda deyil, ömrün mənası dərinliyindədir. Əgər dünyasını dəyişmiş insanlardan danışırlarsa, deməli, həyat davam edir, deməli, haqqında danışılan adam yaşayır. Bu mənada Arif Əmrahoğludan həmişə onu tanıyanlar yaxşı danışacaqlar. Deməli, o, mənən bizimlədir, yaşayır.

Hərdən fikirləşirəm ki, bəlkə də torpaq öz dəyərini daha da artırmaq üçün ən dəyərli insanları öz qoynuna alır. Bəlkə də buna görə ən dəyərli insanlar dünyasını tez dəyişir. Bəlkə, həm də torpaq bu dəyərli insanları öz qoynunda qorumaqla Vətən məfhumunu, anlayışını müqəddəsləşdirir. Bu hissləri keçirərkən onu da fikirləşirəm ki, dəyərli insanlar heç vaxt ölmür. Onlar torpağın qoynunda Vətənin müqəddəsliyini yaşadırlar. Bu mənada Arif Əmrahoğlu torpağın qoynunda Vətənin müqəddəsliyini yaşadanlardandır. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin! Qəbri nurla dolsun!

Buludxan Xəlilov,

filologiya üzrə elmlər doktoru, professor.