Czytaj książkę: «W labiryncie psychosomatyki»

Przedmowa

W życiu wszyscy niestety mamy do czynienia z różnymi chorobami: ktoś częściej, ktoś rzadziej. Prawie nikomu nie udaje się całkowicie uniknąć zaburzeń w ciele i związanych z nimi niedogodności i ograniczeń. Wielu lekarzy jest przekonanych, że u podstaw większości chorób leżą dwie przyczyny, z których jedna znajduje się w dziedzinie fizjologii, a druga ma charakter psychologiczny. Fizjologia i psychika są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie na siebie wpływają. Trudno jest zachować optymizm i jasność myślenia przy złym samopoczuciu, ale także negatywne myśli, emocje, stresy z kolei uderzają w różne narządy naszego ciała, wyzwalając lub zaostrzając mechanizm choroby.

Psychosomatyka. Znajome słowo? Na pewno tak. Książki, prasa, media społecznościowe od czasu do czasu wspominają ten termin. Współczesny świat jest gotowy zaoferować nam dane na każdy temat, w tym na temat psychosomatyki. I tutaj mamy do czynienia z nadmiarem informacji – ogromną ilością teorii, podejść, kierunków przypominających labirynt z wieloma skrzyżowaniami i ślepymi zaułkami. Wejście do labiryntu choroby psychosomatycznej jest niestety łatwiejsze niż opuszczenie go. Jeśli już wędrujesz po labiryncie, próbując go rozgryźć na własną rękę lub prowadząc swoich klientów przez jego skręcenia, to ta książka jest dla Ciebie!

Jeśli interesuje Cię tylko wyjście z labiryntu, przejdź od razu do ostatniej części. A jeśli chcesz całkowicie przejść ścieżkę, którą przeszłam ja i moi klienci, polecam przeczytać wszystko.

Pojęcie psychosomatyki, czyli co mam na myśli, mówiąc „labirynt”

Starożytni greccy filozofowie pisali, że cierpienie duszy wpływa na stan fizyczny. Tak więc ludzkość nie spotkała się z takim zjawiskiem, jak psychosomatyka wczoraj.

O zaburzeniach psychosomatycznych mówił wyraźnie i szczerze w swoich publikacjach Zygmunt Freud, który określił je jako „drogę od złego do gorszego”. Freud napisał, że wewnętrzny konflikt osoby, nawet nie świadomy, jest w stanie wyrazić się na poziomie fizjologicznym, przejawiając się w postaci choroby. Zaburzenia psychosomatyczne charakteryzują się „symbolizmem”. Co to znaczy? Osoba cierpiąca na wewnętrzny dyskomfort „otrzymuje” nie każdą przypadkową chorobę, ale coś, co jest symbolicznie związane z istotą jego zaburzeń psychicznych. Na przykład upośledzenie wzroku, choroby oczu mogą być związane z niechęcią osoby do zobaczenia otoczenia i wydarzeń wokół niego.

Katarzyna 46 lat

„Zauważyłam, że zwykła praca przy komputerze zaczyna się walić. Wzrok zaczął się pogarszać, oczy szybko się męczyły. Myślałam, że to „syndrom zmęczonego oka”, kupiłam leki – wynik zerowy! Zwróciłam się do okulisty, który tylko wzruszył ramionami w odpowiedzi na skargę. Zaczęłam robić specjalne ćwiczenia na oczy i pić witaminy, ale wieczorem marzyłam tylko o jednym: położyć się w ciemnym pokoju i zakryć oczy… Wtedy nawet nie mogłam sobie wyobrazić, że ani komputer, ani wiek nie są winne pogorszenia wzroku. Że jak tylko sytuacja w mojej rodzinie zmieni się na lepsze, mój wzrok też wróci do normy”.

Franz Alexander, który wniósł ogromny wkład w badania nad zaburzeniami psychosomatycznymi, kładzie nacisk nie na symbolikę chorób, ale na genetykę. Oznacza to, że w sytuacji stresu, konfliktu objawy pojawiają się tam, gdzie ciało jest już osłabione, to znaczy w jego wrażliwym punkcie. „Uderzając” w nią, stres zaostrzy istniejące problemy.

Natalia 36 lat

„Po kilku pokoleniach naszej rodziny »odziedziczyłam« słabe serce. Oczywiście wiedziałam o tym od dzieciństwa. Jednak to nigdy nie powstrzymało mnie od życia i cieszenia się życiem. Podobnie jak rówieśnicy, uprawiałam sport, tańczyłam, spotykałam się z przyjaciółmi. O jakichś problemach nawet nie myślałam.

Po raz pierwszy zdałam sobie sprawę, że jednak istnieją, w jednej bardzo trudnej dla mnie sytuacji. Niewielki konflikt w pracy przerodził się w potężną konfrontację całego zespołu. Po jednym z burzliwych wyjaśnień nagle poczułam silny ból w klatce piersiowej i strach na myśl, że to może być pierwszy dzwonek zawału…”

Wielu specjalistów studiowało kierunek psychosomatyki na styku medycyny i psychologii. Oddając im wszystkim należny szacunek, pragnę zauważyć, że najbardziej kompletną i jasną definicją wydaje mi się definicja współczesnego psychologa i doktora nauk fizycznych i matematycznych I.G. Malkina-Pykh. W tym dziale chciałabym przytoczyć go w całości, tak jak podano w książce o tym samym tytule:

Pomimo faktu, że słowo „psychosomatyka” jest używane bardzo często zarówno w życiu codziennym, jak i w literaturze naukowej, do tej pory nie ma jednej definicji tego terminu. Ogólnie rzecz biorąc, jego znaczenie wynika ze słów, które się w nim znajdują (dusza i ciało). Z jednej strony termin ten oznacza kierunek naukowy, który ustanawia związek między psychiką a funkcjami ciała, bada, w jaki sposób doświadczenia psychologiczne wpływają na funkcje organizmu, w jaki sposób doświadczenia mogą powodować pewne choroby. Z drugiej strony termin „psychosomatyka” odnosi się do szeregu zjawisk związanych ze wzajemnym przepływem psychicznym i cielesnym, w tym szeregu zaburzeń patologicznych. Po trzecie, psychosomatyka rozumie kierunek medycyny, który ma na celu leczenie zaburzeń psychosomatycznych („Medycyna psychosomatyczna”).

W tej książce nie raz spotkasz wyrażenie „labirynt psychosomatyki”. Postaram się ci wytłumaczyć, co konkretnie miałam na myśli. Fraza, którą zastosowałam, jest metaforą wielu objawów psychosomatycznych. Rozważmy je indywidualnie.

Pierwsza grupa objawów nazywana jest „konwersyjną”. Występuje również pojęcie „zaburzenie konwersji”. Zasadniczo odnoszą się one do umiejętności motorycznych, czyli zdolności do ruchów dowolnych. Dotyczy to również ludzkich zmysłów. W rezultacie powstaje całe spektrum chorób: od zaburzeń połykania czy wad wzroku po paraliż. Jeszcze niedawno takie stany nazywano nerwicami histerycznymi. Chociaż obecnie specjaliści już zrezygnowali z takiej definicji.

Gdybyśmy musieli oznaczyć grupę objawów konwersyjnych jednym słowem, pojęcie „symbol” byłoby idealne. Rzeczywiście, takie objawy są bardzo symboliczne: pogorszenie widzenia wiąże się tutaj z niechęcią zobaczenia jakichkolwiek rzeczy wokół siebie, wymioty – niezdolność do zaakceptowania sytuacji, która przyszła „nie do gustu”.

W prawdziwym życiu wielu prawdopodobnie spotkało się z podobnymi przykładami.

Irina L., 40 lat, zamężna, dwoje dzieci.

Skargi na drętwienie rąk, niezdolność do trzymania nawet małych przedmiotów. Przeprowadzone badanie lekarskie nie wykazało nieprawidłowości organicznych. Podczas pracy z terapeutą ustalono przyczynę objawów: przedłużający się konflikt z krewnymi męża, którzy zarzucali jej niedostateczną dbałość o obowiązki domowe. Po odpowiedniej terapii objawy ustąpiły.

Dalej idą objawy funkcjonalne, które wpływają na układ sercowo-naczyniowy i moczowo-płciowy, przewód pokarmowy i układ mięśniowo-szkieletowy oraz układ oddechowy. Jednocześnie podczas badania specjaliści nie wykrywają żadnych patologii tych narządów, jednak same narządy są dysfunkcyjne.

Anna S., 25 lat. Od kilku miesięcy odczuwa ból brzucha. Badania nie potwierdzają zmian organicznych w przewodzie pokarmowym. Rozwój napadów następuje w sytuacjach bezpośrednio związanych z obowiązkami zawodowymi Anny i związanych z koniecznością obrony swoich interesów w zespole.

I wreszcie, psychosomatozy. Ta grupa objawów jest najmniejsza. Tutaj zaliczamy choroby psychosomatyczne w węższym znaczeniu. Ich główną różnicą jest to, że wpływa to nie tylko na funkcję dowolnego narządu, ale także na jego tkaninę.

Początkowo specjaliści wyróżnili siedem takich chorób, nazwanych „chicagowska siódemka”. Na liście znalazły się astma oskrzelowa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, samoistne nadciśnienie, liszaj zwykły przewlekły, reumatoidalne zapalenie stawów, wrzód dwunastnicy, nadczynność tarczycy. Później specjaliści rozszerzyli go o raka i niektóre choroby zakaźne, zawały serca, ataki paniki, bulimię…

Psychosomatozy lub prawdziwe choroby psychosomatyczne, jak się je nazywa, są patologicznym zaburzeniem w narządach spowodowanym niezdolnością psychiki do rozwiązania pewnego zadania w życiu człowieka. Jak napisał najsłynniejszy psycholog Krajowy Aleksander Luria – „mózg płacze, a łzy są w sercu, wątrobie, żołądku…”.

Aleksander, jeden ze specjalistów dużej firmy, niedawno mianowany szefem swojego działu, źle znosił nagły wzrost odpowiedzialności za zespół. Uciskała go również konieczność częstszego kontaktu z kierownikiem, którego styl komunikacji z podwładnymi można określić jako agresywny i przytłaczający. Wkrótce u Aleksandra pojawiły się objawy nadciśnienia, które gwałtownie nasilało się po rozmowie ze swoim kierownikiem. Badanie lekarskie potwierdziło obecność choroby, która rozwinęła się na tle ciągłego stresu.

Wejście do labiryntu

Z reguły wejście do labiryntu jest pierwszą zapamiętaną manifestacją objawu.

Z własnego doświadczenia

„Pracowałam jako główny reżyser w jednym z najlepszych kanałów telewizyjnych w kraju. Każdego ranka przed pracą odwiedzałam basen, gdzie przepływałam kilka kilometrów. Po pływaniu uwielbiałam pić gorącą kawę z zimnym koktajlem mlecznym. Pewnego ranka podczas treningu coś ukłuło mnie w prawy bok. Nie przywiązywałam do tego wagi. Jest wiele powodów, dla których może kłuć! Jednak następnego dnia atak przeszywającego bólu podczas pływania nie tylko się powtórzył, ale stał się znacznie silniejszy. Tym razem nie można było już przezwyciężyć bólu i dalej pływać. Musiałam przerwać trening. To mnie bardzo zdenerwowało, a nawet przestraszyło. Przestraszyłam się tak bardzo, że poszłam do mojego przyjaciela, terapeuty. Chciałam znaleźć przyczynę, która uniemożliwia mi pływanie rano. Wtedy jeszcze nie wiedziałam, że to było wejście do labiryntu psychosomatyki. Nie można było sobie nawet wyobrazić, przez co będę musiała przejść w ciągu najbliższych pięciu lat i jak bardzo zmieni to moje życie”.

Oto klasyczna wersja tego, jak ludzie wpadają w labirynt psychosomatyki. Co więcej, dzieje się tak najczęściej w całkowicie nieoczekiwanym momencie dla osoby. Przynajmniej tak jej się wydaje. Nagle pojawia się pewien objaw: ból w niektórych narządach, uduszenie, nudności, kołatanie serca itp.

Ola, 32 lata.

„Miałam 27 lat, kiedy po raz pierwszy TO poczułam. Dzień zaczynał się jak zwykle. Śniadanie, droga do metra, schody ruchome… Musiałam przejechać pięć przystanków do wybranej stacji, dokonać przesiadki i udać się prosto do miejsca pracy. Jednak ten tak znajomy plan nagle się nie powiódł. W drodze między drugą a trzecią stacją poczułam, że się duszę. Rozpaczliwie brakowało powietrza, chociaż ludzie wokół wyraźnie czuli się normalnie. Nie wiedziałam, co mam robić i na przystanku wysiadłam z wagonu. Wyszłam na górę, atak stopniowo zaczął mijać. Pojechałam do pracy autobusem, mając nadzieję, że wszystko, co się wydarzyło, było wypadkiem. Jednak wkrótce atak uduszenia powtórzył się…”

Tak więc pierwszy objaw zaburzenia psychosomatycznego z reguły pojawia się nagle i nieoczekiwanie dla osoby. Chociaż dalsze badanie problemu pokazuje, że istnieją warunki wstępne do wystąpienia objawów. Ponadto rozwijają się przez długi czas i wiążą się ze stresem emocjonalnym, na który człowiek rzadko zwraca uwagę. Co się potem dzieje? Pojawiają się dość silne objawy. Ich częstotliwość staje się coraz częstsza, więc zaczyna poważnie niepokoić osobę i znacząco wpływać na jakość jej życia.

Rozpoczęcie wędrówki po labiryncie lub próba znalezienia wyjścia przez oficjalną medycynę

Odwołanie się do oficjalnej medycyny to pierwsze drzwi, do których pędzą uwięzieni w labiryncie psychosomatyki.

Na pierwszy rzut oka decyzja wydaje się rozsądna i uzasadniona. Jeśli nie ma przekonania, że przyczyna choroby leży w płaszczyźnie psychiki, lepiej wykluczyć inne czynniki i przyczyny, przechodząc odpowiednie badanie. Problem polega na tym, że na jednym badaniu pacjent psychosomatyczny z reguły się nie zatrzymuje.

Lekarze podchodzą do sprawy z pozycji obowiązku zawodowego i przepisują niezbędne testy. Dalej sytuacja może rozwijać się według dwóch scenariuszy.

Opcja pierwsza. Po dokonaniu obserwacji i otrzymaniu wyników badań lekarze nie znajdują niczego istotnego. Jednak pacjent nadal doświadcza cierpienia i próbuje dwukrotnie sprawdzić diagnozę (a raczej jej brak). Zaczyna się wędrówka od lekarza do lekarza. Ludzie mają nadzieję, że jeśli spotkają na swojej drodze bardziej uważnego, wykwalifikowanego i profesjonalnego lekarza, będzie on w stanie ustalić przyczynę odczuwanego złego samopoczucia i dyskomfortu.

Przez kilka lat Larysa M., 42 lata, doświadczała ciągłego dokuczliwego bólu w okolicy serca. Wizyta u terapeuty, skierowanie do kardiologa oraz szereg badań nie dały rezultatu. Lekarze nie zidentyfikowali obiektywnych przyczyn złego samopoczucia. Następnie pacjentka poszła do drugiego lekarza, a następnie do trzeciego. Wynik pozostał taki sam.

Opcja druga. Po badaniu lekarze niemniej jednak znajdują niewielkie odchylenie organiczne i przepisują odpowiednie leczenie. Jednak nie ma poprawy, ponieważ przyczyna objawów nie znajduje się w ciele. Pacjent ponownie szuka pomocy, podejmuje próby uzyskania wyjaśnień, ale lekarze wskazują, że obiektywnie jest całkowicie zdrowy. W rezultacie osoba może wrócić do pierwszej opcji. Oznacza to, że zacznie wątpić w kompetencje lekarza i zmieni go na innego.

Metaforycznie można to sobie wyobrazić jako obecność w labiryncie drzwi prowadzących do korytarza znajdującego się w formie koła. W tym kręgu wszystkie wejścia i wyjścia prowadzą wędrowca do punktu startowego. Bez względu na to, ile prób podejmie, sytuacja nie znajduje rozwiązania.

Z własnego doświadczenia

„Przyszłam do terapeuty ze skargami na uporczywy ból brzucha. Lekarz wysłał mnie na badanie. Przeszłam wszystkie możliwe testy i badania w różnych dziedzinach – ginekologii, przewodu pokarmowego i tak dalej. Wyniki analiz były mniej lub bardziej normalne. Wszyscy lekarze przepisywali mi coś innego, na podstawie objawów. Sumiennie przeszłam kurację, ale mi się nie polepszyło. Ból nie zniknął.

Badania musiały być kontynuowane i rozszerzane. Dalej były bardziej złożone i bolesne procedury – sonda, kolonoskopia, rezonans magnetyczny, konsultacje neurolog… Niekończący się ciąg lekarzy i procedur. I żadnych zmian na lepsze. Doszłam do wniosku: lekarze, po prostu, nie są wystarczająco kompetentni. Postanowiła znaleźć innych, bardziej doświadczonych i wykwalifikowanych. Moje wizyty w szpitalach przeszły do drugiej tury. Dokładnie z tym samym wynikiem. Trwało to aż trzy lata. Badanie – leczenie – samopoczucie pozostaje takie samo, bez poprawy. Znowu badania u innych lekarzy – leczenie – brak poprawy itp. Szpitale, pogotowie, praca w domu, strach przed wyjściem na zewnątrz i inne konsekwencje takiego stanu… Pomimo tego symptomatyka nie ustępuję.

Nie ma nic bardziej naturalnego niż ta strategia: próba znalezienia rozwiązania problemu przede wszystkim za pomocą oficjalnej medycyny. Jest to tradycyjna ścieżka, którą wybrała i nadal wybiera większość osób z problemami zdrowotnymi. W żadnym wypadku nie chcę powiedzieć, że nie trzeba przechodzić badania! Wręcz przeciwnie! Konieczne jest zbadanie symptomatyka za pomocą oficjalnej medycyny. Dlatego pierwszym krokiem w przypadku pojawienia się bólu lub dyskomfortu w ciele powinna być wizyta u odpowiedniego lekarza specjalisty. Niemniej jednak to wędrowanie latami od lekarza do lekarza nie jest absolutnie konieczne. Jak zauważyliśmy we wcześniejszych przykładach, w przypadku braku patologii na poziomie fizycznym jej poszukiwanie może przeciągnąć się na lata wszelkiego rodzaju bezużytecznych badań. W końcu problem nie jest tam, gdzie próbują go wykryć. Jak twierdzi słynny aforyzm, „trudno jest znaleźć czarnego kota w ciemnym pokoju, zwłaszcza jeśli go tam nie ma”.

Natalia, 46 lat, przez wiele lat cierpiała na zaburzenia funkcji układu mięśniowo-szkieletowego. Choroba spowodowała, że poruszała się z czyjąś pomocą z zewnątrz lub przy pomocy laski. Leczenie, w tym najlepszych lekarzy stołecznych, nie dawało widocznych wyników. Poprawa stanu była zwykle krótkotrwała, a następnie choroba miała swoje żniwo.

Konsultacje z psychologiem pomogły zidentyfikować prawdziwe przyczyny stanu Natalii. Kobieta doświadczała niekontrolowanego podświadomego strachu przed utratą męża i samotnością. Objawy choroby były swoistą „gwarancją”, że małżonek pozostanie z nią i zaopiekuje się ciężko chorą osobą. Przeprowadzona praca psychoterapeutyczna pomogła Natalii poradzić sobie z negatywnymi ustawieniami, poprawić relacje z mężem, po czym objawy choroby stopniowo zniknęły. Funkcja motoryczna została w pełni przywrócona.

Im szybciej osoba znajdująca się w labiryncie psychosomatyki zorientuje się, że jego próby powrotu do zdrowia to po prostu błędne koło, tym szybciej będzie w stanie zmienić sytuację na lepsze. Oto dane, które podaje WHO (Światowa Organizacja Zdrowia): od 38 do 42% wszystkich pacjentów odwiedzających gabinety lekarzy somatycznych należy do grupy pacjentów psychosomatycznych. Istnieje również opinia, że liczba pacjentów psychosomatycznych sięga 80%! Zresztą niezależnie od tego, kto ma rację, liczby są gigantyczne, a problem jest znacznie poważniejszy, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.

Przedwczesna śmierć bliskiego krewnego była silnym ciosem dla trzydziestoletniego Aleksieja. Sytuację pogorszyło silne poczucie winy: przed tragedią pokłócili się z drobnego powodu, a konflikt pozostał nierozwiązany.

Po pewnym czasie Aleksiej zauważył, że każda sytuacja wykraczająca poza zwykłą i grożąca kłótnią, rozmową w podwyższonych tonach, konfliktem zamienia się w silny atak uduszenia. W takich okolicznościach dosłownie nie mógł wypowiedzieć ani słowa. Na początku nie miało to większego wpływu na aktywność życiową mężczyzny. Jednak potem sytuacja zaczęła się pogarszać, uduszenie się zaczęło się w każdej stresującej sytuacji. Zaczęły się problemy z pracą i komunikacją. Aleksiej zwrócił się do lekarzy. Ani terapeuta, ani pulmonolog nie byli w stanie znaleźć przyczyny objawów. Wielu specjalistów musiał odwiedzić mężczyzna, aż w końcu zalecono mu skontaktowanie się ze specjalistą o innym profilu. Praca z psychoterapeutą pomogła Aleksiejowi rozwiązać problem. Objawy uduszenia zniknęły.