Sto dni bez słońcaTekst
- Kategoria: klasyka zagraniczna, proza klasyczna, klasyka rosyjskaEdytuj
Sto dni bez słońca
Wit Szostak
Warszawa 2014
Wit Szostak
Sto dni bez słońca
ISBN: 978-83-64384-12-7
Wydawca:
Powergraph
ul. Cegłowska 16/2
01-803 Warszawa
tel. 22 834 18 25
e-mail: powergraph@powergraph.pl www.powergraph.pl COPYRIGHT © 2014 by Wit Szostak COPYRIGHT © 2014 by Powergraph COPYRIGHT © 2014 for the cover by Rafał Kosik PROJEKT GRAFICZNY: Rafał Kosik ZDJĘCIE NA OKŁADCE: Kasia Sienkiewicz-Kosik REDAKTOR PROWADZĄCY: Kasia Sienkiewicz-Kosik REDAKCJA: Michał Cetnarowski KOREKTA: Maria Aleksandrow Wyłączna dystrybucja: 
Firma Księgarska Olesiejuk Sp. z o.o. Sp.j. ul. Poznańska 91, 05-850 Ożarów Mazowiecki tel. 22 721 30 00 / 11
Konwersję do wersji elektronicznej wykonano w systemie Zecer
Spis treści
O Finneganach
O transporcie morskim
O wyspie
O przyczynie przyjazdu
O pani Magee
O przemianie duchowej
O pracy
O wdowich plecach
O tweedowej czapce
O Jadrance
O życiu uporządkowanym
O skrywanych żądzach
O ludziach
O Lwie
O Filipie Włóczniku
O miłosierdziu seksualnym
O studentach
O przegrzebkach
O zawrotach serca
O mnie
O życiu uporządkowanym
O przybyciu
O Main Street
O pierwszym spotkaniu
O pani Magee
O Roku bez końca
O pierwszej nocy
O pierwszym przebudzeniu
O poznawaniu wyspy
O ludziach archipelagu
O uniwersytecie
O pustkowiach
O tym, co już było
O członkach
O sztuce kaznodziejskiej
O Pochodzie penisa
O wielkim intelekcie
O studenckiej braci
O karygodnej pomyłce
O ojcu Dignamie
O obyczajach lokalnych
O pierwszym jubileuszu
O nocy ciemnej
O przebudzeniu
O życiu uporządkowanym
O sile śmiechu
O cieknącej rurze
O Siedmiu nocach bez świtu
O strażnikach wielkiego ducha
O medycynie ludowej
O drobnym nieporozumieniu
O starym Tobym
O niespodziewanych odwiedzinach
O najprzedniejszej whiskey
O przekraczaniu granic
O ojcu Dignamie
O pokucie
O ratowaniu cywilizacji Zachodu
O doświadczeniu progowym
O wrastających paznokciach
O Dziesięciu latach wakacji
O ocaleniu, które przynosi nauka
O wizji na szczycie
O Nowej Ionie
O nadziejach częściowo zawiedzionych
O tweedowej marynarce
O Dionisie z Iraklionu
O małej, niskiej zazdrości
O bezczynności
O trzeciej dłoni
O tweedowej marynarce
O pięknym geście przyjaźni
O podróży do źródeł mądrości
O Llewellynie z Cardiff
O ulicach Petersburga
O dobrym dziekanie
O herbatce i śladach kobiety
O weryfikacji
O literackich powinowactwach
O Ostatnim miesiącu Euzebiusza
O tajemniczym przybyszu
O Marcinie Swobodzie
O sztuce fajkowej
O maskonurze po finnegańsku
O raporcie nad stanem polskiej fantastyki
O przegrzebkach i hołdzie
O nowej nadziei
O mailu, który może zmienić życie
O rozdziale pierwszym
O tajemnicy północnych pustkowi
O końcu badań
O odwadze i miłości
O pewnym podejrzeniu
O Margaret z Yorku
O długich spacerach
O rozdziale drugim
O pierwszych rysach
O pierwszym dotyku
O sztuce podglądania
O Ciaranie z Donegal
O Shaunie z Donegal
O darze wyobraźni
O pochodzeniu skazy
O prywatnym demonie
O wyczekiwaniu
O rozdziale trzecim
O nocy myśli
O rozmowie ostatniej
O maści na wrastające paznokcie
O cenzurkach
O wyschniętym źródle
O początku końca
O dojrzewaniu bohatera
O dojrzewaniu mówcy
O ostatnim kuszeniu
O klęsce ostatecznej
O cynizmie ostatecznym
O pożegnaniu
Podziękowania
O Finneganach
Finnegany wyrastają samotnie na Atlantyku niczym niechciane, porzucone dzieci Hebrydów. Irlandczycy z hrabstwa Donegal mówią o nich „poza horyzontem”. Na Finneganach jest tylko jeden uniwersytet, choć niektórzy uważają, że nawet ten jest niepotrzebny.
Archipelag siedmiu wysp znajduje się ponad sto kilometrów na północny zachód od wybrzeży Irlandii; na każdej leży rybacka wioska, czasem ruiny budowli megalitycznych; tylko jedno miasteczko z prawdziwego zdarzenia: wybrzeża chłostane falami, wzgórza porośnięte zieloną trawą, owce.
O transporcie morskim
Dojechać tam trudno. Najpierw samolotem do Belfastu, potem autobusem do Derry, następnie autostopem do niewielkiego Mean Laragh, skąd odpływają promy na Tory Island. Dalej kutrem rybackim albo statkiem pasażerskim, który kursuje tylko raz na tydzień. Tego właśnie nie wiedziałem i spędziłem w West Town kilka smutnych dni, gdyż na dodatek wszystkie kutry były w morzu. Wreszcie przypłynął statek i po kilku godzinach znalazłem się u celu. Już w Belfaście zastanawiałem się, czy dobrze zrobiłem. Mogłem wprawdzie wybrać krótszą i mniej męczącą drogę, ale zostałem wprowadzony w błąd przez informację turystyczną.
O wyspie
St. Brendan College mieści się w dawnym klasztorze benedyktyńskim, który w XIII stuleciu wyrósł na gruzach wcześniejszego kompleksu iroszkockiego. Uniwersytet założył w XVIII wieku niestrudzony biskup Berkeley, kiedy upadł jego projekt szkoły na Karaibach. Republika Irlandii utrzymuje kilkunastu uczonych, na wyspę wysyła się stypendystów i doktorantów; lokalnych studentów jest niewielu.
Newport to niewielka osada. W zatoce port rybacki, wokół niego domki na nabrzeżu i kilka niknących szybko bocznych uliczek. Jedna tylko, Main Street, prowadzi na wzgórze, gdzie wznoszą się zabudowania uniwersyteckie. Wzdłuż niej przycupnęły w dwóch szeregach jednopiętrowe domki, gdzie gościnne wdowy wynajmują wykładowcom pokoje. Ja trafiłem na korpulentną panią Magee. Na parterze mieścił się niewielki sklep z lokalnym tweedem, w którym prawie nigdy nie widziałem klientów, w głębi pokoje pani Magee, a na piętrze, już pod skosami niewysokiego dachu, mój pokoik i mikroskopijna łazienka.
O przyczynie przyjazdu
To miał być dla mnie cały świat na długie miesiące semestru zimowego. Byłem przekonany, że padłem ofiarą jakiejś biurokratycznej pomyłki w fundacji, która przyznawała stypendia w ramach programu „Teachers Mobility”, umożliwiające wykładowcom z krajów Unii Europejskiej tymczasową zmianę naturalnego środowiska akademickiego. We wniosku trzeba było zgłosić dokładny sylabus wykładów i miejsce planowanego wyjazdu. Ja zaznaczyłem Oxford, jako drugą możliwość podając ewentualnie Cambridge. Zapewne ktoś musiał zawieruszyć gdzieś te sugestie i otrzymałem decyzję o skierowaniu mnie do St. Brendan College w Newport.
Wyznaję, że nie wiedziałem wcześniej o istnieniu tego uniwersytetu, miasteczka, a nawet archipelagu Finnegan Islands. Nie ma go w moim atlasie, milczy o nim Wikipedia. Ale mimo to jest. Tam właśnie spędziłem cały semestr, walcząc z melancholią, pożądaniem i niemocą twórczą. I nawet jeśli to wszystko niewielu czytelnikom wyda się interesujące, właśnie o tym chcę opowiedzieć.
O pani Magee
Salonik pani Magee wychodził na niewielki ogródek, otoczony, jak wszystko w Newport, szarym kamiennym murkiem. Pośrodku starannie utrzymanego trawnika rosła karłowata palma, jeden z niewielu na Finneganach dowodów na łagodne działanie Golfsztromu. Jak wynika z moich notatek – które starałem się prowadzić codziennie, narzucając sobie miłą dla umysłu rutynę – przez sto dwadzieścia dni mojego pobytu na wyspie tylko piętnaście z nich minęło bez deszczu. Wszystko wokół było wilgotne, a świsty morskich wiatrów towarzyszyły mi przez cały czas.
Pani Magee zapraszała mnie popołudniami do swego saloniku, gdzie siadaliśmy przed kominkiem i popijaliśmy herbatę. Mało mówiła, potrzebowała tylko czyjejś obecności. Wiem, że przede mną mieszkało u niej wielu wykładowców, po jednym znalazłem nawet jakieś drobne przedmioty w szufladzie biurka. Kiedy pani Magee odzywała się wreszcie, wspominała swego męża, który był rybakiem. Mówiła, że zginął przed półwieczem u wybrzeży Grenlandii, podczas polowania na wielkiego kaszalota. Ponoć w grzbiet wieloryba wbite były harpuny sprzed dwustu lat. Tak w każdym razie mówili pani Magee ci, co przeżyli.
Moja gospodyni miała bez mała osiemdziesiąt lat, choć zachowała sprawność aż do końca. Z rzadka skarżyła się na cokolwiek. Codziennie rano chodziła na zakupy z wełnianą torbą przewieszoną przez ramię, wspierając się na drewnianej lasce. Z jej kuchni najczęściej dochodził zapach ryb, podobnie jak z większości kuchni Newport. Poza darami oceanu można też było u niej dostać baraninę; pomiędzy surowymi skałami na wszystkich Finneganach wypasano owce.
Po dwóch próbach korzystania z kuchni pani Magee zacząłem się stołować w położonym niedaleko pubie, gdzie z radością wszedłem w monotonię irish stew i fish and chips. Polubiłem to proste jedzenie, popijane guinnessem. Toby McGraw gotował dobrze, choć niewymyślnie. Chciałbym powiedzieć, że Finnegany słyną ze znakomitej baraniny, ale te wyspy z niczego nie słyną; choć baranina jest tu wyborna.
O przemianie duchowej
Kiedy pierwszego dnia po przybyciu obszedłem całą wyspę, posmutniałem. Wyglądała jak więzienie, a ja poczułem się jak Napoleon na Świętej Helenie. Za wzgórzem, na którym stał gmach uniwersytetu, znajdowało się urwisko, o które rozbijały się fale. Byłem odcięty od świata. Ale nie trwałem długo w tym przygnębieniu. Nie należę do ludzi, którzy łatwo popadają w depresję, na ogół staram się dostrzec w swoich przeżyciach pozytywną stronę. Nie zawsze jest to łatwe, ale drogą wytrwałego treningu udoskonaliłem tę posiadaną od dziecka umiejętność.
Postanowiłem, że odosobnienie dobrze mi zrobi, usunięcie się z zawrotnego pędu współczesnego świata pozwoli przemyśleć własne życie i zobaczyć, co w nim jest istotnego. Poczułem się jak pustelnik, który dobrowolnie oddala się od ludzkich skupisk, by w samotności przemierzać rozległe przestrzenie własnej duszy, szukając spokoju i Boga. Ja nie wierzyłem w Boga, ale plany wędrówek po licznych i nieznanych mi zaułkach mego bogatego wnętrza bardzo mnie ekscytowały. Liczyłem, że wrócę z Finneganów mądrzejszy i dojrzalszy; nie pomyliłem się i tak też się stało.
Wiele spraw zrozumiałem i przemyślałem, przewartościowałem też sporo dawnych sądów i pozbyłem się wielu fałszywych mniemań. Z radością zrzucałem resztki dawnego siebie niczym wylinkę, otrząsając się z nagromadzonych warstw duchowego brudu. Przede wszystkim zaś poświęciłem się pracy, nie mogąc już szukać wymówek w codziennym zagonieniu.
O pracy
Do moich obowiązków należało przeprowadzenie czterech godzin zajęć tygodniowo, przygotowanie ich, a także pozostawanie do dyspozycji studentów przez dwie godziny w tygodniu. Raz na tydzień dziekan O’Grady zwoływał zebranie wszystkich wykładowców. Podczas niego rozmawialiśmy o sprawach naukowych i organizacyjnych. Kolejni zaproszeni wykładowcy prezentowali społeczności uczonych swoje projekty badawcze, po czym szliśmy na obiad do wspaniałej rybnej restauracji, którą prowadzono w hotelu Brendan’s Toe przy samym porcie.
Lubiłem te popołudniowe godziny, kiedy siedzieliśmy po posiłku w fotelach obszernego lobby, paliliśmy fajki i rozmawialiśmy o wysokiej kulturze. Czułem, że tu, na zapomnianych nawet przez meteorologów rubieżach, bije serce świata Zachodu. I gdyby ktoś zajrzał przez zaparowane okna hotelu do jego wnętrza, z pewnością potwierdziłby moje słowa. Mężczyźni ubrani w tweedowe marynarki, poważne dyskusje i ta nieskrępowana postmodernizmem szczera miłość do literatury i sztuki. Może byliśmy naiwni, może byliśmy anachroniczni. Ale w tamte popołudnia to nie miało żadnego znaczenia. Czuliśmy się strażnikami upadającego imperium, spadkobiercami wciąż żywej tradycji.
Jak widać, wszystkie moje zajęcia przewidziane kontraktem mogły mi wypełnić co najwyżej jeden dzień. Resztę czasu miałem dla siebie i postanowiłem usiąść do monografii, której projekt kołatał się po mojej głowie od kilku lat. Zgłaszając się do programu wymiany międzyuczelnianej, zaproponowałem cykl wykładów poświęcony Filipowi Włócznikowi, wybitnemu polskiemu pisarzowi fantastycznemu. Twórczość tego fetowanego w kraju i niestety nieznanego poza jego granicami prozaika zasługiwała na rzetelne opracowanie. Jego zmagania z demonami wyobraźni domagały się dogłębnego zbadania. Rozpisana na kilkanaście wykładów problematyka zaczęła mi się z czasem rozrastać i kolejne puste dni na Finneganach zaowocowały wykrystalizowaniem się gotowego planu monografii. Zabrałem ze sobą oczywiście wszystkie dzieła Włócznika, w komputerze miałem recenzje jego powieści i nieliczne poświęcone mu w Polsce szersze omówienia (z czego większość stanowiły moje własne artykuły).
I tak, zupełnie nieoczekiwanie, pomysł – który miał być tylko pretekstem do wyrwania się na kilka miesięcy z dusznego środowiska macierzystego wydziału – stał się przygodą, która wypełniła mi krótkie dni i długie noce w Newport. Do późna siedziałem przy biurku i stukając w klawiaturę laptopa, wnikałem coraz głębiej w wymyślone światy Filipa Włócznika. Nie muszę dodawać, że kilkakrotnie zmieniałem swój pogląd na jego twórczość, a pogłębiony namysł nad tekstami źródłowymi wywrócił nie tylko moje wcześniejsze interpretacje, ale też całą krajową recepcję pisarza. Cieszyłem się jak każdy humanista na tę małą i niewinną rewolucję, którą rozpętam publikacją mojej skromnej monografii. Dni mijały szybko, a macki melancholii trzymały się z dala od mej izdebki na poddaszu.
Dokument chroniony elektronicznym znakiem wodnym
20% rabatu na kolejne zakupy na litres.pl z kodem RABAT20
O wdowich plecach
Mam świadomość, że powyższe akapity pozwoliły uważnemu czytelnikowi zorientować się, z kim ma do czynienia. Ten lapidarny wstęp nienachalnie szkicuje sylwetkę młodego i utalentowanego humanisty, obdarzonego żywą inteligencją, taktem i poczuciem estetyki; rozkochanego w tradycji i wierzącego w dawne wartości; skromnego, choć przecież świadomego swej wartości i kiełkującej wielkości. Jeśli czytelnik zaczął wyobrażać sobie taką właśnie postać, to śpieszę zapewnić go, że to wszystko prawda.
Dlatego też z niejakimi oporami muszę wprowadzić w tę opowieść obcą nutę, mając świadomość, że może ona zafałszować wiodący temat muzyczny. Otóż już w pierwszych dniach mego pobytu na Finneganach gospodyni, dobra pani Magee, zwróciła się do mnie z niewinną na pozór propozycją. Kiedy, korzystając z jej uprzejmości, parzyłem sobie herbatę w kuchni, bezszelestnie zaszła mnie od tyłu i zagadnęła o zdrowie. Wprawnie poprowadziłem konwersację, nawiązując do bieżących warunków pogodowych, lokalnego klimatu i wpływu tych czynników na kondycję psychofizyczną człowieka. Słuchała mnie z uwagą, przyzwyczajona do przebywania w towarzystwie osób gruntownie wykształconych i potrafiąca czerpać z ich wiedzy. Ja mówiłem, ona słuchała, wpatrzona. Zatoczyłem retoryczne koło i powróciłem błyskotliwie do jej pytania:
— A jak tam zdrowie?
Wtedy pani Magee westchnęła i zaczęła uskarżać się na chroniczne bóle pleców. Jak wszyscy prości ludzie, nieprzyzwyczajeni do trafnego nazywania własnych przeżyć, ta wdowa po wielorybniku pomagała sobie gestami i mimiką, wskazując bolące miejsca i próbując grymasami oddać charakter bólu. Kiwałem głową ze zrozumieniem, oczywiście powstrzymując złośliwe komentarze pod adresem jej środków wyrazu.
— Czy mogę mieć do pana niewielką prośbę? — zapytała na koniec.
— Zrobię wszystko co w mojej mocy — odparłem odruchowo, kierowany własnym dobrym wychowaniem.
— Mógłby mi pan nasmarować plecy? To przynosi ulgę.
Po chwili siedzieliśmy na sofie, a pani Magee zachwalała skuteczność lokalnego specyfiku, pachnącej wodorostami maści. I wtedy nieoczekiwanie miało miejsce pewne zdarzenie, które bez odpowiedniego komentarza mogłoby zostać przez czytelnika niewłaściwie zrozumiane. Otóż moja gospodyni bez uprzedzenia jednym ruchem ściągnęła sweter i bluzkę, obnażając się do pasa.
— Przed panem jak przed doktorem, nie ma się czego wstydzić — powiedziała, przysuwając się do mnie.
Nie muszę dodawać, jak niezręcznie się poczułem. Oto siedziałem sam na sam z półnagą finnegańską staruszką, wdową po wielorybniku, wokół pachniało wodorostami, a ja, zakłopotany, patrzyłem na jej pomarszczone ciało. Z natury jestem opanowany i niewiele rzeczy potrafi wyprowadzić mnie z równowagi, wtedy jednak – nieco skonfundowany – zacząłem wyjaśniać różnicę pomiędzy doktorem medycyny (MD) a doktorem filozofii (PhD), którym w istocie byłem.
— Proszę wcierać — zaordynowała moja gospodyni i usiadła tyłem do mnie.
Drżącymi dłońmi zacząłem nakładać tłustą maść na jej plecy, a pani Magee mruczała z zadowolenia i wyginała grzbiet, z radością poddając się temu wymuszonemu podstępem masażowi. Nie muszę wyjaśniać, że ta dwuznaczna sytuacja nie miała dla mnie erotycznego charakteru, starałem się jednak wywiązać ze swej roli sumiennie. Płynnymi ruchami wcierałem tajemniczą substancję w pomarszczoną skórę, nie omijając regionów, które napawały mnie pewnym niepokojem. Zacisnąłem zęby i niosłem pomoc starej kobiecie.
Nie wiem, ile to wszystko trwało, ale nie mogę oprzeć się wrażeniu, że za długo. Po pewnym czasie, kiedy moje palce zmęczyły się na tyle, że musiałem przestać, pani Magee odwróciła się do mnie, nakryła tweedowym pledem i wylewnie podziękowała.
— Nawet pan nie wie, jaka jestem wdzięczna, tak trudno jest starej, samotnej kobiecie. Niewielu jest gotowych przynieść jej ulgę w cierpieniu, te chwile wiele dla mnie znaczą.
Siedziała przede mną, owinięta kocem, ale nadal półnaga, swobodna, uśmiechnięta, rozluźniona. Wchodząc jej w słowo, zwięźle wytłumaczyłem, jak ważne badania prowadzę nad twórczością Filipa Włócznika, jak blisko jestem epokowego odkrycia, jak bardzo potrzebuję skupienia i jak cenię sobie spokój, który zapewnia mi jako gospodyni. Mówiąc to, wstałem i zacząłem się wycofywać w stronę schodów. Wreszcie, bezpieczny już, pożegnałem się i czmychnąłem.
Liczyłem wówczas, że podobna sytuacja nigdy się nie powtórzy. Muszę jednak teraz przyznać, że gdyby rzeczywiście tak się stało, a zdarzenie owo przeszło do historii mego pobytu na Finneganach na prawach epizodu, uznałbym wówczas za wskazane w ogóle pominąć je milczeniem. Bynajmniej nie dlatego, że to wspomnienie zawstydza mnie w jakimkolwiek stopniu lub stawia w niekorzystnym świetle, lecz z powodu jego nieważności dla całej opowieści. Wytrawny gawędziarz musi umieć rezygnować ze szczegółów, które nic nie wnoszą, aby nie nudzić i umiejętnie budować napięcie. I nie wątpię, że uważny czytelnik zdążył już zauważyć te cechy w mojej historii. Dzielę się tu tylko sprawami istotnymi i zapewniam, że zwiędłe piersi pani Magee do nich nie należą.
Liczyłem więc na epizodyczny charakter tego zdarzenia, jednak sprawy przybrały nieco inny obrót.
